Teleepistemologia. Analiza rozszerzonych systemów poznawczych

Tomasz Walczyk

Książka traktuje o teleepistemologii – nowej dyscyplinie teorii poznania, podejmującej problematykę zapośredniczonego i rozszerzonego poznania. Postęp w projektowaniu i użytkowaniu komponentów pośredniczących w procesach kognitywnych rodzi wiele nierozpatrywanych dotąd kwestii filozoficznych. Monografia stanowi próbę syntezy dotychczasowych badań w obrębie teleepistemologii, z założeniami rozszerzonego i ucieleśnionego poznania. Unifikacja rozproszonych kierunków badawczych ma szansę przyczynić się do wyeksponowania problematyki artefaktów poznawczych i ich wielowymiarowego wpływu na człowieka. To, czy teleepistemologia stanie się ważnym ogniwem w badaniach nad złożonymi zależnościami współczesności i pokieruje machiną eksploracji zmiennych warunków nowego, elektronicznego świata, zależy od solidności zbudowanych przez nią podstaw. Ugruntowane badania teleepistemologiczne mogą wspomóc rzetelne badania nad biotechnologicznymi uwarunkowaniami relacji człowieka z otoczeniem.   […] lornetka, teleskop i mikroskop dostarczają nam obrazów świata, których gołym okiem byśmy raczej nie zobaczyli. Czy jednak możemy być pewni tego, co dzięki nim widzimy? Czy dostrzegany obraz nie został sfabrykowany, zmanipulowany? Tym samym rodzi się pytanie o warunki prawdziwości naszych przekonań opartych o tego rodzaju zapośredniczone spostrzeganie. […] Odwołująca się do tego typu urządzeń teleepistemologia zajmuje się – w sposób interdyscyplinarny – tematyką teoriopoznawczą związaną z potencjalnym rozszerzeniem relacji: ucieleśniony podmiot – świat, czyli zajmuje się wytworami techniki pośredniczącymi w naszym ludzkim poznaniu.   Z recenzji prof. dr. hab. Józefa Bremera SJ   Autor rozprawy kompetentnie, w oparciu o sprawność warsztatową w referowaniu i klasyfikowaniu stanowisk filozoficznych i naukowych, a także ze zrozumieniem najnowszych dyskusji filozoficznych w epistemologii anglosaskiej, omawia tytułowe zagadnienie, ukazując również jego szerokie implikacje pozaepistemologiczne, głównie w filozofii umysłu i filozofii techniki. Wszystkie te wątki charakteryzuje w ramach teorii tzw. rozszerzonych systemów poznawczych, w ramach której formułuje własne uwagi i tezy.   Z recenzji prof. dr. hab. Marka Hetmańskiego   Tomasz Walczyk jest doktorem filozofii. Interesuje się wpływem artefaktów poznawczych na ludzkie procesy poznawcze i wiedzę. W pracy badawczej podejmuje zagadnienia z zakresu teleepistemologii, poznania ucieleśnionego, robotyki i rzeczywistości wirtualnej.

O jedenastej - powiada aktor - sztuka jest skończona. Polityka Józefa Becka

Stanisław Cat-Mackiewicz

Swoją książkę o polityce Becka zatytułowałem: O jedenastej - powiada aktor - sztuka jest skończona. Był to tytuł pretensjonalny, należało go raczej użyć na motto książki. Ale wyrażał myśl, że polityka musi odpowiadać możliwościom, które ma państwo, że polityka musi być skoordynowana z potencjałem państwa. To samo miał na myśli Bismarck, kiedy użył tych słów właśnie: O jedenastej - powiada aktor - sztuka jest skończona. To znaczy, że można i uprawiać politykę uniezależnioną od właściwych sił państwa, ale polityk stosujący tego rodzaju bluff i maskaradę musi wiedzieć, że się to skończy tak, jak się kończy gra każdego aktora. I dlatego pozwolę sobie przytoczyć zdania, którymi zakończyłem swoje emigracyjne studium nad polityką Józefa Becka: "Polityka zagraniczna jest wielką szachownicą, na której zamiast figur z kości słoniowej stoją w polach żywe narody. Pionki, laufry, konie, wieże; posuwane są nie przez dwóch graczy, lecz każdy pionek i każda wieża jest mniejszym lub większym, słabszym lub silniejszym narodem i poruszane są przez kierownika swej polityki zagranicznej. Pionek może być oddany przez gracza i z szachownicy zrzucony na sukno stolika do gry. Naród może być tak przez swego ministra pchnięty, że śmierć i pożar przebiegną nad jego miastami i wsiami, że niewola na długo stanie się jego udziałem. Na szachownicy polityki zagranicznej gra się bogactwem i nędzą, życiem i śmiercią milionów ludzi. Biada narodom, które się oddają w niezręczne lub nieumiejętne ręce". Stanisław Cat-Mackiewicz

