Zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy jednostek samorządu terytorialnego w świetle indykatorów aktywności rozwojowej

Eugeniusz Sobczak

W opracowaniu omówiono następujące zagadnienia: stan wdrażania w Polsce środków europejskich z perspektywy finansowej 2014-2020 wspierających zrównoważony rozwój; międzyregionalne różnice ekonomiczne w Polsce i w wybranych krajach świata; wpływ aktywności sektora badawczo-rozwojowego na zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy województw; opodatkowanie instalacji OZE podatkiem od nieruchomości; wybrane teoretyczne i praktyczne aspekty zrównoważonego rozwoju Krakowa; społeczno-demograficzne uwarunkowania bezrobocia w gminach powiatu ciechanowskiego; relacje między architekturą innowacyjną a ponadczasowymi tendencjami; wpływ działalności Centrum Ekologii i Zrównoważonego Rozwoju w powiecie ostrowskim na zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy oraz znaczenie przynależności do Unii Europejskiej dla mieszkańców gminy Cekcyn.

Zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy regionów i gmin polskich

Eugeniusz Sobczak

W książce omówiono różne aspekty zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego realizowanego na terenie naszego kraju. Kolejne części opracowania dotyczą: aktywności innowacyjnej różnych regionów Polski; analizy dynamiki i struktury PKB w regionach i podregionach Polski; oceny poziomu spójności demograficznej obszarów wiejskich w porównaniu z miastami w latach 2005–2015; analizy porównawczej gmin, wykazujących się najwyższym syntetycznym miernikiem rozwoju i dynamiką wskaźnika przedsiębiorczości w województwie mazowieckim; zrównoważonego rozwoju jako zasady prawnej ochrony środowiska, stanowiącej gwarancję realizacji „wizji” programowej i godnego życia w jednostkach samorządu terytorialnego; sieci ekoturystycznej „Między Bugiem a Narwią” na tle rozwoju społeczno-gospodarczego powiatu ostrowskiego; rozwoju lokalnego gmin wiejskich na wybranych przykładach, a także finansowania ze środków unijnych zadań z zakresu zrównoważonego rozwoju w krajach Grupy Wyszehradzkiej.

Zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy województw oraz miast i gmin wiejskich

