Klucze do kultury. Z perspektywy niemieckiej o literaturze polskiej

Heinrich Olschowsky

W polu zainteresowania berlińskiego polonisty znajduje się literatura polska obydwu minionych stuleci, od Mickiewicza i Słowackiego po twórców nam współczesnych, z Tadeuszem Różewiczem na czele. Amerykański filozof i komparatysta Richard Rorty pisząc kiedyś, że jeżeli XXI wiek nie będzie wiekiem tłumaczy, to nie będzie go wcale, miał na myśli nie w pierwszym rzędzie mistrzów sztuki przekładu, lecz pośredników między narodami, przerzucających nad dzielącymi je przepaściami/różnicami pomosty porozumienia kulturowego, objaśniających, a więc tłumaczących, ich kulturowe kody (w tym i literackie). Zajmując się literaturą polską jako jej historyk, krytyczny komentator, tłumacz, edytor, uniwersytecki wykładowca wreszcie, jest Heinrich Olschowsky takim właśnie pośrednikiem, „tłumaczącym” Polskę swoim niemieckim rodakom. Nie przypadkiem czyni to poprzez medium literatury. Tak się składa w stosunkach niemiecko-polskich, że zarówno po I jak po II wojnie światowej to literatura znajdowała się w awangardzie procesu poszukiwania i kształtowania nowego modus vivendi między wczorajszym zaborcą/agresorem i jego ofiarą. Heinrich Olschowsky należał do nowych pokoleń Niemców dorastających po 1945 r. w przekonaniu, że warunkiem porozumienia i pojednania z Polakami będzie rozpropagowanie wśród Niemców polskiej kultury (której znajomość nazistowska propaganda przez dwanaście lata wypierała z niemieckiej świadomości) i zdobycie tam dla niej szacunku. Pisząc po niemiecku, zwraca się potencjalnie do czytelników w całym obszarze języka niemieckiego; pracując jednak przez większość życia w NRD, zwracał się wtedy siłą rzeczy w pierwszym rzędzie do tamtejszych odbiorców – i na tym polegała wówczas szczególność jego „tłumaczącego” pośrednictwa. Sam tak to ujmuje: „Bycie polonistycznym literaturoznawcą, krytykiem i tłumaczem w NRD oznaczało dla mnie potrzebę upowszechniania wśród czytelników myśli nieuczesanych z Polski jako antidotum przeciwko ideologicznej izolacji.” Nie było to łatwe jeśli zważyć, że – jak wspomina – „Od czasów »polskiej Wiosny w Październiku« 1956 r. literatura wschodniego sąsiada NRD znajdowała się tu w stanie permanentnego podejrzenia o ideologiczny rewizjonizm, które po powstaniu Solidarności w 1980/81 r. weszło niemal w stadium histerii.” Z Posłowia prof. Marka Zybury  

Komparatystyka dzisiaj. Tom 1, Problemy teoretyczne

Ewa Szczęsna, Edward Kasperski

Komparatystyka dzisiaj. Problemy teoretyczne jest refleksją o aktualnej sytuacji polskiej i międzynarodowej komparatystyki. Prezentuje szeroki wachlarz poglądów i stanowisk badawczych. Autorzy wskazują na dynamiczny i dialogowy charakter komparatystyki, która stanowi żywą i konstruktywną odpowiedź na rozterki i kłopoty współczesnej humanistyki. Prezentują ważne dla niej pojęcia, kategorie i metody – oraz dają wgląd w jej dzieje. Ukazują komparatystykę, która bada nie tylko związki między rozmaitymi literaturami, lecz także skomplikowane relacje literatury z rozległą domeną nauki i kultury: z innymi sztukami, dyskursami pozaliterackimi, mediami. Otrzymałam do recenzji książkę bardzo dobrą, erudycyjną, nowatorską, napisaną przez grono kompetentnych autorów, świadomych obecnego statusu nie tylko komparatystyki, ale całej nauki o literaturze i szerzej - humanistyki. (…) Książka jest nie tylko fascynującym przewodnikiem po współczesnej komparatystyce, ale kompetentnym przeglądem stanu dzisiejszego literaturoznawstwa, które po doświadczeniach z dekonstrukcją i poststrukturalizmem szuka (ostrożnego, niearbitralnego, zapośredniczonego) kontaktu z empirią.   Grażyna Borkowska, IBL PAN Całość książki rządzi się żelazną dyscypliną i dobrze umotywowaną logiką wywodu, a także spójnością metodologiczną (…). Komparatystyka dzisiaj (…) jest starannie i głęboko przemyślaną monografią najważniejszych kierunków i zagadnień teoretycznych komparatystyki współczesnej, jest wreszcie – co szczególnie chciałbym podkreślić – książką o wysokich walorach dydaktycznych, niezbędną pomocą akademicką (…).   Andrzej Fabianowski, ILP UW

