Architekci i historia

Janusz Sepioł

Zbiór szkiców Janusza Sepioła Architekci i historia to przykład rzadko uprawianego eseju architektonicznego. Na tom ten składają się głównie teksty poświęcone wielkim, ale często pomijanym lub zapomnianym twórcom. Dzieła architektoniczne ukazane zostały  w szerszej perspektywie ideowych i artystycznych prądów epok, w których powstały; w kontekście stylistycznych inspiracji i konsekwencji. Jednocześnie autor nie zapomina, że są one dorobkiem konkretnych ludzi, a także przedmiotem osobistego, pełnego emocji spotkania. Ze zbioru wyłania się uzupełniający, by nie powiedzieć – alternatywny obraz historii architektury XX wieku. Po tej lekturze na architekturę będzie się patrzeć inaczej.   Czy piękno jest religią? Czy przestrzeń jest tęsknotą? Na te i wiele innych pytań próbuje odpowiedzieć senator Janusz Sepioł. Jego sny o prawdzie, dobru i pięknie to równocześnie subiektywna lekcja architektury XX wieku. Architekt, który pisze o moralności, i polityk, który potrafi mówić o pięknie, daje nam erudycyjną, pełną osobistych refleksji, skojarzeń i spostrzeżeń opowieść o dylematach kolejnych pokoleń modernistów w ich pojedynkach z historią. Sepioł to równocześnie globtroter, który zabiera nas w podróż po Europie od Atlantyku po Kaukaz i od Italii po Skandynawię. A może przede wszystkim w tej książce autor odsłania czytelnikowi tajemnicę samego siebie, subtelnego intelektualisty, który dramatycznie poszukuje pomostu między polityką a sztuką? prof. dr hab. Jacek Purchla   Uwielbiam ten typ eseistycznej narracji - niespiesznej i erudycyjnej.   Piotr Sarzyński „Polityka”, 15 VIII 2015   Autor docieka co dzieje się z architektami w trybach historii. Interesują go dylematy artystów ,którzy nie chcieli odwracać się od wielkiej tradycji, ale równocześnie próbowali reagować na osiągnięcia nowoczesności Szuka twórców myślących o innowacji w dialogu z przeszłością. Mądra i ważna książka.   Łukasz Galusek „Architektura”, listopad 2015   Z książki tak oryginalnej – myślę, że nie tylko na polskim rynku wydawniczym - wyłania się alternatywny obraz architektury, prowokujący do spojrzenia na tę matkę wszystkich sztuk, inaczej.   Romuald Loegler „Architektura”, listopad 2015   W lekki sposób prowadzi czytelnika przez różne zakątki Europy […] Nie jest to wybór przypadkowy, ale taki, którego rezultaty inspirują.   Anna Syska „Znak”, grudzień 2015     Janusz Sepioł (ur. 1955) – architekt i historyk sztuki. Urbanista w Biurze Rozwoju Krakowa, Architekt Wojewódzki w Krakowie, marszałek województwa małopolskiego, senator RP – przewodniczący Senackiej Komisji Samorządu i Administracji. Laureat i sędzia w wielu konkursach architektonicznych i urbanistycznych, członek Stowarzyszenia Architektów Polskich SARP. Inicjator budowy takich obiektów, jak Cricoteka, Małopolski Ogród Sztuki czy Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie. Członek rad programowych wielu muzeów. Współautor i koordynator raportu Przestrzeń życia Polaków opracowanego z inspiracji prezydenta Bronisława Komorowskiego.

Architektura domów towarowych, a geneza wizualnej promocji na przykładach realizacji niemieckich przed 1939 rokiem

Handel jako jedna z najstarszych dziedzin gospodarki był niemalże od początku nierozerwalnie związany z promocją. Pierwotnie przyjmowała ona bardzo prymitywne formy i stosowana była dość nieświadomie. Uwagę klientów starano się przyciągnąć wystawionymi na straganach produktami, szyldami czy też głoszonymi hasłami. Z upływem setek lat, przemianami społeczno-gospodarczymi i pojawianiem się gospodarki wolnorynkowej działalność „marketingowa” ulegała coraz większym transformacjom i udoskonaleniom, by w połowie XIX wieku dać solidne ramy wizualnej promocji. (z Wprowadzenia)

Architektura jako sztuka

Andrzej Basista, Andrzej Nowakowski (rysunki)

