Sibi, suisque et Patriae ornamento. Fundacje artystyczne Koniecpolskich w XV-XVII wieku

Zbigniew Bania

Inspiracją dla sformułowanego tytułu książki Sibi, suisque et Patriae ornamento jest akapit z pamiętnika Stanisława Albrychta Radziwiłła, który tymi słowami ujął wrażenie, jakie na nim wywarła oglądana willa-pałac hetmana Stanisława Koniecpolskiego w Podhorcach. Bo rzeczywiście to, co zdążył zrealizować hetman, zaliczane jest do kreacji architektonicznych reprezentujących najwyższy poziom rozwiązań formalnych w dziejach naszej architektury. Należy również podkreślić, że fundacje architektoniczne hetmana stanowią apogeum przedsięwzięć realizowanych przez przedstawicieli tej rodziny przez niemal 300 lat jej funkcjonowania w życiu politycznym Królestwa Polskiego i Rzeczypospolitej. Zachętą do podjęcia się scharakteryzowania tak długo trwającego procesu inwestycyjnego jednego rodu było poznanie faz jego następowania, odniesienia go do dziejów poszczególnych pokoleń i gałęzi rodu, zależności między ich potencjałem ekonomicznym a skalą i klasą powstających obiektów. W działaniach tych znakomite potwierdzenie zyskuje przesłanie wyrażone przez Arystotelesa w Etyce, opublikowanej w tłumaczeniu Sebastiana Petrycego w 1618 roku, które zwięźle podsumowuje autor Krótkiej nauki budowniczej…, że „budowanie trwałą pamiątkę po sobie zostawuje”. Na dwu terenach dawnej Rzeczypospolitej rodzina ta odgrywała niezwykle ważną rolę: w okresie średniowiecza i wczesnej nowożytności były to ziemie Polski Centralnej, w XVII wieku – tereny południowo-wschodnich Kresów. Koniecpolscy byli rodem w dziejach Polski bardzo zasłużonym, którego przedstawiciele działali konsekwentnie w sytuacjach, gdy sprzyjały ku temu okoliczności polityczne i odznaczali się zapobiegliwością w budowaniu swych podstaw ekonomicznych.

Silesia incognita.Architektura kościołów ewangelickich Górnego Śląska 1945-2017

Ewa Chojecka

Silesia incognita - Śląsk nieznany - te słowa w tytule obecnej książki zapowiadają odsłonę zjawiska dotąd niemal niedostrzeżonego. Chodzi o zespół ewangelickich kościołów powstałych w czasach trudnych: po drugiej wojnie i w następnych dziesięcioleciach, w czasach przełomu 1989 roku i aż do początków XXI wieku. Wtopione w malowniczy wiejski krajobraz, na uboczu wielkich wydarzeń artystycznych swego czasu, kościoły te odzwierciedlają losy niewielkich społeczności konfesyjnych na ziemi, kędy przeszedł przysłowiowy walec dziejowy, co "wyrównywał". Tu, mimo wielu przeciwności, było pragnienie przetrwania żywione pamięcią leśnych kościołów sprzed wieków - symbolu przezwyciężania trudów. Jak to się stało, że w czasach, kiedy ewangelickie kościoły masowo przepadały, tutaj zaczęto wznosić nowe? Wiemy, że wszelkie budowle - sakralne, jak i świeckie - zawierają czytelne świadectwa i przesłania swoich twórców i inspiratorów. Te świadectwa rozpoznajemy na wiele sposobów: odnajdujemy ich wymiar historyczno-kulturowy, estetyczny i stylowy, śledzimy artystyczne powiązania, określamy treści ideowe, na koniec definiujemy ich wartość jako nasze wspólne dziedzictwo. Tak dzieje się i tym razem. Omawiane tu budowle kościelne, pozostając częścią obrazu nowoczesnej sztuki architektonicznej, wpisują się zarazem w ciąg wielowiekowej tradycji śląskiej architektury protestanckiej jako jej kolejny, najnowszy rozdział. Owa tradycja sięga odległych czasów: pamięta świetność baroku - kościoły Pokoju XVII wieku i te późniejsze, zwane kościołami Łaski, liczne dzieła subtelnego osiemnastowiecznego klasycyzmu, monumentalne założenia historyzmu XIX wieku, wreszcie obiekty wczesnego modernizmu początku XX stulecia. Kościoły te, mimo iż przemawiają wieloma językami form adekwatnych do swojego czasu, przekazują niezmienione przesłanie ideowe protestanckich treści konfesyjnych. Podobnie stało się i tym razem. I niech nie niepokoi nas to, że obecnym budowlom daleko do wielkości i reprezentacyjności ich historycznych poprzedników. W swej kameralnej formie one także dają świadectwo - tu i teraz.

