Znaczenia przemijania. Wybrane zagadnienia konserwacji dzieł sztuki współczesnej na przykładzie instalacji Ilji Kabakowa "Szkoła nr 6"

Kinga Olesiejuk

  Odbiór współczesnych dzieł sztuki często wymaga towarzyszącego im teoretycznego komentarza. Dopiero od niedawna dziedzina konserwacji dzieł sztuki stoi przed zadaniem interpretacji artystycznych zjawisk, które sprawiają trudność nawet aktualnemu odbiorcy. Tymczasem efemeryczny charakter współczesnej sztuki, jej intencjonalna lub przypadkowa nietrwałość oczekują natychmiastowej niemal reakcji, jeśli mają stać się artystycznym dokumentem lub historycznym świadectwem obecnych czasów. Interdyscyplinarność konserwatorskiego podejścia do dzieła sztuki, łączącego elementy historii sztuki czy raczej krytyki artystycznej z analizą technik i materiałów oraz praktyczną propozycją ochrony, staje się jeszcze bardziej kompleksowa w przypadku sztuki współczesnej, gdyż wykracza również poza tradycyjnie rozumiane badanie konserwatorskie. Nierzadko podważa same wartości i metody wypracowane dla dzieł historycznych. Znaczenia przemijania podejmują próbę przybliżenia problematyki konserwacji sztuki współczesnej na przykładzie instalacji Ilji Kabakowa „Szkoła nr 6” (1993), należącej do kolekcji Chinati Foundation w amerykańskim stanie Teksas. Argumentacja proponowanego programu ochrony i konserwacji instalacji, będącej rekonstrukcją radzieckiej szkoły na terenie dawnego fortu wojskowego USA, naświetla zakres podejmowanych zagadnień oraz sposób postępowania konserwatora, dostosowany do indywidualnego charakteru dzieła. Obok analizy wielowątkowego kontekstu pracy, warunkującego powstanie i recepcję instalacji - poznanie opinii artysty i interpretacja cechy nietrwałości, składają się na uzasadnienie przedstawionych decyzji. Kwestia przemijania dzieła odgrywa w rozważaniach rolę kluczową, stanowiąc podstawę artystycznej koncepcji i znak współczesnej twórczości, ale także przyczynę konserwatorskiej interwencji oraz - paradoksalnie - przedmiot konserwacji. Skłania również do refleksji nad przemianą zadań i założeń dziedziny konserwacji w wyniku konfrontacji z nietypowymi problemami, jakie prezentuje współczesna sztuka.

Zofia Lipecka. Labirynty sztuki

Eleonora Jedlińska

Zofia Lipecka. Labirynty sztuki to książka poświęcona twórczości polsko-francuskiej artystki od lat siedemdziesiątych XX wieku mieszkającej i tworzącej w Paryżu. Autorka z bogatego dorobku malarki, obejmującego niemal czterdzieści lat, w kolejnych rozdziałach przedstawiła najistotniejsze punkty "zwrotne" jej twórczości, sytuując sztukę Lipeckiej w zmiennych zależnościach teoretyczno-filozoficznych. Publikacja jest efektem długoletniej przyjaźni, więzi intelektualnej i emocjonalnej, wspólnych doświadczeń, rozmów, dyskusji łączących artystę z krytykiem sztuki. Analizowane przez autorkę prace Lipeckiej odnoszone są do jej pojmowania rzeczywistości, do określonej historii, w której powstają znaczenia i dzieją się motywujące ją wydarzenia. "Lektura książki pozwala podążać czytelnikowi za twórczością artystki, patrzeć na wybrane dzieła, zagłębiać się w myśli, które im towarzyszą, przeżywać związane z nimi emocje, zastanawiać się, pytać i - niemal natychmiast - znajdować odpowiedź na rodzące się wątpliwości" - pisał Andrzej Turowski w liście do autorki. Słowo pisane stało się ekwiwalentem obrazu. Praca napisana językiem współczesnej humanistyki (filozofii, historii sztuki, religioznawstwa), pozwalającym opisać i interpretować sztukę, wskazu je osadzenie rozprawy wśród pojęć historii idei. Jest on ponadto spójny z "rzeczywistością obrazową" będącą przedmiotem rozważań. Mimo bogactwa odniesień tekst nie dominuje nad malarstwem, "pozostawia to, co ukryte, ukrytym, starając się jednak zbliżyć do nigdy niewyjaśnionego sedna twórczości, dążąc jednocześnie do zrozumienia motywacji etycznych i metafizycznych, estetycznych i politycznych, które dzieła sztuki w sobie zawiera ją". Taka perspektywa pozwala działalność artystyczną związać ze wspólnotową odpowiedzialnością. "Zofię Lipecką odnajdujemy w lekturze tej książki jako artystkę kompletną - wrażliwą, zainteresowaną człowiekiem we współczesnym świecie; jego kondycją w codzienności - traumie post-pamięci wojny i Zagłady, a także uwikłaniami w aktualne scenariusze polityczne - łącznie z wojną na Ukrainie".