Kod YouTube. Od kultury partycypacji do kultury kreatywności

Marta Majorek

Rola internetu w życiu społecznym poddawana jest analizie z różnych perspektyw. Z jednej strony badacze podkreślają znaczenie interakcji online i fakt uwolnienia jednostki przez nowe technologie komunikacyjne od ograniczeń fizycznych i czasowych w ich nawiązywaniu oraz możliwość kreowania w ten sposób różnego rodzaju społeczności. Z drugiej strony ogląd tego typu tendencji prowadzi do konstatacji, iż często relacje te przyjmują powierzchowny, niepozbawiony sztuczności charakter. Problematyka książki wypełnia lukę badawczą wynikającą ze słabego rozpoznania fenomenu portali społecznościowych w kontekście antropologii kulturowej (… ). Autorka trafnie zaakcentowała interesujące, a nierozstrzygnięte zagadnienia opisujące istotność serwisów w rodzaju YouTube’a. Są to: „unikatowy walor medium demokratyzującego przestrzeń społeczną”, płynne przejście od sfery społecznościowej do komercyjnej, mechanizm tworzenia globalnej społeczności przez globalną wymianę plików. Książka ta, ze względu na perspektywę interdyscyplinarną i metodologię (… ) wyznaczy standard badania portali społecznościowych jako istotnego elementu przestrzeni komunikacyjnej internetu. (Prof. dr hab. Iwona Hofman)  

Tristitia moderna. Pasja mitu tristanowskiego w nowoczesnej literaturze, filozofii i muzyce

