W stronę ontologii. Nicolaia Hartmanna i Martina Heideggera postneokantowskie projekty filozofii

Alicja Pietras

  Tematem książki są dwa dwudziestowieczne projekty ontologii: ontologia krytyczna Nicolaia Hartmanna oraz ontologia fundamentalna Martina Heideggera. Autorka dokonuje ich ujęcia zarówno w aspekcie historyczno-filozoficznym, jak i problemowym. Praca ogniskuje się wokół tych kontekstów ich myśli, które do tej pory często było pomijane. Filozofia Hartmanna i filozofia Heideggera zostają więc przedstawione po pierwsze w odniesieniu do filozofii Kanta, po drugie w odniesieniu do neokantyzmu, po trzecie zaś także w odniesieniu do siebie nawzajem. Hartmann i Heidegger dokonują reinterpretacji – w stosunku do interpretacji neokantowskiej – filozofii Kanta, wskazując na zapoznany przez neokantystów, a istotny dla królewieckiego myśliciela, aspekt ontologiczny. Mimo wspólnego punktu wyjścia myślenie Hartmanna oraz myślenie Heideggera rozwijają się w różnych kierunkach, różnie oceniają wartość analiz neokantowskich, w konsekwencji czego ich własne filozoficzne projekty znacznie się od siebie różnią . Obok kontekstu historycznego równie ważny pozostaje kontekst problemowy. Jednym z najważniejszych problemów, które zostają podjęte w książce, jest problem metafizyki oraz nierozerwalnie z nim związany problem wieloznaczności Kantowskiego pojęcia rzecz sama w sobie.

Wariacje (post)humanistyczne

Marcin Maria Bogusławski

Autor potrafi poprowadzić czytelnika przez skomplikowane meandry sporów w sposób klarowny, rekonstruując przyczyny utraty wiary w możliwość sprawczości podmiotów społecznych, naświetlając złożone teoretyczne i polityczno-ekonomiczne uwarunkowania tej groźnej sytuacji. Przywołuje wiele publikacji, sprawnie wyłuskując najistotniejsze ich aspekty. W ten sposób tworzy spójną narrację oferującą oryginalną autorską korektę niektórych tez posthumanizmu (np. tezy o zerwaniu z humanizmem, tezy o śmierci podmiotu), przy jednoczesnym docenieniu korzystnych transformacji, jakie przyniosło odejście od imperialnego antropocentryzmu. Nie wszystkie konkluzje autora będą powszechnie akceptowane, jednak uważam, że dopóki wnioski są wyprowadzane konsekwentnie z przyjętych założeń, wraz z uwzględnieniem kontekstu debat, zasługują na uwagę oraz ponowne ich rozpatrzenie. Znakomita większość konkluzji jest przekonująca i świadczy o dużej wnikliwości autora. Dar syntezy wielu wątków zwykle omawianych w izolacji, zderzania perspektyw, które dopiero pozwalają zauważyć wcześniej niedostrzegane związki – to potężny atut publikacji. Dr hab. Maria Kostyszak. prof. Uniwersytetu Wrocławskiego

Wariacko-zbójecka filozofia

Władysław Michał Dębicki

Autor opowiada nam o tym, że: Dekadentyzm należy niezaprzeczenie do najcharakterystyczniejszych i najsmutniejszych objawów, współczesnych czasów. Przyczyny jego odsłonić nie trudno, bo zbyt oczywiście sprowadzają się one do dwu znanych powszechnie rozkładowych czynników nowoczesnych: znacznego odstępstwa od zasad chrześcijańskich i materializmu tak w nauce, jak w życiu. Propaganda antychrześcijańska i materializm wywarły wpływ dwoisty: przenikając do mas ludowych, brutalnych i silnych fizycznie, spotęgowały w nich przede wszystkim zwierzęcość, obudziły żądzę używania, zazdrość i dzikie pragnienie zemsty; ogarnąwszy zaś klasy tak zwane wyższe, zwykle obficiej uposażone w dobra doczesne i bardziej oświecone, wyrodziły w nich niebawem pesymizm, a za nim zniechęcenie lub rozpacz. Gdyby dekadent tylko zwątpił o posłannictwie i wyższych celach ludzkości, byłby pospolitym pesymistą. Ale w nim, równocześnie z zanikiem uczuć moralnych i tęsknot do ideałów budzi się człowiek-zwierzę, dzika samolubna bestia, rzucająca się z nienasyconą żarłocznością na uciechy zmysłowe. Ta chęć wyssania z życia wszystkich słodyczy nie pozwala go zaliczyć do zwykłych zrozpaczonych. Zdawać by się mogło, że treść niniejszej książki już się zdezaktualizowała nic bardziej błędnego! Bez zrozumienia tamtych czasów nie będziemy umieli zrozumieć czasów, w których dziś żyjemy. Książka absolutnie godna polecenia! Dzięki tej książce można choćby w części zrozumieć wielki kryzys moralności i to całe zło, jakie nas nie tylko otacza, ale również dotyka.