Kulturowa teoria literatury. Główne pojęcia i problemy

Michał Paweł Markowski, Ryszard Nycz

Prezentowany tom jest pierwszym efektem realizacji szerszego projektu poświęconego rozwijaniu koncepcji kulturowej teorii literatury. W tej fazie celem naszym było po prostu uchwycenie zmian zaszłych we współczesnej refleksji teoretycznoliterackiej oraz ukazanie ich skutków dla rozumienia zarówno kluczowych kategorii, jak terytorium i statusu obecnej(i przyszłej) kulturowej - już faktycznie- teorii literatury. Jest ona kulturowa, ze względu na osadzenie jej założeń, narzędzi i przedmiotu tyleż w historycznym polu kultury, co i w antropologicznej wiedzy o niej; jest teorią, bo zachwouje ambicje formułowania prawidłowości o badanych zjawiskach, ich tendencjach rozwojowych oraz naturze relacji między- (a zwłaszcza trans-) kulturowych (i trans-dyscyplinowych); pozostaje też teorią literatury, gdyż jej obiekt centralny (czy prototypowy) stanowi dalej literatura - i w wielości swych dotychczasowych znaczeń, i w postaciach oraz sensach nowych, aktualnie urzeczywistnianych. Uczestnikami tego przedsięwzięcia byli przede wszystkim członkowie i członkinie Katedry Antropologii Literatury i Badań Kulturowych Wydziału Polonistyki UJ oraz zaprzyjaźnieni z nami badacze i badaczki z sąsiednich katedr, którzy podjęli tę pracę realizując projekt badawczy, a także ci, którzy dołączyli do nas później zainteresowani samą problematyką. Dwuczęściowa kompozycja tomu odpowiadać ma intuicyjnie uchwytnym przemianom wewnątrz oraz wokół teorii literatury, pojętej w klasycznie nowoczesnej jej postaci. Stąd część pierwsza zawiera artykuły obrazujące przemiany kluczowych pojęć i problematyk tradycyjnie rozumianej teorii literatury; część druga natomiast - pojęcia i problematyki nie mieszczące sie w tych ramach.

Labirynty - kładki - drogowskazy. Szkice o literaturze od Wyspiańskiego do Gombrowicza

Maria Podraza-Kwiatkowska

Prezentowana książka jest zbiorem tekstów powstałych (z dwoma wyjątkami) w ciągu kilku ostatnich lat. Autorka sama ocenia ten wybór jako bardziej niż dotychczasowe osobisty. Dzieje się tak dlatego, iż duża część to artykuły napisane do ksiąg jubileuszowych akademickich koleżanek i kolegów. O świecie nie tylko krajowej polonistyki przypominają dedykacje: dla Marty Wyki, Tomasza Weissa, Franciszka Ziejki, Jana Błońskiego, Jana Michalika, Brigitte Schulze, Michała Głowińskiego, Ewy Miodońskiej-Brookes, Wojciecha Gutowskiego oraz Stanisława Pigonia. Tytułowe Labirynty – kładki – drogowskazy prowadzą czytelnika w świat Młodej Polski, ale nie tylko. Mowa jest o literackim doświadczeniu nocy od Novalisa do Kosińskiego. Wczytując się ponownie w prozę Żeromskiego, autorka szeroko bada kulturowe konteksty jego „szklanych domów”. Jest tu też propozycja lektury Żeromskiego poprzez dzieło Marcela Prousta. Rozważania intertekstualne prowadzą do zestawienia Pornografii Gombrowicza z powieścią Choderlos de Laclos. Obok tych studiów komparatystycznych autorka przedstawia interpretacje wybranych utworów poetyckich Tadeusza Micińskiego, Leopolda Staffa, Bolesława Leśmiana, Maryli Wolskiej i Marii Komornickiej. Pojawiają się portrety wybitnych humanistów (Wacław Borowy, Władysław Natanson). Książkę kończy przypomnienie rozprawy pisanej przed laty wspólnie z Jerzym Kwiatkowskim dla profesora Stanisława Pigonia.

