Nigdy osobno. Wielki świat mikrobów, czyli jak bakterie i grzyby kształtują rośliny, zwierzęta oraz cywilizacje!

Marc-André Selosse

Mikroorganizmy rządzą światem! Książka dla ludzi z przyrodniczym bakcylem Mikroby, zarazki, bakcyle te słowa wciąż budzą negatywne skojarzenia, ale współczesna nauka udowadnia, że żadna forma życia nie byłaby w stanie przetrwać, gdyby nie mikroorganizmy. Marc-André Selosse, profesor paryskiego Muzeum Historii Naturalnej i wykładowca m.in. Uniwersytetu Gdańskiego, zaprasza nas do fascynującego świata, którym rządzą mikroskopijni władcy, a dzięki tej władzy korzyści odnoszą wszystkie gatunki z człowiekiem na czele. Wiele gatunków roślin nie byłoby w stanie wykiełkować, gdyby nie grzyby. Krowa wcale nie jest zwierzęciem roślinożernym ­ żywi się mikroorganizmami, które hoduje wewnątrz swojego żołądka i dokarmia trawą. Bez bakterii tworzących brodawki korzeniowe roślin motylkowych wegetarianie nie mieliby czym uzupełniać niedoborów białka. Niektóre gatunki traw wpuszczają do swego wnętrza mikroskopijne grzyby, aby za pomocą wytwarzanych przez nie toksyn bronić się przed roślinożercami. Piwo, wino, jogurty i sery to rezultat naszej symbiozy z mikroorganizmami. Na centymetrze kwadratowym skóry dłoni żyje 100 milionów bakterii, a mikroorganizmy obecne w jogurtach poprawiają naszą pamięć i odporność na stres. Mikroby zawleczone do Nowego Świata przez Europejczyków miały znacznie istotniejszy wpływ na zniszczenie cywilizacji prekolumbijskich niż broń i ognista woda. Dajcie się zaskoczyć i porwać tej niezwykłej przyrodniczej opowieści. Spójrzcie razem z profesorem Selosseem przez mikroskop, a zobaczycie świat takim, jaki jest naprawdę!

Notatki maturalne z biologii

Maciej Dombrowski

      Książka "Notatki maturalne z biologii" to doskonała alternatywa dla podręczników i repetytoriów maturalnych. Została ona bowiem napisana w oparciu o podstawę programową z biologii, dzięki czemu zawiera ona tylko i wyłącznie zagadnienia potrzebne do napisania matury z tego przedmiotu. Część pierwsza "Notatek" składa się z ponad 180 stron (w tym ponad 220 ilustracji), zawierających najważniejsze informacje z zakresu: * Budowy chemicznej organizmów * Komórki * Metabolizmu * Wirusów, bakterii, protistów i roślin pierwotnie wodnych * Roślin

O czym szumią wężymordy. Opowieści o trawach, drzewach, porostach i trzcinach, łąkach, miedzach i wędrówkach nasion, a także o wielu innych przyrodniczych sprawach

Wiesław Fałtynowicz

Wężymord - gatunek rośliny warzywnej z rodziny astrowatych - pochodzi z południowej i środkowej Europy oraz części Azji. Jego nazwa pochodzi z czasów, gdy w medycynie ludowej używano tego warzywa jako antidotum na jad żmij. Takich roślin jak wężymord podczas zwykłego spaceru mijamy setki, jeśli nie tysiące... Bo wszędzie tli się "drobne życie", o jakim pojęcia nie mamy... Na trawnikach, w miedzach, drzewach, na polach i polnych kamieniach... Ile wiemy o tajemniczym świecie traw, drzew, porostów i trzcin? Prawda, że niewiele? Zajrzyjmy więc do książki O czym szumią wężymordy, w której Wiesław Fałtynowicz pochyla się z czułością i uważnością nad każdym "żywym drobiazgiem". Z tej książki wiele się dowiemy, ale też - dzięki niej - będziemy rozglądać się uważniej podczas każdej kolejnej wędrówki... Miłości do przyrody nie można się nauczyć, można za to spróbować czegoś się o niej dowiedzieć, by nabrać do niej szacunku... Czasami bowiem najzwyklejszy w świecie szacunek znaczy więcej niż porywy ognistej miłości... I o tym także jest ta książka... Weźcie ją do plecaka, usiądźcie w trawie, oprzyjcie się wygodnie o polny kamień i czytajcie. A potem raz jeszcze - po lekturze - rozejrzyjcie się wokół uważnie... Prawda, że widać więcej? "Jesteśmy tylko jednym z około 10 milionów gatunków, chociaż często - zadufani w sobie - mienimy się panami stworzenia. Prosty rachunek pokazuje nasze miejsce: jeżeli przyjąć czas trwania życia na Ziemi za jedną dobę, to historia Homo sapiens w tej skali zamyka się w 1/4 sekundy. Tyle czasu było nam dane, żeby narodzić się, nauczyć cokolwiek i poznać świat. Jaka jest wiedza niemowlęcia, które żyje 1/4 sekundy?". WIESŁAW FAŁTYNOWICZ NOTA O AUTORZE: Wiesław Fałtynowicz - botanik (od 1996 roku profesor nauk biologicznych). Urodził się pod znakiem Lwa w 1952 r. w Suwałkach. Badacz niezależny, wcześniej związany z uniwersytetami w Gdańsku (1976-1999) i we Wrocławiu (1999-2020). Zajmuje się przede wszystkim porostami, ale też roślinami, ich ekologią i ochroną oraz monitoringiem środowiska. Jest autorem kilkunastu książek oraz ponad dwustu artykułów naukowych i popularnonaukowych. Napisał ponadto około stu felietonów, wierszy i scenariuszy do filmów o tematyce przyrodniczej. Promotor kilkudziesięciu magistrów i 14 doktorów - z nich jest najbardziej dumny i uważa ich za swoje najważniejsze osiągnięcie na polu nauki. Interesuje się motywami przyrodniczymi w sztuce i literaturze. Amator powieści sensacyjnych, poezji i dobrych książek. Mieszka na peryferiach Wrocławia, gdzie są rozległe tereny na spacery z psami. Uprawia duży ogród, w którym prowadzi długie dyskusje egzystencjalne z rosnącymi w nim dziesiątkami gatunków roślin. Jest miłośnikiem podróży, jazdy samochodem, kiszki ziemniaczanej i Suwalszczyzny, a z dalszych regionów - Syberii, Amazonii, wysp tropikalnych i Kapadocji. Prywatnie ojciec czworga dzieci i dziadek ośmiorga (na razie!) wnucząt.

