Akwarium. Opowieść o Związku Literatów Polskich w PRL-u

Tomasz Potkaj

Przełom sierpnia i września 1945 roku. Sala wykładowa w gmachu Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego pęka w szwach. Jarosław Iwaszkiewicz, przed momentem jednogłośnie wybrany na prezesa Związku Zawodowego Literatów Polskich, wyzna, że czuje się jak ojciec i opiekun zrzeszonych pisarzy. Domy pracy twórczej, przydziały mieszkań, talony, wyjazdy zagraniczne czy emerytury twórcze Związek dbał o pisarzy, którzy zgodnie z aktualną linią partii realizowali dyrektywy ideologiczne na odcinku twórczości. Ale był też forum, na którym toczyły się burzliwe dyskusje o kształt tej twórczości i zaangażowanie polityczne pisarza. Książka Tomasza Potkaja to pierwsza całościowa opowieść o Związku Literatów Polskich w PRL-u. Autor wnikliwie śledzi losy instytucji zrzeszającej największe postaci polskiej literatury XX wieku i literatów zapomnianych, dzięki którym jednak obracały się biurokratyczne tryby. Sięgając do dokumentów z debat i zjazdów, związkowych archiwów i opowieści samych pisarzy, tworzy wciągającą opowieść o epoce, w której polityka i sztuka tworzyły bliskie, ale często niebezpieczne związki.

Akyrema

Krzysztof Toeplitz

Dzieło autora scenariusza do ikonicznego serialu Czterdziestolatek! ,,Akyrema" - a co takiego? Dziwny tytuł książki stanowi doskonałą zapowiedź jej bogatej zawartości, twórczy efekt długoletnich zainteresowań mistrza felietonu, wybitnego krytyka filmowego, Krzysztofa Toeplitza. Jak bowiem zdradza autor na wstępie utworu: ,,Są to szkice oparte wyłącznie na lekturach i wyobraźni, jest to więc obraz imaginacyjny, którego nie ośmielę się nazwać Ameryka, czy też szkicami na tematy amerykańskie, lecz właśnie Akyrema - Ameryka. Tytułowa ,,Akyrema to jednak coś więcej niż tylko subiektywna wizja USA w czasach PRL-u i współczesnego, mieszczańskiego świata, widziana bystrymi oczami Toeplitza. Jeśli fascynuje cię mit wysoko rozwiniętego kapitalizmu, zwodniczych atrybutów dobrobytu materialnego, jak również szeroko pojęta ,,kultura masowa nie tylko Ameryki, ale całej Europy Zachodniej XX w., to ,,Akyrema jest dedykowana właśnie tobie, przyszły Czytelniku.

Al Capone. Gangster wszech czasów

Chicago, rok 1920, czasy prohibicji. Al Capone, porywczy młody człowiek o przeciętnej inteligencji odkrywa świat bezgranicznych możliwości. Nieprzygotowany na sławę i bogactwo syn emigrantów z Neapolu wkrótce kontroluje handel alkoholem na niespotykaną skalę, konkurując dochodami z największymi korporacjami. Korumpuje policję i miejscowe sądy. Zostaje jednym z pierwszych celebrytów o międzynarodowej sławie. Komu wreszcie udało się dopaść Ala Capone? Czy byli to Nietykalni z Eliotem Nesem na czele? Jaką rolę odegrał prokurator okręgowy? Dlaczego, by uwięzić Capone, trzeba było nagiąć etykę zawodową i ryzykować własnym życiem? Korzystając z niedawno odkrytych, liczących tysiące stron dokumentów rządowych, Jonathan Eig opowiada na nowo dramatyczną historię najsłynniejszego gangstera Ameryki. Kreśli portret emocjonalnie złożonego człowieka, którego do zguby przywiodło nie tyle gangsterskie życie, co przerośnięte ego. Oto cały Capone.

Albert książę strzelecki (ok. 1300-1370/71)

Marcin A. Klemenski

Książka przedstawia pierwszą całościowo opracowaną biografię Alberta księcia strzeleckiego, wywodzącego się z górnośląskiej linii Piastów. Ten, żyjący w latach 1370-1370/71, książę niewątpliwie jest postacią godną uwagi. Biografia analizuje kontakty Alberta strzeleckiego z dworem cesarskim, czeskim, węgierskim oraz polskim. Niniejsza publikacja to także próba odpowiedzi na pytanie o możliwości i perspektywy, które stały przed księciem strzeleckim względem otaczających go potężnych sąsiadów.

Albert Speer. Architekt diabła

Luigi Romolo Carrino

Kim jest geniusz architektury III Rzeszy? Dlaczego stał sie bliski Hitlerowi? Albert Speer był architektem Hitlera. Zbrodniarz odpowiedzialny za deportacje i wykorzystywanie europejskiej ludności cywilnej. Mianowany przez Hitlera w lutym 1942 r. ministrem uzbrojenia. Wykorzystywał jeńców w przemyśle wojennym. Przesłuchiwany w Norymberdze 19 czerwca 1946 r., zeznał, że Hitler zdradził naród niemiecki, "rzucając go w przepaść". W tym portrecie prześledzimy życie geniusza estetyki Trzeciej Rzeszy.

