Działaczki i działacze oświatowi w Królestwie Polskim u progu niepodległości. Słownik biograficzny. Tom 1: A-K

Aneta Bołdyrew, Agnieszka Wałęga

Dwutomowa publikacja Działaczki i działacze oświatowi w Królestwie Polskim u progu niepodległości. Słownik biograficzny powstawała w latach 2018-2023. Obejmuje 676 biogramów działaczek i działaczy społecznych, którzy uczestniczyli w różnych formach upowszechniania oświaty i wiedzy w Królestwie Polskim u schyłku XIX i na początku XX w. Hasła przedstawiają najważniejsze dane biograficzne, w tym informacje o wykształceniu, przebiegu pracy zawodowej, aktywności publicznej. Najważniejszą część biogramów stanowi opis działalności społeczno-oświatowej. Każdy biogram został opatrzony selektywną bibliografią przedmiotową zawierającą wykaz najważniejszych źródeł i literatury. W przypadku osób, których formą pracy oświatowej i popularyzacji wiedzy była także działalność publikacyjna, hasła zawierają również bibliografię podmiotową obejmującą 10 najważniejszych publikacji zwartych i tekstów publicystycznych. W części biogramów przywołano opinie współczesnych, głównie osób bezpośrednio znających omawianych działaczy i działaczki, w tym fragmenty tekstów funeralnych. Mając z założenia charakter pochwalny, wnosiły one niekiedy nieznane informacje, a przede wszystkim były ważnym elementem quasi-panegirycznego konstruktu życiorysów społeczników. Charakteryzowały nie tylko bohaterów biogramów, ale także autorów tych wypowiedzi i reprezentowane przez nich środowiska, ukazując opinie i oczekiwania wobec społeczników oraz cele i wartości przypisywane działalności oświatowej. Od redaktorek Przedłożoną do oceny publikację uważam za oryginalną, innowacyjną, rzetelną, źródłową inicjatywę wydawniczą. [...] Ustalenia badawcze znacznie wykraczają poza dotychczasowe osiągnięcia polskiej historiografii oświatowej. [...] Należy docenić bardzo szczegółowy schemat opracowania haseł biograficznych, co z kolei umożliwiło ukazanie sieci powiązań i współpracy osób wywodzących się z różnych środowisk społecznych i zawodowych, należących do różnych organizacji, między innymi społecznych, oświatowych, sportowych, lekarskich itd. [...] organizacje społeczne i oświatowe badanego okresu były ważnymi wyznacznikami tworzenia oddolnych struktur społecznych i oświatowych oraz obywatelskich inicjatyw, które z kolei legły u podstaw instytucjonalnego przygotowania do budowy niepodległego państwa. [...] Publikacja z całą pewnością wzbogaca dotychczasowy dorobek biografistyki polskiej, prezentując sylwetki nie tylko znanych dotąd działaczy Królestwa Polskiego, uszczegóławiając jednak ich działalność o aspekt pedagogiczny i oświatowy - zarówno naukowy, jak i popularyzatorski. Szczególnie wartościowe jest wskazanie na postaci działaczy mniej znanych lub zapomnianych, których aktywność na polu pedagogicznym u progu XX wieku została tu dostrzeżona i doceniona. Z recenzji prof. dr. hab. Krzysztofa Jakubiaka

Działaczki i działacze oświatowi w Królestwie Polskim u progu niepodległości. Słownik biograficzny. Tom 2: L-Ż