O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego

Karol Darwin

Karol Darwin O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego czyli o utrzymywaniu się doskonalszych ras w walce o byt tłum. Szymon Dickstein ISBN 978-83-288-5279-2 Rys historyczny rozwoju poglądów na powstawanie gatunków przed opublikowaniem pierwszego wydania niniejszego dzieła Postaram się podać tutaj krótki rys rozwoju poglądów na powstawanie gatunków. Do ostatnich czasów znaczna większość naturalistów przypuszczała, że gatunki są to twory niezmienne i że każdy... Karol Darwin Ur. 12 lutego 1809 Zm. 19 kwietnia 1882 Najważniejsze dzieła: O powstawaniu gatunków (1859), Zmienność udomowionych roślin i zwierząt (1868), O pochodzeniu człowieka i doborze w odniesieniu do płci (1871) Wybitny brytyjski przyrodnik i geolog, początkowo studiował medycynę, następnie nauki przyrodnicze. Obserwacje dokonane w czasie pięcioletniej wyprawy badawczej na statku HMS Beagle zainspirowały go do bliższego zbadania zmian, jakim podlegają gatunki, w wyniku czego w 1838 roku stworzył zarys teorii doboru naturalnego. Po 20 latach badań opublikował obszerne dzieło O powstawaniu gatunków, wyjaśniające różnorodność biologiczną, będące jedną z najważniejszych prac w historii nauk przyrodniczych. Kupując książkę wspierasz fundację Nowoczesna Polska, która propaguje ideę wolnej kultury. Wolne Lektury to biblioteka internetowa, rozwijana pod patronatem Ministerstwa Edukacji Narodowej. W jej zbiorach znajduje się kilka tysięcy utworów, w tym wiele lektur szkolnych zalecanych do użytku przez MEN, które trafiły już do domeny publicznej. Wszystkie dzieła są odpowiednio opracowane - opatrzone przypisami oraz motywami.

Od Darwina do DNA. Debata wokół teorii inteligentnego projektu

William A. Dembski, Michael Ruse

W książce „Od Darwina do DNA. Debata wokół teorii inteligentnego projektu” William Dembski i Michael Ruse przedstawiają wyczerpujący i wyważony przegląd debaty dotyczącej biologicznych początków – kontrowersyjnej dialektyki toczonej od czasu publikacji książki Darwina „O powstawaniu gatunków” w 1859 roku. Czy obecność projektu w organizmach jest rezultatem niekierowanych sił przyrodniczych? Czy może jednak mamy do czynienia z zamysłem i teleologią, a jeżeli tak, to czy ten projekt jest wykrywalny empirycznie, a tym samym podlega badaniom naukowym? Zasadniczo istnieją cztery stanowiska, które umożliwiają odpowiedzi na te pytania: darwinizm, teoria samoorganizacji, teistyczny ewolucjonizm i teoria inteligentnego projektu. Autorzy tekstów zawartych w tym tomie przedstawili swoje poglądy w sposób przystępny, zapraszając czytelników do wyciągnięcia własnych wniosków.   Redaktorzy wykonali kawał dobrej roboty, zbierając teksty wybitnych specjalistów z różnych dziedzin – teologów, naukowców, matematyków i filozofów. Roger Trigg, Uniwersytet Warwick   Dwóch redaktorów zebrało znakomity zespół dyskutantów poruszających gorący temat. […] Spodziewam się, że ta książka stanie się pozycją klasyczną w debatach nad teorią inteligentnego projektu. John Brooke, Uniwersytet Oksfordzki   Książka warta szczególnego polecenia. „Philosophy in Review”   William A. Dembski Doktor matematyki i filozofii, profesor nadzwyczajny w zakresie teoretycznych podstaw nauki na Uniwersytecie Baylora. Jego najważniejsze książki to „Wnioskowanie o projekcie” i „Nic za darmo” („Seria Inteligentny Projekt”, Fundacja En Arche, Warszawa 2021). Michael Ruse Profesor filozofii na Uniwersytecie Stanu Floryda. Zajmuje się filozofią biologii i relacją nauka–religia. Jest autorem wielu książek, m.in. „Darwin and Design: Does Evolution Have a Purpose?”. SERIA PERSPEKTYWY NAUKI Jeszcze sto lat temu uczeni uważali, że nauka to przedsięwzięcie obiektywne, oparte na gromadzeniu danych empirycznych i wyciąganiu na tej podstawie wniosków, które przeradzają się w teorie. Dziś jednak wiemy, że to nie fakty, ale przede wszystkim ich interpretacje prowadzą do rozwoju nauki. Największe rewolucje w historii nauki zaszły dzięki wybitnym jednostkom, które wykazały się postawą krytyczną wobec powszechnie obowiązujących poglądów. Kopernik nie przyjął geocentryzmu Ptolemeusza, Einstein odrzucił to, co dzisiaj określamy mianem fizyki klasycznej, a Darwin nie zgodził się z tym, co w jego czasach nazywano biblijnym poglądem o niezmienności gatunków. Seria Perspektywy Nauki pokazuje, że nauka nie jest przedsięwzięciem jednolitym, że to raczej kolaż rozmaitych poglądów, hipotez i idei. Będziemy w niej przedstawiać oryginalne poglądy uczonych, którzy wykraczają poza utarte szlaki i przedstawiają czytelnikowi zupełnie nowe perspektywy w nauce. Odkrycie w nauce polega na tym, że widząc to, co wszyscy inni, dostrzega się to, czego nikt nie zauważył. Albert Szent-Györgyi, laureat Nagrody Nobla    

