(Trans)pozycje idei w postjugosłowiańskim dramatopisarstwie oraz teatrze (1990-2020). Perspektywa transkulturowa

Gabriela Abrasowicz

Postjugosłowiańska produkcja dramatopisarsko-teatralna to przestrzeń oferująca możliwości zaobserwowania transpozycji idei artystycznych, społeczno-politycznych i filozoficznych. Wiąże się to z mobilnością kulturową, integracją wielu komponentów o różnym pochodzeniu kulturowym oraz tworzeniem nowych jakości. Fundamentem badań nad tym mechanizmem jest postrzeganie kultury jako procesu wymiany oraz odwołanie się do modelu sieci otwartych połączeń. Przedstawione tu projekty artystyczne dramatopisarzy i reżyserów teatralnych, aktywnych w krajach byłej Jugosławii, stanowią potwierdzenie, że jest to zjawisko pozostające wciąż w fazie rozkwitu. Jego dynamiczna formuła to dobry punkt wyjścia do refleksji na temat przepływów oraz powiązań ideowych i estetycznych, coraz bardziej dostrzegalnych w dramaturgii i teatrze wielu krajów Europy.

Trojanki

Eurypides

Trojanki to dramat Eurypidesa, największego obok Ajschylosa i Sofoklesa tragika starożytnej Grecji.   Nowatorstwo tego dramatu Eurypidesa polega na zestawieniu ciągu scen, obrazujących w skrócie zagładę Troi. Tragedia przedstawia trojańskie kobiety przebywające w greckiej niewoli.  

Trojanki Jana Klaty

Olga Śmiechowicz

„Wojna się skończyła, czemu zabijacie?” ‒ tym jednym zdaniem można streścić Trojanki w reżyserii Jana Klaty. Eurypides, pisząc swoją tragedię, bezczelnie złamał koturn tradycji. Opowiedział o mieście od którego odwrócili się bogowie. Pokazał bohaterów Homera, którzy nie potrafili zmierzyć się z własnym zwycięstwem. Oddał głos pokonanym ‒ kobietom, członkiniom królewskiego rodu, zepchniętym na samo dno egzystencji... Trojanki to jednak nie tylko spektakl o wojnie i okrucieństwie, również o wektorach relacji w pięknym świecie rodzinnej nienawiści. Za murami Troi też były problemy, przemilczenia… Książka Trojanki Jana Klaty została napisana, by zachować w pamięci dźwięk przesypującego się piasku i zapach spalonych manekinów. Pokazuje naszą pracę nad tym spektaklem i opowiada o ryzyku, jakie wiąże się z wystawieniem antycznego dramatu – zawsze jest to niepewne balansowanie na granicy sensów greckiego oryginału. Książka Trojanki Jana Klaty jest bytem złożonym i niedefiniowalnym gatunkowo. Łączy w sobie formę eseju, dziennikarskiego wywiadu, dziennika, komentarza, reportażu i naukowego wykładu. Przynosi obraz pracy reżysera, który z równym zaufaniem i ciekawością odnosi się do własnych wyobrażeń, jak i do komentarzy specjalisty filologa, historyka, teatrologa. Ta nowatorska praca tworzy wzorzec dla profesjonalnego standardu: życzyłbym sobie, aby każdy spektakl stanowiący adaptację dawnego tekstu dramatycznego posiadał tak opracowaną dokumentację procesu twórczego, z tak profesjonalnym podejściem do źródła.                                                                            dr hab. Krzysztof Bielawski, Instytut Filologii Klasycznej UJ W centrum zdarzeń, a zatem w centrum rozpaczy, jest Hekabe Doroty Kolak. Matka tracąca dzieci obumiera, chwila po chwili, kawałek po kawałku. Rola jest wstrząsająca, bo pozbawiona źdźbła aktorskiej histerii. Na pierwszym planie, a wtopiona w całość. Kolak z siwymi włosami, niższa od młodszych partnerek, ma w sobie tyle siły, jakby wypełniała całą scenę. To w jej Hekabe skupia się wszystko, co w gdańskich Trojankach najważniejsze – wojna widziana przez kobiety, ich zduszony krzyk niezgody na taki świat, oczy suche już bez łez. Patrzę na Dorotę Kolak i przechodzą mnie dreszcze. Wiadomo nie od wczoraj, że to jest wielka aktorka. Tyle że teraz – z większą niż jeszcze nie tak dawno intensywnością – pokazuje, że może zrobić wszystko, trafiając idealnie w każdy ton. Jako Hekabe ma w sobie esencję tragedii Eurypidesa, ale i cierpienie każdej matki, wraz z dziećmi tracącej uzasadnienie do życia.                                  Jacek Wakar, Ziemia jałowa. O Trojankach Jana Klaty w Teatrze Wybrzeże, więź.pl  

