Muzeum w literaturze polskiego modernizmu. Antologia

Dorota Kielak

Stanowczo za mało mamy w naszej tradycji antologii tematycznych, ukazujących wędrówkę i przemiany wątków, motywów w ich zmienności i ciągłości (lub nieciągłości), a już zupełnie brakuje takich antologii opatrzonych komentarzem i przypisami, które by pełniły funkcję edukacyjną. (…) Antologia ta, jak to się mówi, „wypełnia lukę” w naszej kulturze. Nie tylko w ramach historii literatury polskiej, ale także historii sztuki, muzealnictwa, w pewnym sensie – socjologii, a w końcu – historii idei.  Mamy przecież do czynienia z faktem ogromnego znaczenia i wpływu muzeum na kolejne pokolenia, przyprowadzane przemocą, a później już dobrowolnie uczęszczające do muzeów. A więc muzea kształtują naszą świadomość. (…)  Jesteśmy świadkami (w Polsce nieco opóźnionej) rewolucji muzealnej, która w poszukiwaniu skuteczności i dostępu do dzieci Internetu, odcina się od tradycji. Być może tego rodzaju zestaw tekstów stanowi punkt wyjścia do ciekawej i ważnej dyskusji o przyszłości muzeów. A może nie tylko muzeów, które są przecież, co wynika z omawianej antologii, witryną sytuacji kulturowej społeczeństwa?   (z recenzji prof. dr. hab. Piotra Mitznera)

Muzyka w literaturze. Perspektywy komparatystyki interdyscyplinarnej

Andrzej Hejmej

Książka ta jest próbą ujęcia związków literatury z muzyką w świetle najnowszych propozycji komparatystów i teoretyków intertekstualności, zarazem także próbą diagnozowania aktualnego stanu komparatystyki jako dziedziny badań literaturoznawczych. Refleksja wyrasta z tradycji amerykańskich oraz zachodnioeuropejskich studiów z zakresu komparatystyki interdyscyplinarnej (C. S. Brown, S. P. Scher, P. Brunel, J.-L. Backčs, F. Claudon, A. Locatelli), co umożliwia ogląd dobrze znanych zjawisk z komparatystycznego punktu widzenia. W centrum zainteresowania autora pojawia się zagadnienie "partytury literackiej", a mianowicie fenomen intertekstów muzycznych istniejących w literaturze. Rozpatrywane są ścisłe zależności intertekstualne, w sytuacji których zapis literacki bądź implikuje konkretną kompozycję muzyczną, bądź jest w nią precyzyjnie wpisany, bądź współistnieje z nią jako składnik konstrukcji intermedialnej. Zjawiska literackie wiązane z partyturą muzyczną potraktowane zostają jednak w znacznie szerszej perspektywie, co prowadzi do interpretacji rozmaitych przedsięwzięć artystycznych. Szczególną uwagę poświęca się realizacjom poety sonornego Bernarda Heidsiecka i twórcy Teatru Osobnego Mirona Białoszewskiego, utworom poetyckim Kor-nela Ujejskiego i Stanisława Barańczaka, twórczości dramaturga-kompozytora Bogusława Schaeffera oraz hybrydom tekstowym Michela Butora.   Andrzej Hejmej - pracuje w Katedrze Teorii Literatury Wydziału Polonistyki UJ. Autor książki Muzyczność dzieła literackiego (Wrocław 2001, wyd. II: Wrocław 2002), redaktor tomu Muzyka w literaturze. Antologia polskich studiów powojennych (Kraków 2002), współredaktor tomu Intersemiotyczność. Literatura wobec innych sztuk (i odwrotnie). Studia (Kraków 2004). Publikował m.in. w "Pamiętniku Literackim", "Przestrzeniach Teorii", "Tekstach Drugich".

Myśl i zdarzenie. Pojęcie zdarzenia historycznego w historiografii francuskiej XX wieku

Tomasz Falkowski

Myśl i zdarzenie to oryginalna próba zrozumienia, w jaki sposób historiografia francuska XX wieku budowała wiedzę o różnorodnych wydarzeniach historycznych. Na podstawie gruntownych analiz kilkudziesięciu prac francuskich historyków (m.in. Paula Bois, Georges’a Canguilhema, Alaina Corbina, Georges’a Duby’ego, Arlette Farge, Michela Foucaulta, Emmanuela Le Roy Laduriego, Jacques’a Revela, Pierre’a Touberta, Paula Veyne’a i Nathana Wachtela) autor książki wyodrębnia cztery zasadnicze formy pojęciowe, za pomocą których badacze ci stworzyli spójne obrazy konkretnych wydarzeń z przeszłości. Są to pojęcia „zdarzenia strukturalnego”, „mikro-zdarzenia historycznego”, „zdarzenia dyskursywnego” i „obiektu zdarzeniowego”. W efekcie stają się widoczne intelektualne bogactwo, konceptualny rygor, złożona logika i niewyczerpana pomysłowość obecne w poznaniu historycznym. Jednocześnie, dzięki wypracowanemu w książce teoretycznemu ujęciu, autor twórczo powraca do podstawowych pytań o istotę, specyfikę i warunki myśli rozwijanej w obrębie humanistyki.       Tomasz Falkowski (ur. 1981) – historyk, krytyk historiografii, tłumacz. Pracuje w Instytucie Historii UAM. Studiował w Toruniu (UMK), a także Poznaniu i Paryżu (Paris I, EHESS). Główne zainteresowania badawcze: historia historiografii, historia nauki, współczesna humanistyka francuska.