Odporność. Podróż w głąb tajemniczego układu, który utrzymuje nas przy życiu

Philipp Dettmer

Wspaniale zilustrowane omówienie ludzkiego układu odpornościowego, które na zawsze zmieni nasz sposób myślenia o własnym ciele Budzisz się i czujesz łaskotanie w gardle. Boli cię głowa. Czujesz lekką irytację, gdy ubierasz się do pracy. Tymczasem pod twoją skórą toczy się epicka wojna. Miliony komórek walczą i umierają, stawiając opór infekcji. A przecież większość z nas nigdy tak naprawdę nie zadała sobie nawet pytania: czym w ogóle jest nasz układ odpornościowy? Drugi po ludzkim mózgu pod względem złożoności, jest jednym z najstarszych i najbardziej znaczących aspektów życia na Ziemi. Bez niego wyginęlibyśmy w ciągu kilku dni. W Odporności Philipp Dettmer, założyciel najpopularniejszego kanału naukowego na You Tube - Kurzgesagt, zabiera czytelników w podróż przez złożone umocnienia ludzkiego ciała. Każdy rozdział tej fascynującej książki prześwietla jakiś element układu odpornościowego, w tym mechanizmy obronne, takie jak przeciwciała i stany zapalne, a także zagrożenia, takie jak bakterie, alergie i nowotwory. Autor w błyskotliwy sposób odkrywa przed nami, dlaczego sztuczne wzmacnianie układu odpornościowego jest tak naprawdę nonsensem, jak pasożyty oszukują nasze mechanizmy obronne, jak działają wirusy, i co dzieje się w naszym ciele, gdy staniemy na desce z gwoździem. Dzięki wspaniałym analogiom i genialnemu talentowi do wyjaśniania spraw złożonych, Odporność jest pasjonującym wprowadzeniem do rozległego układu ludzkiego organizmu, którego zadaniem jest zwalczania infekcji i innych zagrożeń. John Green, autor bestsellera Gwiazd naszych wina

Opowieści ze świata mrówek

Edward O. Wilson

W Opowieściach ze świata mrówek dwukrotny zdobywca Nagrody Pulitzera zabiera nas w podróż do tak odległych miejsc, jak Mozambik i Nowa Gwinea, wyspa Dauphin w Zatoce Meksykańskiej, a nawet zarośnięte podwórko jego rodziców, z pasją opowiadając o swojej trwającej od lat obsesji na punkcie ponad 15 000 gatunków mrówek. Wilson wzbogaca swoje naukowe obserwacje wspaniałymi historiami, które doskonale ilustrują, w jaki sposób mrówki „mówią”, węszą i smakują, a także walczą o dominację. Opisuje bardzo rzadkie gatunki, takie jak Matabele, najbardziej zaciekłe mrówki wojownicze Afryki, których łowczynie mogą nosić w szczęce do piętnastu termitów; „mrówki żniwiarki”, które, gdy dochodzi do konfrontacji z mrówkami ognistymi, uwalniają chmurę alarmowych feromonów, aby wezwać na pomoc swoich współtowarzyszy; czy Basiceros, najwolniejsze i najbrudniejsze mrówki ze wszystkich, które pokrywają swoje ciała kurzem i śmieciami dla kamuflażu. Opowieści ze świata mrówek to obowiązkowa lektura dla każdego miłośnika przyrody.

Otchłań. Ukryte życie oceanów i grożące mu niebezpieczeństwa

Helen Scales

Marzymy o odkryciu nowych galaktyk. Fantazjujemy o życiu, które może istnieć na pobliskich planetach. Tymczasem tuż obok nas, pod powierzchnią oceanów, znajduje się świat, o którym wciąż wiemy bardzo niewiele. Nic dziwnego – jest to świat ciemny, lodowaty i niegościnny, w którym na człowieka pozbawionego wyrafinowanych zabezpieczeń czeka tylko śmierć. Dzięki Helen Scales możemy zanurzyć się w tę tajemniczą otchłań, nie opuszczając bezpiecznego zacisza własnego domu. Staniemy tam oko w oko ze zwierzętami o najczarniejszej na świecie skórze i wabiącymi swe ofiary oszałamiająco kolorowym pokazem świetlnym. Spotkamy cuchnące ryby, przerażająco żarłoczne organizmy, stworzenia pławiące się we wrzącej, przesyconej truciznami wodzie i tańczące włochate kraby. "Otchłań" to świadectwo istnienia ukrytego przed naszymi oczami, fascynującego świata pełnego niezliczonych i niewyobrażalnych form życia, a także przestroga przed nadmierną eksploatacją oceanów i dramatyczny apel o ich ochronę.