Eugeniusz Sobczak

Współcześnie aktualnym paradygmatem w rozwoju społeczno-gospodarczym na poziomie lokalnym, regionalnym, jak również na poziomie Unii Europejskiej jest zrównoważony rozwój. Termin ten jest wynikiem tłumaczenia z angielskiego @sustainable development, co jest zwykle tłumaczone jako rozwój trwający, ciągły, samonapędzający lub też jako zrównoważony rozwój – ekorozwój. Początkowo termin ten był stosowany do siedlisk leśnych, w których chodziło o zabezpieczenie lasów przed nadmierną eksploatacją (wycinką), co miało prowadzić do utrzymania względnie stałego zalesienia obszarów. Koncepcja @sustainable development została przeniesiona również do rolnictwa, w wyniku czego zaczęto stymulować powstawanie tzw. gospodarstw ekologicznych-organicznych, w których odstąpiono od stosowania nawozów mineralnych oraz środków ochrony roślin na rzecz naturalnych nawozów oraz powrócono do gospodarki płodozmiennej, która w naturalny sposób zapobiega koncentracji zachwaszczenia, chorób i szkodników. Z czasem koncepcja zrównoważonego rozwoju była przenoszona na inne sektory gospodarki (przemysł wydobywczy i przetwórczy, usługi itp.). W dwudziestym pierwszym wieku znaczenia nabiera społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw (@corporate social responsibility – CSR). W CSR oprócz dbałości o środowisko naturalne dochodzą takie aspekty, jak cyrkulacyjna ekonomia, społeczność lokalna, w której przedsiębiorstwo prowadzi działalność, ustawiczne kształcenie pracowników i motywowanie do angażowania się w ciągłe poprawiane jakości wytwarzanego produktu. Na uwagę zasługuje nowe podejście do wartości dodanej, które powinno się koncentrować na innowacjach produktowych i technologicznych, których celem powinno być systematyczne zmniejszanie zużycia tzw. rzadkich surowców. W kontekście CSR duże znaczenie przypisuje się redukcji zużycia energii wytwarzanej na bazie klasycznych surowców energetycznych i przechodzeniu na odnawialne źródła energii. Społeczna odpowiedzialność odnosi się również do jednostek samorządu terytorialnego (JST), które pełnią podwójną rolę, a mianowicie jako specyficzne przedsiębiorstwo realizujące projekty inwestycyjne i jako interesariusz lokalny, zainteresowany odpowiedzialnym działaniem przedsiębiorstw komercyjnych. W odniesieniu do projektów inwestycyjnych realizowanych przez JST ważna jest ich ekonomiczna i społeczna zasadność (odpowiedzialność) przy jednoczesnym najmniejszym oddziaływaniu na środowisko naturalne. Podczas szczytu ziemi w Rio de Janeiro w 1992 roku przyjęto definicję, która stwierdza, że „rozwój zrównoważony jest strategią przekształceń ekologicznych, społecznych, techniczno-technologicznych i organizacyjnych, których celem jest osiągnięcie racjonalnego i trwałego poziomu dobrobytu społecznego, umożliwiającego przekazanie go następnym pokoleniom, bez obawy zagrożenia destrukcją zasobów przyrody i ekosystemów”. Jak wynika z powyższego rozwój zrównoważony jest strategią, która określa kierunki działań i ograniczenia, wynikające z eksploatatorskiego podejścia do zasobów środowiska naturalnego, w tym zasobów surowcowych oraz ekosystemów. Niezbędne jest zatem racjonalne podejście do wykorzystania zasobów naturalnych (stałe nakłady przy zwiększającej się liczbie wytwarzanych jednostek produktu, lub stała liczba wytwarzanych jednostek produktu przy malejących nakładach). Dążenie do optymalnego wykorzystania zasobów naturalnych występuje zwykle wówczas, gdy pojawia się zagrożenie wystąpienia radykalnych niedoborów, na przykład ropy naftowej lub innych nośników energii. Szczególnie mocno podkreśla to E.F. Schumacher, który zwraca uwagę na konieczność poszanowania środowiska przyrodniczego i rozumnego korzystania z jego zasobów. W wyniku tego poglądu kształtowana była koncepcja technik dostosowawczych, które powinny być kapitało-, energo- i materiałooszczędne, ale przy tym pracochłonne, łatwe do adaptacji i pozwalające na optymalne wykorzystanie miejscowych zasobów. Reasumując, można stwierdzić, że rozwój zrównoważony jest strategią rozwoju społeczno-gospodarczego, w której musi być uwzględniona spójność społeczna, rozwój ekonomiczny i ochrona środowiska naturalnego. Spójność społeczna nakłada na rządy i samorządy obowiązek uwzględniania harmonizacji przestrzennej w rozwoju regionów i krajów. Można zatem stwierdzić, że różna interpretacja zrównoważonego rozwoju przedstawiona przez L.J. Jasińskiego, powinna być uwzględniana przy kształtowaniu rozwoju zrównoważonego. Należy także podkreślić, że rozwój zrównoważony wyraża się w integrowaniu wszystkich dziedzin rozwoju społeczno-gospodarczego i jednocześnie ograniczania istniejących dysproporcji rozwojowych. W praktyce jest to trudne do osiągnięcia. Rozwój jest bowiem procesem bardzo złożonym, w którego realizacji pojawiają się coraz to nowe trudności-ograniczenia, dlatego trzeba stwierdzić, że jest to przechodzenie od jednego do drugiego stanu nierównowagi. Można zatem mówić o nieustannym równoważeniu sfery społecznej, ekonomicznej i przyrodniczej (środowiska naturalnego) i wykorzystywaniu procesu równoważenia do poprawy jakości życia ludności i kształtowania systematycznych działań rozwojowych. Niniejsza monografia jest ósmą, kolejną publikacją na temat zrównoważonego społeczno-gospodarczego rozwoju JST wydawaną przez Oficynę Wydawniczą Politechniki Warszawskiej. Świadczy to o kształtującym się ośrodku badawczym integrującym wiele zespołów badawczych z całej Polski.

Zrównoważony rozwój transportu na tle współczesnych procesów społeczno-gospodarczych

