Wstecz. Historia Warszawy do początku

Błażej Brzostek

Po niemal 50 latach od ostatniej przekrojowej publikacji dotyczącej historii Warszawy ukazuje się Wstecz. Historia Warszawy do początku. Prof. Błażej Brzostek podważa niejeden ugruntowany obraz miasta, eksperymentuje z formą, proponując tytułowe spojrzenie Wstecz - od roku 2021 do średniowiecznych początków miasta. Odwrócenie zwyczajowego porządku opowiadania historii pomaga autorowi wymknąć się tradycyjnej narracji i roli wszystkowiedzącego dziejopisa. Przeszłość nie istnieje -przypomina nam Błażej Brzostek. - Istnieją tylko jej ślady, które oglądamy w czasie teraźniejszym. Istnieje opowieść tworzona przez rodziców, historyków, polityków i duchownych dla edukacji, emocji, umocnienia w wierze. Licząca niemal 800 stron książka składa się z 65 rozdziałów opatrzonych datami, od 2021 do 1339. Na drodze od dziś "do początku", Brzostek nie odmierza równo kroków. Wybiera swobodnie lata, przy których się zatrzymuje. Rozpoczyna od obrazu Warszawy z lat 20. XXI wieku, cofa się do transformacji lat 90. XX wieku, zanurza w PRL, okres wojny, niepodległości, potem zaboru, zagląda do czasów nowożytnych, aby na końcu dotrzeć do średniowiecznych początków miasta. Dotychczasowe syntezy i prace naukowe na temat dziejów Warszawy są obecne w tle książki - autor sięga do nich jednak najczęściej po to, aby uzmysłowić, że są tylko interpretacjami, a każda z nich powstała pod wpływem danej sytuacji i potrzeby czasu. Brzostek proponuje wielowątkową i pełną dygresji opowieść, na którą składają się sugestywne obrazy miejsc i życia mieszkańców. Zobaczymy więc ulicę Marszałkowską w 1945 roku, widok z kopuły kościoła ewangelickiego z 1857 roku czy miasto z perspektywy pierwszego lotu balonem w 1789 roku. Zajrzymy do gabinetu Edwarda Gierka, do prywatnych mieszkań, na podwórka dziewiętnastowiecznych kamienic i do sklepionych izb kupców na Rynku Starego Miasta. Autor oddaje głos różnym bohaterom i bohaterkom, pozwala spojrzeć na miasto oczami przybyszów z zagranicy, sięga do reportaży, tekstów prasowych, pamiętników i wspomnień, np. Marii Dąbrowskiej, Zdzisława Beksińskiego, Agnieszki Osieckiej czy Leopolda Tyrmanda. Ukazuje też losy zwykłych mieszkańców miasta, pozornie mało istotnych, a jednak tworzących mikrohistorie Warszawy. Subiektywny i zmienny rytm tej podróży sprawia, że zamiast kalendarium powstała opowieść bliższa biografii. Jak mówi we wstępie Autor: Pisałem tę historię zygzakiem, próbując różnych narracji i punktów widzenia, czerpiąc z historiografii, ale także starając się od niej oderwać, uogólniając, ale też starając się przekazać doświadczenia jednostkowe i odosobnione. Zamiast wykładu chronologicznego dałem coś w rodzaju plastrów, zdejmując warstwy źródeł i interpretacji, odnoszących się do historii Warszawy. Przede wszystkim nie szukałem w dziejach miasta żadnego sensu, żadnej "linii przewodniej" ani "czerwonej nici", wychodząc z założenia, że mamy do czynienia z nieogarnionym zbiorem doświadczeń (z tysiącami "Warszaw"), które zostały zebrane, a następnie znikły z powierzchni ziemi razem z ludźmi, którzy je przeżyli.

Nieba i ziemi nie widać. Warszawiacy o wrześniu 1939

pod redakcją Anny Wrońskiej

Warszawa, wrzesień 1939 roku. O przygotowaniach do wojny, oblężeniu oraz zniszczeniu miasta opowiadają młoda mężatka i ojciec dorosłych synów, stolarz i adwokat, szwaczka i żona dyplomaty, poeta i goniec. Pisali, bo byli przekonani, że ich osobiste przeżycia staną się ważnym świadectwem dla przyszłych pokoleń. Mieli rację. Dziewiętnaście wybranych relacji w przejmujący sposób oddaje realia i atmosferę tamtych dni. Wspomnienia nadesłane w 1948 roku na konkurs Pamiętnik warszawiaka trafiają po raz pierwszy do czytelników.  Książka dostała wyróżnienie w kategorii "Najciekawsze wydawnictwa muzealne" w XIV konkursie "Mazowieckie zdarzenia muzealne - Wierzba" Jedną z osób, która przysłała swoje wspomnienia był Jan Szokalski, który pisze m.in.: Nie myślało się wtedy ani o wojsku, ani o Warszawie, ani o Polsce – tylko o sobie, o tym jedynym życiu, którego się nie chciało oddać za żadną cenę, o życiu schowanym w słabą skrytkę domu, który mógł paść i pogrzebać je z sobą w jednej chwili.