Warstwowość dzieła literackiego w ujęciu Romana Ingardena. Koncepcja, rozwinięcie, recepcja

Beata Garlej

[…] recenzowana książka świadczy, że jej autorka, p. Beata Garlej, znakomicie rozumie nie tylko samą koncepcję warstw dzieła literackiego, ale też uwzględnia zróżnicowanie i rozległość kontekstów tej koncepcji. […] Chciałbym jednak podkreślić przede wszystkim duże zalety naukowe recenzowanej książki. Daje ona przekrojowy obraz może najważniejszej teorii dzieła literackiego, jaka zrodziła się na gruncie polskiej myśli literaturoznawczej. Przywołuje wątki mało dotąd obecne w refleksji nad teorią Ingardena, jak wątek multiplikacji warstw. Podkreślić także należy rozległość studiów teoretycznych, jakie przeprowadziła autorka w ramach prowadzonych badań. Z recenzji wydawniczej dr. hab. Andrzeja Tyszczyka, prof. KUL […] Autorka pracy, dysponując wysokimi kompetencjami filozoficznymi i literaturoznawczymi, a także doskonałą znajomością dorobku krakowskiego fenomenologa, precyzyjnie i z niezwykłą starannością refleksji przybliża, ewokuje i rozwija jeden z najważniejszych wątków estetycznej myśli Ingardena. […] W sytuacji stopniowego rozmywania się specyfiki przedmiotu badań w humanistyce, powrót do refleksji filozofa, którego doświadczenia wynikały z estetycznej empirii, wydaje się nie do przecenienia. Z recenzji wydawniczej prof. dr hab. Bernadetty Kuczery-Chachulskiej (UKSW, IBL PAN)   Beata Garlej (ur. 1983) – doktor nauk humanistycznych w zakresie literaturoznawstwa, adiunkt w Katedrze Teorii Literatury na Wydziale Nauk Humanistycznych Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Absolwentka Wydziału Filologicznego (2007) oraz Wydziału Nauk Historycznych (2010) Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, a także Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej UKSW (2013). Zainteresowania badawcze: teoria literatury, poetyka dzieła literackiego, filozofia fenomenologiczna (ze szczególnym uwzględnieniem estetyki i aksjologii R. Ingardena), historia obyczajowa Polski doby XIX w.  

Wiedza - Byt - Człowiek. Z głównych zagadnień filozofii

Jan Hartman

Traktat filozoficzny, podejmujący fundamentalne zagadnienia epistemologii i metafizyki, a także filozofii człowieka, będący kontynuacją projektu uprawiania filozofii w perspektywie analiz metafilozoficznych, realizowanego w poprzednich książkach Jana Hartmana: Heurystyka filozoficzna oraz Techniki metafilozofii. W swojej nowej książce prof. Hartman prezentuje nowe argumenty na rzecz sceptycyzmu oraz nową, radykalną propozycję obalenia założeń tradycji metafizycznej oraz transcendentalnej. Perspektywa sceptyczna prowadzi autora w kierunku minimalistycznej antropologii. Z recenzji prof. Jozefa Lipca: Nie wykluczam, że Jan Hartman napisał rzecz najistotniejszą w swoim dotychczasowym życiu naukowym, zwieńczoną jednoznacznym credo. Chodzi, po pierwsze, o jawną, zdeklarowaną, apologię sceptycyzmu. Po drugie, o taki jego kształt, który wyrasta wprost z krytyki transcendentalizmu. Pod tym względem książka Hartmana stanowi dokonanie zdecydowanie nowatorskie. Z recenzji prof. Szymona Wróbla: Mamy tu przemyślany, dojrzały projekt programu filozoficznego, który uwzględnia główne dziedziny zainteresowań filozoficznych – epistemologię, metafizykę i etykę, Sceptycyzm jest wspólnym mianownikiem tych trzech pól roboty filozoficznej. Prof. Jan Hartman kieruje Zakładem Filozofii i Bioetyki na Wydziale Nauk o Zdrowiu Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jest autorem dwunastu książek, z których najważniejsze to Heurystyka filozoficzna (1997) oraz Techniki metafilozofii (2001). Zajmuje się metafilozofią, etyką, bioetyką i filozofią polityki. Konsekwentnie buduje program uprawiania filozofii za pomocą narzędzi analizy metafilozoficznej, pozwalającej sprawnie rekonstruować całokształt możliwości teoretycznych, jakie wchodzą w grę w związku z danym problemem poznawczym. W filozofii politycznej oraz w licznych tekstach publicystycznych Jan Hartman broni postaw liberalnych.