Artur Żywiołek

Głównym zamysłem badawczym książki jest próba przedstawienia morfologii wyjątkowego momentu w dziejach modernizmu, jakim była „rewolucyjna” de facto zmiana estetyczna w zakresie „kultury oka” i „kultury ucha”, „wizualności” i „fonosystemu” w literaturze. Łaciński termin tristitia (smutek, melancholia) kojarzy się w tym zestawieniu z Tristanem, bohaterem celtyckiej legendy, a tristitia moderna to parafraza określenia „nowa pobożność” (devotio moderna), będącego tytułem dzieła Gerarda Groota. Rozprawa ta zapoczątkowała w przełomowym okresie przejścia od kultury średniowiecza do renesansu „rewolucyjny” ruch społeczno-religijny, propagujący ideały życia wspólnotowego, ubóstwa i miłosierdzia. Intensywnym przekształceniom kulturowych kodów i imaginariów patronował w tym czasie spopularyzowany przez Wagnera mit Tristana i Izoldy. Mit ten nie odnosi się wyłącznie do średniowiecznej opowieści, lecz przede wszystkim oznacza zjawisko, które – zdaniem Denisa de Rougemonta – ów mit „ilustruje i którego wpływ nie przestał się rozprzestrzeniać aż do naszych czasów”. Oddziaływanie owego mitu odbywa się z jednej strony poprzez łamanie konwencji i reguł mitycznych, z drugiej zaś ‒ poprzez „zwielokrotnioną intertekstualność” wyrażającą się w licznych repetycjach, przetworzeniach, wariacjach „na temat”, degradacjach pierwotnych (kanonicznych) wersji czy też rozmaitych stylizacjach. „Nowoczesne zasłony melancholii” wyznaczają więc pewien rytm powtórzenia: „regresywnego” (modernizm reaktualizuje archaiczną opowieść) i „progresywnego” (modernizm intensyfikuje awangardowe przemiany estetyczne w muzyce, filozofii, literaturze, filmie, sztuce).   Monografia Tristitia moderna to studium najwyższej próby, studium o smutku i melancholii, które zapoczątkowały zmierzch Zachodu pod koniec wieku dziewiętnastego i przeniosły go dalej niż myślano – nie tylko na cały wiek dwudziesty, ale i do dzisiaj. Co ważne: rozważania literackie, muzykologiczne i filozoficzne, jakie zostały w książce przedstawione, są niebywale aktualne i dzisiaj. prof. dr hab. Marian Kisiel   Artur Żywiołek (ur. 1963) – absolwent filologii polskiej UJ, dr hab., profesor w Instytucie Literaturoznawstwa Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza w Częstochowie. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się na problematyce przełomów kulturowych, estetyki modernizmu oraz intelektualnej historii Polski i Europy. Opublikował m.in. Prze-pisane i za-pisane. Wybrane problemy współczesnej literatury polskiej (Częstochowa 2005; wspólnie z Agnieszką Czajkowską), Mesjański logos Europy. Mariana Zdziechowskiego i Stanisława Brzozowskiego dyskursy o kulturze Zachodu (Częstochowa 2012), Muzyka w czasach ponowoczesnych (Częstochowa 2013; wspólnie z Adamem Regiewiczem i Joanną Warońską), Polityczność mediów (Toruń 2015; wspólnie z Adamem Regiewiczem, Bogusławą Bodzioch-Bryłą i Grażyną Pietruszewską-Kobielą). Współredaktor tomów zbiorowych: Romantyczne repetycje i powroty (red. Agnieszka Czajkowska, Artur Żywiołek, Częstochowa 2010); Kulturowe paradygmaty końca: studia komparatystyczne (red. Józef Cezary Kałużny i Artur Żywiołek, Częstochowa‒Kraków 2012); Milczenie: antropologia – hermeneutyka (red. Adam Regiewicz i Artur Żywiołek, Częstochowa 2014); Mesjańskie imaginaria Europy (i okolic): studia komparatystyczne (red. Anna Janek, Adam Regiewicz i Artur Żywiołek, Częstochowa 2015); Szkiełko i oko: humanistyka w dialogu z fizyką (red. Adam Regiewicz, Artur Żywiołek, Warszawa 2017).

Noce romantyków. Literatura - Kultura - Obyczaj

Anna Rej, Dominika Skiba, Marian Ursel

 Chłodny blask nocy, drżąc, cicho spoczywa, Na zżółkłych czołach pochylonych drzew. Jesienny wicher żałośnie wygrywa Po ich gałęziach swój posępny śpiew, I z każdą chwilą zwiędły liść obrywa. O, zawyj wichrze! potężniejszym tchnieniem Rozbudź gwarzący sennym szumem bór! Niech się rozgłośnym ozwie smutku pieniem... Zawyj!... na dziki, niestrojny twój chór Pierś moja zgodnem odpowie ci brzmieniem. (R. Zmorski, Noc jesienna) Noce romantyków to książka dla poszukiwaczy związków między nocą a poezją, człowiekiem, ojczyzną, miłością i śmiercią, którzy pragną odkryć i zrozumieć fascynację romantyków tą ciemną sferą. Opisuje osobliwe przymierze romantyzmu i nocy; przybliża wydarzenia, które – paradoksalnie – właśnie dzięki ciemności widziane były przez romantyków wyraźniej i dokładniej. Noce romantyków to wielka opowieść o wszystkich obliczach nocy zebrana w pracach badaczy literatury i kultury. Spotyka się tutaj to, co ziemskie, z tym, co całkiem odległe; miłość, utracona wolność i historia stoją obok świata duchów, wilkołaków i upiorów. Klamrą łączącą oba te światy jest właśnie noc i jej osobliwe półcienie, które pozwalają swobodnie przekraczać granice między pozornie odległymi pojęciami i wydarzeniami. Różnorodne portrety nocy, nad którymi pochylili się badacze, nie dają się sprowadzić do jednego obrazu, istnieją obok siebie, zazębiając się lub wykluczając. Nie sposób jednoznacznie określić, czym jest romantyczna noc, choć jedno jest pewne – to nie tylko mroczna część doby, ale także sposób widzenia świata, inspiracja dla twórców i sens życia romantycznej duszy ludzkiej.  