Barbara Pawłowska

U podstaw współczesnego rozwoju gospodarczego leży koncepcja zrównoważonego rozwoju. Trwały rozwój oznacza, że potrzeby obecnego pokolenia należy zaspokajać bez uszczerbku dla możliwości zaspokajania tych potrzeb przez przyszłe pokolenia. Idea ta, zawarta w Traktacie, jest nadrzędnym celem Unii Europejskiej przyświecającym całej polityce i wszystkim działaniom. Sektor transportu stanowi rzeczywiste wyzwanie dla społeczeństwa w realizacji koncepcji zrównoważonego i trwałego rozwoju. Transport jest kluczowym elementem nowoczesnej gospodarki i współczesnego społeczeństwa. Mobilność ma zasadnicze znaczenie zarówno dla funkcjonowania rynku wewnętrznego, jak i jakości życia obywateli. Transport umożliwia realizację wzrostu gospodarczego i tworzenie miejsc pracy, dlatego też musi być zrównoważony w świetle nowych wyzwań, przed jakimi stoi. Transport ma charakter globalny, więc skuteczne działania na rzecz jego zrównoważenia wymagają silnej współpracy międzynarodowej. Transport jest systemem złożonym, którego funkcjonowanie zależy od wielu wzajemnie powiązanych czynników, obejmujących zarówno ścieżki lokalizacji osadnictwa, jak i modele konsumpcji czy organizację produkcji na danym obszarze. Ze względu na tę złożoność, jakiekolwiek działania optymalizacyjne w sektorze muszą być oparte o długoterminową, spójną wizję działania na rzecz zrównoważonej mobilności osób i towarów. Nowoczesny system transportowy musi być zrównoważony z punktu widzenia czterech aspektów: ekonomicznego, społecznego, przestrzennego, ekologicznego. Efektywny system transportu jest niezbędny dla poprawy dobrobytu społeczeństwa, gdyż ma znaczący wpływ nie tylko na tempo wzrostu gospodarczego, ale też rozwoju społecznego i ochronę środowiska.

Zrównoważony rozwój w zarządzaniu

Izabela Krawczyk-Sokołowska (red.)

Monografię charakteryzuje wielowątkowość treści. Poszczególne rozdziały zostały przygotowane przez naukowców reprezentujących różne obszary badań, co pozwala na szeroki ogląd problemów związanych z realizacją koncepcji zrównoważonego rozwoju w praktyce. Książka zawiera zarówno treści teoriopoznawcze, jak i studia przypadków oraz analizy branżowe. Celem monografii było jest przedstawienie koncepcji zrównoważonego rozwoju i jej ujęcia w strukturze celów przedsiębiorstwa oraz scharakteryzowanie i poddanie ocenie przejawów wdrażania i realizacji zrównoważonego rozwoju w działalności poszczególnych przedsiębiorstw, branż i sektorów gospodarczych na poziomie lokalnym, jak i globalnym. Struktura monografii, składającej się z szesnastu rozdziałów, została podporządkowana realizacji założonych celów i podzielona na trzy części. Zaprezentowano wybrane aspekty związane z: ujęciem płynności w aspekcie zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstw, organizacją platform współpracy wspierających ekoinnowacje na rzecz zrównoważonego rozwoju, regionalnym wsparciem innowacyjności podmiotów oraz zarządzaniem rozwojem regionalnie zrównoważonym. Przedstawiono zagadnienia dotyczące: zjawiska wykluczenia finansowego, obligacji społecznych jako formy finansowania rozwoju Ukrainy, działalności banku centralnego w warunkach kryzysu, ze szczególnym uwzględnieniem NBP, wpływu niestabilnej sytuacji geopolitycznej na polski system bankowy, sytuacji na rynku kredytów hipotecznych, odzwierciedlenia działań proekologicznych w sprawozdawczości finansowej oraz przemian w strategii dystrybucji banków wywołanych postępem technologicznym. Zwrócono uwagę na: znaczenie wiedzy w kształtowaniu kompetencji współpracy, rolę doświadczenia w kształtowaniu kompetencji współpracy w zespole osób młodych, przedsiębiorczość kobiet i rozwój MŚP, ubezpieczenia sportowe w Polsce oraz realizację zapotrzebowania społecznego na świadczenia zdrowotne. Monografia została przygotowana przez pracowników naukowych Politechniki Częstochowskiej, Politechniki Warszawskiej, Szkoły Głównej Handlowej, Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu, Uniwersytetu Rzeszowskiego, Uniwersytetu Opolskiego oraz uczelni ukraińskich.