Petasites kablikianus Tausch ex Berchtold as a pioneer species and its abilities to colonise initial habitats. Petasites kablikianus Tausch ex Berchtold jako gatunek pionierski i jego możliwości kolonizowania siedlisk inicjalnych

Aldona K. Uziębło

W literaturze botanicznej Petasites kablikianus wymieniany jest zazwyczaj jako gatunek pospolity na obszarach górskich, wchodzący głównie w skład zbiorowisk roślinnych porastających aluwia potoków górskich. Dotychczas nie poświęcono mu większej uwagi, poza badaniami taksonomicznymi oraz fitosocjologicznymi. W niniejszej pracy skupiono się na roli, jaką odgrywa on w środowisku przyrodniczym jako gatunek pionierski. Na podstawie dostępnej literatury omówiono cechy przypisywane typowym gatunkom pionierskim, m. in.: światłolubność, dioecję, wczesne zakwitanie i proanthię, wytwarzanie znacznej liczby lekkich, anemochorycznych nasion, kiełkowanie nasion w tym samym sezonie, duże rozmiary, szybki klonalny wzrost wegetatywny, dużą zdolność do szybkiego rozprzestrzeniania się, plastyczność morfologiczną, dużą tolerancję wobec klimatu i gleby, decydowanie o przebiegu inicjalnych faz sukcesji i ustępowanie po osiągnięciu przez fitocenozę względnej stabilności. Udowodniono wstępną hipotezę o pionierskim charakterze Petasites kablikianus, a także określono genezę powstawania fitocenoz z udziałem omawianego gatunku zarówno w piętrze subalpejskim, jak i w reglu dolnym. Na tej podstawie zaproponowano wyróżnienie dwóch form wysokościowych zespołu Petasitetum kablikiani – subalpejskiej i dolnoreglowej. Ponadto na podstawie poznanych cech umożliwiających szybką kolonizację siedlisk inicjalnych wskazano na możliwość wykorzystania Petasites kablikianus w celu łagodzenia skutków powodzi na terenach górskich. Wersja elektroniczna nie zawiera płyty CD.

Pierwsza zagadka. Nasze życie przed przyjściem na świat

Katharina Vestre

Niesamowita podróż od komórki do człowieka Na początku jesteś tylko maleńką komórką. Następnie dzieli się ona na pół. Z dwóch komórek robią się cztery. Osiem. Szesnaście. Wkrótce pojawiają się pierwsze zarysy człowieka. Rdzeń kręgowy. Pulsujące delikatnie serce. Kolejne są płuca, oczy, usta. Mózg. Przez kilka magicznych miesięcy ze zbitki komórek powstaje oddychający, odżywiający się, myślący organizm. Ale jak to właściwie możliwe? Od czasu odkrycia cząsteczki DNA biologia rozwinęła się w błyskawicznym tempie. Obecnie umiemy znaleźć odpowiedzi na pytania, które niegdyś były wielką zagadką. Skąd komórka wie, że ma stać się częścią serca, a nie dłoni lub ucha? Jak to możliwe, że jednojajowe bliźnięta mają ten sam zestaw genów, ale różne odciski palców? I co tak właściwie łączy nas z muszką owocową?

Pingwiny cesarskie. Tajemnice najpiękniejszych ptaków Antarktyki

Gerald L. Kooyman, Jim Mastro

Emocjonująca wyprawa w głąb krainy wiecznego lodu śladami pingwinów cesarskich O pingwinach cesarskich można mówić same niezwykłe rzeczy i ani razu nie skłamać. Są największe ze wszystkich pingwinów, najgłębiej nurkują, potrafią najdłużej wstrzymać oddech. Żyją w najzimniejszych i najbardziej odizolowanych miejscach. Jako jedyne mają złote pióra na piersi. Poruszają się dostojnie ze skrzydłami przyciśniętymi do boków, a nie rozłożonymi w celu utrzymania równowagi. Wciąż jednak niewiele o nich wiemy. Jak utrzymują ciepło i jak ich skóra pozostaje sucha na takich głębokościach? Jak wstrzymują oddech na wystarczająco długo? Jak widzą w czasie polowań? Jak ich narządy radzą sobie z ciśnieniem panującym na 500 metrach pod powierzchnią oceanu? To przecież ponad 51 kilogramów naciskających na każdy centymetr kwadratowy ciała! Kiedy raz uległem czarowi pingwina cesarskiego, nic już nie mogło zdjąć ze mnie tego uroku, wyznaje Gerald Kooyman, stary wyjadacz wypraw antarktycznych. Wzbogacony o piękne zdjęcia i nagrania dostępne w internecie pasjonujący reportaż Pingwiny cesarskie jest przesycony szacunkiem do tych wspaniałych stworzeń i fascynacją ich ogromnymi możliwościami.

Planeta wirusów. Czy wirusy sterują życiem na Ziemi?

Carl Zimmer

Wirusy są wszędzie. Takie stwierdzenie zapewne cię nie szokuje, zwłaszcza w czasach pandemii COVID-19. Ale czy na pewno? Czy wiesz, że wirusy spadają na ciebie miliardami każdego dnia z najwyższych warstw atmosfery? Że pławisz się w bilionach ich cząstek podczas kąpieli w oceanie, a ich monstrualne wersje żyją w rurkach twojego klimatyzatora? Albo wreszcie – że twoje własne geny usiane są szczątkami dawno już umarłych wirusów, które w prehistorii zaatakowały przodka naszego gatunku, a potem zwyczajnie utknęły w naszym genomie? Carl Zimmer opisuje świat niezwykły; świat, w którym nie rządzimy my, lecz właściwie nieożywione replikatory, maleńkie maszyny potrafiące podporządkować sobie dowolny proces w naszym ciele. Boimy się ich – i słusznie, na wiele chorób wirusowych nie mamy dotąd żadnego lekarstwa. Ale jeśli spojrzymy na wirusy inaczej, poznamy grupę niezwykłych tworów, balansujących na cienkiej granicy między życiem i materią martwą, odpowiedzialnych za krążenie pierwiastków na Ziemi, regulację klimatu całej planety, czy wreszcie – powstanie wiele miliardów lat temu życia takiego, jakim znamy je obecnie.

