Filozofia przyrody współcześnie

Mariola Kuszyk-Bytniewska, Andrzej Łukasik

Na niniejszy tom składają się wybrane teksty referatów wygłoszonych na ogólnopolskiej konferencji naukowej z udziałem gości zagranicznych Filozofia przyrody współcześnie, zorganizowanej w Lublinie w dniach 17-18 kwietnia 2008 r. przez Zakład Ontologii i Teorii Poznania Instytutu Filozofii UMCS oraz Lubelski Oddział Polskiego Towarzystwa Filozoficznego. Filozofia przyrody jest fascynującą dyscypliną, gdyż jej zagadnienia dotyczą fundamentalnych aspektów świata, będących niegdyś przedmiotem wyłącznie filozoficznej spekulacji, a współcześnie także przedmiotem badań nauk szczegółowych. Praca ukazuje wielkie bogactwo, złożoność i wieloaspektowość problematyki pojawiającej się w ramach filozofii przyrody i nauk szczegółowych, zarówno przyrodniczych, jak i matematycznych. W części pierwszej (Zagadnienia statusu filozofii przyrody, jej relacji do nauk przyrodniczych i metafizyki) zebrano teksty dotyczące problematyki metafilozoficznej: zagadnienia relacji między filozofią przyrody a naukami przyrodniczymi i techniką z jednej strony, oraz pozostałymi dyscyplinami filozoficznymi, w szczególności zaś metafizyką (ontologią) z drugiej. W części drugiej (Filozoficzne zagadnienia nauk przyrodniczych) znajdują się artykuły podejmujące filozoficzne zagadnienia fizyki, chemii, kosmologii i biologii oraz matematyki. Część trzecia (Wybrane zagadnienia filozofii przyrody) jest zbiorem tekstów dotyczących istnienia przypadku i celowości w świecie, rozróżnienia na przedmioty naturalne i sztuczne, filozoficznych zagadnień związanych z wpływem na współczesną filozofię przyrody technologii informatycznych, komputerowych systemów odkryć naukowych oraz filozofii procesu.

Społeczność małych miast południowej Małopolski od końca XVI do końca XVIII wieku

Piotr Miodunka

Społeczności małych miast w okresie ostatnich dwustu lat przedrozbiorowej Rzeczypospolitej nie budziły do tej pory większego, poza regionalistami, zainteresowania historyków. Małe miasta postrzegano najczęściej jako ośrodki podupadłe, zamieszkałe głównie przez rolników. Wnikliwa analiza szerokiej gamy źródeł – setek zapisów metryk ślubów, chrztów i pogrzebów, a także rękopisów i druków: lustracji i inwentarzy, rejestrów podatkowych, wizytacji kościelnych, ksiąg relacji sądów grodzkich, spisów wojskowych – pozwala jednak na skorygowanie takiego obrazu. Głównym punktem odniesienia są trzy niewielkie ośrodki: Pilzno, Przecław i Wojnicz, przedstawione na tle pozostałych miast tej wielkości, położonych na południu historycznej Małopolski. Ustalenia zawarte w książce dotyczą zarówno spraw ogólnych – wielkości zaludnienia, migracji i związków z wiejskim otoczeniem – jak i bardziej szczegółowych: wewnętrznej hierarchii (zwłaszcza związanej ze sprawowaniem władzy) czy sposobów zarobkowania. Wiele uwagi poświęcono także charakterystyce małomieszczańskiej rodziny i cyklowi życia przeciętnego mieszkańca. Książka jest pozycją ze wszech miar wartościową […]. Otrzymujemy bowiem monografię maksymalnie – co podkreślam z naciskiem – wielostronnie źródłową, podejmującą istotne i ciągle aktualne problemy funkcjonowania społeczności małych organizmów miejskich, które, jak dobrze wiemy, dominowały w pejzażu urbanizacyjnym dawnej Rzeczypospolitej szlacheckiej. prof. zw. dr hab. Cezary Kuklo Autor zastosował z powodzeniem jakże pożądane we współczesnej historii społecznej metody mieszane, oparte na ilościowych źródłach metrykalnych i narracyjnych (np. księgi miejskie), tworząc urozmaicony obraz społeczności małych miast południowej Małopolski w długim ciągu dziejowym. dr hab. Mateusz Wyżga Piotr Miodunka – historyk, prawnik, adiunkt w Katedrze Historii Gospodarczej i Społecznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, współautor monografii Pilzna i Wojnicza oraz Ekobiografii Krakowa. Jego zainteresowania badawcze obejmują: historię społeczno-gospodarczą Polski do XIX wieku, demografię historyczną, geografię historyczną i historię środowiskową. "Na podstawie obserwacji miast z terenu południowej Małopolski nie wydaje się słuszne – moim zdaniem – sprowadzanie małych miast do roli swoistych tworów pośrednich między wsiami a miastami. W sposób zasadniczy ich struktura społeczna i ekonomiczna nie różniła się od miast większych. Były to miasta w pełnym tego słowa znaczeniu – tyle że w mniejszej skali. […] Mieszkańcy owych mniejszych ośrodków mieli w pełni świadomość mieszczańskiej kondycji, a także negatywnych i pozytywnych stron swojej pozycji w ramach własnego stanu i całego społeczeństwa. Nie odbiegały one zbytnio od współczesnych różnic między mniejszym a większym miastem." fragment książki