Słowo architekta. Opowieści o architekturze Polski Ludowej. Wydanie II

Błażej Ciarkowski

W latach 60. i 70. człowiek siedział w domu i albo pił wódkę albo myślał. Był czas na myślenie, bo nie było co robić. Francuz, Niemiec czy Amerykanin ciągle pracował, a ten się nudził. Wobec tego robił konkursy. W ten żartobliwy sposób architekt Stefan MUller opisywał genezę międzynarodowych sukcesów polskich projektantów. Czy rzeczywiście szarzyzna peerelowskiej codzienności zmuszała do ucieczki w sferę wyobraźni, a fantastyczne wizje nowoczesnych budynków miały być odskocznią od projektowania nudnych osiedli z wielkiej płyty? A może to zasługa organizacji wielobranżowych biur projektów i doskonałej edukacji, jaką młodzi polscy projektanci odebrali od starych mistrzów? By spróbować odpowiedzieć na te pytania i wiele innych, autor postanowił wsłuchać się w głosy wybitnych architektów działających w latach 1945-1989. Kilkadziesiąt wywiadów, setki anegdot, różne stanowiska i wybory - to wszystko tworzy rozproszoną strukturę książki Słowo architekta. Opowieści o architekturze Polski Ludowej. Mnogość osobistych narracji i wspomnień układa się tu w wielowarstwowy obraz, w którym pojęcie "prawdy" stale podlega negocjacjom. Zamiast jednej, wiodącej ścieżki interpretacyjnej autor przedstawia wielość równoprawnych, indywidualnych mikrohistorii - fascynujących i niejednoznacznych jak architektura tamtych czasów.

Sześć pięter luksusu. Przerwana historia Domu Braci Jabłkowskich

Cezary Łazarewicz

To ma być coś, czego Warszawa jeszcze nie widziała. Wielki dom towarowy jak angielski Harrods czy niemiecki KaDeWe. Dom Towarowy Bracia Jabłkowscy był największym sklepem w tej części Europy, nowoczesnym i urządzonym według zagranicznych standardów. W czasie powstania warszawskiego okolica domu została zrujnowana, a ostateczna zagłada dokonała się w 1948 roku, gdy powstawała nowa Warszawa. Ale dom braci Jabłkowskich przetrwał i to. Komuniści uznali jednak, że w nowej Polsce sklep taki jak ten nie może należeć do osób prywatnych. Został więc Jabłkowskim odebrany i upaństwowiony. Potem sprzedawano tam obuwie, a niegdyś nowoczesny budynek popadał w ruinę. W stanie wojennym władze Warszawy oddały go Związkowi Rzemiosła Polskiego, ale i z tych planów niewiele wyszło. Na początku lat dziewięćdziesiątych do rzemieślników zgłosił się pewien biznesmen i zaproponował wspólny interes, który miał wszystkim przynieść krociowe zyski. Cezary Łazarewicz, opisując ponadstuletnią historię najsłynniejszego warszawskiego domu towarowego, prowadzi jednocześnie reporterskie śledztwo w sprawie reprywatyzacji i rysuje obraz przemian społecznych w XX i XXI wieku. A gdy książka ukazywała się po raz pierwszy, nie wiedział, że w tej historii nastąpi jeszcze niejeden zwrot akcji i jej zakończenie trzeba będzie napisać na nowo.

Sztuka sakralna Krakowa w wieku XIX. Część II. Matejko i Wyspiański

Wojciech Bałus

WSTĘP   I KOŚCIÓŁ MARIACKI Wprowadzenie Restauracja bazyliki i powstanie dekoracji malarskiej Opis malowideł Kontekst europejski Kontekst krakowski Ikonografia i sens ideowy Dekoracja tryforiów Pierwsze witraże Wyspiańskiego i Mehoffera   II KOŚCIÓŁ FRANCISZKANÓW Wprowadzenie Wielki pożar Krakowa, zniszczenie i odbudowa kościoła Franciszkanów Konkurs na dekorację malarską kościoła i historia jej wykonania Dyspozycja malowideł ściennych i jej stosunek do architektury Dekoracja ornamentalna, jej system, reguły i wzory Program dekoracji malarskiej Intermezzo: witraże dominikańskie, projekty dla Biecza i prace przy krakowskim kościele św. Krzyża Historia powstania witraży Witraż ze świętym Franciszkiem Witraż z błogosławionymi klaryskami (bł. Salomeą) Witraże z przedstawieniami żywiołu wody i ognia Witraż z Bogiem Ojcem Nowa koncepcja witrażu Sens ideowy dekoracji kościoła Franciszkanów Dygresja: zagadka "Żywiołów"   III KATEDRA NA WAWELU Wprowadzenie Okoliczności i czas powstania projektów Wyspiańskiego Tragiczny wybór - tragiczne skutki Niesamowite i nieredukowalne Czyn, dojrzewanie i wybór Losu Dwa oblicza chłopa Historia monumentalna ZAKOŃCZENIE Zasammenfassung Indeks nazwisk Źródła ilustracji  

Tradycyjna architektura chińska i jej uwarunkowania kulturowe

Liu Su

Tradycyjna architektura chińska i jej uwarunkowania kulturowe to erudycyjna opowieść o architekturze chińskiej osadzona w bardzo szerokim kontekście cywilizacyjnym. Autor - szanowany badacz - ze swadą i ogromną pewnością siebie porusza się po historii budownictwa i urbanistyki w Chinach, pokazując, jak losy tych dziedzin aktywności ludzkiej odzwierciedlają różne aspekty chińskiej tożsamości kulturowej. Książka obfituje w ciekawostki, błyskotliwe syntezy i oryginalne porównania. Czytelnicy z lektury wynoszą więc nie tyle szczegółową wiedzę o historii architektury, ile pogłębione zrozumienie rozmaitych niuansów cywilizacji chińskiej, odnoszących się do tego, jak budowano i mieszkano w Chinach na przestrzeni wieków. Autor nie szczędzi przy tym krytycznych uwag dotyczących modernizacji kraju i niewystarczającego szacunku do zabytków oraz ich odpowiedniej konserwacji w czasach współczesnych. dr hab. Marcin Jacoby sinolog, profesor Uniwersytetu SWPS Liu Su urodził się w 1956 roku. Jest szeroko znanym badaczem chińskiej architektury tradycyjnej. Ukończył japoński Uniwersytet w Kagoshimie, pracuje na stanowisku profesora uczelni w Szkole Architektury Uniwersytetu Hunańskiego w Changsha w ChRL. Jest autorem 14 publikacji książkowych oraz kilkudziesięciu artykułów poświęconych architekturze, publikowanych w Chinach, Japonii, Korei Południowej i Tajwanie. Wykładowca akademicki. Aktywny popularyzator wiedzy o chińskiej architekturze tradycyjnej i jej ochronie oraz członek licznych gremiów naukowych i specjalistycznych związanych z tą problematyką. Piotr Karpiński urodził się w 1978 roku. Absolwent stosunków międzynarodowych oraz sinologii na Uniwersytecie Warszawskim. Ukończył studia podyplomowe z zakresu historii sztuki PAN. Tłumacz języka chińskiego, od lat aktywnie zaangażowany w kreowanie przyjaznego środowiska rozwoju relacji polsko-chińskich. Autor opracowań wspierających promocję Polski w Chinach, współpracownik mediów singapurskich. Propagator wiedzy o Chinach, pilot wycieczek i przewodnik.