Podstawy fizjologii zwierząt. Zagadnienia teoretyczne i ćwiczenia w wirtualnym laboratorium

Jan Konopacki, Tomasz Kowalczyk, Renata Bocian

Podstawy fizjologii zwierząt. Zagadnienia teoretyczne i ćwiczenia w wirtualnym laboratorium to przystępne źródło wiedzy z dziedziny fizjologii. Jest jedynym na rynku podręcznikiem, który zakresem materiału i ofertą doświadczeń odpowiada wymaganiom stawianym studentom biologii, weterynarii, biotechnologii i analityki medycznej. Autorzy uwzględnili w nim najnowsze osiągnięcia wynikające z ogromnego postępu wiedzy w dziedzinie biologii doświadczalnej. Nowatorską jest propozycja wykorzystania dla potrzeb fizjologii zwierząt cyklu doświadczeń, w których wybrane zjawiska zachodzące w organizmie żywym mogą być symulowane przy wykorzystaniu dostępnych w kraju programów komputerowych. Dzięki rozbudowanym rozdziałom poświęconym fizjologii ośrodkowego układu nerwowego podręcznik adresowany jest również dla studentów psychologii i pedagogiki.

Pozaziemskie oceany. Poszukiwanie życia w głębinach kosmosu

Kevin Peter Hand

Być może nie ma we wszechświecie nikogo poza nami. Być może powstanie życia jest trudne, a samo życie – rzadkie. A może odległe planety, księżyce i gwiazdy tętnią życiem, którego wciąż jeszcze nie odkryliśmy? Pod skorupami niewielkich, pokrytych lodem księżyców Jowisza i Saturna znajdują się ogromne oceany, istniejące prawdopodobnie równie długo jak nasza planeta. Czy kryją w sobie jakieś formy życia? Z tej książki dowiemy się, jak nauka poszukuje odpowiedzi na to ekscytujące pytanie. Kevin Peter Hand, jeden z czołowych naukowców NASA, prowadzi pionierskie badania, które zawiodły go w najróżniejsze zakątki naszego globu. W tej pasjonującej opowieści łączy wiedzę z zakresu planetologii i biologii, aby wyjaśnić, skąd wiemy, że na Europie, Tytanie czy Enceladusie istnieją oceany, i jak zbadać panujące tam warunki. Odkrycia, które na nas czekają, mogą doprowadzić do rewolucji w sposobie pojmowania naszego miejsca we wszechświecie. Czy rzeczywiście jesteśmy tak wyjątkowi? A może Ziemia jest tylko jedną z wielu żyjących planet orbitujących wokół całkiem przeciętnej gwiazdy?

Przewodnik do ćwiczeń z biochemiczno-biofizycznych podstaw rozwoju roślin

Antoni Banaś, Katarzyna Jasienicka-Gazarkiewicz, Kamil Demski

Przewodnik do ćwiczeń z biochemiczno-biofizycznych podstaw rozwoju roślin (wersja dwujęzyczna) przygotowany został z myślą o studentach biotechnologii Międzyuczelnianego Wydziału Biotechnologii Uniwersytetu Gdańskiego i Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, może być jednak przydatny również dla studentów innych kierunków studiów przyrodniczych. Omówiono w nim doświadczenia eksperymentalne demonstrujące różne procesy związane z rozwojem roślin. Doświadczenia te obejmują wybrane zagadnienia z biochemii, fizjologii i cytologii roślin. Opis każdego doświadczenia poprzedzony został zwięzłym wstępem teoretycznym.

Przewodnik do ćwiczeń z fizjologii roślin

Maria Skłodowska, Elżbieta Kuźniak-Gębarowska

Przewodnik do ćwiczeń z fizjologii roślin jest skierowany głównie do studentów studiów licencjackich na kierunkach biologia, ochrona środowiska i biotechnologia. Może być przydatny również dla studentów innych kierunków przyrodniczych i rolniczych oraz osób zainteresowanych biologią eksperymentalną roślin. Ćwiczenia zostały tak opracowane, by zaprezentować studentom podstawowe procesy związane z funkcjonowaniem roślin i ułatwić poznanie ich wzajemnych relacji, co ma istotne znaczenie w kontekście całościowego ukazania procesów biologicznych oraz praktycznego wykorzystania roślin w życiu człowieka. Zakres tematyczny przewodnika poszerzono o zagadnienia z biologii stresu, roślinnych kultur in vitro oraz dotyczące wielorakiego zastosowania związków biologicznie aktywnych. Każdy rozdział rozpoczyna się od krótkiego wstępu teoretycznego przygotowującego do zajęć laboratoryjnych, który ma ułatwić zrozumienie danego procesu lub reakcji, ale może być również użytecznym repetytorium wybranych zagadnień z fizjologii roślin. Przewodnik zawiera zestaw ćwiczeń, w większości autorskich. Można je wykonać bez zaawansowanej aparatury, a także dowolnie konfigurować w zależności od założeń programowych i warunków laboratoryjnych.

