Łódź poprzez wieki. Historia miasta, tom 2: 1820-1914

Jarosław Kita

Historia miast przeżywa obecnie wyraźny rozkwit, o czym świadczą liczne publikacje przedstawiające dzieje światowych aglomeracji i mniejszych ośrodków miejskich. Rozmaite aspekty życia miejskiego przybliżane są w naukowych monografiach, esejach, a także w historiach literackich, kryminalnych czy kulinarnych. Poszukiwanie lokalnych tożsamości stanowi przeciwwagę dla procesów kulturowej unifikacji i globalizacji - jest odkrywaniem swoistego miejskiego genius loci. Odnosi się to także do Łodzi, mającej od sześciu wieków prawa miejskie, a od dwóch - status jednego z najważniejszych ośrodków miejskich w Polsce. Pomimo istnienia ogromnej liczby publikacji o mieście nad Łódką, odczuwalny jest brak nowego syntetycznego opracowania jego pełnej historii. Monografia będąca efektem pracy ponad 20 autorów poświęcona jest dziejom Łodzi w latach 1820-1914, a więc czasom, kiedy niewielkie rolnicze miasteczko przekształciło się w wielki przemysłowy ośrodek miejski. Można w nim odnaleźć także informacje o przeszłości podłódzkich wsi, obecnie dzielnic miasta, w których wówczas zamieszkiwały dziesiątki tysięcy ludzi. Historia Łodzi przemysłowej cieszyła się od lat największym zainteresowaniem badaczy, dlatego autorzy stanęli przed trudnym zadaniem innego, nowatorskiego jej ujęcia. Porządkują zatem dotychczasowe ustalenia, ale również odkrywają przed Czytelnikiem nowe fakty. Narracja podporządkowana jest przede wszystkim przybliżeniu wieloaspektowego życia kształtującej się nowoczesnej społeczności miasta. Tekst główny uzupełniają kapsuły zawierające fragmenty wartościowych źródeł, biogramy i ciekawostki oraz ilustracje. To książka o Łodzi, która stała się "ziemią obiecaną".

Losy Polaków na Wschodzie XIX-XX wiek. Repatriacje, przesiedlenia i osadnictwo

Jarosław Kita, Wojciech Marciniak

Studia i rozprawy zamieszczone w prezentowanej monografii wnoszą szereg nowych informacji dotyczących historii tysięcy Polaków, którzy na jakimś etapie swojego życia byli związani z pobytem dobrowolnym, ale częściej przymusowym, w Rosji i ZSRR. W książce znajdują się nie tylko niepodejmowane do tej pory zarysy biograficzne, analizy grup społecznych i zawodowych czy rekonstrukcje miejsc, lecz także uzupełnienia wcześniejszych badań. Dzięki umiejętnie wykorzystanym źródłom różnej proweniencji, pochodzącym ze zbiorów krajowych oraz zagranicznych archiwów i bibliotek, udało się ustalić szereg istotnych faktów, a następnie przeprowadzić na różnych płaszczyznach refleksje nad losami Polaków na Wschodzie od XIX do XX wieku. Ponadto, poprzez postawienie pytań badawczych, wskazano jeszcze inne interesujące i mało zbadane tematy, którymi warto byłoby się zająć w przyszłości. Redaktorzy monografii żywią więc nadzieję, że stanie się ona przyczynkiem do dalszych analiz, nowych prób odczytania starych źródeł i poszukiwania nowych materiałów, a także okaże się wartościową i inspirującą lekturą.