Czas na czasownik (B2)

Piotr Garncarek

Podręczniki UNIVERSITAS są zgodne z zasadami certyfikacji języka polskiego jako obcego Podręcznik Czas na czasownik stanowi zbiór ćwiczeń związanych z odmianą, składnią i semantyką czasownika, części mowy stanowiącej jądro każdego zdania polskiego i sprawiającej kłopoty każdemu z cudzoziemców uczących się polszczyzny. Nie jest on jednak tylko klasycznym zbiorem ćwiczeń: każda z jego trzydziestu pięciu części rozpoczyna się od interesującego tekstu, ukazującego te formy czasownika, które stanowią jej centrum. Następujące po nim ćwiczenia zwracają uwagę na formy czasownika, kontekst ich występowania i związaną z nim wieloznaczność. Szczególnie dużo uwagi poświęca autor aspektowi polskiego czasownika, a więc temu zagadnieniu, które wielu studentów uważa za najtrudniejsze w opanowaniu polskich czasowników. Dlatego podręcznik ten może towarzyszyć nauce języka polskiego jako obcego praktycznie na każdym jej etapie.

Z najstarszych dziejów Uniwersytetu Krakowskiego. Szkice

Jerzy Wyrozumski

Na przeoranej już pod względem kulturalnym glebie zakiełkowała w połowie XIV w. myśl utworzenia w Krakowie uniwersytetu. Zrodziła się nie w głowach mieszczan, ale w otoczeniu króla, zapewne za przykładem fundacji praskiej, choć nie da się całkowicie wyłączyć tego, że to światlejsi przedstawiciele miasta królowi tę myśl podpowiedzieli. Nie ulega wszakże wątpliwości, że w samym akcie tworzenia uniwersytetu w Krakowie w 1364 r. miasto współuczestniczyło. Ten model uniwersytecki, który za wzorem włoskim przyjęto dla Krakowa, był zresztą typowo miejski, choc służyć miał aparatowi państwowemu. (Jerzy Wyrozumski, Dzieje Krakowa, t. 1)

Liberum veto. Studium porównawczo-historyczne

Władysław Konopczyński

Praca należy do kanonu prac historycznych, poświęconych dziejom Rzeczypospolitej szlacheckiej. W obszernym studium komparatystycznym fenomen polskiego liberum veto przedstawiono na szerokim tle porównawczym – Anglii, Francji, Niemiec, Węgier, Czech i krajów skandynawskich; omówiono genezę, rozkwit i upadek instytucji prawnej liberum veto. To także jedna z prób odpowiedzi na pytanie o specyfikę polskiego parlamentaryzmu od XV do XVIII wieku oraz wpływu przemian ustrojowych i społeczno-obyczajowych na upadek państwa. Pozycja ważna dla badaczy dziejów Polski oraz dla studentów historii, zarówno studiów magisterskich, jak i doktorskich. Władysław Konopczyński (1880-1952) – należy do najwybitniejszych i najpłodniejszych polskich historyków (pełne wydanie jego dzieł obejmowałoby ok. 50 tomów). Zajmował się głównie historią Polski XVIII wieku oraz problematyką prawno-ustrojową Rzeczypospolitej. Pisałem te książkę dla ludzi myślących i pragnących myśleć. Przy tym dla ludzi, którzy nie boja sie patrzeć w oczy prawdzie historycznej, chociażby najsmutniejszej. Ktokolwiek więc uważa historię za romans uzasadniony źródłowo, kto szuka w niej tylko podniety dla swej wyobraźni bez pogłębienia rozumowego, ten niech poświęci swoje "niepróżnujące próżnowanie" innej lekturze. (...) Pisałem bez żadnej tendencji politycznej ani społeczej. Temat jest zbyt poważny, by się godziło zniekształcić go i wyzyskiwać dla powszednich celów publicystycznych. Czasy naze są też poważne i wymagają trzeźwego porachunku z przeszłością. Za dni apuchtinowskich w Królestwie, w chwilach największego ucisku i depresji, trzeba było przede wszystkim zwalczać w sobie przesadny pesymizm, pielęgnować w sercu polskim cześć dla tradycji narodowych. ten cel wysokim stopniu osiągnięto. Dziś chodzi o co innego, chodzi o mądrą budowę państwa. Budowniczym nowej Polski przystoi pogląd na dzieje surowy a sprawiedliwy, ścisły a nieubłagany, taki właśnie pogląd, jaki przyswiecał epoce Sejmu Czteroletniego i Księstwa Warszawskiego. Osiągnąć i zachować ten krytyczny punkt widzenia, było jedyną z góry powziętą dąznością autora.