Transformacje i redefinicje. Adaptacja dziedzictwa architektonicznego do nowej funkcji a zachowanie ciągłości historycznej miejsca

Julia Sowińska-Heim

Autorka prezentowanej książki ukazu je wagę oraz złożoność problemów i wyzwań wynikających z wprowadzenia nowej funkcji do obiektu architektonicznego, stanowiącego część ważnego dziedzictwa kulturowego. Współczesne zjawisko adaptacji do nowej funkcji zostało ukazane z jednej strony jako konsekwencja przemian zachodzących w sposobie myślenia o dziedzictwie i jego ochronie, a z drugiej - jako ważny czynnik pobudzający zmiany, tytułowe transformacje i redefinicje, nie tylko na poziomie ingerencji w substancję materialną, lecz także roli dziedzictwa we współczesnym mieście, jego znaczeniu społecznym i kulturowym. Skala tego zjawiska oraz jego wpływ za równo na aktualny i przyszły wygląd miast, jak i na to, czy następne pokolenia będą miały możliwość odczytania pierwotnego znaczenia ważnego dla miasta i jego kultury dziedzictwa architektonicznego, sprawia, że problematyka ta ma współcześnie szczególne znaczenie. „Adaptacja historycznej tkanki architektonicznej do nowej funkcji, będąca tematem książki dr Julii Sowińskiej-Heim, staje się jednym z najbardziej charakterystycznych i reprezentatywnych elementów określających współczesną architekturę. Nie znam przykładu współczesnej adaptacji, który byłby jednoznacznie odbierany i nie budził skrajnych emocji. W tym temacie potrzeba głosu kogoś neutralnego, arbitra stojącego z boku, na przykład historyka architektury. Ta książka jest takim głosem i jest to głos niezwykle interesujący.” prof. nadzw. dr hab. Bartosz Hunger „Podjęta w pracy tematyka odpowiada istotnym, współczesnym wyzwaniom z zakresu konserwacji, projektowania i planowania przestrzennego. W mojej ocenie przyjęte przez Autorkę założenia i osiągnięte efekty są wartościowym, przesiąkniętym humanistyczną refleksją głosem w dyskusji związanej ze współczesnymi, zakrojonymi na szeroką skalę praktykami konserwatorsko-architektonicznymi. prof. nadzw. dr hab. Piotr Gryglewski

Urban Amazement

Marta Mamet-Michalkiewicz

Tom pt. Urban amazement stanowi próbę interdyscyplinarnego spojrzenia, łączącego w sobie element teorii literatury, kultury oraz architektury na problematykę przestrzeni miejskiej, skupiając się na oszałamiającej różnorodności miasta. Monografia podejmuje problematykę miejskości i urbanistycznej różnorodności w ujęciu komparatystycznej refleksji kulturoznawczej, literaturoznawczej, filozoficznej i teoretycznej. Poszczególne teksty zajmują się materiałem literackim, filmowym oraz kwestiami teoretycznymi, natomiast w ujęciu chronologicznym skupiają się na problematyce miejskiej począwszy od wczesnego średniowiecza po czasy współczesne.

Urbanistyka "à la française". Tysiąc lat doświadczeń i europejskich innowacji. Dopełnienie obrazu, tom I: W poszukiwaniu źródeł urbanistyki europejskiej. Modele średniowiecznej organizacji przestrzeni południowej Francji