Nie zamyka się w "skorupie" uczonego. Studia i szkice ofiarowane Profesorowi Wiesławowi Pusiowi w osiemdziesiątą rocznicę urodzin

Jarosław Kita

Prezentowany zbiór studiów i szkiców dedykowany jest Profesorowi Wiesławowi Pusiowi – znakomitemu historykowi i nauczycielowi akademickiemu, wychowawcy kilku pokoleń absolwentów Uniwersytetu Łódzkiego, osobie szczególnie zasłużonej dla Alma Mater, której poświęcił ponad pół wieku pracy jako kierownik Katedry Historii Społeczno-Gospodarczej, dziekan Wydziału Filozoficzno-Historycznego, prorektor i rektor Uniwersytetu Łódzkiego. W książce zostały przedstawione różne aspekty współczesnych badań historycznych. Zamieszczone teksty przygotowali przede wszystkim uczniowie, przyjaciele i zaproszeni goście z krajowych ośrodków naukowych. Poszczególne rozdziały monografii odzwierciedlają najważniejsze płaszczyzny badawcze podejmowane przez Profesora, a ich rozpiętość chronologiczna obejmuje okres od XVII do XXI wieku. Dotyczą one szeroko pojmowanej historii społecznej i gospodarczej, dziejów Żydów, przeszłości wielokulturowej Łodzi czy historii historiografii. Szeroki zakres tematyczny publikacji sprawia, że można ją zaproponować nie tylko historykom, lecz także miłośnikom dobrej książki historycznej.

Oblicza wojny, t. 8. Narzędzia wojny

Tadeusz Grabarczyk, Jarosław Kita, Magdalena Pogońska-Pol, Myroslav Voloshchuk

Kolejny, ósmy tom z serii Oblicza Wojny w całości dedykowany jest Ukrainie. Publikowane studia obejmują okres od wczesnego średniowiecza po czasy współczesne. Prezentowane tu artykuły dotyczą przede wszystkim historii ziem dzisiejszej Ukrainy, a ich autorami są historycy, historycy sztuki i politolodzy z Polski, Ukrainy i Wielkiej Brytanii. Podejmowane wątki to m.in. uzbrojenie, propaganda, losy jeńców oraz trwająca od 24 lutego 2022 r. wojna rosyjsko-ukraińska. Artykuły bazują na solidnej podstawie źródłowej oraz prezentują oryginalne poglądy autorów. * The eighth volume of the Faces of War series is dedicated entirely to Ukraine. Published studies cover the period from the early Middle Ages to modern times. The articles presented here primarily focus on the history of the lands that comprise present-day Ukraine. The authors of these articles include historians, art historians, and political scientists from Poland, Ukraine, and the Great Britain. The topics covered encompass armament, propaganda, the fate of prisoners, and the ongoing Russian-Ukrainian war that began on February 24, 2022. The articles are based on a reliable sources and present the authors' original perspectives. * Черговий, восьмий том серії "Обличчя війни" повністю присвячений Україні. Опубліковані тут праці охоплюють період від раннього середньовіччя до нового часу. Представлені статті стосуються передусім історії земель сучасної України, а їх авторами є історики, мистецтвознавці та політологи з Польщі, України та Великої Британії. В їх досліженнях між іншим висвітлюються теми присвячені озброєнню, пропаганді, долі полонених, а також повномасштабному етапу російсько-української війни, яка почалася 24 лютого 2022 року. Статті базуються на надійній джерелах і презентують оригінальні авторські погляди.

Oblicza wojny. Tom 1. Armia kontra natura

Witold Jarno, Jarosław Kita

W prezentowanym tomie Autorzy poszczególnych rozdziałów przeanalizowali bardzo istotną kwestię z punktu widzenia funkcjonowania wojska, jaką jest wpływ uwarunkowań środowiska naturalnego na prowadzenie różnego typu działań wojskowych od okresu starożytności po początki XXI stulecia. Oryginalne refleksje zawarte w publikacji są efektem wykorzystania nowych źródeł lub tych już znanych, do których sformułowano inne pytania badawcze. W książce przedstawiono zagadnienia dotychczas słabo jeszcze przebadane, w czym tkwi wartość naukowa i poznawcza tej pozycji. Różnorodność omawianej tematyki stanowi niewątpliwie atut tomu, który jest wysiłkiem intelektualnym siedemnastu Autorów. Poprzez stawiane przez nich pytania i postulaty udało się wskazać szereg nowych aspektów badawczych, które warto podjąć lub zgłębiać. Redaktorom tej publikacji – o tak szerokiej rozpiętości tematycznej i chronologicznej – pozostaje mieć nadzieję, że będzie ona dla Czytelników ciekawa, wartościowo i inspirująca. Uzupełnieniem podjętej tematyki stanie się tom drugi monografii zawierający również blisko dwadzieścia tekstów. Witold Jarno, Jarosław Kita