Myśleć los człowieka. Studium filozoficzne

Krzysztof Stachewicz

Książka jest próbą filozoficznego myślenia losu człowieka w jego różnych kształtach i przejawach. Kategoria losu wskazuje na te determinanty kształtu życia, które ze swej natury leżą poza wpływem człowieka. Świadomość ich istnienia uwyraźniała się pod różnymi określeniami i postaciami na przestrzeni całych dziejów kultury. W czasach współczesnych zapominane, wypierane, aktualnie coraz bardziej zdają się zaznaczać swą obecność, domagając się analizy filozoficznej. Przedstawiana monografia proponuje określony kształt filozoficznej anankologii, w ramach której analizowane są szczegółowe zagadnienia i problemy dotyczące faktycznej i nieodmiennej sytuacji człowieka uwikłanego w swój gatunkowy i indywidualny los. On nieustannie daje do myślenia. Rozprawa Krzysztofa Stachewicza stawia całe mnóstwo nader wnikliwych, trafnych i trudnych pytań, pobudzając w ten sposób czytelnika do współmyślenia człowieczego losu i poszukiwania własnych odpowiedzi. Autor z niezrównanym mistrzostwem stawia, precyzuje i mnoży niesłychanie inspirujące, ważne i trafne pytania dotyczące losu. Poprzez gąszcz tych pytań prześwieca prawda o nim, a nawet więcej - źródłowa prawda losu. Rozprawa w każdym swoim wymiarze i aspekcie zasługuje na miano wybitnej. Dr hab. Piotr Domeracki, prof. UMK Autor rozpatruje pojęcie losu na wszystkich możliwych polach. Fundamentalną wartością monografii jest całościowa, holistyczna analiza losu. Analizy poszczególnych problemów, na przykład relacji między wolnością, przypadkiem i koniecznością, są bardzo dogłębne. Książka Krzysztofa Stachewicza jest najbardziej rozległą i najgłębszą monografią na temat losu, jaką dotąd mogłem przeczytać. Prof. dr hab. Tadeusz Gadacz Krzysztof Stachewicz - filozof, etyk, historyk i teolog, profesor nauk humanistycznych, dr hab. filozofii, kierownik Zakładu Filozofii i Dialogu na WT UAM w Poznaniu. Zajmuje się etyką, aksjologią, antropologią filozoficzną, filozofią mistyki. Opublikował osiem monografii naukowych, m.in. W poszukiwaniu podstaw moralności, Problem ugruntowania moralności. Studium z etyki fundamentalnej, Milczenie wobec dobra i zła. W stronę etyki sygetycznej i apofatycznej. Jego dwutomowa rozprawa pt. Doświadczyć prawdziwej rzeczywistości. Prolegomena do filozofii mistyki została uznana przez Kapitułę Nagrody im. Tadeusza Kotarbińskiego za jedną z pięciu wybitnych monografii humanistycznych za rok 2021.

Na okrężnych drogach. Tłumaczenie literackie i jego światy

Tadeusz Sławek

Polityka przekładu jest polityką wielogłosowości; nie może zgodzić się na wizję świata, w którym relacje z innym/obcym są równoznaczne z "zanieczyszczeniem" tego, co rodzime i "czyste" - pisze Tadeusz Sławek w inspirującym eseju, w którym udowadnia, że refleksja nad przekładem może być użytecznym narzędziem myślenia o świecie. Podstawowe zadanie tłumaczy, twierdzi Sławek, to poszukiwanie porozumienia przy zachowaniu różnic, praca nad konstruowaniem wspólnoty uwzględniającej odrębność jej członków i zawsze gotowej do twórczej zmiany. Jak się to odbywa w praktyce? Odwołując się do dziesiątków przykładów z historii literatury - od Homera po Joyce'a, od Biblii po Baudelaire'a i Kafkę - autor zastanawia się nad filologicznymi, ale także filozoficznymi, etycznymi i politycznymi implikacjami postaw tłumaczek i tłumaczy. Książka ukazuje się w koedycji z Instytutem Kultury Miejskiej w Gdańsku, organizatorem Gdańskich Spotkań Literackich "Odnalezione w tłumaczeniu".