Moment lingwistyczny. O wczesnym pisarstwie Ryszarda Krynickiego i Stanisława Barańczaka

Tomasz Cieślak-Sokołowski

Książka ta jest próbą zbudowania takiej interpretacji wczesnego pisarstwa Ryszarda Krynickiego i Stanisława Barańczaka, która byłaby w stanie jednocześnie zdać relację z pewnego momentu historycznego oraz wyznaczyć istotną linię przemian polskiej poezji współczesnej. Stanowi ona także próbę (wstępnego) wypracowania koncepcji późnego modernizmu jako poręcznego konceptu historycznoliterackiego. Wreszcie – stara się przetestować pewien język interpretacji modernistycznej poezji, którego punktów inicjalnych szukać by można w (paradoksalnym) uścisku amerykańskiej dekonstrukcji i rosyjskiego formalizmu. Moment lingwistyczny jest jednak – niezależnie od mniej lub bardziej doraźnych celów mu towarzyszących – nade wszystko relacją z pewnego „rodzinnego romansu”. Drogi wiodące od tekstu do tekstu, ścieżki – z czasem mocno już zarośnięte i słabo czytelne – prowadzące od wiersza do wiersza stanowią dla mnie w tej książce podstawową przestrzeń interpretacyjnego (zarazem) trudu i przyjemności. (ze Wstępu)

Granice rozumienia i interpretacji. O hermeneutyce Hansa-Georga Gadamera

Paweł Dybel

Próba systematycznego przedstawienia podstawowych założeń hermeneutyki Hansa-Georga Gadamera, jednego z najwybitniejszych filozofów niemieckich XX wieku. Autor koncentruje się w niej na kluczowych zagadnieniach metody hermeneutycznej, takich jak: dziejowość rozumienia i tradycji, koncepcja doświadczenia estetycznego, pojęcie przesądu. Obszerny rozdział pracy został też poświęcony Gadamerowskiej koncepcji języka. Autor podejmuje dyskusję z krytykami Gadamera (m.in. J. Habermasem i M. Frankiem), a także z samym Gadamerem, wskazując na pewne luki w jego koncepcji (np. brak wyraźnego odniesienia do tego, kto rozumie tekst) oraz twierdząc, że jego hermeneutyka jest w zasadzie bezradna wobec przekazów, które pełnią centralne miejsce w tradycji psychoanalitycznej (jak symptomy chorobowe czy marzenia senne).  

Tadeusz Kantor 1947. Nowoczesne doświadczenie z nauką, sztuką i Paryżem w tle

Wojciech Bałus

Gdy Tadeusz Kantor udawał się z początkiem 1947 roku w swoją pierwszą w życiu podróż do Paryża, nie przypuszczał zapewne, że przyjdzie mu się tam zetknąć nie tylko ze sztuką klasycznej awangardy i twórczością aktualną artystów z Europy i obu Ameryk. Wizyty w Palais de la découverte otwarły przed nim świat nowoczesnej nauki i spowodowały głęboki światopoglądowy wstrząs. Książka po raz pierwszy tak dogłębnie – i na podstawie nieznanych wcześniej materiałów źródłowych – analizuje różne aspekty doświadczenia nowoczesnego, jakie stało się udziałem krakowskiego artysty, pokazuje, na czym polegało dotknięcie przez niego „Inferna”, jaką rolę w tych przeżyciach odegrał surrealizm oraz jak to wszystko wpłynęło na  własną twórczość i poglądy na świat przyszłego autora Umarłej klasy.   Świetna książka, znacząco uzupełnia naszą wiedzę, proponuje ciekawe strategie interpretacyjne, krytycznie podchodzi do źródeł, wsparta na imponujących lekturach, zmienia obraz sztuki Kantora lat 40-tych ale także późniejszej twórczości. Napisana wartko.                                                                                       z recenzji prof. Wojciecha Włodarczyka Wojciech Bałus – ur. 1961, historyk sztuki; studiował też filozofię. Profesor w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zajmuje się teorią i historią sztuki XIX–XXI wieku, związkami sztuki z filozofią, antropologią kulturową i literaturoznawstwem. Przewodniczący Polskiego Komitetu Narodowego Corpus Vitrearum, członek Polskiej Akademii Umiejętności i członek AICA. Autor książek: Mundus melancholicus. Melancholiczny świat w zwierciadle sztuki (1996), Figury losu (2002), Krakau zwischen Traditionen und Wegen in die Moderne. Zur Geschichte der Architektur und der öffentlichen Grünanlagen im 19. Jahrhundert (2003), Sztuka sakralna Krakowa w wieku XIX: część druga. Matejko i Wyspiański (2007) i Gotyk bez Boga? W kręgu znaczeń symbolicznych architektury sakralnej XIX wieku (Monografie FNP, 2011 – wersja niemiecka: 2016), Efekt widzialności. O swoistości widzenia obrazów, granicach ich odczytywania i antropologicznych aspektach sztuki (2013).