Oblicza Wojny. Tom 3. Miasto i wojna

Witold Jarno, Jarosław Kita

Kolejny tom serii wydawniczej "Oblicza Wojny" ma charakter interdyscyplinarny, plasując się na styku badań historycznych, archeologicznych, antropologicznych i muzealniczych. Znajdziemy w nim różne ujęcia metodologiczne dotyczące szerokiego spectrum zagadnień wynikających z kontekstu tematu - miasto i wojna. Siedemnastu autorów reprezentujących różne ośrodki badawcze z czterech państw podjęło w monografii interesujące zagadnienia, m.in. otrzymujemy informacje o dziejach miast garnizonowych i twierdz (Ilurat, Kamieniec Podolski, Moskwa, Kraków, Lwów, Grodno, Orzysz), o losach ośrodków miejskich (Adrianopol, Jagielnica, Ułaszkowce, Warszawa, Sieradz, Wilno, Gdańsk, Berlin) podczas różnych wojen poprzez aspekt życia mieszkańców, infrastruktury, wojennej propagandy i wspomnień stacjonujących w nich żołnierzy, a ponadto omówiono jeszcze kilka innych kwestii. Różnorodność metod i ujęć kluczowej roli miast na przestrzeni wieków w kontekście działań wojennych daje w efekcie monografię pogłębiającą dotychczasową wiedzę w zakresie badań nad wojskowością polską i powszechną od czasów starożytnych po wiek XX. Redaktorzy publikacji żywią więc nadzieję, że stanie się ona przyczynkiem do dalszych analiz, nowatorskich prób odczytania znanych źródeł i poszukiwania nowych materiałów, a przede wszystkim okaże się wartościową i inspirującą lekturą. Witold Jarno Jarosław Kita

Oblicza Wojny. Tom 5. Miasto i wojna

Witold Jarno, Jarosław Kita

Piąty tom serii wydawniczej Oblicza Wojny ma tak jak poprzednie charakter interdyscyplinarny, plasując się na styku badań historycznych, archeologicznych, antropologicznych, architektonicznych i muzealniczych. Znajdziemy w nim różne ujęcia metodologiczne dotyczące szerokiego spektrum zagadnień wynikających z kontekstu tematu – Miasto i wojna. Począwszy od najdawniejszych czasów, miasta wielokrotnie odgrywały kluczową rolę w aspekcie działań zbrojnych. W całym okresie dziejowym można wskazać na niejeden moment, kiedy spory o nie stawały się przyczynami poważnych lokalnych konfliktów i długotrwałych wojen. Ważne ośrodki miejskie z punktu widzenia politycznego, wojskowego czy gospodarczego stawały się celami strategicznymi podejmowanych operacji, a wielokrotnie bywały terenem orężnych zmagań. Należy także podkreślić, iż nie mniej istotną rolę odgrywały one jako miejsca stacjonowania jednostek i działalności instytucji wojskowych bądź jako ośrodki produkcyjne i zaopatrzeniowe dla armii. Na przestrzeni wieków to właśnie mieszkańcy miast w znaczącym stopniu dźwigali na swoich barkach ciężar wojen, a infrastruktura miejska nieraz dotkliwie doświadczała skutków konfliktów zbrojnych. Różnorodność metod i ujęć kluczowej roli miast na przestrzeni wieków w kontekście działań wojennych daje w efekcie publikację pogłębiającą dotychczasową wiedzę w zakresie badań nad wojskowością polską i powszechną od czasów wczesnośredniowiecznych po współczesne . Redaktorzy monografii liczą więc na to, iż stanie się ona przyczynkiem do dalszych analiz, nowatorskich prób odczytania znanych źródeł i poszukiwania nowych materiałów, a przede wszystkim okaże się wartościową i inspirującą lekturą. Witold Jarno Jarosław Kita