Wielkie bankructwo umysłowe. Rzecz o skrajnym sceptycyzmie naukowo-filozoficznym

Władysław Michał Dębicki

Cechą najbardziej znamienną umysłowości w obecnej doby jest, jak powszechnie wiadomo, przewaga materializmu i pozytywizmu. Ludzie, zajmujący się zagadnieniami umysłowymi wyższego rzędu, przesyceni i znużeni jałowymi spekulacjami, zażądali filozofii opartej na danych dotykalnych, na faktach oczywistych, niezbitych. Ponieważ zdało im się, iż takie dane znaleźć można tylko w dziedzinie empiryzmu, czyli zmysłowych doświadczeń, przeto za kryterium prawdy, dostępnej dla człowieka, ogłosili przede wszystkim, a nawet wyłącznie, świadectwo zmysłów. Prawda, rzeczywistość, zmysłowość to rzeczy jednoznaczne. Prawdą jest to jedynie, co nie potrzebuje żadnego dowodzenia, co jest pewne bezpośrednio i samo przez się, co jest stanowcze, niewątpliwe i jasne jak słońce. Powstała, jak się ktoś wyraził, nowa religia faktów pozytywnych, mająca swoich zagorzalców i swoje tłumy bezmyślnych czcicieli. Poczynione jednocześnie na wielu polach przyrodoznawstwa znakomite odkrycia wzmocniły niemało wiarę materialistów w pewność ich doktryny. Autor w niniejszym opracowaniu zajmuje się zagadnieniami i postaciami dotyczącymi sceptycyzmu naukowo-filozoficznego w ujęciu katolickim (przedsoborowym, a więc tradycyjnym nie zaś modernistycznym).

Wieża Babel. Nowoczesny projekt porządkowania świata i jego dekonstrukcja

Patrycja Cembrzyńska

Książka stanowi rozwinięcie tezy Wolfganga Welscha, który opisał nowoczesność sięgając po biblijny mit o budowie Wieży Babel. Widziana w kategoriach wielkiego kolektywnego przedsięwzięcia i społecznej utopii budowa Babel staje się metaforą postępu i symbolem totalizacji. Wieża Babel. Nowoczesny projekt porządkowania świata i jego dekonstrukcja to próba analizy teoretycznych sprzeczności tkwiących w utopijnym programie nowoczesności. Wychodząc od analizy dzieł sztuki, filmu i literatury, autorka odsłania słabe fundamenty oświeceniowego projektu. Wskazuje na „ponowoczesne konsekwencje nowoczesności”, ukazując sposób, w jaki ponowoczesność oswaja Babel, tak iż wieża przestaje być symbolem pomieszania i kulturowego upadku. Historia zapisana w Księdze Rodzaju powraca jako opowieść o oswobodzeniu z więzów utopijnej unifikacji charakterystycznej dla modernizmu. Na ruinach nowoczesnej Babel powstaje świat afirmujący różnorodność i otwarty na inność. Jego etyczny fundament zostaje scementowany koncepcją „polityki przyjaźni” Jacquesa Derridy.

Wokół antropologii fundamentalnej Michaela Landmanna

Witold P. Glinkowski

Uchwycona przez Landmanna „luka antropiczna” jest tym, co wyróżnia człowieka, który w odróżnieniu od innych żywych istot jest zarazem twórcą kultury oraz jej beneficjentem. Ta szczególna sytuacja człowieka stanowi konsekwencję jego ontycznego niedoposażenia, na które składa się niewyspecjalizowanie narządów oraz radykalne zredukowanie instynktu. Trzeba jednak od razu uściślić sens omawianego tu terminu, wskazać na jego względność. O ile bowiem określenie „luka” sugeruje jakiś niedostatek, to jest on orzekany w sposób obiektywny jedynie przy założeniu, że kryterium waloryzacji zakorzenione jest w horyzoncie świata animalnego. W przypadku, gdy rozpatrywanie owej „luki” przebiega z uwzględnieniem specyfiki bytu ludzkiego, jej sens ulega modyfikacji – luka przestaje być brakiem, a okazuje się okolicznością umożliwiającą urzeczywistnianie się nowych jakości, nieznanych światu animalnemu. Człowiek bowiem, będąc z jednej strony istotą kreatywną, tworzącą kulturę, a z drugiej, podlegając modelowaniu przez zastane dziedzictwo kulturowych artefaktów, podlega dwóm odrębnym i przeciwnym sobie siłom – nie tylko zresztą im podlega, ale także je generuje.Uchwycona przez Landmanna „luka antropiczna” jest tym, co wyróżnia człowieka, który w odróżnieniu od innych żywych istot jest zarazem twórcą kultury oraz jej beneficjentem. Ta szczególna sytuacja człowieka stanowi konsekwencję jego ontycznego niedoposażenia, na które składa się niewyspecjalizowanie narządów oraz radykalne zredukowanie instynktu. Trzeba jednak od razu uściślić sens omawianego tu terminu, wskazać na jego względność. O ile bowiem określenie „luka” sugeruje jakiś niedostatek, to jest on orzekany w sposób obiektywny jedynie przy założeniu, że kryterium waloryzacji zakorzenione jest w horyzoncie świata animalnego. W przypadku, gdy rozpatrywanie owej „luki” przebiega z uwzględnieniem specyfiki bytu ludzkiego, jej sens ulega modyfikacji – luka przestaje być brakiem, a okazuje się okolicznością umożliwiającą urzeczywistnianie się nowych jakości, nieznanych światu animalnemu. Człowiek bowiem, będąc z jednej strony istotą kreatywną, tworzącą kulturę, a z drugiej, podlegając modelowaniu przez zastane dziedzictwo kulturowych artefaktów, podlega dwóm odrębnym i przeciwnym sobie siłom – nie tylko zresztą im podlega, ale także je generuje.