Przywry (Trematoda). Część ogólna; Część systematyczna - Aspidogastrea, Digenea: Strigeida

Katarzyna Niewiadomska

Wydawnictwo seryjne Fauna Słodkowodna Polski istnieje od 1935 roku. Dotychczas opublikowało 21 zeszytów poświęconych zarówno zwierzętom bezkręgowym (Invertebrata), jak i kręgowcom (Vertebrata). Kolejne tomy FSP zawierają bogate dane ogólne dotyczące omawianej grupy zwierzęcej oraz informacje szczegółowe o określonych gatunkach, rodzajach, rodzinach i rzędach. Integralną część każdego opracowania stanowią też klucze do oznaczania taksonów. Dzięki takiemu ujęciu monografie poszczególnych grup systematycznych stanowią kompendium najnowszej wiedzy teoretycznej i praktycznej na ich temat. Zeszyty FSP przygotowują wybitni specjaliści w zakresie znajomości fauny Polski. Tom 34A, autorstwa prof. dr hab. Katarzyny Niewiadomskiej z Instytutu Parazytologii PAN w Warszawie, poświęcony krajowym przywrom (Trematoda), omawia szczegółowo cykle rozwojowe, anatomię, biologię, ekologię i taksonomię tych zwierząt oraz dostarcza wskazówek praktycznych dotyczących metodyki badań. Zawiera również klucze do oznaczania żyjących w wodach śródlądowych Polski przywr należących do podgromady Aspidogastrea oraz do rzędu Strigeida z podgromady Digenea.  

Przywry Trematoda. Część systematyczna Digenea: Echinostomida

Katarzyna Niewiadomska

Kolejny tom serii „Fauna Słodkowodna Polski” poświęcony jest krajowym przywrom (Trematoda) z rzędu Echinostomida. opisano w nim anatomię, biologię, ekologię i taksonomię tych zwierząt. Zawiera również klucze do oznaczania żyjących w wodach śródlądowych Polski przedstawicieli tego taksonu. Uwzględnienie badań molekularnych, prowadzonych przez zespoły Cribba i Olsona spowodowało zmiany w przyjętej wcześniej klasyfikacji a także w ustaleniu związków filogenetycznych, samodzielności grup i ich pokrewieństw. Gatunki przywr występujące w Polsce były tylko w małej części opisywane przez polskich autorów z podaniem wymiarów i rysunków, dlatego też w większości przypadków autorka korzystała z opisów zamieszczonych w literaturze spoza Polski. Natomiast, kiedy gatunki przywr notowane były w Polsce tylko w żywicielach ostatecznych, a ich cykle rozwojowe znane są z literatury, korzystała z tych opracowań przy opisie cerkarii i/lub metacerkarii. Znajomość stadiów rozwojowych przywr opisanych w książce powinna być dla zainteresowanych badaczy wskazówką do poszukiwania postaci rozwojowych w naszych wodach. 

Przywry Trematoda. Zeszyt 34C. Część systematyczna Digenea Plagiorchiida

Katarzyna Niewiadomska, Teresa Pojmańska

Wydawnictwo seryjne Fauna Słodkowodna Polski istnieje od 1935 roku. Dotychczas opublikowano 25 zeszytów poświęconych zarówno zwierzętom bezkręgowym (lnvertebrata), jak i kręgowcom (Vertebrata). Kolejne tomy Fauny Słodkowodnej Polski zawierają bogate dane ogólne dotyczące omawianej grupy zwierzęcej oraz informacje szczegółowe o należących do niej gatunkach, rodzajach, rodzinach i rzędach. Integralną częścią każdego opracowania są klucze do oznaczania taksonów. Dzięki takiemu ujęciu, monografie na temat poszczególnych grup systematycznych stanowią kompendium najnowszej wiedzy teoretycznej i praktycznej. Zeszyty Fauny Słodkowodnej Polski przygotowują wybitni specjaliści w zakresie znajomości fauny Polski. Tom 34C, autorstwa prof. dr hab. Katarzyny Niewiadomskiej i prof. dr hab. Teresy Pojmańskiej z Instytutu Parazytologii im. W. Stefańskiego PAN w Warszawie, poświęcony krajowym przywrom (Trematoda) z rzędu Plagiorchiida, omawia szczegółowo anatomię, biologię, ekologię i taksonomię tych zwierząt oraz dostarcza wskazówek praktycznych dotyczących metodyki badań. Zawiera również klucze do oznaczania żyjących w wodach śródlądowych Polski przedstawicieli tego taksonu.

Pszczoły. Krótki lot w głąb niezwykłych umysłów

Lars Chittka

Pszczoły są wyjątkowo inteligentne, potrafią rozpoznawać kwiaty i ludzkie twarze, okazywać emocje, liczyć, posługiwać się prostymi narzędziami, rozwiązywać problemy i uczyć się, obserwując innych. Ich maleńki, ale złożony system nerwowy nie ma sobie równych w królestwie zwierząt. Niezwykle rozwinięta pamięć przestrzenna sprawia, że pszczoły są także doskonałymi nawigatorami. Potrafią wrócić do swojego ula nawet z bardzo odległych łąk i pól. Pszczoły są świadome, czują i myślą, boją się i cierpią, a nawet mają wątpliwości i dylematy etyczne. Lars Chittka zaprasza nas na niezwykły spacer w głąb pszczelego umysłu. Opowiada o życiu i zachowaniach pszczół, o inteligencji roju i tworzących go jednostek, o ich myślach i uczuciach oraz wyjątkowych osobowościach. Chittka przypomina, że bez pszczół wymarłoby wiele innych gatunków, w tym także i my. Traktujmy więc te fascynujące stworzenia z szacunkiem, na jaki zasługują.