Tumor Mózgowicz

Stanisław Ignacy Witkiewicz

„Tumor Mózgowicz” to dramat Stanisława Ignacego Witkiewicza, powszechnie znanego jako Witkacy, który był wszechstronnie uzdolnionym pisarzem, malarzem, dramaturgiem oraz filozofem. „Tumor Mózgowicz” to dzieło, którego tematyka porusza się wokół ciągłych perypetii z życia sławnego matematyka z niskiej klasy społecznej. Bohater tytułowy przeżywa absurdalne wydarzenia, w których można z łatwością dostrzec groteskowy humor Witkacego.

Twenty-Six and One and Other Stories

Maxim Gorky

The poem in prose Twenty-Six and One is based on the writers impressions related to life in Kazan and work in Semenovs bakery. Gorky considers the image of a tramp, revealing its negative qualities. The work tells about twenty-six bakers, attitude, feelings, the behavior of which is presented by the author as the attitude of one person. This is achieved by using Gorky a huge number of pronouns we are all

Tymon Ateńczyk

William Shakespeare

”Tymon Ateńczyk” to tragedia autorstwa Williama Shakespeare’a. Za materiały źródłowe, które posłużyły do jej napisania, uznaje się Życie Alcybiadesa Plutarcha i Tymona mizantropa Lukiana. Utwór ten jest przedmiotem wielu dyskusji, ze względu na to, że jest uważany za niedokończony. Istnieje także podejrzenie, iż jest to praca zbiorowa, być może nawet eksperymentalna.

Tytus Andronikus

William Shakespeare

”Tytus Andronikus” to jedna z pierwszych tragedii Williama Shakespeare’a w pięciu aktach powstała w latach 90. XVI wieku. Akcja tragedii rozpoczyna się w senacie, w którym toczy się dyskusja na temat sukcesji tronu po zmarłym Cesarzu. Aspirują do niego Saturninus, syn cesarza, i jego młodszy brat Basjanus. Po chwili dyskusji zgadzają się, że najlepszym rozwiązaniem będzie oddanie tronu powracającemu do Rzymu triumfującemu wodzowi Tytusowi Andronikusowi. Ten jednak odmawia przejęcia tego zaszczytu ze względu na swój zaawansowany wiek i sugeruje przejęcie tronu przez Saturninusa. Nowy cesarz wybiera sobie na żonę córkę Tytusa, Lawinię. Andronikus przystaje na to z radością. Do ślubu jednak nie dochodzi, gdyż Lawinia zostaje porwana przez swojego poprzedniego narzeczonego i brata cesarza, Basjanusa.

Uciekła mi przepióreczka

Stefan Żeromski

“Uciekła mi przepióreczka” to dramat Stefana Żeromskiego, polskiego prozaika, publicysty i dramaturga. Żeromski był czterokrotnie nominowany do Nagrody Nobla w dziedzinie literatury.   Utwór opowiada historię Edwarda Przełęckiego, naukowca i działacza społecznego, który we współpracy z nauczycielami zamierza powołać w Porębianach uniwersytet ludowy. W Edwardzie zakochuje się jednak nauczycielka Dorota Smugoniowa. Edward, mimo uczucia, którym również darzy Dorotę, świadomie wywołuje skandal, by skompromitować się w jej oczach. Robi to, aby ratować małżeństwo Smugoniów oraz ideę uniwersytetu ludowego.  

Upiory

Henryk Ibsen

„Upiory” to sztuka Henryka Ibsena, norweskiego dramatopisarza, uważanego za czołowego twórcę dramatu modernistycznego. Tak jak w wielu innych sztukach, Ibsen w dziele „Upiory”, porusza niesamowity temat esencji moralności XIX wieku. Autor poszukuje odpowiedzi na pytanie – do jakiego stopnia na potomstwo spada odpowiedzialność za winy ich przodków oraz czy można od tego się odciąć i w ten sposób zbudować lepszy, nowy świat.