Świat dziecka ziemiańskiego. Antologia źródeł

Nina Kapuścińska-Kmiecik, Jarosław Kita

 Podstawę wydania stanowią drukowane po raz pierwszy materiały pamiętnikarskie: dziennik sześcioletniej Helenki Potockiej oraz dziennik pisany przez jej ciotkę Ludwikę Ostrowską, gdy miała ona osiemnaście i dziewiętnaście lat. Obydwa rękopisy zachowały się w zbiorach Archiwum Państwowego w Łodzi, w zespole podworskim Archiwum Potockich i Ostrowskich z Maluszyna. Dzienniki Helenki i Ludwiki wzbogacone zostały o materiał ilustracyjny – fotografie autorek i ich krewnych – głównie z rodzin Ostrowskich, Potockich, Morstinów, Siemieńskich – występujących na kartach obu dzienników. Ponadto w trzeciej części publikacji, zatytułowanej Varia, zamieszczono materiał ikonograficzny pochodzący z zespołu APiOM, z Cyfrowej Biblioteki Narodoweji z ówczesnej prasy ilustrowanej Królestwa Polskiego, dotyczący różnorodnych kwestii związanych z życiem, wychowaniem i kształceniem dzieci ziemiańskich oraz stanowiący efekt weny młodych ziemian.

Życie prywatne Polaków w XIX w

Jarosław Kita, Mateusz Klempert, Maria Korybut-Marciniak

Książka jest trzecim tomem serii wydawniczej Życie prywatne Polaków w XIX wieku, będącej pokłosiem drugiej ogólnopolskiej konferencji naukowej z tego cyklu. Prezentowane w niej artykuły i rozprawy to efekt współpracy naukowo-badawczej Instytutu Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego oraz Instytutu Historii Uniwersytetu Łódzkiego, które podjęły inicjatywę opracowania zagadnień dotyczących życia prywatnego kobiet w XIX stuleciu. Kolejne trzy tomy noszą podtytuł „Portret kobiecy” Polki w realiach epoki. Przedstawiają prywatność ówczesnych kobiet w kontekście rozszerzania ich roli w życiu społecznym, niezależności prawnej, zrównania w życiu publicznym z mężczyznami, dostępu do wyższej edukacji, aktywności społecznej, emancypacji, przeciwstawiania się sztywnym ramom obyczajowo-prawnym, dążenia do równości i wolności (ruch sufrażystek, feministek). Jednocześnie ilustrują chęć realizowania aspiracji, rozwijania zdolności i talentów, poszukiwania dróg samorealizacji. Polka w społeczeństwie XIX w. to również towarzyszka życia mężczyzny, z pokorą przyjmująca jego trudne wybory, troszcząca się o potomstwo, osoby starsze, dzieląca trudy zesłania, rozdarta bólem z powodu straty męża czy syna w walce, zabiegająca o dom, ubogich, przekazująca kolejnym pokoleniom tradycje narodowe, pielęgnująca pamięć o przodkach. To także kobieta dotrzymująca kroku najnowszym trendom w modzie, podążająca szlakiem popularnych polskich i zagranicznych kurortów, uczestniczka i organizatorka życia towarzyskiego. Seria przybliża codzienność, mentalność, sposób widzenia rzeczywistości przez Polki zamieszkujące tereny wszystkich zaborów. Artykuły i rozprawy grupują się wokół kilku głównych wątków tematycznych. Są to: aktywność społeczna i zawodowa Polek, zagadnienia życia codziennego, spędzania czasu wolnego, postawy patriotyczne Polek w okresie powstań narodowych, problematyka kobieca na łamach dziewiętnastowiecznej prasy, portrety literackie kobiet, życie prywatne kobiet z wyższych warstw społecznych – arystokratek, ziemianek i inteligentek, zagadnienia egzystencji kobiet z warstwy robotniczej, chłopskiej i z marginesu społecznego.  