Krzysztof Kazimierz Pawłowski

Praca, skonstruowana jako publikacja trzytomowa, stanowi próbę uchwycenia najbardziej specyficznych i oryginalnych aspektów urbanistyki francuskiej, upoważniających do zastosowania określenia „à la française”, które przez swój innowacyjny charakter odegrały ważną rolę w wypracowaniu zasad kształtowania przestrzeni miejskiej w Europie. Zasygnalizowany w tytule  zakres chronologiczny – 1000 lat – zmienia,  popularną w literaturze przedmiotu, opinię wiążącą francuską szkołę planowania miast przede wszystkim z okresem absolutyzmu i działaniami barona Haussmanna przy XIX-wiecznej przebudowie Paryża oraz doktryną paryskiej École des Beaux-Arts. Zawarte w podtytule określenie „dopełnienie obrazu” ma uwypuklić fakt, że praca nie prezentuje całokształtu  ewolucji urbanistyki francuskiej, a jedynie uzupełnienia jej charakterystykę poprzez pewne nieznane lub niedocenione w dotychczasowej literaturze zjawiska, których identyfikacja stała się możliwa dzięki badaniom własnym autorów. Celem postawionej w pierwszym tomie tezy jest udowodnienie, że organizacja przestrzeni miejskiej we Francji reprezentuje od wczesnego średniowiecza pewien zespół charakterystycznych cech, których tylko część była dotychczas rozpoznana. Autor wykazuje również, że wbrew powszechnie utartym poglądom, planowe zagospodarowanie miast we Francji nie zaczyna się od XIII-wiecznych realizacji opartych o układ ortogonalny. Okazuje się bowiem, że były one poprzedzone, powstałymi w epoce roku tysiącznego, realizacjami zbudowanymi na rzucie koła, zidentyfikowanymi przez autora na terenie Langwedocji. To nieznane dotychczas zjawisko, które stanowiło, poprzez zastosowanie czytelnego modelu, pierwszą udaną próbę planowej organizacji przestrzeni o charakterze miejskim w średniowiecznej Europie, autor określił mianem cyrkulad. Ich odkrycie i rolę w rozwoju urbanistyki europejskiej wysoko ocenił profesor Georges Duby, wybitny autorytet w dziedzinie badań nad historią kultury francuskiego średniowiecza, a nowy termin znalazł trwałe miejsce również w języku potocznym. Na terenie szczególnie cywilizacyjnie rozwiniętej południowej Francji powstały też inne, dotychczas nierozpoznane, modele przestrzenne. Trójkąt, obok okręgu, stał się najbardziej oryginalną cechą organizacji przestrzeni na badanym terenie. Te formy trzeba jednak uzupełnić figurami trapezoidalnymi, a również zbudowanymi na obrysie kwadratu, prostokąta i kwadratu.  Analizy typologiczne oparte na przykładach planowo założonych układów przestrzennych w większości nieistniejących w dotychczasowym obiegu naukowym począwszy od cyrkulad, pozwoliły na korektę powszechnie przyjętej opinii mówiącej, że kształtowanie się organizmów miejskich i wiejskich we Francji miało wyłącznie spontaniczny charakter aż do pojawienia się założeń typu bastides.   Krzysztof Kazimierz Pawłowski – architekt, urbanista, konserwator zabytków. W latach 2000–2014 profesor Politechniki Łódzkiej, dyrektor Instytutu Architektury i Urbanistyki; od 2014 roku profesor na Wydziale Budownictwa i Architektury Politechniki Lubelskiej. Członek Komitetu Architektury i Urbanistyki PAN; przewodniczący Sekcji Historii i Konserwacji. Doktor honoris causa Politechniki Lwowskiej oraz członek Francuskiej Akademii Architektury. W latach 1974–1981 zastępca Generalnego Konserwatora Zabytków; następnie w latach 1982–1989 profesor gościnny w École d’Architecture i na Uniwersytecie Paul Valéry w Montpellier, na Uniwersytecie Toulouse II-Le-Mirail oraz w Centre National de la Recherche Scientifique. W latach 1977–1978 wiceprzewodniczący Komitetu Dziedzictwa Światowego UNESCO. W okresie 1978–1981 wiceprezydent Międzynarodowej Rady Ochrony Zabytków ICOMOS. W latach 1981–1984, a następnie w latach 1993–2003 Prezes Polskiego Komitetu Narodowego ICOMOS. Autor wielu publikacji na temat ewolucji urbanistyki polskiej i europejskiej, w tym szeregu książek i artykułów dotyczących  rozwoju urbanistyki francuskiej. Odznaczony kawalerskim i oficerskim l’Ordre des Arts et des Lettres. Laureat Nagrody Fundacji Kronenberga im. Profesora Aleksandra Gieysztora (2006) i Nagrody im. Profesora Jana Zachwatowicza (2012). Ponadto odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta (2013) i Złotym Medalem Gloria Artis (2015). 

Urbanistyka "à la française". Tysiąc lat doświadczeń i europejskich innowacji. Dopełnienie obrazu, tom II: Francja nowożytna. Od narodzin absolutyzmu do epoki oświecenia