Zrównoważony rozwój w zarządzaniu

Izabela Krawczyk-Sokołowska

Koncepcja zrównoważonego rozwoju w przedsiębiorstwie to sposób na realizację strategii rozwojowej wkomponowanej w dynamiczne otoczenie, odpowiadającej współczesnym wyzwaniom społeczno-gospodarczym ukierunkowanym na zaspokojenie potrzeb ludzi zarówno teraz, jak i w przyszłości. Oznacza to takie zarządzanie przedsiębiorstwem, które zapewni zachowanie równowagi pomiędzy kapitałem finansowym, rzeczowym, ludzkim i przyrodniczym. Stąd realizacja zrównoważonego rozwoju wymaga integracji zagadnień ekonomicznych, ekologicznych i społecznych oraz wykorzystania ich w procesach zarządzania przedsiębiorstwem. Celem monografii jest prezentacja współczesnych problemów zarządczych z wielowymiarową implementacją koncepcji zrównoważonego rozwoju zarówno na poziomie makroekonomicznym, jak i mikroekonomicznym, z uwzględnieniem wymiaru indywidualnego i społecznego. Struktura monografii, składającej się z dziewięciu rozdziałów, została podporządkowana realizacji założonego celu. Wybrane zagadnienia dotyczące zarządzania jednostkami sektora publicznego i biznesowego oraz rozwoju regionalnego z uwzględnieniem realizacji koncepcji zrównoważonego rozwoju zostały osadzone w bieżących uwarunkowaniach społeczno-gospodarczych, związanych z niedawno zakończoną pandemią COVID-19 oraz wciąż trwającą wojną w Ukrainie.

Zrównoważony rozwój w zarządzaniu i finansach

Izabela Krawczyk-Sokołowska (red.)

W monografii przedstawiono koncepcje zrównoważonego rozwoju i jej ujęcie w strukturze celów przedsiębiorstwa oraz scharakteryzowano i poddano ocenie przejawy wdrażania i realizacji zrównoważonego rozwoju w działalności poszczególnych przedsiębiorstw, branż i sektorów gospodarczych, a także na poziomie lokalnym, jak i globalnym. Zaprezentowano wybrane aspekty zrównoważonego rozwoju, w tym: zależności pomiędzy kulturą innowacji a zrównoważonym rozwojem, role nowoczesnych technologii informacyjnych we współczesnych procesach gospodarowania, niezbędność implementacji zrównoważonego rozwoju w działalności przedsiębiorstw, realizację koncepcji zrównoważonego rozwoju w podmiotach leczniczych oraz aspekty zrównoważonego systemu ubezpieczeń społecznych. Przedstawiono udział technologii finansowej (FinTech) w poprawie efektywności MŚP, wpływ ESG (ang. Environmental, Social and Corporate Governance) na rynek inwestycyjny. Ponadto zaprezentowano rozważania dotyczące problematyki funkcjonowania banków, w tym: nowych usług na rynku płatności elektronicznych, cyfryzacji usług bankowych oraz wpływu pandemii COVID-19 na sytuację sektora bankowego w Polsce. Przedstawiono również analizę wpływu pandemii na system społeczno-gospodarczy.

Zrównoważony rozwój. Wybrane aspekty makro- i mikroekonomiczne

Zofia Wysokińska, Janina Witkowska

W podręczniku podjęto dwa kluczowe tematy, stanowiące najbardziej aktualne filary zrównoważonego rozwoju. W części pierwszej przedstawiono koncepcję polityki klimatyczno-energetycznej Unii Europejskiej oraz wybranych organizacji międzynarodowych (Światowej Organizacji Handlu - World Trade Organization, WTO, oraz ONZ) w kontekście Strategii Zrównoważonego Rozwoju i dążenia do budowy gospodarki „cyrkularnej”. Szczególny nacisk położono na działania Unii Europejskiej ukierunkowane na ochronę środowiska naturalnego, na zapobieganie oraz niwelowanie skutków niekorzystnych zmian klimatycznych, głównie w odniesieniu do zwiększenia efektywności energetycznej, rozwoju technologii niskoemisyjnych oraz lepszego wykorzystania odnawialnych źródeł energii. W części drugiej zaprezentowano koncepcję społecznej odpowiedzialności biznesu (corporate social responsiblity - CSR) i główne problemy związane z jej wdrażaniem do praktyki życia gospodarczego. Szczególną uwagę zwrócono na dobrowolne uwzględnianie przez przedsiębiorstwa problematyki społecznej i ekologicznej w swojej działalności i stosunkach z zainteresowanymi stronami oraz przeznaczanie przez przedsiębiorstwa zysków na rzecz społecznego interesu. Podręcznik jest adresowany do pracowników naukowych oraz studentów kierunków ekonomicznych i społecznych uczelni wyższych oraz do kadry menedżerskiej i pracowników przedsiębiorstw. Z wiedzy w nim zawartej skorzystać mogą również interesariusze firm współpracujących z przedsiębiorstwami wdrażającymi koncepcję CSR do praktyki gospodarczej.