Książka nie prezentuje kompletnej przemyślanej teorii, co czytelnicy mogą zauważyć w wielu jej fragmentach. W całym tego słowa znaczeniu jest zbiorem myśli na podjęty temat architektury jako sztuki, myśli, które kotłowały się przez cały czas jej powstawania.   Publikacja Andrzeja Basisty jest autorskim, indywidualnym spojrzeniem na wszystkie poruszone w niej fundamentalne dla teorii architektury kwestie. Jej podstawowym walorem jest erudycja, wnikliwość i szczególne traktowanie architektury: w sposób jednorodny, bez podziału na historyczną i współczesną – lecz po prostu jako dziedziny twórczości podlegającej niezmiennie tym samym procesom, prawom i regułom, niezależnie od czasu i miejsca powstania. Nie ulega wątpliwości, że książka stanowić będzie ważną pozycję wśród publikacji z zakresu teorii architektury i trwały punkt odniesienia dla badaczy zajmujących się tą problematyką. Z pewnością stanie się również obowiązującą lekturą dla studentów architektury oraz rozmaitych kierunków sztuk projektowych i sztuk pięknych. Z recenzji dr hab. Małgorzaty Dolistowskiej, historyczki sztuki, profesora Politechniki Białostockiej   Nie znajduję wśród książek autorów polskich pozycji o podobnych walorach. Książkę Andrzeja Basisty porównywać można raczej z klasycznym dziełem Sigfrieda Giediona Czas, przestrzeń, architektura opublikowanym 75 lat temu i przetłumaczonym na język polski blisko pół wieku temu. Inaczej niż Giedion, Basista uwzględnia w swojej książce także te obiekty, które na ogół nie bywają zaliczane przez krytyków do kategorii dzieł architektury. Pod tym względem recenzowana książka bliższa jest niewiele młodszej niż dzieło Giediona, ale także już klasycznej publikacji Bernarda Rudofsky’ego Architecture without Architects (1964). Andrzej Basista także dostrzega i pokazuje czytelnikowi atrybuty Sztuki istniejące w tego rodzaju dokonaniach. Z recenzji dr hab. Marka Kowickiego, architekta, profesora Politechniki Krakowskiej   Andrzej Basista jest architektem, emerytowanym profesorem Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Uczył także na wydziałach architektury w Bagdadzie, Poznaniu, Białymstoku i w Wyższej Szkole Ekologii i Zarządzania w Warszawie. Pracował projektowo w Bagdadzie i w dwu krakowskich biurach projektów.

Architektura pałacu Goetzów-Okocimskich w Brzesku-Okocimiu

Mateusz Grzęda

Książka podejmuje problematykę XIX-wiecznej architektury mieszkalnej na przykładzie neobarokowego pałacu Goetzów-Okocimskich w Brzesku-Okocimiu wzniesionego w latach 1898-1900. Architektura pałacu rozpatrywana jest tu w kontekście typologicznym i stylowym, skupiając się tym samym na dwóch kluczowych zagadnieniach: przemian w architekturze rezydencjonalnej dokonujących się na przełomie XIX i XX stulecia oraz fenomenu wiedeńskiego neobaroku, w którego lansowaniu znaczącą rolę odegrali projektodawcy gmachu – biuro architektoniczne Fellner & Helmer. Osobna uwaga poświęcona zostaje Leopoldowi Simony’emu, innemu austriackiemu architektowi, który pokierował rozbudową rezydencji w latach 1908-1911. Ważnym kontekstem dla zrozumienia rozwiązań formalnych i funkcjonalnych zastosowanych w pałacu są omówione w książce koncepcje austriackich krytyków architektury, zwłaszcza zaś głównego propagatora neobaroku – Alberta Ilga oraz uwarunkowania rozwoju architektury rezydencjonalnej pod koniec XIX i na początku XX wieku w Galicji. Przeprowadzona analiza prowadzi do konkluzji, iż pałac w Okocimiu był nie tylko wygodną i nowoczesną rezydencją wzniesioną w modnej szacie stylowej dla zamożnego fabrykanta. Wybór form barokowych był tu uzasadniony konotacjami arystokratycznymi, co sugeruje, że mamy w tym przypadku do czynienia z przejawem poszukiwań narodowej tożsamości oraz wczesnego nawiązania do baroku pojętego jako rodzima tradycja architektoniczna.    Mgr Mateusz Grzęda, ur. 1984 – historyk sztuki, doktorant w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego, mieszka w Krakowie.