Utwory dramatyczne

Maria Konopnicka

„Utwory dramatyczne” to zbiór dzieł Marii Konopnickiej, poetki i nowelistki okresu realizmu. Jest ona uznawana za jedną z najwybitniejszych polskich pisarek.   Na zbiór "Utwory dramatyczne" składają się zarówno ukończone dzieła jak i fragmenty dramatycznej twórczości Marii Konopnickiej. Znana głownie jako poetka i nowelista w znajdujących się tutaj utworach dowodzi również nieprzeciętnego talentu dramatopisarskiego.

Wariat i zakonnica

Stanisław Ignacy Witkiewicz

„Wariat i zakonnica” to dramat Stanisława Ignacego Witkiewicza, powszechnie znanego jako Witkacy, który był wszechstronnie uzdolnionym pisarzem, malarzem, dramaturgiem oraz filozofem. Esencją utworu „Wariat i zakonnica” jest groteskowo triumfujące zwycięstwo jednostki nad ogółem. Widoczne zestawienie twórczego umysłu poety i narzuconych mu norm społecznych idealnie oddaje sens podtytułu: „czyli niema złego, coby na jeszcze gorsze nie wyszło”.

Wartogłów

Molier

“Wartogłów” to sztuka autorstwa Moliera, wybitnego francuskiego komediopisarza, uznawanego za jednego z najważniejszych daramtopisarzy w dziejach.   Jest to komedia Moliera z okresu przedparyskiego. Widzumy tu Moliera francuskiej prowincji, wędrownego aktora, autora, sztukmistrza. Wartogłów, jest dziełem ważnym, choćby przez wzgląd na swoją pięcioaktowość – to pierwsza „pełna” komedia Moliera.  

Wesołe kumoszki z Windsoru

William Shakespeare

”Wesołe kumoszki z Windsoru” to komedia autorstwa Williama Shakespeare’a. Jest to jedyne dzieło dramatyczne Shakespeare’a osadzone dokładnie w czasie i miejscu, w których sam żył.  Pomijając jego siłę komiczną, uważa się je za mistrzowski portret obyczajowości epoki. Sztuka rozgrywa się wśród mieszczan z Windsoru w ciągu zaledwie kilku dni. Najważniejszy wątek dotyczy sir Johna Falstaffa, rubasznego szlachcica, który postanawia uwieść równocześnie dwie zamężne mieszczki – panią Page i panią Ford. Nie wie jednak, że obie są najlepszymi przyjaciółkami i szybko dowiadują się o jego planie.

