Republika Rzymska i Wielka Brytania - kilka uwag na temat konstytucji niepisanej

Tomasz Tulejski, Tomasz Banach

Autorzy proponują nowe spojrzenie na temat niepisanej konstytucji. Analizując historyczne przykłady Republiki Rzymskiej i Anglii (Wielkiej Brytanii) wskazują, że konstytucja niepisana charakteryzuje się trzema istotnymi cechami. Po pierwsze ma charakter konstytucji historycznej. Oznacza to, że głównym sposobem jej legitymizacji jest starożytne pochodzenie. Po drugie, konstytucja niepisana ma charakter polityczny, a zatem wywodzi się z praktyki danego systemu politycznego. Zmiany konstytucyjne wymuszane są przez wystąpienie kryzysu politycznego lub społecznego lub istotne zmiany społeczne, których nie da się rozwiązać w ramach obecnego konstytucyjnego status quo. Po trzecie konsekwencją wspomnianych cech jest niepowtarzalność źródeł niepisanej konstytucji, na którą składają się normy o różnym charakterze, zwykle niejednolite ontologicznie.

Res publica est res populi. Myśl polityczno-prawna Marka Tulliusza Cycerona

Tomasz Banach

Cyceron w księdze piątej De re publica pesymistycznie ocenia otaczającą go rzeczywistość - jego zdaniem myśl Enniusza moribus antiquis res stat Romana virisque ("obyczajami dawnymi i ludźmi wielkimi Rzym stoi") w żaden sposób nie oddaje rzeczywistości politycznej późnej republiki, ale w przekonaniu Arpinaty nie znaczy to wcale, że mądrość zawarta w tej frazie się zdezaktualizowała. W swej refleksji polityczno-prawnej wskazuje więc drogę do naprawy rzeczypospolitej, w której dawne obyczaje i wybitni mężowie odgrywają kluczową rolę. Czyni to w dialogach De re publica i De legibus poprzez prezentację trzech modeli - najlepszego ustroju, najlepszego obywatela oraz najlepszych praw. Już prima facie widać, że wyróżnione kategorie są głęboko współzależne. Zarówno obywatele, jak i prawa winny być użytecznymi dla rzeczypospolitej, a więc powinny chronić i zabezpieczać najlepszy ustrój.