Albo-albo. Broszury emigracyjne 1943-1944

Stanisław Cat-Mackiewicz

"Albo wojna skończy się rozbiciem Niemiec przez Anglię i Amerykę przedtem nim wojska sowieckie zajmą terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. - W tym wypadku możemy liczyć na odzyskanie niepodległości. Albo wojna się skończy dla nas za późno, to znaczy już po wkroczeniu wojsk sowieckich na nasze terytorium i po okupacji przez Sowiety Polski w części, lub w całości. W tym wypadku nie można liczyć na to, aby zwycięskie wojska sowieckie grzecznie ustąpiły nam miejsca. Wtedy będzie... koniec. Prawda to brutalna i straszliwa, ale prawda, a tylko głupie dzieci odpędzają prawdę machaniem rączek i krzykiem." Stanisław Cat-Mackiewicz Cała nasza polityka podczas drugiej wojny - a więc w godzinie największej próby - oparta była na śmiesznych, dziecięcych wręcz iluzjach. Lata 1939-1945 są okresem całkowitego uwiądu polskiego myślenia politycznego. Ludzie, którym przyszło dzierżyć w rękach ster spraw polskich, całkowicie zatracili poczucie racji stanu. Zamiast oprzeć się na realnych przesłankach, kierowali się mrzonkami i chciejstwem. Byli jednak Polacy, którzy obronili wówczas nasz honor (...) ludzie myślący realnie, rozumiejący, gdzie leży interes naszego państwa. Nie wysłuchano ich, ale byli. Jednym z czołowych przedstawicieli tej grupy był bez wątpienia Stanisław Cat-Mackiewicz. Mistrz mojego politycznego myślenia. Piotr Zychowicz

Aleksander I. Wielki gracz, car Rosji - król Polski

Andrzej Andrusiewicz

Najpotężniejszy władca w historii Rosji, skąpany w chwale jak żaden inny, pogromca Napoleona, wyzwoliciel Europy. Cesarz Wszechrusi, król Polski, faktyczny pan Europy Wschodniej. Ale również jedna z najciekawszych postaci nowożytnych dziejów, której polityczna droga znakomicie odbija cały, ciągnący się po dziś dzień, dramat Rosji, wiecznie rozerwanej między pragnieniem oświecenia a mrocznymi realiami jedynowładztwa. Książka Andrzeja Andrusiewicza to pierwsza popularnonaukowa biografia cara Aleksandra I napisana przez polskiego autora. To ważne, bo bodaj żaden car nie był tak uwikłany w nasze sprawy. Polką była wybranka jego życia, wieloletnia metresa Maria Naryszkina. Przyjacielem od wczesnych lat Adam Jerzy Czartoryski, którego uczynił ministrem. Obiektem młodzieńczych sympatii insurekcja kościuszkowska. Owacyjnie witany w Warszawie po kongresie wiedeńskim, Aleksander wzorem Napoleona nadał Królestwu Polskiemu konstytucję. Z czasem jednak musiał wybrać między rosyjską hegemonią a polskim duchem wolności. Pełna barwnych postaci, przemocy, przepychu, pałacowych spisków, namiętności opowieść o Aleksandrze to bardzo rosyjska historia z bardzo dramatycznej epoki w europejskiej, rosyjskiej i polskiej historii.

Aleksander Jagiellończyk

Fryderyk Papee

Aleksander Jagiellończyk uchodzi za jednego z mniej zdolnych przedstawicieli dynastii jagiellońskiej w Polsce. Za jego krótkiego panowania (1501-1506) dotknęły państwo polsko-litewskie liczne klęski polityczne i straty terytorialne. Monografia tego króla, (...) wprowadza do tego obrazu istotne korekty. Autor był bez wątpienia najwybitniejszym polskim znawcą czasów Aleksandra w XIX i XX wieku. (...) Monografia ta ukazała się w 1949 roku, w 9 lat po śmierci autora. Zapewne tej okoliczności należy przypisać, że aparat przypisów sprowadzony został do minimum. Jednak mimo pewnych braków opublikowana książka ma dużą zawartość. Wśród skomplikowanych problemów stosunków polsko-litewskich początku XVI wieku, autor porusza  się z pełną swobodą. Ze znawstwem i z talentem kreśli wydarzenia polityczne i zmiany ustrojowe zachodzące za czasów Aleksandra - od tzw. Artykułów Mielnickich po konstytucje "Nihil Novi". Dowodzi zdolności Aleksandra w dobieraniu sobie utalentowanych doradców i współpracowników, podnosi jego dbałość o rozwój ekonomiczny i kulturalny Wielkiego Księstwa Litewskiego. O ile możliwe, rehabilituje króla, obarczanego przez wcześniejszych historyków odpowiedzialnością osobistą za wszystkie niepowodzenia państwa. Ze względu na wyraźnie syntetyczny charakter książki, wiele problemów szczegółowo rozpoznanych przez autora, zostało tu zaledwie zasygnalizowane. Ułatwia to lekturę książki w jej szerszym odbiorze; dodatkowo przyczynia się do tego potoczysty i klarowny styl, w jakim jest napisana. W sytuacji, gdy nie ukazało się dotychczas żadne nowe opracowania monograficzne czasów Aleksandra, książka ta zasługuje na ponowne opublikowanie.   Krzysztof Baczkowski