Architektura sakralna dekanatu kępińskiego. Historia i współczesność

Jerzy K. Babiak

Z ogromnym zadowoleniem należy przyjąć ostatnią monografię Jerzego Babiaka nt. Ziemi Kępińskiej. Publikacja objęta została patronatem Towarzystwa Miłośników Ziemi Kępińskiej. Towarzystwo powstało w 1973 r. Jego misją jest pogłębianie wiedzy o regionie oraz przedstawianie dorobku kulturalnego, w tym zwłaszcza rodzimej twórczości artystycznej i społecznej. Wśród zadań TMZK jest także działalność edukacyjno-promocyjna regionu kępińskiego, realizowana poprzez wydawanie publikacji nt. jego historii i walorów kulturowych. Należy podkreślić, że książka w całości jest dziełem autora, który wywodzi się z Ziemi Kępińskiej i mimo że wyjechał z rodzinnego miasta ponad pół wieku temu, nadal utrzymuje z miastem, gdzie spędził młodość, stałe związki.

Bauhaus - nauczanie/nowy człowiek

Małgorzata Leyko

Książka ma charakter konstelacyjny; zawiera teksty, które w bardzo różny sposób realizuję główną jej tematykę. Zawarte w monografii artykuły podejmują szczegółowe wątki dotyczące koncepcji nowego człowieka oraz edukacji w Bauhausie, jednocześnie uruchamiając na gruncie polskich badań dyskusję na ten właśnie temat. […] Projektowanie w Bauhausie rozpoczęło proces tworzenia człowieka w społeczeństwie technologicznie zaawansowanym, przy użyciu przedmiotów, obiektów architektonicznych, które wspomagają możliwości jego rozwoju, przetrwania i niejednokrotnie ekspansji. W nowym milenium filozof Henk Oosterling, odwołując się do słynnych pojęć Martina Heideggera, nazwał ten pełzający proces Dasein as Design (Bycie jako Projektowanie). […] Formułę tę rozwinął inny filozof Peter Sloterdijk i opisał jako formę konstruowania życia (bios) w społeczeństwie poprzez aplikowanie nowych rozwiązań technologicznych i strategii antropotechnicznych. Ideał nowego człowieka miał i ma do dziś swoje kontynuacje i istotne konsekwencje dla projektowania społeczeństw po II wojnie światowej. Wpisał się w wielu aspektach w szerszy model, który Michel Foucault nazywał wprost biopolityką. Sądzę, że publikacja tej monografii przyspieszy i otworzy nowe możliwości spojrzenia krytycznego na dziedzictwo Bauhausu. Z recenzji profesor Agnieszki Jelewskiej Książka Bauhaus –nauczanie/nowy człowiek zawiera wystąpienia prezentowane podczas seminarium naukowego, które odbyło się 16 listopada 2019 r. w Łodzi. Jego organizatorami było Muzeum Sztuki w Łodzi oraz Katedra Dramatu i Teatru Uniwersytetu Łódzkiego. Pod koniec roku 2019, kiedy niemal cały świat artystyczny i naukowy obchodził szumnie 100-lecie Bauhausu i kiedy odbyły się setki wystaw, seminariów i konferencji poświęconych tej wyjątkowej instytucji artystyczno­edukacyjnej, także w Łodzi chcieliśmy włączyć się w te obchody i – może na mniejszą skalę – dać sygnał o związkach naszej awangardy z praktyką i teorią sztuki wypracowaną w Bauhausie. […] Artyści związani z tą uczelnią nie tylko byli nauczycielami eksperymentującymi z nowymi metodami kształcenia, ale także wychowywali kolejne pokolenia twórców, którzy zakładali ośrodki edukacyjne zarówno w Europie, jak i na całym świecie. Dlatego nasze seminarium poświęciliśmy refleksji nad tą częścią spuścizny Bauhausu, rozumianego jako szkoła projektowania działająca w określonym czasie, ale też jako ośrodek, którego wpływ manifestował się także w edukacji. Ze Wstępu Założeniem Bauhausu było przygotowywanie osób utalentowanych artystycznie do roli projektantów w przemyśle i rzemiośle, a także rzeźbiarzy, i architektów. Podstawę stanowiło obszerne, uporządkowane szkolenie obejmujące wszystkie postaci i rękodzieła, omawiające zarówno technikę, jak i formę, ukierunkowane na pracę zespołową w projektach budowlanych. [Bauhaus rozpoczynał] szkolenie nie od „profesji”, lecz od „człowieka” posiadającego wrodzoną predylekcję do postrzegania życia jako całości. Walter Gropius,1935 Główną podstawą nauczania w szkołach sztuk pięknych powinien być kurs systematyczny poszczególnych umiejętności, jakie nagromadziły się w ciągu rozwoju sztuki. Należy studiować nie poszczególnych malarzy, lecz typy rozwiązań poszczególnych zagadnień fachowych. Przebieg kursu w szkołach sztuk pięknych powinien przechodzić od rzeczy prostych do coraz bardziej skomplikowanych, zużytkowując tego typu rozwiązania, które daje historia. Władysław Strzemiński,1928

