Listy 1959-1998

Sławomir Mrożek, Gustaw Herling-Grudziński

Pierwsze wydanie korespondencji gigantów polskiej literatury Sławomir Mrożek i Gustaw Herling-Grudziński. Dwóch wybitnych pisarzy, dwóch intelektualistów, których historia skazała na emigrację. O czym pisali do siebie w listach? Korespondencja z lat 1959-1998 to niesamowity dokument, który pozwala lepiej zrozumieć los obu twórców i ich dzieł. Listy są szczere, czasem zabawne, innym razem pełne żalu. Powoli z opisywanych zdarzeń literackich, kulturalnych i politycznych wysnuwa się obraz nie tylko gigantów literatury, ale także ludzi sobie bliskich, wrażliwych, którzy w zmaganiu z gorzką rzeczywistością często sięgają po oręż ironii. Spotkanie dwóch samotności? Nie, mimo wszystko nie byłoby to słuszne określenie, wszak jeśli nie Lidia Croce, żona Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, to drugoplanowymi bohaterkami tej korespondencji są Maria Obremba oraz Susana Osorio dwie żony Sławomira Mrożka. A także przynajmniej paru artystów i intelektualistów: Chiaromonte, Gombrowicz, Tarn Powiedzmy zatem: spotkanie dwóch milczeń, pamiętając, że Mrożek i Herling należą do najtrudniejszych do przeniknienia, zamurowanych w sobie polskich pisarzy. A przecież w tym zbiorze listów obejmującym blisko czterdzieści lat znajomości, a wkrótce także, jak się wydaje, przyjaźni samo- wsobność, milczenie zostają przekroczone. Coś musiało obu tych milczących odludków ku sobie przyciągać, bo z czasem na miejscu pana pojawią się Gustaw i Sławek, a w listach odnajdziemy też dowody wzajemnej troskliwości. Andrzej Franaszek Mój Drogi, jadę jutro do Rzymu, będę tam plus minus do 20 listopada. Może przyjedziecie? Nie widzieliśmy się już wieki, czas najwyższy pogadać! Co u Was? Tutaj deszcz, smutek i pustka. Niet komu ruki pożat, niet komu mordy pobit, niet komu prawdy skazat. Zupełnie jak w ojczyźnie Ściskam mocno, serdeczności dla Mary. Gustaw. (Neapol, 11 listopada 1966) Ale mnie się już śmiertelnie nie chce i już pewnie nigdy nie zechce. Weźmy się więc do tych świąt i spędźmy je, kiedy już nie da się inaczej. Okropnie nie lubię świąt przymusowych, narzuconych z zewnątrz. A jeżeli ja akurat wcale nie czuję się wtedy odświętnie, to co? I odwrotnie, jeżeli się czuję bardzo odświętnie w najzwyklejszą środę albo poniedziałek, sto razy bardziej świątecznie niż w niedzielę, to co? Pytanie oczywiście retoryczne. Twój Sł. (Chiavari, 16 grudnia 1966)

Listy 1964-1988

Józef Czapski, Sławomir Mrożek

Niepublikowana dotąd korespondencja dwóch wielkich twórców XX wieku O Polsce, emigracji, sztuce i próbach zrozumienia własnych losów Dzieliły ich wiek, pochodzenie, wykształcenie, bagaż doświadczeń i sytuacja życiowa. Łączyło podobne spojrzenie na świat. I to, że obaj obdarzeni byli talentem literackim i plastycznym. Sławomir Mrożek i Józef Czapski znali się blisko trzydzieści lat, z czego przez niemal ćwierć wieku prowadzili ze sobą intensywny, osobisty i intelektualny dialog. Książka przedstawia blisko 100 nieznanych wcześniej listów z lat 19641988. To niezwykłe świadectwo przyjaźni i wzajemnej fascynacji, ale przede wszystkim cenny dla polskiej literatury i sztuki dokument. Jak pisze we wstępie Michał Paweł Markowski: Mrożek był z miałkiego drobnomieszczaństwa, Czapski był z solidnej arystokracji. Mrożek miał za plecami pustkę i klęskę, na życie Czapskiego patrzyło tysiąc lat rodzinnych sukcesów, których nawet wywłaszczenie nie naruszyło. To rozminięcie, to niespotkanie więcej mówi o kondycji polskiej kultury w wieku dwudziestym () niż jej największe arcydzieła, starannie maskujące swoje pochodzenie. Czapski i Mrożek piszą o wszystkim, co ich boli: o kondycji intelektualnej polskiej emigracji, spustoszeniach w duszy polskiej, jaka dokonała się w czasach okupacji, o polskiej megalomanii i kompleksach. Nie stronią też od wątków osobistych, nie tając szczególnie Mrożek swoich załamań i zwątpienia co do sensu własnego dzieła.