Źle urodzone. Reportaże o architekturze PRL-u

Filip Springer

Dworce w Warszawie i Katowicach, poznański Okrąglak, Obserwatorium Meteorologiczne na Śnieżce, warszawski Pawilon Chemii i Supersam, wreszcie głośne ostatnio Emilia i Cracovia. Zdaniem jednych –  budynki zasługujące na podziw i uznanie, zdaniem innych – ohydne komunistyczne baraki, które należy zrównać z ziemią. Dlaczego budzą takie kontrowersje? Jakie były okoliczności ich powstania i dlaczego niektórych z nich już nie ma? Czy i jak w ciągu kilku lat od pierwszego wydania książki zmienił się status tej architektury? Źle urodzone to fascynująca opowieść nie tylko o przedziwnych losach budynków, ale też o ich twórcach. Na kartach książki pojawiają się portrety czołowych postaci polskiej architektury, m.in. Marka Leykama, Henryka Buszki i Aleksandra Franty, Jerzego Hryniewieckiego, Zofii i Oskara Hansenów, Mieczysława Króla, Haliny Skibniewskiej, Jerzego Sołtana. Filip Springer przedstawia ich jako ludzi z krwi i kości, stara się zrozumieć ich motywacje i twórcze postawy oraz pokazuje, w jaki sposób realizowali oni swoje pomysły w systemie gospodarki nakazowo-rozdzielczej. Całość ilustruje ponad dwieście kolorowych fotografii – archiwalnych oraz współcześnie wykonanych przez autora, dokumentujących obecny stan niegdysiejszych ikon nowoczesności. Książka jest pokłosiem projektu Źle urodzone, którego współautorem jest architekt, Marek Woźniczka.

Życie prywatne Polaków w XIX w

Marta Zbrzeźniak, Maria Korybut-Marciniak

Książka jest pierwszym tomem serii wydawniczej Życie prywatne Polaków w XIX wieku, będącej pokłosiem drugiej ogólnopolskiej konferencji naukowej z tego cyklu. Prezentowane w niej artykuły i rozprawy to efekt współpracy naukowo-badawczej Instytutu Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego oraz Instytutu Historii Uniwersytetu Łódzkiego, które podjęły inicjatywę opracowania zagadnień dotyczących życia prywatnego kobiet w XIX stuleciu. Kolejne trzy tomy noszą podtytuł „Portret kobiecy” Polki w realiach epoki. Przedstawiają prywatność ówczesnych kobiet w kontekście rozszerzania ich roli w życiu społecznym, niezależności prawnej, zrównania w życiu publicznym z mężczyznami, dostępu do wyższej edukacji, aktywności społecznej, emancypacji, przeciwstawiania się sztywnym ramom obyczajowo-prawnym, dążenia do równości i wolności (ruch sufrażystek, feministek). Jednocześnie ilustrują chęć realizowania aspiracji, rozwijania zdolności i talentów, poszukiwania dróg samorealizacji. Polka w społeczeństwie XIX w. to również towarzyszka życia mężczyzny, z pokorą przyjmująca jego trudne wybory, troszcząca się o potomstwo, osoby starsze, dzieląca trudy zesłania, rozdarta bólem z powodu straty męża czy syna w walce, zabiegająca o dom, ubogich, przekazująca kolejnym pokoleniom tradycje narodowe, pielęgnująca pamięć o przodkach. To także kobieta dotrzymująca kroku najnowszym trendom w modzie, podążająca szlakiem popularnych polskich i zagranicznych kurortów, uczestniczka i organizatorka życia towarzyskiego. Seria przybliża codzienność, mentalność, sposób widzenia rzeczywistości przez Polki zamieszkujące tereny wszystkich zaborów. Artykuły i rozprawy grupują się wokół kilku głównych wątków tematycznych. Są to: aktywność społeczna i zawodowa Polek, zagadnienia życia codziennego, spędzania czasu wolnego, postawy patriotyczne Polek w okresie powstań narodowych, problematyka kobieca na łamach dziewiętnastowiecznej prasy, portrety literackie kobiet, życie prywatne kobiet z wyższych warstw społecznych – arystokratek, ziemianek i inteligentek, zagadnienia egzystencji kobiet z warstwy robotniczej, chłopskiej i z marginesu społecznego.