Życie prywatne Polaków w XIX w

Jarosław Kita, Marta Sikorska-Kowalska

Książka jest drugim tomem serii wydawniczej Życie prywatne Polaków w XIX wieku, będącej pokłosiem drugiej ogólnopolskiej konferencji naukowej z tego cyklu. Prezentowane w niej artykuły i rozprawy to efekt współpracy naukowo-badawczej Instytutu Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego oraz Instytutu Historii Uniwersytetu Łódzkiego, które podjęły inicjatywę opracowania zagadnień dotyczących życia prywatnego kobiet w XIX stuleciu. Kolejne trzy tomy noszą podtytuł „Portret kobiecy” Polki w realiach epoki. Przedstawiają prywatność ówczesnych kobiet w kontekście rozszerzania ich roli w życiu społecznym, niezależności prawnej, zrównania w życiu publicznym z mężczyznami, dostępu do wyższej edukacji, aktywności społecznej, emancypacji, przeciwstawiania się sztywnym ramom obyczajowo-prawnym, dążenia do równości i wolności (ruch sufrażystek, feministek). Jednocześnie ilustrują chęć realizowania aspiracji, rozwijania zdolności i talentów, poszukiwania dróg samorealizacji. Polka w społeczeństwie XIX w. to również towarzyszka życia mężczyzny, z pokorą przyjmująca jego trudne wybory, troszcząca się o potomstwo, osoby starsze, dzieląca trudy zesłania, rozdarta bólem z powodu straty męża czy syna w walce, zabiegająca o dom, ubogich, przekazująca kolejnym pokoleniom tradycje narodowe, pielęgnująca pamięć o przodkach. To także kobieta dotrzymująca kroku najnowszym trendom w modzie, podążająca szlakiem popularnych polskich i zagranicznych kurortów, uczestniczka i organizatorka życia towarzyskiego. Seria przybliża codzienność, mentalność, sposób widzenia rzeczywistości przez Polki zamieszkujące tereny wszystkich zaborów. Artykuły i rozprawy grupują się wokół kilku głównych wątków tematycznych. Są to: aktywność społeczna i zawodowa Polek, zagadnienia życia codziennego, spędzania czasu wolnego, postawy patriotyczne Polek w okresie powstań narodowych, problematyka kobieca na łamach dziewiętnastowiecznej prasy, portrety literackie kobiet, życie prywatne kobiet z wyższych warstw społecznych – arystokratek, ziemianek i inteligentek, zagadnienia egzystencji kobiet z warstwy robotniczej, chłopskiej i z marginesu społecznego.  