Listy do przyjaciółki

Jarosław Mikołajewski

Niemal pięćdziesiąt nowych wierszy Jarosława Mikołajewskiego. Czy twórczość poety zmierza w stronę mroku? Od pewnego czasu w każdym kolejnym tomie coraz mniej beztroski i zachwytu. Fascynacja coraz częściej jest podszyta niepokojem, a uśmiech goryczą. Rośnie za to temperatura: miłość do bezlitosnej rzeczywistości jest gorętsza, a żal, że ona umyka bardziej dojmujący. Mikołajewski pisze tak, jakby każdy jego tomik miał być ostatnim.

Literackie gramatyki ciągłości i nadmiaru. Próba filologiczna

Jerzy Borowczyk, Krzysztof Skibski

Lektura w dialogu literaturoznawczo-językoznawczym pozwoliła nam zaproponować określony sposób analizy tekstów. W dużej mierze jest to fascynacja wolnością języka literatury – od jego wirtuozerskiej kondensacji w wierszu wolnym po szerokie pasaże w przestrzeni prozy. Zarazem jest tu urzeczenie niezawisłością czytelniczych, nie tylko analityczno-interpretacyjnych, gestów, które pozwalały nam doświadczać swobody (i ograniczeń) odbiorczego powtórzenia. Dokonaliśmy wyboru utworów poetyckich i prozatorskich w sposób, w jaki wybiera się fotografie. Z koniecznością dopowiadania tego, co wydarzyło się pomiędzy jednym ujęciem a innym. Nie ma ciągłości następstw, ale jest konsekwencja w myśleniu. Nie ma też odliczania, choć dominuje świadomość zdarzania się określonych zjawisk. Są to zjawiska tekstowe. Nie dążyliśmy do skonstruowania całości. Chcieliśmy poddać się filologicznej próbie, by docenić raz jeszcze (inaczej, wspólnie) artystyczną wolność literatury.    „Fascynujące jest w tej książce połączenie «eliptycznej nieciągłości», «urywkowości i fragmentaryzmu» z interpretacyjnym nadmiarem, przywracającym ciągłość opowieści. Czasowi nadaje się tutaj pozycję uprzywilejowaną w stosunku do przestrzeni, ale autorzy sugerują równowagę czy też równoważność obu”. Prof. dr hab. Elżbieta Tabakowska   „Literaturoznawczo-językoznawczy dialog autorów jest inspirującą i udaną próbą przełamania obserwowanej od lat separacji obu dyscyplin. Uważność mikrolektury, dociekliwość analityczna spotykają się tu z umiejętnością syntezy, dzięki czemu dostajemy do rąk znakomitą pracę analityczną w rozpoznaniach i syntetyczną w swych wnioskach”.  Prof. dr hab. Arkadiusz Bagłajewski   Jerzy Borowczyk – historyk literatury; pracuje na Wydziale Filologii Polskiej i Klasycznej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu; bada literaturę romantyzmu i współczesności; autor monografii: Rekonstrukcja procesu filomatów i filaretów 1823–1824 (2003), Zesłane pokolenie. Filomaci w Rosji 1824–1870 (2014), Po chwiejnym trapie (2016); współautor kilku książek; publikuje w „Czasie Kultury”, „Pamiętniku Literackim”, „Przeglądzie Humanistycznym”.  Krzysztof Skibski – językoznawca; pracuje na Wydziale Filologii Polskiej i Klasycznej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu; zajmuje się badaniem języka literackiego, interesuje się również metodologicznymi problemami lingwistyki; jest autorem monografii Antropologia wierszem. Język poetycki Ewy Lipskiej (2008) i Poezja jako iteratura. Relacje między elementami języka poetyckiego w wierszu wolnym (2017); publikuje m.in. w czasopismach: „Język Polski”, „LingVaria”, „Przestrzenie Teorii”, „Forum Poetyki”. 