Krzysztof Kazimierz Pawłowski

Wiek XVII i pierwsze dekady wieku XVIII znaczą rozkwit idei absolutyzmu. Zaważyły one nie tylko na sposobie sprawowania władzy i zarządzania krajem, ale również na formach kształtowania przestrzeni. Znajdzie to wyraz w podejściu do różnej jej skali – od budynku, dzielnicy i miasta, do polityki zagospodarowania kraju. Na przykładzie pierwszych realizacji skali urbanistycznej: Vitry-le-François, Charleville, a następnie Richelieu uwidocznione jest wyzwalanie się Francji spod dominacji Italii. Szczególna uwaga skierowana jest na próby przebudowy średniowiecznego Paryża podjęte przez Henryka IV i genezę pierwszych placów królewskich – des Vosges i Dauphine oraz projektowanego Place de France, a także na wybitną rolę marszałka Vaubana, którego działania w zakresie umacniania granic pozwoliły na długi czas pozbyć się Paryżowi fortyfikacji. Przykładem wielkoprzestrzennej strategii państwa stał się „kanał dwóch mórz” określany jako „Canal du Midi”. Osobne miejsce zajmuje Wersal ze swym założeniem pałacowo-ogrodowym i miastem. Rola kompozycji ogrodowych w kształtowaniu przestrzeni jest szczegółowo analizowana na przykładzie realizacji paryskich, przede wszystkim zaprojektowanie Champs Elisées, które staną się trwałym kośćcem Paryża. Epoka Oświecenia wzbogaciła ówczesny dorobek myśli urbanistycznej przede wszystkim o wnikliwą analizę starych miast, podjęła problem ich przebudowy. Lansowany przez filozofów Oświecenia postulat integracji wszystkich dziedzin nauki, techniki i sztuki, której symbolem była Encyklopedia, znalazł wyraz również w kompleksowym podejściu do problematyki miasta. Punktem zwrotnym w formowaniu nowych zasad przebudowy – „upiększenia” miast stał się wydany w 1753 roku przez Marc-Antoine’a Laugiera Essai sur l’Architecture. Wielką rolę odegrał J.F. Blondel jako profesor i praktyk planowania urbanistycznego. Wykonany przez niego projekt przebudowy Strasburga był pierwszym tak szczegółowo opracowanym we Francji. Dzieło P. Patte’a Monuments erigés à la gloire de Louis XV w pełni zasługuje na miano podręcznika urbanistyki. Szczególną rolę w ewolucji architektury urbanistyki epoki odegrał C.-N. Ledoux z projektem miasta przemysłowego. Najważniejszym osiągnięciem epoki było stworzenie koncepcji generalnego planu przebudowy miasta. Dążenia w kierunku uzyskania planu przebudowy Paryża znalazły najpełniejszy wyraz w tak zwanym Planie Artystów. Przegląd dorobku teoretycznego przełomu XVIII i XIX wieku w dziedzinie planowania miast kilku krajów europejskich pozwala wykazać wielką w tej dziedzinie rolę koncepcji stworzonych we Francji epoki Oświecenia.  

Urbanistyka "à la française". Tysiąc lat doświadczeń i europejskich innowacji. Dopełnienie obrazu, Tom III. Od Wielkiej Rewolucji po nowe tysiąclecie. Wiek XIX, epoka pragmatyzmu. Wiek XX, laboratorium urbanistyki nowoczesnej

Mirosław Wiśniewski, Weronika Wiśniewska

Mirosław Wiśniewski, Wiek XIX. Epoka pragmatyzmu Zakres merytoryczny pracyograniczony jest do analizy formy fizycznej i praktyki procesu rozwojowego Paryża, Marsylii, Lyonu, Lille i Saint-Étienne w XIX wieku. Odsłania zagadnienia, które pozwalają na dokonanie syntezy, a ich szczegółowość służy ułatwieniu odniesienia do praktyki współczesnej. Rola państwa, prawa, procedur oraz kompetencji i działań samorządu opisywana jest ze świadomością, że nie mają one cech odkrywczych, lecz inny opis zjawisk i procesów nie zapewni możliwości równie dokładnego śledzenia postępów w rozwoju metod działania. Problematyka pracy sprowadza się do ukazania związku wiedzy z praktyką i uwzględnia w szczególności: przemiany systemowe, ewolucję regulacji prawnych, problemy rozwiązane, rozwiązywane i nowe, przekształcenia formy miasta i jego architektury.   Weronika Wiśniewska, Wiek XX. Laboratorium urbanistyki nowoczesnej Zwrot à la française znaczy, że działanie lub wykonanie czegoś na sposób francuski, wyposaża dzieło w cechę odrębną, właściwą kulturze Francji. Ale zwrot à la française można rozumieć także jako wierność francuskiej tradycji. W XX wieku tradycje są dwie. Pierwsza, za Arturem Rimbaudem trzyma się dewizy, że „absolutnie trzeba być nowoczesnym” i odrzucając rzeczy niepotrzebnie skomplikowane na rzecz prostoty, odwołuje się do Kartezjusza. Tradycja druga, zachowawcza, „akademicka”, niechętna przy tym modernizmowi, określa modernizm jako si peu français (tak mało francuski), W opracowaniu poświęconym dopełnieniu obrazu dwudziestowiecznej urbanistyki à la française wyodrębniono kilkanaście wątków tematycznych, które pozwalają prześledzić ewolucję poglądów na wybrane zagadnienia i odnaleźć „punkty zwrotne” we francuskiej teorii, praktyceoraz regulacjach prawnych, bez których, jak mówił marszałek Hubert Lyautey, „żadna urbanistyka nie jest możliwa”.

W kręgu architektury narodowego romantyzmu w krajach nordyckich w XIX i na początku XX wieku. Problemy architektoniczne, urbanistyczne i estetyczne

Wiktoria Dziasek

Przed rozpoczęciem wgłębiania się w treść książki i jej "plecionkowo" powiązanych uzależnień proponuję w skupieniu posłuchać utworu któregokolwiek kompozytora z krajów Północy... Aby już nieco przygotowanym [...] wejść w świat niebywale ciekawy, wspomagany umysłem smaganym wiatrem tych rejonów... co przewija się w utworach wszystkich kompozytorów. W takim to klimacie [...] Autorka prezentuje architekturę i jej twórców, a wszystko poparte doskonałą znajomością dokumentacji historycznych, ikonograficznych oraz kartograficznych. Dlatego spokojnie można ufać wnioskom Autorki, której zarówno cechy charakteru, jak i umiejętności logicznego, bezbłędnego wyciągania prawidłowych wniosków - imponują! Obiekty [...], prowadzące Czytelnika w tajniki tej sztuki, wybrane zostały nieprzypadkowo... I to również należy dostrzec i docenić. I na końcu to, co ubarwia tę książkę, nadając jej cechy prawdziwego autentyzmu, to strona ilustracyjna, prowadzona niesłychanie konsekwentnie i starannie, będąca dziełem autorskim samej Wiktorii Dziasek; stanowi ona niezapomniany "dotyk" - jak moglibyśmy powiedzieć - jest ową "wisienką na torcie". z recenzji prof. dr hab. Zdzisławy Tołłoczko Wiktoria Dziasek - studia wyższe ukończyła na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej, otrzymując w 2002 roku tytuł magistra inżyniera architekta oraz dyplom Royal Institute of British Architects. W ramach stypendium naukowego studiowała w College of Architecture and Design University of Tennessee (Knoxville, USA). Stopień naukowy doktora nauk technicznych otrzymała na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej w 2017 roku. W czerwcu 2019 roku uzyskała uprawnienia budowlane w specjalności architektonicznej do projektowania bez ograniczeń. Członek Małopolskiej Okręgowej Izby Architektów.