Małżeństwo doskonałe. Czy ty wiesz,że ja cię kocham

Wojciech Karolak, Krystyna Pytlakowska

Wojciech Karolak nie znosi wyjazdów, ale w tę podróż wybrał się ze mną bez większych oporów. Być może dlatego, że nie musiał zabierać ze sobą ciężkich walizek wystarczyły wspomnienia. Pojechaliśmy do miejscowości Przeszłość, zatrzymując się na kilku przystankach.  To książka wyjątkowa, bo o wielkiej miłości do absolutnie niezwykłej kobiety Marii Czubaszek, jego żony. Do tej pory jazzman raczej nie udzielał indywidualnych wywiadów, nikt więc nie wiedział, co tak naprawdę w nim siedzi ani do jakich uczuć jest zdolny. Przez prawie dwa miesiące podczas nocnych spotkań odkrywałam jego fascynujące tajemnice. Dzisiaj już wiem, dlaczego Marysia Czubaszek pokochała właśnie jego. Prawdę mówiąc, sama się w nim zakochałam, ale jestem bez szans, bo to facet jednej kobiety. Jeżeli nie wierzycie, po prostu przeczytajcie tę książkę. Wojciech Karolak  muzyk jazzowy, pianista, kompozytor, saksofonista altowy i tenorowy, aranżer, wirtuoz organów Hammonda. Współpracował m.in. z Janem Ptaszynem Wróblewskim, Krzysztofem Komedą, Andrzejem Kurylewiczem, Jerzym Matuszkiewiczem, Jarosławem Śmietaną, Obywatelem GC. Był aranżerem i kompozytorem Studia M-2 i Big Bandu Polskiego Radia. W 1962 roku wspólnie z Andrzejem Dąbrowskim założył The Karolak Trio i wydał pierwszą autorską płytę. W 1966 roku wyjechał do Szwecji. W latach 80. razem z Tomaszem Szukalskim i Czesławem Bartkowskim stworzył formację Time Killers. Wspólnie nagrali album, który w ankiecie krytyków Jazz Forum został uznany za najlepszą płytę jazzową dekady. Jest kompozytorem muzyki filmowej m.in. do Konopielki w reżyserii Witolda Leszczyńskiego. Pisał też muzykę do tekstów swojej żony Marii Czubaszek. Krystyna Pytlakowska  autorka 2 tysięcy wywiadów znana z ładnych nóg i dowcipnych pytań. Twierdzi, że poczucie humoru odziedziczyła po ojcu, pisarzu i radiowcu Jerzym Pytlakowskim, i młodszym bracie, Piotrze fachowcu od mafii. Współtworzyła z sukcesem dwutygodnik Viva!, w którym pracuje od 20 lat. Czasami pisze  książki. Zdarza jej się zdobywać nagrody. Dwadzieścia siedem lat temu zaprzyjaźniła się z Marysią Czubaszek, a później także z Wojciechem Karolakiem, połączona z nimi miłością do zwierząt i przewrotnym stosunkiem do życia. Koledzy mówią, że bywa ekstrawagancka. A Wojciech Karolak ostatnio stwierdził, że jest niepospolita. Odparła, że tego nie widzi. Bo przywykłaś odpowiedział. Pani naprawdę niepospolitego psa Basałyka mieszańca jamnika z wilkiem, i mimo niezbyt emocjonalnego stosunku do dzieci matka graficzki Oli (niektórzy twierdzą, że córka ma też talent dziennikarski, po mamie i wujku). Absolwentka Wydziału Polonistyki UW. Nie pije i chciałaby móc powiedzieć, że nie pali. Ale nie może. Mąż ten sam od trzydziestu trzech lat wciąż nie może się z tym pogodzić.

Meksyk od kuchni. Od Azteków do Adelity

Susana Osorio-Mrożek

Książka opowiada o meksykańskiej historii z perspektywy kulinarnej, ponieważ gastronomia to jedna z najbardziej charakterystycznych cech kultury Meksyku i zwierciadło jego historii. Meksyk to kraj różnorodny zarówno geograficznie – pustynie, doliny, lasy, selwy, góry i wybrzeża  – jak i etnicznie; to tej różnorodności zawdzięcza swe kulinarne bogactwo. Dawne cywilizacje osiadłe na terenach dzisiejszego Meksyku udomowiły indyka, podjęły uprawy wielu gatunków roślin, takich jak kukurydza, pomidor, fasola, chili, dynia, orzeszki ziemne, awokado, kakao, wanilia , które dziś goszczą na stołach całego świata. W wyniku hiszpańskiej konkwisty meksykańska kuchnia wzbogaciła się o elementy europejskie i nadal, nie tracąc swego charakteru, czerpie inspiracje z całego świata.   Susana Osorio-Mrożek (ur. w Mexico City, Meksyk) - studiowała historię na Universidad Nacional de Mecxico (Mexico City) i archeologię na Uniwersytecie Veracruz. Pracowała w teatrze jako aktorka, reżyser, następnie jako kierownik swojej własnej grupy teatralnej. Jest także specjalistą, teoretykiem i praktykiem w zakresie gastronomii, dietetyki i żywienia. Uczestniczyła w programie badań nad produkcją żywności dla diabetyków w ramach National Association for Diabetic Children od Mexico. W roku 1986 była szefem kuchni dwu czołowych restauracji w Oslo i Stavanger (Norwegia), specjalności meksykańskie i międzynarodowe. W latach 1987-1989 mieszkała w Paryżu, od 1996 do 2008 prowadziła restauracje w Krakowie. Od 2009 mieszka w Nicei.