Blok jako dzieło sztuki. Trzy modele architektury socjalnej w XX-wiecznej Francji: Le Corbusier, Emile Aillaud, Ricardo Bofill

Dorota Jędruch

Książka poświęcona jest historii francuskich blokowisk. Twórczość trzech architektów: Le Corbusiera, Émile’a Aillauda i Ricarda Bofilla wytycza w wieku XX trzy węzłowe momenty w dyskusji o tym, jak ma wyglądać mieszkanie dla mas: począwszy od normatywnych, modernistycznych koncepcji Le Corbusiera (formułowanych już w okresie międzywojennym, a realizowanych po 1945 roku), przez idee Aillauda, który w modernistyczny model włącza dekorację architektoniczną (w latach 60. i70), po postmodernistyczne osiedla projektowane przez Bofilla we Francji (w latach 80). Analizując koncepcje społeczne i estetyczne prezentowanych twórców, autorka stara się podważać wizję masowego mieszkalnictwa jako zagadnienia wyłącznie funkcjonalistycznego. Obserwuje różne wątki znaczeniowe: dekoracje, nawiązania i cytaty z tradycji obecne w architekturze socjalnej od XVIII w., prezentując dyskusję o modelu bloku wielorodzinnego jako dyskusję o dziele sztuki. Jej elementami okazują się takie wątki jak relacja z naturą, motyw pierwotnej siedziby człowieka, tradycja śródziemnomorska, pojęcie archetypu. Elementy te łączą – pozornie bardzo odmienne – omawiane koncepcje osiedli mieszkaniowych. Dr Dorota Jędruch – pracuje w Zakładzie Historii Sztuki Nowoczesnej Instytutu Historii Sztuki UJ. Współkuratorka z Instytutem Architektury wystaw architektonicznych, m.in.: Za-mieszkanie 2012 – miasto ogrodów, miasto ogrodzeń (Muzeum Narodowe w Krakowie, 2012),  Figury niemożliwe/Impossible objects (Pawilon Polski na XIV Międzynarodowym Biennale w Wenecji, 2014), Wreszcie we własnym domu. Dom Polski w transformacji (Warszawa w budowie, 2016). Współzałożycielka Fundacji InstytutArchitektury. Stale współpracuje z kwartalnikiem  „Autoportret”. Jej zainteresowania badawcze to historia architektury po 1945 roku, muzealnictwo, krytyka sztuki.

Cerkwie drewniane dawnej Galicji Wschodniej

Wojciech Walanus

Książka Cerkwie drewniane dawnej Galicji Wschodniej jest pierwszym tomem serii, w której publikowane będą wybrane, najcenniejsze fotografie ze zbiorów Fototeki Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego, jednego z najstarszych archiwów fotograficznych o profilu historyczno-artystycznym na ziemiach polskich (rok założenia 1884). Tom zawiera dwa naukowe eseje, autorstwa Piotra Krasnego i Wojciecha Walanusa: pierwszy jest wprowadzeniem w problematykę historyczno-artystyczną i konserwatorską drewnianych świątyń obrządku wschodniego na ziemiach Rzeczypospolitej, drugi przedstawia pokrótce dzieje zbiorów Fototeki, okoliczności powstania zaprezentowanych w tomie fotografii oraz sylwetki ich autorów. Zasadniczą częścią książki jest album ze stu szesnastoma reprodukcjami archiwalnych odbitek, na których utrwalono wygląd ponad siedemdziesięciu cerkwi, przeważnie już nie istniejących lub przekształconych. Albumowi towarzyszy katalog, w którym zostały podane najważniejsze fakty historyczne dotyczące poszczególnych budowli (wraz z podstawową bibliografią) oraz szczegółowe informacje o fotografiach (technika, wymiary, datowanie, autorstwo, inskrypcje, znaki własnościowe itd.).