Westalka

Eliza Orzeszkowa

"Westalka" to dramat jednej z najwybitniejszych polskich powieściopisarek Elizy Orzeszkowej. Była nominowana do Nagrody Nobla w dziedzinie literatury w 1905 roku, kiedy to członkowie Komitetu Noblowskiego uznali iż: "O ile w tekstach Sienkiewicza bije szlachetne polskie serce, to w twórczości Elizy Orzeszkowej bije serce człowieka". "Świątynia Westy w Rzymie. W głębi mrok zapadającego wieczora, po środku nizki ołtarz, na którym płonie ogień, wydający z siebie wstęgę dymu. U ołtarza, w głębokiem poręczowem krześle, siedzi najstarsza z westalek, Kornelia, w białej stoli i zwojach owijającej głowę zasłony. Przed Kornelią, w takim samym jak ona stroju, stoi Adrya. Adrya. Rozkazowi twojemu posłuszna, zdaję sprawę ze spostrzeżeń, które czyniłam nad Helią, odkąd wraz z tobą, pani, wróciła z wycieczki po Rzymie. Kornelia. Mów krótko i jasno. Adrya (na stronie). Gdyby głos jej mógł zmieszać się z wodą Tybru, nie potrzebowaliby rzymianie okrętami sprowadzać zapasów lodu! (Głośno) Helia jest roztargnioną i smutną. Kornelia. Objawy? dowody? Adrya. Któż dokładnie opowiedzieć zdoła, jak na liściu róży przygasa blask słońca, lub jak westchnienie wiatru przelatuje w krzaku mirtowym? Ja tego nie potrafię; to wiem tylko, że dziś ani razu nie słyszałam śmiechu Helii, a gdyśmy bawiły się w ogrodzie, ona zerwała pęk fijołków, złożyła go u stóp Fortuny i zaszeptała: "Błagam cię za niego!..." Potem... Kornelia (z niepokojem). Za kogo? za kogo? Adrya. Szepnęła: za niego! Stojąc obok słyszałam; więcej nie wiem nic. Kornelia. Potem? Adrya. Wraz z towarzyszkami zasiadłyśmy do haftu frygijskiego; na złotym krokusie, który z pod rąk moich i Helii wychodził, zaświeciła kropla rosy, z jej oka spadła... Kornelia. Jedna tylko kropla? Szczęśliwym nazwać się może śmiertelnik, w którego płaczu przeliczyć można krople! Adrya (na stronie). Ona szydzi zarówno z łez, jak z uśmiechów ludzkich. Kamienna! (Głośno): Tak, wspaniała Kornelio, jedna tylko kropla spadła z oka Helii, lecz rada okupiłabym ją kilku kroplami krwi swojej! Kornelia. Nie dziw, bo pozostałoby ci ich wiele. Adrya (z żywością). Nie dlatego, że pozostałoby mi ich wiele, ale że kocham Helię. Kornelia. Za co? Adrya. Za to, że jest dobrą, jak najpogodniejsze słońce i czułą, jak struna najwyborniejszej harfy. Kornelia. Ja to jej przyganiam. Powinna wyleczyć się z tych chorób. Ty, Adryo, kochasz Helię i temu to zapewne przypisać trzeba, że zdradzasz tajemnicę jej cichej łzy i modlitwy... Adrya (ze zmieszaniem). Rozkazałaś..." Fragment

Widowisko - teatr - dramat. Podręcznik dla studentów kulturoznawstwa. Wyd. 2. popr. i uzup

red. Ewa Wąchocka

Wobec dużej liczby różnego typu wydawnictw na tematy związane ze sztukami widowiskowymi, teatrem, jego antropologią, performatyką, potrzebny jest swego rodzaju przewodnik pokazujący te zjawiska, wprowadzający w podstawowe pojęcia dotyczące teatru, jego natury, form, przybliżający zagadnienia teoretyczne i zasady instytucjonalnej organizacji teatru. Powinien on ułatwiać również orientację w literaturze przedmiotu. Takim przewodnikiem jest właśnie prezentowany skrypt, opracowany przez osoby prowadzące wykłady z teatrologii. Publikacja adresowana jest przede wszystkim do studentów kulturoznawstwa, ale może być pomocną i interesującą pozycją także dla studentów polonistyki i innych kierunków humanistycznych.

Wiele hałasu o nic

William Shakespeare

”Wiele hałasu o nic” to komedia autorstwa Williama Shakespeare'a z 1599. Należy do najczęściej inscenizowanych przedstawień tego autora. Pięć aktów opowiada losy dwójki kochanków i mimo że jest to główny temat utworu, to śledzimy także losy Benedicka i Beatrice, których niecodzienne stosunki mają duży wpływ na całość przedstawienia.

Wielki człowiek do małych interesów

Aleksander Fredro

„Wielki człowiek do małych interesów” to komedia autorstwa Aleksandra Fredry. Główny bohater to Ambroży Jenialkiewicz, właściciel ziemski. Ma głowę pełną wspaniałych pomysłów, które zapisuje, a potem nie może odczytać. Inwestuje, zarządza majątkami młodych krewnych, planuje ich małżeństwa, knuje intrygi. Nic z jego planów jednak nie wychodzi, lecz on, zadowolony,  twierdzi, że wszystko poszło po jego myśli, z nieznacznymi tylko modyfikacjami, i nie zaprzestaje pozornych działań i pustej aktywności.