Walter Gropius. Człowiek, który zbudował Bauhaus

Fiona MacCarthy

Kim był Walter Gropius człowiek, który w reakcji na rzeź pierwszej wojny światowej wymyślił Bauhaus? W jakiej mierze jego pragnienie nowej, bardziej demokratycznej sztuki się ziściło? Czy nasze miasta i domy nie wyglądałyby inaczej, gdyby nie jego uparte dążenie, by architektura stała się przede wszystkim funkcjonalna, a piękne przedmioty były dostępne dla każdego? Na jakie kompromisy musiał iść, będąc awangardzistą w czasach nazizmu, socjalistą w czasach zimnej wojny, Niemcem w Ameryce, a Amerykaninem w Japonii? Fiona MacCarthy kreśli fascynujący portret artysty, którego architektoniczne wizje znacznie wyprzedzały epokę, w jakiej przyszło mu żyć. Gropius zdawał sobie sprawę, że czasy feudalnego społeczeństwa się kończą: od początku swojej działalności podkreślał konieczność zerwania ze sztuką salonową, której jedynym celem jest budowanie statusu bogatych elit. Pragnął, by sztuka spowinowaciła się z architekturą i wzornictwem, wierzył bowiem, że jednym z warunków dobrego samopoczucia jest piękne otoczenie. I że każdy zasługuje na najlepszy design. Także dzieci. Jego głęboko humanistyczne podejście do projektowania wiele zmieniło w świecie, choć w dobie turbokapitalizmu przestało być oczywiste. Gropius uczył, że podstawowymi kryteriami przy planowaniu dużych osiedli, winny być: światło słoneczne, świeże powietrze, spokój, wygoda, zieleń, ogólnie przyjemna atmosfera. Uważał, że lepiej postawić jeden wysoki budynek, zamiast wielu mniejszych, zapobiegając w ten sposób tworzeniu się rozległych przedmieść. Marzył o społeczeństwie, w którym każdy dorosły człowiek miałby swój własny, choćby najmniejszy pokój. Przez rozmieszczenie balkonów, planowanie przestrzeni rekreacyjnych i ścieżek dążył do zapewnienia mieszkańcom szans na nieformalne spotkania dzięki którym rozwiną się nowe, luźniejsze formy kontaktów międzyludzkich. Brał też pod uwagę potrzeby kobiet, naciskając, by architektura pomogła im zaoszczędzić czas i energię, a co za tym idzie umożliwiła ekonomiczną i intelektualną emancypację. Nie zawsze i nie wszędzie koncepcje Gropiusa zyskiwały uznanie establishmentu. W hitlerowskich Niemczech awangardowe i funkcjonalne rozwiązania Bauhausu uchodziły za niezgodne z niemieckim duchem. Ponadto Gropius, który nade wszystko wierzył w kolektywy twórcze i siłę wspólnoty, był atakowany za współpracę z żydowskimi artystami. W Anglii, dokąd wyemigrował w 1934 roku, jego minimalistyczne, oszczędne projekty zostały całkowicie odrzucone przez społeczeństwo nawykłe do mieszczańskich zbytków. W Stanach Zjednoczonych, w których przyjęto go entuzjastycznie, musiał zmagać się z przyklejaną mu łatką faszysty. W Japonii, do której udał się po zrzuceniu bomby na Hiroszimę, myślano o nim jako o amerykańskim imperialiście. Fiona MacCarthy maluje nie tylko portret artysty, który mierzył się z nierozumieniem, ale także człowieka zmagającego się z licznymi traumami: wspomnieniem okopów Wielkiej Wojny, bolesnymi konsekwencjami swojego burzliwego małżeństwa z Almą Mahler, która utrudniała mu kontakty z ich córką, śmiercią tej ostatniej w bardzo młodym wieku, zdradami przyjaciół, którzy jak się zdaje marzyli o tym, by być jak Walter Gropius. Ale Gropius był nie do podrobienia. Pełen wad i wątpliwości jak każdy, ale jak mało kto wielkoduszny, do końca walczący o idee i dobrobyt własnej rodziny, za swój nadrzędny cel stawiający wewnętrzny rozwój. Fiona MacCarthy jest chyba pierwszą biografistką, której z taką wnikliwością i literacką swadą udało się ukazać ludzkie oblicze twórcy Bauhasu. W kwietniu 1933 roku, na długo przed swoją śmiercią, Walter Gropius spisał testament: Skremujcie mnie, ale nie umieszczajcie prochów w urnie. Popiołom nie należy oddawać czci. No, dalej! Nie noście żałoby. Byłoby wspaniale, gdyby wszyscy moi obecni i dawni przyjaciele spotkali się na małą fiestę la Bauhaus. Pijcie, śmiejcie się, kochajcie. Na pewno do was dołączę, bardziej niż za życia. To bez wątpienia sensowniejsze niż przemowy na cmentarzu.