Autentyczność: stan krytyczny. Problem autentyczności w kulturze XXI wieku

Olga Szmidt

„Wszystko jest obłędem i sprzecznością w urządzeniach ludzkich” – pisze Jean-Jacques Rousseau, jeden z najważniejszych myślicieli oświeceniowych, ten, od którego pism rozpoczyna swą wielką karierę pojęcie autentyczności. Trudna historia autentyczności odciska się na współczesnym statusie tego zjawiska – wielokrotnie skompromitowanego, ale zarazem nieznośnie obecnego także w XXI wieku. Niniejsza książka stanowi próbę analizy autentyczności jako wyzwania we współczesności. Ale nie tylko. W książce Autentyczność: stan krytyczny. Problem autentyczności w kulturze XXI wieku tytułowa idea jawi się zarówno jako narzędzie krytyczne, problem z zakresu historii idei, wyzwanie egzystencjalne, projekt estetyczny i artystyczny, jak i ważne zagadnienie polityczne. Transnarodowy i transdyscyplinarny charakter pracy pozwala na ujęcie tych kwestii w możliwie najszerszym wymiarze i postawienie pytań wywodzących się z różnych porządków. Złożoność idei autentyczności jest przez autorkę analizowana zarówno w wymiarze teoretycznym, jak i poszczególnych realizacji artystycznych. Obok krytycznej rewizji dziedzictwa oświecenia pojawiają się odkrywcze interpretacje m.in. performansów Mariny Abramović, serialu Dziewczyny czy współczesnych miejskich utopii. Książka ta stanowi ważny głos w dyskusji toczonej na temat kondycji podmiotu. Skutecznie też przekonuje o nieoczekiwanej aktualności idei autentyczności.

Produkcja przestrzeni żydowskiej w dawnej i współczesnej Polsce

Matyjaszek Konrad

Produkcja przestrzeni żydowskiej w dawnej i współczesnej Polsce to opowieść o polskiej przestrzeni miejskiej - o wysiłkach na rzecz ukształtowania i modernizacji tej przestrzeni oraz o miejscu, jakie na skutek tych wysiłków przeznaczono mieszkającym w Polsce Żydom. Książka jest opowieścią o polskim antysemityzmie oraz o tym, w jaki sposób antysemityzm i etniczne wykluczenie stały się czynnikami kształtującymi polską przestrzeń publiczną. Jej autor podejmuje kwestię miejskiej i społecznej nowoczesności w przyjętej w Polsce odmianie: nowoczesności, z której usunięto postulaty emancypacji i podmiotowości, a zastąpiono je paradygmatem militarno-kościelnym i zależnością od cierpienia - i własnego, i zadawanego innym. Opisuje i analizuje zdarzenia z historii polskiej urbanistyki i historii Żydów, które zadecydowały o kształcie miejsca mniejszości w obrębie przestrzeni topograficznej, kulturowej i symbolicznej. "Książka jest głosem w dyskusji na temat miejsca Żydów w polskiej rzeczywistości, którego ilustracją, wskaźnikiem czy aspektem jest kształt konkretnych przestrzeni zajmowanych przez Żydów w Warszawie i Krakowie. Głos ten jest bardzo ważny, a recenzowana praca, choć ma swoje słabości, jest książką wybitną tak pod względem zaprezentowanej w niej wiedzy i śmiałości myślenia autora, jak i biorąc pod uwagę znakomitą formę. (...) Autor w przekonujący sposób dowodzi, że polska wersja modernizacji była antysemicka, antyoświeceniowa i w dużej mierze religijna, antysemityzm zaś stanowił wspólny mianownik modernizacji, katolicyzmu i polskości". [z recenzji prof. Sławomira Kapralskiego] "Książka Konrada Matyjaszka jest znakomitym i oryginalnym studium struktury, którą autor nazywa przestrzenią żydowską w miastach polskich. Chodzi o tereny miejskie lub podmiejskie zamieszkałe przez ludność żydowską i rozumiane w wymiarze społecznym jako podległe relacjom siły i podporządkowania. Matyjaszek zaczyna analizę od średniowiecznego Krakowa, a kończy na placu Grzybowskim w Warszawie, a więc od przestrzeni żydowskiej do produkcji przestrzeni pożydowskiej. Analizuje zjawisko niestabilności tej przestrzeni w wymiarze urbanistycznym, kulturowym, historycznym i politycznym. Napisana z pasją, jest to książka zaskakująca i konieczna". [prof. Irena Grudzińska-Gross] Konrad Matyjaszek - architekt, kulturoznawca, doktor nauk humanistycznych, pracuje w Instytucie Slawistyki Polskiej Akademii Nauk. Współredaguje rocznik Studia Litteraria et Historica. Zajmuje się badaniami architektury i przestrzeni miejskich w kontekście ich roli wobec tożsamości zbiorowych, badaniami nad antysemityzmem, oraz analizą polskich i środkowoeuropejskich dyskursów miejskiej nowoczesności i modernizacji.