Niewidoczne. Historie warszawskich służących

Praca zbiorowa

Na przełomie XIX i XX wieku około 20 proc. osób pracujących w Warszawie wykonywało zawody związane z usługami domowymi, a zdecydowana większość z nich to kobiety. W dwudziestoleciu międzywojennym zarejestrowanych służących było około 40 tys., a miesięczny zarobek każdej z nich wynosił mniej więcej tyle, ile kosztowała butelka śliwowicy podana w restauracji Victoria przy ulicy Jasnej 26... Służące, ciche i nieznane bohaterki warszawskiej codzienności, stają się głównymi postaciami książki. Naszą opowieść o nich zaczynamy na przełomie XIX i XX wieku, kiedy zawody związane z usługami domowymi wykonywała blisko jedna czwarta osób pracujących w stolicy, a zdecydowaną większość z nich stanowiły kobiety. W dwudziestoleciu międzywojennym w mieszczańskich domach sprzątały, gotowały i prały rzesze służących. Mimo liczebności tej grupy i jej znaczenia dla codziennego funkcjonowania miasta, nie cieszyła się ona dotąd szczególnym zainteresowaniem historyków. Autorzy i autorki tekstów w niniejszej publikacji opisują losy służących w sposób podmiotowy, niezwykle barwnie i ciekawie. Przyglądają się procesom ich zatrudniania, badają różnice kulturowe pomiędzy nimi i ich chlebodawcami, analizują kierowany do nich przekaz (również polityczny), a także skalę uprzedzeń napędzających konflikty klasowe. Co więcej, nie zatrzymują się na tym, co było, ale nawiązują do współczesności: zastanawiają się, co stało się z pracą domową po 1945 roku i kto – oraz na jakich warunkach – ją obecnie wykonuje.

Rzeczy dzieją się w Warszawie. Nowe legendy miejskie

Błażej Brzostek, Wojciech Kuczok, Maciej Łubieński, Agata Passent, ...

„Rzeczy dzieją się w Warszawie” to trzecia książka z warszawskimi opowiadaniami wydana przez Muzeum Warszawy. Do współpracy przy tegorocznym projekcie zaprosiliśmy, jak w poprzednich latach, znakomitych autorów, którym powierzyliśmy napisanie szesnastu tekstów literackich inspirowanych zbiorami Muzeum. Hasłem tegorocznego tomu opowiadań są NOWE LEGENDY MIEJSKIE. Współczesne wydania legend zwykle kierowane są do dzieci, jednak pierwowzory tych tekstów – opowieści – były przekazywane przez dorosłych i dla dorosłych, jako składnik potocznej wiedzy o rzeczywistości. Taki jest też nasz pomysł. Zaproszeni pisarze stworzyli alternatywne, fantastyczne, literackie historie na temat naszego miasta, jego dzielnic, konkretnych miejsc i postaci historycznych, bohaterów lokalnej wyobraźni i tych wyobrażonych na kartach książki „Rzeczy dzieją się w Warszawie”. Szata graficzna książki to dzieło dwojga artystów. Kuba Sowiński zaprojektował najprostszą, skrajnie minimalistyczną, „szwajcarską” w wyrazie książkę, a następnie zaprosił do współpracy ilustratorkę Aleksandrę Cieślak, która ten szlachetny, ascetyczny projekt „zepsuła” szalonymi rysunkami, jakie mogą powstać w wyobraźni znudzonego na szkolnej lekcji nastolatka. Pokryte ilustracjami okładki książki zostały zaprojektowane i wydrukowane przy wykorzystaniu specjalnego algorytmu tak, że w całym nakładzie nie ma dwóch takich samych.

Magazyn Miasta #20. Przełomy

Marta Żakowska Redaktorka naczelna

Najlepszy magazyn o miastach powraca! Od wydania ostatniego papierowego wydania „Magazynu Miasta” minęły dwa lata. Pandemiczny stan zawieszenia tytułu przerwała propozycja współdziałania ze strony Muzeum Warszawy. Zdecydowaliśmy, że wspólnie wydawać będziemy coroczne specjalne numery naszego pisma. Pierwszy z nich poświęcony jest przełomom miejskim - momentom, w których splątany licznymi kryzysami świat miast choć na chwilę odzyskuje nadzieję na lepsze jutro. Nie chcieliśmy pisać o życiu w cieniu kryzysu. Pandemia, wojna, klimat, demografia, energetyka - wszyscy mniej lub bardziej doświadczamy dziś stanów kryzysowych. Zamiast po raz kolejny zagłębiać się w ich analizy, chcemy zainteresować naszych czytelników nowymi dobrymi rozwiązaniami współczesnych miejskich problemów. Interesują nas zarówno te małe, prywatne sposoby na radzenie sobie z przykrą rzeczywistością, jak i te duże, systemowe koncepcje dające szansę na przetrwanie bez drastycznych wyrzeczeń, albo z nimi. Wracamy więc z masą miejskich pomysłów, inspiracji i przykładów. Pokazujemy pojęcia na nowe czasy, opisujemy zmieniające się ulice, mierzymy miarę miejskiego szczęścia i czujnym okiem przyglądamy się zarówno tym, którzy przed miastem dziś uciekają, jak i ludziom, którzy do niego wracają. Sprawdzamy, czy nasze pandemiczne nadzieje na nową normalność nie okazały się płonne - stąd w numerze teksty o nowych pomysłach na rozwój, pracę, własność i turystykę. Jako pierwsi publikujemy fragment nowej książki Szymona Bujalskiego „Recepta na lepszy klimat. Zdrowe miasta dla chorującego świata” i opowieść Marcina Wichy o jego ostatnim weekendzie przed wojną. Zaczynamy przy tym od pozornie oczywistego pytania: „Skąd wiesz, że jest kryzys?”. Wśród autorów nowego wydania Magazynu Miasta znaleźli się Marcin Wicha, Artur Celiński, Michał Sęk, Katarzyna Kajdanek, Magdalena Kubecka, Paweł Jaworski, Kamila Fajfer, Piotr Sołowij, Łukasz Drozda, Martyna Obarska, Szymon Bujalski, Zofia Krajewska, Rafał Krenz, Jacek Gądecki, Dominika Misterka, Marta Żakowska, Barbara Jędrzejczyk, Aleksandra Litorowicz, Anna Cymer, Aleksandra Zemke i Katarzyna Spadło.