Ptaki za miedzą

Maciej Cmoch

Opis Kiedy odwiedzam malownicze rejony bagien biebrzańskich, często rozmawiam z lokalnymi mieszkańcami. Zazwyczaj zadaję im wtedy pytanie, co zmieniło się w przyrodzie najbardziej w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat. Wszyscy stwierdzają jednogłośnie - na polach i łąkach jest znacznie mniej ptaków. Niestety, moje obserwacje i badania również to potwierdzają. Z książki Macieja Cmocha dowiemy się, co jest tego przyczyną. Autor w rzetelny i skrupulatny sposób analizuje, co stało za sukcesem ptaków zasiedlających tereny rolnicze, ich ścisłe relacje z człowiekiem i do czego to doprowadziło w czasach powszechnej intensyfikacji produkcji rolnej. Największą zaletą tej książki jest połączenie wiedzy naukowej z obserwacjami i doświadczeniami autora, który będąc jednocześnie fotografem przyrody i osobą biorącą udział w projektach czynnej ochrony ptaków, ma niezwykły zmysł obserwacji otaczającej nas przyrody, no i dar opowiadania o niej. Adam Zbyryt, biolog, ornitolog, popularyzator nauki O AUTORZE Maciej Cmoch - siedlczanin, ur. w 1989 r.; biolog z wykształcenia, przyrodnik z zamiłowania. Zawodowo zajmuje się badaniami i ochroną ptaków. Związany z Towarzystwem Przyrodniczym "Bocian". Uczestnik projektów czynnej ochrony, m.in. błotniaka łąkowego, kulika wielkiego, pustułki i płomykówki. W wolnych chwilach zajmuje się fotografią przyrodniczą. Najchętniej fotografuje zarówno podporządkowaną człowiekowi naturę terenów wiejskich, jak i wciąż dziką przyrodę nieuregulowanych rzek. Czytelnik krajobrazu. Na ptaki patrzy przez pryzmat otoczenia, w jakim żyją. FRAGMENT KSIĄŻKI "Ostatnie gospodarstwo we wsi. Dalej są już tylko płaskie pola ciągnące się po horyzont. Kończy się tu utwardzona droga, która gwałtownie przechodzi w piaszczystą drożynę niknącą daleko wśród zagonów. Schyłek października. Świeci przyjemne słońce, ale od pól wieje już chłodny wiatr. Nawiewa na podwórko spadające liście prosto z drzew i krzewów rosnących wzdłuż płotu odgradzającego opustoszałą zagrodę od otwartej przestrzeni. Drzewa rzucają długie cienie. Kostropate przykurczone jabłonki są już prawie nagie. Z pól dochodzi echo terkoczących traktorów. To gorączka jesiennych prac. Na czworobocznej działce stoi drewniana chałupa, z drewna zbudowano też spichlerz, stodołę i małą obórkę. Dużą oborę wymurowano z białej cegły. Obok stoi studnia ze spróchniałą kolbą. Woda w środku jest mętna, nie czerpano jej od lat. Do chałupy dolepiono ażurowy ganek z popękanymi framugami. Czasy jego piękna i świetności dawno przeminęły. W środku wala się szkło i jakieś rupiecie. Obok w pokolorowanych jesienią krzakach buszują sikory. Zaglądają też na ganek. To bardzo ciekawskie ptaki, które wszędzie wściubiają swoje dzioby. Taką mają strategię żerowania. Wieje wiatrem i pustką, a kiedyś tętniło tu życie. Biegały kury, kwiczały świnie, szczekał pies. Podwórko było rozjeżdżane, wydeptywane. Cały czas ktoś się kręcił - jak to na wsi. Teraz, gdyby nie regularne koszenie, wszystko zupełnie by zarosło. Tak jak zarosło siedlisko naprzeciwko, do którego nikt nie zagląda. Jeszcze trochę i powstanie tam zagajnik. Drzewa i krzewy szybko kolonizują opuszczone i niedoglądane działki. Zakorzeniają się, rozsadzają schody, wypełniają uwolnione od ludzi przestrzenie. Rozsypujące się kawałek po kawałku stare drewniane chałupy latem ukrywają się za dusznym gąszczem krzewów oraz pokrzyw i dopiero jesienią, w tempie znikających z gałęzi liści, odkrywają swoją próchniejącą postać. Dlatego stojąc przy chałupie po dziadkach, dobrze widzę szary domek naprzeciwko. Z szarymi okiennicami i brązowym dachem. Dwa opuszczone gospodarstwa na końcu wsi. Przyjeżdżam tu czasem i patrzę, jak natura na powrót bierze je we władanie, jak wkracza w pozostawioną przez ludzi pustkę. Cała osada się wyludnia i jest tu coraz ciszej. To dowód tego, że polska wieś się zmienia, choć tak naprawdę zmieniała się przez setki lat. Komasacje, parcelacje, kolektywizacje, kolonizacje, zabory i reformy. Te zmiany zostawiały ślady w krajobrazie. Obecne wyludnianie i starzenie się wsi położonych z dala od miast widać najbardziej po straszących zza krzaków opuszczonych chałupach". "Zasięg występowania poszczególnych gatunków ptaków wciąż się zmieniał i zmienia się nadal. Nic nie jest w przyrodzie ustalone raz na zawsze. W XIX wieku z południa na północ Europy swój zasięg rozszerzał kulczyk - drobny ptak, którego głos przypomina dzwonienie pęku drobnych kluczyków. Współcześnie licznie zasiedla place i ogrody w miastach, miasteczkach i wsiach, wszędzie tam, gdzie znajdzie choć trochę luźno rozrzuconych drzew. Pierwszy lęg kulczyka zlokalizowany w granicach dzisiejszej Polski odnotowano w 1853 roku pod Ojcowem. Po około stu latach, czyli na przełomie lat 50. i 60. XX wieku, kulczyk zamieszkiwał już cały kraj. W XIX wieku znacznie wzrosła powierzchnia użytków rolnych. Głód ziemi spowodował, że pola uprawne powstawały nawet na glebach bardzo ubogich i w miejscach do tej pory omijanych. Hodowano ziemniaki (ich upowszechnienie usunęło widmo głodu i spowodowało wzrost liczby hodowanych świń), buraki cukrowe, rzepak, rzepik, żyto, jęczmień, pszenicę i owies. Szczególnego znaczenia nabrał ten ostatni gatunek zboża, co miało związek ze wzrostem liczby koni, które w pracach polowych zaczęły stopniowo wypierać woły. Zmiany najszybciej postępowały w folwarkach. Pojawiły się bardziej skomplikowane maszyny rolnicze, jednak mogli sobie na nie pozwolić tylko majętni gospodarze. Rozmieszczenie osad stopniowo się stabilizowało. Gdy porównamy stare mapy z tamtego okresu ze współczesnymi, okaże się, że na wielu obszarach lokalizacja, a także powierzchnia wsi są ze sobą zaskakująco zbieżne. Nawet usytuowanie krzyży przydrożnych jest często takie samo".