Wczesnośredniowieczne mosty przy Ostrowie Lednickim. Tom II: Mosty traktu poznańskiego

Andrzej Kola, Gerard Wilke

Niniejsza publikacja stanowi prezentację wyników badań archeologicznych prowadzonych w ostatnich kilkudziesięciu latach na reliktach mostu tzw. „poznańskiego”, tj. mostu łączącego gród na Ostrowie Lednickim z dawnym  traktem lądowym w kierunku Poznania. Badania te prowadzone przez Zakład Archeologii Podwodnej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, oparte były całkowicie na eksploracji podwodnej jego reliktów, stawiając  ten obiekt wśród najlepiej do tej pory przebadanych podwodnych stanowisk archeologicznych, zarówno na śródlądziu  polskim jak i europejskim. W trakcie eksploracji podwodnej odkryto tysiące zabytków wczesnośredniowiecznej kultury materialnej, odnoszących się do do różnych dziedzin życia mieszkańców grodu. Wśród zabytków na szczególną uwagę zasługuje unikalna kolekcja militariów – przeszło 250 egzemplarzy - największa jak dotąd na terenie  państw dawnej Słowiańszczyzny. W monografii, składającej się z 22 opracowań, obok ogólnej prezentacji metod eksploracji i dokumentacji podwodnej oraz charakterystyki pozyskanych źródeł – zarówno elementów konstrukcyjnych mostu jak i materiałów ruchomych - zaprezentowano również  rekonstrukcję mostu. Przy analizie chronologiczno-przestrzennej reliktów mostu, zachowanych głównie w postaci struktur palowych, wykorzystano również wyniki badań dendrochronologicznych. Most ten (obok sąsiedniego mostu tzw. „gnieźnieńskiego”)  jeden z największych mostów drewnianych w ówczesnej Europie, stanowi przejaw samodzielnej myśli technicznej Słowian z przełomu X i XI wieku. Odkryta konstrukcja nie ma bowiem żadnych analogii w ówczesnych krajach pozasłowiańskich. Największy blok opracowania stanowi kilka artykułów poświęconych  omówieniu różnych kategorii uzbrojenia i oporządzenia jeździeckiego, w tym wielu unikalnych obiektów o zasięgu europejskim. Następne artykuły są szeroką prezentacją zabytków ówczesnej kultury materialnej, opartą o liczne analogie z sąsiednich krajów. Ostatnie poświęcone są szczątkom antropologicznym, zwierzęcym szczątkom kostnym wraz z charakterystyką pożywienia mięsnego mieszkańców Ostrowa Lednickiego, oraz badaniom podwodnych warstw kulturowych i problematyce konserwatorskiej wydobytego spod wody materiału zabytkowego. Mosty, jak rzadko które wytwory ludzkie, odzwierciedlają życie człowieka i jego kulturę, skupiając w swoim obrębie historię w całej różnorodności wydarzeń dnia codziennego.  Nabiera to szczególnej wymowy wobec faktu, iż na  wyspie Ostrowa Lednickiego zlokalizowany był jeden z czołowych ośrodków politycznych, kulturowych i religijnych państwa pierwszych Piastów z czasów panowania Mieszka I i Bolesława Chrobrego i (być może) odbytej na nim bitwy z wojami księcia czeskiego Brzetysława I w 1038 (1039) roku

Wychylone w przyszłość. Jak zmienić świat na lepsze

Joanna Erbel

Ta książka powinna być w każdym domu, firmie, organizacji i instytucji. Zaczytana, zmaltretowana, pozakreślana. Czytajcie ją, gdy myślicie, że przyszłość to już tylko mrok. A potem – do dzieła (Filip Springer). Wychylone w przyszłość. Jak zmienić świat na lepsze to opowieści z życia innowatorki poszukującej lepszego świata, która dzieli się z nami swoimi doświadczeniami. Zachęca nas, żebyśmy nie pozostawali w sferze marzeń, ale testowali własne wizje, bo tylko w praktyce możemy rozstrzygnąć, czy dane rozwiązanie sprawdzi się czy nie. Żyjemy w czasach, gdzie zmiana myślenia jest konieczna. Trzeba zatrzymać katastrofę klimatyczną i przebudować system społeczno-ekonomiczny. Aby wymyślić świat na nowo, potrzebujemy nowych narracji opierających się na pozytywnych wizjach przyszłości, które będą służyć nam za drogowskaz i mobilizować nas do działania. Autorka prowadzi nas przez opowieści o miejskich projektach, pokazując, że nie ma jednej recepty na sukces, ale możemy szukać schematów działań, które zwiększą jego powodzenie.  Wychylone w przyszłość to książka o tym, że niewielkie lokalne działania przecierają drogę szerszym trendom i że prototypowanie rzeczywistości to sposób na testowanie idei. Kluczem do sukcesu jest współpraca – tylko dzięki połączeniu różnych kompetencji i perspektyw możemy przekraczać nasze ograniczenia. To zachęta do tego, żebyśmy zauważali zalążki lepszego świata i je pielęgnowali. Autorka szczególną uwagę poświęca miastom jako najlepszym przestrzeniom do wdrażania innowacji oraz projektom wykorzystującym potencjał społeczności lokalnych zarówno w kraju, jak i za granicą. To książka o optymizmie, niełatwym, ale potrzebnym.