Wróg ludu

Henryk Ibsen

„Wróg ludu” to utwór Henryka Ibsena, norweskiego dramatopisarza, uważanego za czołowego twórcę dramatu modernistycznego. „Wróg ludu” to jeden z najbardziej znanych dzieł Ibsena. Dramat opowiada historię uzdrowiska, w którym pacjenci zamiast dostawać potrzebną pomoc, podtruwani są zepsutą wodą. Jest to niesamowity utwór dotykający nadal istniejące problemy - porusza trudną tematykę wyboru między dobrem ogółu, a dobrem jednostki.

wystarczy tylko otworzyć drzwi... Przedmioty w twórczości Tadeusza Kantora

Dominika Łarionow

Kantor – scenograf, Kantor – autor przedstawień, performansów, cricotagów i ambalaży domaga się wielorakiego oglądu, Kantor – teatr autorski, w którym od pewnego momentu Kantor wszystko robił osobiście; był jego demiurgiem, sprawcą, kreatorem. „Scenografia”, stanowiące ją przedmioty, nie są dla autorki dziełami plastycznymi, obiektami sztuki, lecz przede wszystkim dekoracją przedstawienia, teatralnymi rekwizytami, mającymi swoją funkcję w spektaklu. Zajmuje się „przedmiotami” Kantora, dzieli je na nieantropomorficzne (to, co istnieje również jako zwykły przedmiot w realności, np. krzesło, parasol) i antropomorficzne (ludzkopodobne kukły, manekiny – specyficzne dla Kantora). Opisuje „działania” Kantora (słynne wydarzenia na Foksal), prowokacje, zaskakujące pomysły (np. „multipart” – rozesłanie dzieł wraz z warunkami użyczenia i późniejsze żądanie ich zwrotu). Ukazuje je w szerokim kontekście kulturowym, pokazuje ich rodowód i pokrewieństwa, dowodząc znajomości literatury przedmiotu (szeroko pojmowanej) i umiejętności wykorzystania źródeł. Dla kantorowskich „rzeczy” szuka pokrewieństw w sztuce światowej i polskiej, w filmie, rodowodów w myśli filozoficznej, estetycznej XX w. Z książki dowiemy się nie tylko, kto inspirował Kantora (Stanisław Wyspiański, Stanisław Ignacy Witkiewicz, E. G. Craig), ale również, kto się twórczo Kantorem inspirował (Bob Wilson, Teatr Ciemna, Tadeusz Słobodzianek), jak jego twórczość została odebrana, zinterpretowana i przetworzona. 

Звірі подивляться замість тебе. Збірка квір-п2019єс

Олесь Барліг

Олесь Барліг 2013 поет, прозаїк, драматург. Голова запорізького літературного клубу «99». Автор поетичної збірки «Насолода уявної смерті» (2012). Співупорядник і один з авторів квір-антології «120 сторінок Содому» (2009) та збірки сучасної придніпровської поезії «Гімн очеретяних хлопчиків» (2011). Увійшов до антології європейської гей-поезії «Moral bi spet priti» (2009, Словенія). Лауреат конкурсу «Драма.UA-2012» із п2019єсою «Дерева спізнюються на автобус», що досліджує тему кон2019юнктури навколо трагедії Голодомору. У 2015 році взяв участь у фестивалі «Тиждень актуальної п2019єси» із напівдокументальним твором «Уроборос у Східному експресі», присвяченим найрезонанснішим проявам гомофобії в Україні (публічне читання драми відбулося в межах Фестивалю рівності у Запоріжжі в 2016 році). Юрій Ганошенко: Загалом, завершуючи цю коротеньку розмову з приводу представленої збірки, треба сказати, що всі твори, вміщені до неї, дуже сучасні, вони лише на перший погляд можуть видатися традиційними драмами. У них немає розставляння усіх крапок над «і», вони герметичні та приємно лакунарні, вони змушують нас заповнювати ці пустоти самотужки. А ще ці драматичні тексти дуже іронічні, часом майже непомітно, а часом аж до відкритої насмішки. І цій іронії підпорядковується буквально все, вона часто і є тією організовуючою силою для поєднання слабко поєднуваних міфологічних, побутових, соціальних, поліідентичних пластів художньої реальності. Іронія не оминає і власне квір-персонажів, адже сама приналежність до ЛГБТ не позбавляє людину автоматично усіх вад, не надягає німб святості, не звільняє від відповідальності за власні помилки: про це, до речі, напівдокументальна (для тих, хто впізнає персонажів) драма «Монстри виходять із хризантем». Тому Олесь благодушно дає нам самим обирати, хто є хто в цій вакханалії життя: недолугі поети, покинуті чоловіки, громадські діячі, янголи, химерні друзі, дружини-лесбійки, блогери, зірки гей-порно, престарілі артистки, гомофоби, колишні дружини, єдинороги, зрадливі подруги, непотрібні коханці, найкрасивіші чоловіки планети, потопельниці, прокляті шляхтичі, людиноподібні мавпи, відьми, кухарі, нервові підлітки, кремезні козаки і всі-всі-всі, кого автор випестив і вмістив сюди усіх разом, оповитих прохолодним уроборосом його оригінального парадоксального творчого мислення. 306 с. Книжка вперше вийшла друком 2017 року