Aneta Bołdyrew, Agnieszka Wałęga

Prezentowany słownik biograficzny jest poświęcony działaczkom i działaczom oświatowym, którzy w Królestwie Polskim uczestniczyli w ruchu społecznym związanym z szeroko rozumianą oświatą. Przełom XIX i XX w. charakteryzowały przeobrażenia natury politycznej i społecznej, a także oświatowej, sprzyjające budowaniu tożsamości narodowej mieszkańców tego zaboru. Był to okres tworzenia ruchu obywatelskiego, w którym brali udział przedstawiciele różnych narodowości, orientacji politycznych, wyznań, zawodów, osoby w różnym wieku i miejscu zamieszkania. Mimo istniejących ograniczeń politycznych działacze kulturalno-oświatowi odgrywali kluczową rolę w zachowaniu i rozwijaniu polskiej toż- samości, kultury i języka. Słownik zawiera biogramy 676 osób, opracowanych na podstawie bogatej literatury przed- miotu oraz polskich i zagranicznych źródeł archiwalnych. Jest wartościowym opracowaniem ukazującym wysiłek społeczeństwa zaboru rosyjskiego walczącego o prawo do samostanowienia i redukowania opóźnień cywilizacyjnych. Z pewnością zainteresuje przedstawicieli nauk humanistycznych i społecznych oraz reprezentantów lokalnych środowisk zaangażowanych w pracę kulturalno-oświatową na rzecz budowania wspólnoty kulturowej. Z opinii prof. dr. hab. Andrzeja Meissnera Niniejszy słownik przedstawia osoby powszechnie znane - polityków, twórców kultury, uczonych - ukazując ich często mniej znaną działalność na rzecz nowoczesnej edukacji i upowszechniania nauki. Prezentuje także grono społeczników działających w lokalnych wspólnotach, budujących z dala od centrów instytucje oświaty i kultury, inspirujących wartościowe lokalne przedsięwzięcia. Są to kwestie istotne nie tylko z punktu widzenia regionalnego, ale także ogólnonarodowego dziedzictwa. [...] W biogramach zachowano właściwe proporcje między stopniem szczegółowości i skrupulatnością informacji a uniknięciem pułapki popadnięcia w prymat detaliczności. [...] Biogramy, napisane w sposób zwięzły i klarowny, oparte zostały na solidnej i wszechstronnej analizie źródeł i literatury. Wielką zaletą pracy jest wykorzystanie bardzo szerokiej bazy źródeł rękopiśmiennych różnego typu - źródeł instytucjonalnych, memuarystyki, epistolografii. [...] Pozwoliło to na przygotowanie przemyślanego, obszernego i bogatego treściowo opracowania. [...] Wartościowe są zestawienia źródeł drukowanych i opracowań w zestawieniach bibliograficznych uzupełniających główną część każdego biogramu. W efekcie słownik nabiera charakteru opracowania bio-bibliograficznego, przygotowanego według aktualnych standardów dla tego rodzaju publikacji. Z recenzji dr. hab. Janusza R. Budzińskiego, prof. AP

Edukacja i wychowanie dzieci i młodzieży w czasopiśmiennictwie społeczno-kulturalnym Królestwa Polskiego w latach 1905-1918. Bibliografia adnotowana. Część 1

Renata Bednarz-Grzybek, Aneta Bołdyrew, Marta M. Kacprzak

Tom [...] przygotowano z należytą starannością metodologiczną. Przyjęte cezury chronologiczne są zasadne. Za datę początkową przyjęto 1905 rok, w którym miały miejsce znamienne wydarzenia polityczne w Rosji, ale także oświatowe, związane ze strajkiem szkolnym w Królestwie Polskim. Końcowa data to 1918 rok, czyli odzyskanie przez Polskę niepodległości. Okres ten obfitował we wzmożoną aktywność oświatową. Była ona wynikiem poznawania psychologii dziecka oraz zmiany w podejściu do wychowanka i ucznia [...]. Powstał ważny dla pedagogiki nurt Nowego Wychowania, którego przedstawiciele propagowali swobodny rozwój dziecka i jego aktywność. W tym czasie pojawiały się publikacje popularyzujące dokonania w tym zakresie. Miejscem przekazu nowej wiedzy stawała się też prasa [...]. Podjęte badania [...] mają ogromną wartość poznawczą, a dla badacza stają się przewodnikiem w poszukiwaniach tematycznych. Niniejsza praca ukazuje rzeczywistość początku XX wieku w Królestwie Polskim, obrazuje zainteresowanie przedstawicieli różnych dziedzin wiedzy zagadnieniami oświatowymi, dokumentuje dorobek kulturowy tego czasu. [...] W dotychczasowych prasoznawczych publikacjach bibliograficznych brakuje danych odnoszących się do ujęcia adnotowanego w odniesieniu do zagadnień edukacyjnych. Ta pozycja wypełni więc tę lukę. Z recenzji prof. Janiny Kamińskiej