Na ramionach gigantów. Figura autorytetu w polskich tekstach literaturoznawczych

Małgorzata Juda-Mieloch

Książka opisuje figurę autorytetu we współczesnych tekstach literaturoznawczych, to znaczy w pracach Jerzego Ziomka, Janusza Sławińskiego, Grażyny Borkowskiej, Ryszarda Nycza i Henryka Markiewicza. Główne jej założenie to nieuchronność istnienia tej techniki argumentacyjnej w humanistyce, a cel - pokazanie tekstowych mechanizmów i opis sposobów funkcjonowania autorytetu w literaturoznawczym dowodzeniu i perswazji. Opis zasadniczych części tekstów rozbudowano o analizę bibliografii, indeksów osobowych i formuł tytułowych. Metaliteraturoznawczy charakter książki wpisuje ją w krąg zainteresowań naukoznawczych.   Małgorzata Juda - Mieloch - doktor nauk humanistycznych, nauczycielka języka polskiego, autorka kilku rozpraw ( min. w Litterariach, Pracach Literackich, Pamiętniku Literackim) oraz artykułów ( min. w Rzeczpospolitej, Polonistyce, Edukacji i Dialogu), autorka książki pomocniczej z języka polskiego dla uczniów gimnazjum Trzymaj formę! Współautorka cyklu katechizmów i poradników metodycznych Odsłonić twarz Chrystusa. Interesuje się retoryką i poetyką tekstu literaturoznawczego oraz metodyką nauczania języka polskiego i religii.

Nastrajanie pamięci. Artykulacja doświadczenia w poezji Jerzego Ficowskiego

Maria Kobielska

Jerzy Ficowski (1924-2006), znany między innymi jako tłumacz, schulzolog czy badacz kultury romskiej, był jednak przede wszystkim autorem pierwszorzędnej artystycznie, choć nieco zapoznanej poezji. Nastrajanie pamięci. Artykulacja doświadczenia w poezji Jerzego Ficowskiego jest pierwszą książkową publikacją poświęconą w całości jego twórczości poetyckiej. Kluczem do lektury poezji Ficowskiego jest w niej kontekst filozoficzny, antropologiczny i literaturoznawczy, jaki stanowią przemiany pojmowania doświadczenia w humanistyce, a zwłaszcza kryzys doświadczenia w dobie nowoczesności oraz zwrot doświadczeniowy w literaturoznawstwie. Praca ukazuje centralną rolę ekwiwalentyzacji doświadczenia, zwłaszcza zmysłowego i pamięciowego, w badanej poezji. Obszernej analizie poddany jest w niej unikalny projekt poetycki Ficowskiego – tom Odczytanie popiołów, próba oddania traumatycznego doświadczenia ofiar Zagłady. Umieszczenie go na tle dyskusji o wyrażalności Holokaustu pozwala na omówienie pozycji podmiotu-świadka, który stara się dać wyraz nie tylko własnemu doświadczeniu, ale i, wiedziony etycznym zobowiązaniem stawiania oporu niepamięci, zbliżyć się do przeżycia milczącego Innego. Równocześnie podkreślone zostają swoiste zdobycze poetyckie Ficowskiego, charakterystyczne motywy i metafory wyrażające i reaktywujące pamięć, przede wszystkim figury pisma i śladu. W ostatniej części pracy omówione są dwa ostatnie tomy Ficowskiego – wyjątkowe świadectwo intensyfikacji aktywności twórczej w ostatnim okresie życia poety, przetwarzające charakterystyczne dla późnej poezji motywy starości i pożegnania.

Nauka czy rozrywka? Nowa muzeologia w europejskich definicjach muzeum

Mirosław Borusiewicz

Po raz pierwszy w polskiej literaturze muzeologicznej spotykamy się z pracą, której Autor ukazuje związki między filozofią prawa i działaniami legislacyjnymi a statusem i polem działania instytucji muzealnych. Książka Mirosława Borusiewicza jest rezultatem zarówno teoretycznej refleksji, jak owocem wielu lat praktyki i działań na rzecz polskiego muzealnictwa. Autor przeszedł wszystkie szczeble pracy w muzeum, był czynnym muzealnikiem, dyrektorem, ministerialnym urzędnikiem wysokiej rangi, był także inicjatorem i twórcą pierwszego w Polsce Centrum Muzeologicznego w Łodzi, a także współautorem programu podyplomowych studiów muzealniczych na Uniwersytecie Warszawskim. Z tak różnych punktów widzenia zarysowany zostaje wpływ, jaki ma dobrze bądź źle stanowione prawo na sposób, model i styl działania muzeów oraz na odbiór ich aktywności przez publiczność. Otrzymujemy książkę pełną emocji i opinii, zestawienie różnych poglądów, pracę jednocześnie obiektywną i subiektywną, analityczną i krytyczną – niewątpliwie będącą ważnym dla polityków i muzeologów – studium zależności między dobrze bądź źle funkcjonującym państwem a dobrze bądź źle działającymi muzeami. Dorota Folga-Januszewska