Życie prywatne Polaków w XIX wieku

Jarosław Kita, Maria Korybut-Marciniak

Dziecko, żyjące w dziewiętnastowiecznych realiach ziem polskich skupiło uwagę autorów piątego tomu z serii wydawniczej Życie prywatne Polaków w XIX wieku. Ukazanie „świata dziecka” jest niewątpliwie wyzwaniem ze względu na ograniczoną podstawę źródłową. „Dziecięcy świat”, dziecięcy sposób postrzegania rzeczywistości jest właściwie pozbawiony bezpośrednich źródeł, najmłodszych poznajemy głównie z opisów ich rodziców, dorosłych opiekunów, nauczycieli lub obserwatorów, a memuary odnoszące się do dzieciństwa zazwyczaj powstawały kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt lat później i zostały napiętnowane doświadczeniem „życia”. Tematyka zawarta w tomie ogniskuje się wokół kilku głównych wątków tematycznych. Podjęto zagadnienia dotyczące miejsca dziecka w rodzinie i jego codzienności w różnych warstwach społecznych i w różnych środowiskach, kwestie ochrony życia i zdrowia dziecka, zabawek i rozrywek dziecięcych, podróży do kurortów, przybliżono „dziecko” w systemach edukacyjnych i wychowawczych, ukazano szereg portretów dziecięcych w rodzinach i obraz dziecka w literaturze epoki. Z wielu tekstów wyłania się obraz „trudnego dzieciństwa”. Poszczególne rozdziały przybliżają niepodejmowane dotąd zagadnienia społeczno-kulturowe, skupiając swoją uwagę na blaskach i cieniach dzieciństwa. Uzupełniają badania nad życiem prywatnym społeczeństwa polskiego w XIX wieku i uświadamiają konieczność dalszych eksploracji na tym obszarze.  

Życie prywatne Polaków w XIX wieku

Jarosław Kita, Maria Korybut-Marciniak

Kolejny tom „Życia prywatnego Polaków w XIX wieku” ma charakter interdyscyplinarny, plasuje się na styku badań historycznych, literaturoznawczych i socjologicznych. Znajdziemy w nim różne ujęcia metodologiczne dotyczące wybranych źródeł osobistych – listów. Teksty odsłaniają realia egzystencji Polaków w różnych częściach Europy i świata – w Anglii, we Francji, Stanach Zjednoczonych i Brazylii. Korespondencja stała się podstawą ukazania problemów dnia codziennego polskich kobiet, m.in. Elizy Orzeszkowej czy Marii Curie-Skłodowskiej. Od strony intymności poznajemy również znane postacie – Władysława Reymonta, Zygmunta Krasińskiego, Kazimierza Bartoszewicza, Józefa Piłsudskiego. Różnorodność metod i ujęć „prywatnych światów zamkniętych w listach” daje w efekcie monografię inspirującą, pogłębiającą biografistykę, wzbogacającą wiedzę o tle epoki, pobudzającą do dalszych badań nad społeczeństwem polskim XIX stulecia.

Życie prywatne Polaków w XIX wieku. Kariera w optyce prywatności. Tom 9

Jarosław Kita, Maria Korybut-Marciniak

Jedną z największych przygód badaczy przeszłości jest odkrywanie motywów działania człowieka. To często mozolna rekonstrukcja uwarunkowań, które nadały kierunek aktywności jednostki, grupy, narodu. Przeszłość składa się z faktów, które zostały zapamiętane, oraz tych, które uległy zapomnieniu albo uznano je za niewygodne, oczywiste lub nikomu niepotrzebne i przez to bezwartościowe. Historyk zamierzający zrekonstruować obraz przeszłości w możliwie pełnej formie musi pochylić się również nad „przemilczeniami”, motywami ukrytymi, a czasem nieuświadomionymi. Odrzucenie w badaniach nad historią społeczną i biografistyką źródeł o charakterze prywatnym lub prywatności dotyczących może doprowadzić do zniekształceń, utrwalenia pośmiertnych legend bohaterów, którzy z racji sprawowanych funkcji, ról, jakie odegrali w określonym czasie, sukcesów lub porażek w ważnych momentach dziejowych, ukazywani są wyłącznie przez pryzmat aktywności publicznej. „Etykiety”, jakie nadali im współcześni lub biografowie, zostają wówczas przekształcone w mity i stereotypy, a z pola widzenia traci się indywidualne uwarunkowania, motywy zakonspirowane przed „publicznością” lub te o charakterze socjokulturowym i intymnym. Badacze przemian społeczno-kulturowych na ziemiach polskich w dobie rozbiorów coraz częściej sięgają do źródeł prywatnych, co przynosi ciekawe z poznawczego punktu widzenia wyniki i otwiera nowe perspektywy. Życie prywatne jest bowiem fragmentem społecznego procesu – determinuje je poziom rozwoju cywilizacyjnego, sytuacja polityczna, model kulturowy, świadomość historyczna etc. W prezentowanym tomie proponujemy czytelnikom odświeżone spojrzenie na Polaków w XIX stuleciu poprzez ukazanie w nowym świetle grup społecznych, reinterpretacje znanych lub rekonstrukcję dotąd niezidentyfikowanych rysów biograficznych oraz fragmentów życiorysów ze szczególnym uwzględnieniem prywatnych uwarunkowań karier.