Literackie topografie Lwowa. Szkice komparatystyczne

Zoriana Czajkowska

Monografia jest poświęcona literackiemu obrazowi Lwowa, łączy nowe spojrzenie na pogranicze kultur, gdzie problemy pamięci kulturowej, historycznej i postpamięci, w tyglu wspomnień, odczytywaniu i podtrzymywaniu pamięci, dezideologizacji i dehierarchizacji myślenia oraz rehabilitacji tego, co było przemilczane czy zakazane są kluczowe. Analizie zostały poddane wybrane polskie, ukraińskie i rosyjskie teksty literackie powstałe w XX i XXI wieku. Podjęte rozważania stanowią próbę uchwycenia ogólnych dyskursów o Lwowie i tworzenia jego mitu/mitów oraz przeanalizowania, w jaki sposób autorzy polscy, ukraińscy i rosyjscy odkrywają i postrzegają tę niezwykłą przestrzeń. W publikacji przeprowadzono również analizę, w jaki sposób problem „obcości” i/lub „inności” znajduje odzwierciedlenie w tekstach literackich oraz w jaki sposób autorzy kreują obraz innych narodowości.

Literatura doby Internetu. Interaktywność i multimedialność tekstu

Małgorzata Janusiewicz

Autorka książki wnikliwie przedstawia aktualny obraz literatury Internetu wraz z szerokimi odwołaniami do tradycji kultury, a także pokazuje najnowsze zjawiska literackie na przykładzie różnorodnych odmian tekstów. Udowadnia, że zmiany w sposobie istnienia tekstu literackiego okazują się fundamentalne i tworzą „nową literackość” XXI wieku, kształtując tym samym odmienny od dotychczasowych wzorców paradygmat kultury.   W książce znajdziemy: • całościową monografię zjawiska e-literatury, • analizę przykładów multimedialności i interaktywności w dawnych i współczesnych tekstach literackich, • zastosowanie elementów teorii strukturalistycznej do analizy hipertekstu, • omówienie wpływu hipertekstu na współczesną literaturę, • nowatorską propozycję klasyfikacji gatunków i odmian utworów literackich, uwzględniającą teksty multimedialne i interaktywne.   Małgorzata Janusiewicz – wrocławianka, literaturoznawczyni i czynna nauczycielka-polonistka. Miłośniczka literatury współczesnej zafascynowana tzw. nowymi mediami i ich możliwościami literackimi. Nie wyobraża sobie życia bez Internetu, czytników, tabletów, smartfonów i multimedialnego tekstu literackiego, który – jak sądzi – ma przed sobą kolosalną przyszłość.   „Małgorzata Janusiewicz jako pierwsza tak rzetelnie zebrała materiał dotyczący interesującego ją zjawiska i podjęła się próby opracowania go (…). W naszym kręgu językowym praca Małgorzaty Janusiewicz jest pracą pionierską.”   Prof. Kazimierz Wolny-Zmorzyński   „…książki, w których podejmowana jest problematyka społecznych i cywilizacyjnych przemian zachodzących w rezultacie pojawienia się nowych mediów, są bardzo pożyteczne, ważne i potrzebne. Pod warunkiem oczywiście, że ich autorzy wykażą się odpowiednim poziomem kompetencji merytorycznych i umiejętności wykładu. Małgorzata Janusiewicz ten łączny warunek satysfakcjonująco spełnia, wprowadzając do polskiego dyskursu medialnego dzieło o niewątpliwej doniosłości poznawczej.”   Prof. Jerzy Jastrzębski