Edukacja i wychowanie dzieci i młodzieży w czasopiśmiennictwie społeczno-kulturalnym Królestwa Polskiego w latach 1905-1918. Bibliografia adnotowana. Część 2

Renata Bednarz-Grzybek, Aneta Bołdyrew, Marta M. Kacprzak

To bardzo interesujące i potrzebne opracowanie, oparte na bogatym zbiorze materiałów źródłowych. Stanowi ważne kompendium wiedzy na temat roli prasy w życiu społecznym i polskiej kulturze na początku XX wieku. Ukazano w nim problematykę oświaty i wychowania, rolę młodego pokolenia, koncepcje polityki oświatowej oraz wizje szkolnictwa w warunkach braku państwowości. Formułowane w prasie postulaty dotyczyły budowania nowoczesnego systemu edukacji w realiach zaborów, a w końcowym okresie I wojny światowej służyły wypracowaniu podstaw tego systemu w niepodległym państwie. [...] W książce przedstawiono zatem ważne dla polskiego dziedzictwa kulturowego źródła i problemy badawcze. [...] Odpowiada też ona aktualnym wytycznym metodycznym i metodologicznym. [...] Z pewnością zainteresuje [...] historyków, pedagogów, literaturoznawców, kulturoznawców, medioznawców, specjalistów z zakresu informacji naukowej. Z recenzji dr. hab. Janusza R. Budzińskiego, prof. AP

Społeczeństwo Królestwa Polskiego wobec patologii społecznych w latach 1864-1914

Aneta Bołdyrew

Przemiany społeczno-ekonomiczne w Królestwie Polskim w latach 1864–1914, obok pozytywnych konsekwencji, niosły ze sobą polaryzację społeczeństwa, eskalację biedy i zjawisk dewiacyjnych. Niniejsza publikacja jest poświęcona rozwijającym się w tym czasie patologiom społecznym, które w badanym okresie i współcześnie są uważane za szczególnie groźne: alkoholizmowi, prostytucji, „handlowi żywym towarem”, dzieciobójstwu, porzucaniu dzieci, aborcji, krzywdzeniu i zaniedbywaniu dzieci prowadzącemu do powstania grupy „dzieci ulicy” oraz demoralizacji i przestępczości nieletnich. Analizie poddano opinie i poglądy społeczeństwa Królestwa Polskiego na temat uwarunkowań tych zjawisk, ich przejawów i konsekwencji. Równolegle przedmiot badań stanowiły inicjatywy społeczne o charakterze profilaktycznym, edukacyjnym i opiekuńczo-wychowawczym na rzecz osób najuboższych, opuszczonych, zaniedbanych, wykazujących zachowania patologiczne. Celem pracy było także określenie skuteczności owych działań i ich znaczenia w modernizacji życia społecznego na przełomie XIX i XX w. Metodologię badań historyczno-pedagogicznych starano się połączyć z metodami badań idei, myśli i praktyk pedagogicznych. Złożoność podejmowanego zagadnienia spowodowała, że zasadne było sięgnięcie do ustaleń specjalistów z pokrewnych dyscyplin naukowych – pedagogów, historyków społecznych, historyków prawa i medycyny, literaturoznawców. Wzbogaciło to pracę, będącą monografią o charakterze historyczno-pedagogicznym, o interdyscyplinarną refleksję nad badanymi zjawiskami.