Історія архітектурних стилів, великих і не дуже

Катерина Липа, Катерина Липа, Катерина Липа, Катерина Липа

Жоден архітектурний стиль не зʼявився на світ «дорослим». Усі вони проходять ті чи інші стадії розвитку, які у своїй книжці описує історикиня архітектури Катерина Липа. Бароко, готика, ренесанс, модерн2026 Ця книжка про те, як виникали й занепадали архітектурні стилі, а також про те, як вони розвивалися на українських землях 2014 від Камʼянця-Подільського до Білгород-Дністровського, від Чернігова до Львова, від Києва до Бахчисарая, від Ізюма до Жовкви. Катерина розповість про найвидатніші будівлі свого часу, пояснить, як розрізняти ключові архітектурні стилі, що таке вімперг, десюдепорт і каріатида. Від храму Амон-Ра, Пантеону, Стоунхенджу й італійських палаців до міських ратуш, соборів, катедр і хрущовок.

Зрозуміти архітектуру. Від готики та бароко до модерну та еклектики

Юліан Чаплінський

Готика, бароко, класицизм. Ренесанс і еклектика. Війни, пожежі, революції та реформація. Самого лише погляду на архітектуру міста достатньо, щоб зрозуміти, як воно формувалося та які епохи на нього впливали. Якщо, звісно, знати з якого боку на це поглянути. У чому особливість собору Святого Петра і яких помилок припустилися шестеро архітекторів, які над ним працювали? Що таке фронтон і доричний ордер? Чому танцюючий будинок у Празі жахливий, як повязані готика та хрестові походи й по що треба їхати до Львова, якщо немає змоги відвідати Флоренцію? Ця книжка про те, як навчитися «читати» місто та відчувати його архітектуру, звертати увагу на ті деталі, які досі були непоміченими. Урбаніст та архітектор Юліан Чаплінський не лише пояснює, як відрізнити бароко від ренесансу, що таке маньєризм і де почалася готика, а ще й майстерно вплітає в цю оповідь політику, мистецтво й літературу. Він говорить про Пінзеля, Караваджо та Мікеланджело, розповідає, як після великої пожежі змінилася архітектура Лондона та чому в Парижі така характерна забудова. А ще розповідає про будинки відомих архітекторів і про те, з якого боку Рейну краще фотографувати Кельнський собор.

Zaczyn. O Zofii i Oskarze Hansenach

Filip Springer

Wraca długo wyczekiwany tytuł - błyskotliwy reportaż biograficzny poświęcony parze polskich architektów-wizjonerów, którym przyszło tworzyć w epoce PRL-u. Losy Oskara Hansena i jego rodziny mogłyby posłużyć za scenariusz niejednego filmu. Syn Norwega i Rosjanki wojnę spędza w Wilnie, gdzie przyłącza się do polskiej partyzantki. Po wojnie studiuje architekturę i wyjeżdża na stypendium do Paryża. Tam trafia do pracowni Jeannereta i odwiedza wielkich malarzy, m.in. Picassa, któremu udziela kilku cennych rad. Pomimo propozycji pozostania na Zachodzie, wraca do kraju, gdzie wraz z żoną, Zofią, pracuje jako architekt i tworzy koncepcję Formy Otwartej. Projekty Hansenów są śmiałe, niestandardowe i dostosowane do potrzeb zwykłych ludzi – kto nie chciałby mieć mieszkania skrojonego na własną miarę? Niestety, w szarej rzeczywistości PRL-u pomysły te ulegają pewnym modyfikacjom, na co architekci nie mają już wpływu. Rezultat to m.in. owiane złą sławą warszawskie osiedle Przyczółek Grochowski, miejsce, którego się nie wybiera, lecz na które jest się skazanym… Tam właśnie decyduje się zamieszkać autor książki, Filip Springer. Chce on na własnej skórze poczuć, jak żyje się w miejscu urzeczywistnienia teorii Hansenów i zrozumieć, dlaczego ich nowatorskie pomysły nie najlepiej sprawdziły się w rzeczywistości. Książka Filipa Springera to opowieść o niebanalnych osobowościach, niezwykłych ludzkich losach, odważnej architekturze, ale także – a może przede wszystkim – o naszej mentalności. I o tym, jak bardzo brakuje nam dziś wizji naprawy świata, która – jak u Hansenów – opierałaby się na wierze w człowieka i poczuciu powinności wobec innych. Rzecz wciągająca, dająca do myślenia i po prostu mądra.  Książka została wydana wspólnie z Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie.

Zaginiony Górny Śląsk

Hannibal Smoke

Wystarczy gdzieś w Polsce wspomnieć o Górnym Śląsku, by przywołać posępne obrazy spowitych dymem kominów i wież wyciągowych. Moc tego wyobrażenia jest miażdżąca, a przecież to także kraina zamków, pałaców i dworów. Na początku minionego wieku było ich co najmniej 1100. Jednak szokuje nie liczba tych budowli, lecz świadomość, że do dziś większość z nich zrównano z ziemią. Przepadły nie tylko skromne siedziby szlacheckie - także wspaniałe, luksusowe rezydencje śląskich magnatów. Wszak przed stuleciem spośród dziesięciu najbogatszych ludzi w Niemczech sześciu mieszkało na Górnym Śląsku. Miejscowe grube ryby stać było na najlepsze europejskie wzory i wybitnych, modnych artystów. Jakże często zamiast tej unikatowej architektury znajdujemy dziś strzęp muru, rozwleczoną resztkę kamieni lub pustkowie, jakby w tym miejscu nigdy niczego nie było...