Mężczyzna jako Alfa i Omega

Jacek Wojciechowski

Książkę dedykuję wyjątkowym ludziom, którzy najbardziej przyczynili się do jej powstania. Dziękuję wszystkim Oszustom, Krętaczom i Złodziejom, którzy każdego dnia pomagali mi dostrzec to, czego wolałbym nie widzieć. Wszystkim Szmaciarzom, o których czasem tylko słyszałem. Wszystkim Sukinsynom, Padalcom i Gnidom. Dziękuję tym Duchownym, Kapłanom i Przywódcom religijnym głoszącym słowo Boże, którzy czynnie przeczą ideom, jakie wielu z nas nosi głęboko w sercach. Gorące podziękowania należą się politykom szczególnie tym, którzy udowadniają nam, że tak naprawdę nie byli warci zaufania, jakie w nich pokładano. Ogólnie dedykuję ją wszystkim Złamasom, bez których świat byłby piękniejszy. Dziękuję, że byliście Jacek Wojciechowski

Minima moralia. Elementy etyki odstępu

Andrei Pleşu

Minimia moralia Andreia Pleşu to traktat etyczny w najlepszym znaczeniu tego słowa. Pisany z żarliwością, utrzymany w stylu eseistycznym, daleki od suchej, spekulatywnej etyki uniwersyteckiej, korzystający zarówno z filozoficznej tradycji zachodniej – od Platona po Heideggera i Noikę – jak i z sapiencjalnego pisarstwa wschodnich ojców Kościoła, zarówno z filozofii, jak i z wielkich dzieł literatury, jest, zgodnie ze słowami autora, „poradnikiem dla syna marnotrawnego, nieaktualnym dla niepoprawnego grzesznika, a bez użytku dla porządnego syna, który pozostał w domu”. Tytułowe pojęcie odstępu, bliskie ponowoczesnej różnicy, oznacza tu obszar pośredni, rozciągający się pomiędzy absolutem a przygodnością, instynktem a świętością, immanencją a transcendencją, absolutyzmem a relatywizmem, bezpośredniością pulsującej tkanki życia a sztywnością czystych, „odcieleśnionych” pojęć. Obszar ten, jak dowodzi autor, to właściwa dziedzina człowieka, jedyna, w której może on zamieszkać, i jednocześnie jedyna, w której możliwa jest etyczność. Stąd tytułowa propozycja minimalizmu etycznego, pojętego nie jako uchylanie się od moralnych decyzji, ale jako życie codzienną, drobną moralnością, którą jednak można uczynić sprawą wielką. Książka zrobiła międzynarodową karierę, przełożono ją na język niemiecki, francuski, szwedzki, węgierski i słowacki. Cytaty: „Etyka zaczyna się tam, gdzie zdrowy rozsądek wkracza w kryzys i stwierdza, że wszystkie zasady, które mechanicznie recytował w imię swej złudnej moralnej kompetencji, przestały już obowiązywać”. „Etyka więc to heroiczna próba odtworzenia absolutu z fragmentów jego milczenia, znalezienia prawa, w imię którego można z godnością przeżywać ukrycie prawdziwego prawa. Etyka jest dyscypliną zrodzoną z oddalenia od absolutu, jest sposobem administrowania tym oddaleniem”. „Etyka to poradnik dla syna marnotrawnego, nieaktualny dla niepoprawnego grzesznika, a bez użytku dla porządnego syna, który pozostał w domu”. „Etyka żywej prawdy (prawdy wyboru, nie zaś prawdy rozumowania) to etyka, w której przenikają się cnoty intelektualne i cnoty moralne tak, aby ani ścisłość pojęć nie rozmywała się w obliczu z trudem dającego się klasyfikować życiowego konkretu, ani też proliferacja konkretu, afektów, tego, co bezpośrednie, nie zaćmiewała „poprawnego myślenia”. Zmierzamy w ten sposób ku etyce ciepłego światła, różnej od lodowej, błyszczącej zimnym światłem etyki filozofów uniwersyteckich”.