Autobiograficzny trójkąt: świadectwo, wyznanie, wyzwanie

Małgorzata Czermińska

Teoria trzech postaw autobiograficznych wyrosła ze studiów nad pograniczem powieści i prozy niefikcjonalnej. W postawie świadectwa autor przedstawia siebie na sposób epicki na tle środowiska. W wyznaniu skupia się jak w liryce na życiu wewnętrznym. W postawie trzeciej jak w dramacie wciąga czytelnika w dialog, grę, wyzywa na pojedynek. Uniwersalny charakter trzech postaw wynika z ugruntowania w trzech funkcjach mowy opisanych przez Karla Bühlera, znanych już antycznym podręcznikom retoryki, które rozróżniają przedstawianie rzeczywistości, wyrażanie nadawcy i apelowanie do odbiorcy. Wszystkie postawy są zawsze obecne w tekstach autobiograficznych, zwykle jednak dominuje jedna, decydując o charakterze utworu. Część pierwsza książki prezentuje teorię. Druga dotyczy obszaru, w którym przeważa wyznanie. Te niedoceniane wcześniej utwory zasługują na nazwę autobiografii duchowej. Trzecia część odnosi się do ważnej w polskiej tradycji postawy świadka. Masowe migracje wieku XX spowodowały powstawanie świadectw wpisywanych w konkretne autobiograficzne miejsca. Postawa świadka bywała też odnoszona do dylematów moralnych historii ujmowanych jako wyzwanie wobec czytelnika. O tym mowa jest w części czwartej.  Wszystkie teksty autobiograficzne można wpisać w trójkąt trzech postaw, ale nie każda interpretacja literatury dokumentu osobistego musi się do nich odnosić. Poza nimi funkcjonują inne możliwości, przedstawione w części piątej. Zwłaszcza rozdział ostatni, napisany po latach, zamieszczam w poczuciu, że otwiera się na inne rejony. Trójkąt trzyma się mocno (jak mam nadzieję), ale praca nad problematyką autobiografii pozostaje dziełem w toku. Małgorzata Czermińska – absolwentka Uniwersytetu Warszawskiego, całe życie zawodowe związana z Uniwersytetem Gdańskim. Wykładała też literaturę polską w University of Michigan w USA, University of Cambridge w Wielkiej Brytanii, na Uniwersytecie Grodzieńskim na Białorusi. Ważniejsze książki:Autobiograficzny trójkąt: świadectwo, wyznanie i wyzwanie (Kraków 2000, w nowej wersji The Autobiographical Triangle: Witness, Confession, Challenge, Berlin 2019); Gotyk i pisarze. Topika opisu katedry (Gdańsk 2005); redakcja i wstęp do zbioru przekładów: Autobiografia (Gdańsk 2009). Współredaktorka tomów: Czesława Miłosza „Północna strona” (Gdańsk 2011) i Miłosz na Żuławach. Epizod z biografii poety (Gdańsk 2013).