Три сестри

Антон ЧЕХОВ

Антон Чехов народився у місті Таганрог, що здавна зазнав театральної слави. Одначе гімназисти для відвідин театру мали допитатися дозволу в керівництва гімназії. Тому майбутній письменник із товаришами, нехтуючи порядками й правилами закладу освіти, перебирався в чужу одіж, накладав собі причіпну бороду, зодягав чорні окуляри, гримувався й завбачливо прослизав до театру задовго до початку спектаклю, аби причаїтися на гальорці. Подібні атракції зумовили організацію домашніх вистав, розпорядником яких був 14-літній Антон. Згодом пристрасть до драматургії письменник реалізував у ряді різноманітних п2019єсок і п2019єс. Найзначущішими серед яких є «Чайка», «Три сестри» і «Вишневий сад». У комедії «Чайка» йдеться про ілюзію творчої самореалізації, яка 2014 попри все 2014 не стає запорукою щасливого життя. П2019єса «Три сестри» 2014 це драма бездіяльності, де кожен лише очікує на початок життя, утім аж ніяк не намагається жити чи, принаймні, братися робити для цього бодай щось. А комедія «Вишневий сад», мов вінець творіння, що підсумовує наслідки привільного існування, за мішурою і легкістю якого криється страх відповідальності за власне життя й небажання і неспроможність зробити вибір. Феномен творчості Антона Чехова вже понад століття викликає дискусії, буває ліками для зболених душ і розумів, які прагнуть видужати, проте й нині лишається вкрай актуальним і не завжди збагненним найгострішим умам.

Zazdrość Kocmołucha

Molier

“Zazdrość Kocmołucha” to sztuka autorstwa Moliera, wybitnego francuskiego komediopisarza, uznawanego za jednego z najważniejszych daramtopisarzy w dziejach.   Jest to jedna z pierwszych komedii Moliera, miejscami jeszcze nieporadna, jednak już w tej komedii widać lwi pazur autora "Skąpca". Widać go choćby w sposobie, w jaki ośmiesza nadętego doktora, z rodu tych niedouczonych lekarzy, których tak serdecznie nie cierpiał Molier.  

Zemsta

Aleksander Fredro

"Zemsta" to komedia Aleksandra Fredry w czterech aktach, która powstała w 1833 roku. Inspirowana była dokumentem znalezionym przez Fredrę na zamku Kamieniec w Odrzykoniu, który otrzymał w posagu żony. W dokumencie tym znajduje się historia poprzednich właścicieli. Budowla była własnością dwóch skłóconych ze sobą rodów: Firlejów (dolna część zamku) i Skotnickich (górna część). Piotr Firlej – daleki pierwowzór Cześnika dokuczał Janowi Skotnickiemu – pierwowzorowi Rejenta, za co ten skierował rynny na jego zabudowania. Wtedy Firlej napadł na jego robotników naprawiających mury górnego zamku i zniszczył przy okazji rynny. Skotnicki pozwał go przed sąd i wygrał sprawę, ale kres ich długoletnim zatargom położył dopiero ślub zawarty w 1630 roku przez wojewodzica Mikołaja Firleja z kasztelanką Zofią Skotnicką.

Zwady miłosne

Molier

“Zwady miłosne” to sztuka autorstwa Moliera, wybitnego francuskiego komediopisarza, uznawanego za jednego z najważniejszych daramtopisarzy w dziejach.   Jest to zabawna sztuka Moliera która ukazuje bardzo ważny moment w rozwoju literackim tego autora. Utwór ten stanowi nową zdobycz Moliera, dalszy krok ku znalezieniu samego siebie, swej drogi, ku wyzwoleniu się z panujących mód i stylów.