Literatura, głupcze! Laboratoria nowoczesnej kultury literackiej

Jarosław Płuciennik

Głównym tematem tej książki jest manifest teoretycznoliteracki najpełniej zrealizowany w rozdziale ostatnim. Metody literaturoznawstwa omawiane w całej książce wywodzą się z tradycji zarówno kognitywistycznych, jak i pragmatystycznych. Łącznikiem tych dwu rozległych obszarów wiedzy jest analityczność. Ta książka to wytwór teoretyka literatury i analityka kognitywisty formułującego swój program badawczy. Autor wyraża przekonanie, że literatura nie może uniknąć zaangażowania politycznego. Literackie przypadki omawiane w książce potwierdzają właśnie ten punkt widzenia. Kultura literacka, w tym także teoria literatury, jest i zawsze była częścią sfery publicznej . Zaangażowanie nie oznacza jednoznacznego opowiadania się za jedną opcją czy partią polityczną. Głównymi wartościami tej wizji instytucji kultury literackiej są: analityczność (autor powtarza w tym punkcie gest teoretyczny Stanleya Fisha), bezstronność (a raczej wielostronność i komparatystyczność), samoodniesienie, lokalność i peryferyjność, autonomia, racjonalność - wszystkie te pojęcia można pomieścić wśród wartości (po)nowoczesności.  

Literatura i pisarze w programie Rozgłośni Polskiej Radio Wolna Europa

Konrad W. Tatarowski

Rozgłośnia Polska RWE, która nadawała swoje audycje z Monachium od 3 maja 1952 do połowy 1994, docierała do słuchaczy w kraju z bogatym programem informacyjnym, edukacyjnym i kulturalnym. Około 10% oferty programowej Wolnej Europy stanowiły audycje literackie oraz bezpośrednio z literaturą związane. W Rozgłośni pracowali, bądź byli z nią związani, najwybitniejsi pisarze emigracyjni: Kazimierz Wierzyński, Jan Lechoń, Marian Hemar, Gustaw Herling-Grudziński, Tadeusz Nowakowski, Czesław Staszewicz i wielu innych twórców z różnych generacji. Autor książki, dziennikarz Rozgłośni w latach 1984-1994, przybliża ich twórczość antenową oraz omawia audycje literackie RWE, wskazując na ich zróżnicowany charakter. Dużo uwagi poświęca radiowemu „Teatrowi Wyobraźni”. Wskazuje także, iż audycje kulturalne i literackie wpisywały się w szerszy program ideowo-polityczny Rozgłośni, który nie sprowadzał się do „czarno-białego” ideologicznego schematyzmu. W różnych audycjach starano się kształtować wzorce obywatelskiego myślenia, ocalać samoświadomość i substancję narodową poprzez nawiązywanie do historii, tradycji, zasobów kultury. Do książki dołączona jest płyta CD, zawierająca fragmenty słuchowisk radiowych, wypowiedzi i autoprezentacji własnej twórczości przez Kazimierza Wierzyńskiego, Józefa Łabodowskiego, Witolda Gombrowicz i kilkunastu innych pisarzy. Konrad Witold Tatarowski – adiunkt w Zakładzie Dziennikarstwa na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Łódzkiego, współpracuje z Katedrą Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej w Wyższej Szkole Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi. Autor poetyckiej książki „Światło w ciemności” (NOWA, 1992) oraz wielu szkiców z zakresu literaturoznawstwa, historii mediów, artykułów publicystycznych i krytycznoliterackich, publikowanych w wydawnictwach książkowych i czasopismach od 1974 roku (m.in. w paryskich miesięcznikach „Kultura” i „Kontakt”, nowojorskim „Nowym Dzienniku”, berlińskim „Poglądzie”). Członek zespołu redakcyjnego miesięcznika „Tygiel Kultury”. Od października 1984 do czerwca 1994 – pracownik Rozgłośni Polskiej RWE w Monachium.