Reguła przetrwania. Jak zwierzęta radzą sobie z niebezpieczeństwami

Vitus B. Dröscher

Powrót mistrza gawędy o zwierzętach. Mistrz opowieści o zwierzętach, znawca ich nierzadko zagadkowych zachowań i niezwykłych obyczajów, niemiecki etolog Vitus B. Dröscher powraca. W jednej ze swoich najsłynniejszych książek "Reguła przetrwania" pokazuje, w jaki sposób zwierzęta radzą sobie z niebezpieczeństwami, jak udaje im się przetrwać i jak przeżywają pojawiające się wraz z zagrożeniem emocje. Barwnym językiem opisuje tajemniczy świat zwierząt, śmiało porównując go z naszym, ludzkim, o wiele mniej odmiennym, niż nam się zazwyczaj wydaje. Vitus Bernward Dröscher (19252010) niemiecki etolog, autor ponad dwudziestu książek popularnonaukowych, w których z pasją i niezwykle barwnie opisywał zachowania zwierząt. Większość tych publikacji stało się bestsellerami w wielu krajach, także w Polsce.

Relacje między zespołami szczątków karpologicznych a współczesną roślinnością małych, płytkich zbiorników wodnych. Reprezentacja współczesnej roślinności i rozmieszczenie makroszczątków w osadach wybranych zbiorników Wyżyny Śląskiej

Artur Szymczyk

Analiza makroszczątków roślinnych, w tym głównie dobrze zachowujących się w osadach jeziornych szczątków karpologicznych, należy do najważniejszych metod stosowanych w odtwarzaniu przemian zachodzących w fitocenozach i środowisku. Metody rekonstrukcji paleośrodowisk wykorzystujące makroszczątki roślin polegają jednak na zastosowaniu wiedzy o złożonych, zbyt słabo jeszcze poznanych relacjach między zgrupowaniami makrofosyliów a współczesną roślinnością. Zagadnienia te porusza niniejsza monografia, prezentująca wyniki badań nad relacją analiz zespołów makroszczątków w odniesieniu do rzeczywistego rozmieszczenia roślinności w kilku niewielkich, płytkich zbiornikach wodnych i ich najbliższym otoczeniu.  Praca adresowana jest do badaczy z kręgu nauk przyrodniczych, archeologów, ale przede wszystkim do specjalistów zajmujących się przeszłością środowiska i jej odtwarzaniem za pomocą szczątków makroskopowych. Przedstawione w niej rezultaty mogą przyczynić się do zwiększenia możliwości i wiarygodności interpretacyjnej badań paleoekologicznych.  Czytelnik znajdzie tu odpowiedzi między innymi na następujące pytania: W jakim stopniu zespoły makroszczątków karpologicznych odzwierciedlają skład gatunkowy współczesnej roślinności, czy liczebność odnajdywanych w próbach osadów diaspor poszczególnych gatunków odzwierciedla proporcje w ich liczebności/pokryciu we współczesnych fitocenozach, a także jakie czynniki decydują o rozmieszczeniu i liczebności szczątków karpologicznych w małych i płytkich zbiornikach wodnych.

Rotifers. Rotifera Monogononta

na Bielańska-Grajner, Jolanta Ejsmont-Karabin, Stanisław Radwan

The editorial series Freshwater Fauna of Poland has existed since 1935. Up to now 22 volumes (in Polish) have been published, treating both vertebrate and invertebrate animals. Particular volumes contain rich general data concerning described taxa and detailed information on species, genera, families and orders. Integral parts of all volumes are identification keys. Thanks to such a way of presentation, monographs of particular faunistic groups are true compendia of the up-to-date state of theoretical and practical knowledge of these animals. The volumes of the series are authored by eminent specialists of the Polish fauna. The present volume, by Professor Irena Bielańska­Grajner (University of Silesia, Katowice), Professor Jolanta Ejsmont-Karabin (University of Białystok and Hydrobiological Station of Polish Academy of Sciences, Mikołajki) and late Professor Stanisław Radwan (University of Life Sciences, Lublin), concerns rotifers (Rotifera) from the order Monogononta. The general part includes such topics as the origin of rotifers, taxonomy and systematics, morphology, anatomy, biology, ecology, zoogeography, and methods of sample collection, preservation, storage, and processing. The systematic part comprises the keys to orders, families and genera, and survey of species, based on illustrations including many original micrographs in colour. In total, over 460 rotifer species found in Poland are presented and characterized, as well as over 140 species which have not yet been recorded from Poland but are known to occur in the neighbouring countries, so may be encountered in Poland in future. This book will be useful not only for those who specialise in rotifer research, but also for other such as zoologists and hydrobiologists, biology students, university teachers and specialists of water quality management and protection practice.