Życie prywatne Polaków w XIX wieku. Marginesy. Tom 4

Jarosław Kita, Maria Korybut-Marciniak

"Marginesy" - podtytuł czwartego tomu serii wydawniczej Życie prywatne Polaków w XIX wieku - wymaga wyjaśnienia. Wydane do tej pory tomy koncentrowały się wokół problematyki prywatności i codzienności Polaków widzianej przez pryzmat ról w społeczeństwie i rodzinie, zjawiska mody, brały pod uwagę perspektywę życia prywatnego autorów kolekcji listów, odsłaniały prywatną stronę karier Polaków. Bazę źródłową tych opracowań stanowiły w przeważającej mierze materiały prywatne wytworzone przez elity społeczne (ziemiaństwo, arystokrację, inteligencję). Wyłaniający się z nich obraz życia społecznego, w odczuciu redaktorów serii, wydawał się niepełny i zniekształcony, pomijano bowiem prywatność najliczniejszych, a jednocześnie pozostawiających najbardziej enigmatyczny ślad w źródłach, niższych warstw społecznych. Problematyka relacji społecznych i realiów życia codziennego mieszkańców wsi, miasteczek, ubogich dzielnic rozrastających się miast na ziemiach polskich w XIX stuleciu stanowi ważny i ciągle niedostatecznie zbadany obszar. Autorzy zamieszonych artykułów ukazali nie tylko różne, niedoświetlone areny życia społecznego Polaków: koszary żołnierzy polskich walczących u boku Napoleona, robotnicze dzielnice Łodzi z przełomu wieku XIX i XX, wsie w guberni płockiej w dobie pouwłaszczeniowej, biura guberni grodzieńskiej i ubogie dzielnice Wilna w I połowie XIX w., warmińskie chaty, miasteczka Królestwa Polskiego, prowincjonalne szpitale, przytułki. Podjęli również dociekania na temat warunków socjalno-bytowych, kwestii higienicznych i zdrowotnych, patologii społecznych, rytmu życia codziennego niższych warstw społecznych, świątecznych rytuałów, stosunku do śmierci, edukacji, subsydiarności. Tom obejmuje też problematykę pogranicza kulturowego i grup etnicznych znajdujących się na marginesie społeczeństwa zamieszkującego ziemie polskie. Nowe obszary badawcze wymagały wglądu w nowe źródła historyczne lub wykorzystania w innym kontekście i dla innych celów źródeł już wcześniej badanych. Pośród nich znajdziemy zapisy testamentowe reprezentantów różnych grup społecznych, źródła prasowe, formularze osobowe urzędników, źródła epistolarne, pamiętniki i wspomnienia, protokoły instytucji pomocowych.

Życie prywatne Polaków w XIX wieku. Śmiech, humor, satyra. Tom 12

Jarosław Kita, Maria Korybut-Marciniak

W pierwszym odruchu dziewiętnaste stulecie zdaje się być pozbawione poczucia humoru. Emocjonalny odbiór epoki przywodzi skojarzenia z obrazami cierpienia, niezgody, buntu, smutku, tęsknoty. Wyobrażenie o stanie psychiki społeczeństwa polskiego pod zaborami najczęściej wiążemy z melancholią - wynikającą z poczucia utraty wolności, mienia, bliskich osób, emigracji, będącą konsekwencją braku ojczyzny. A jednak Polacy w okresie budowania swojej tożsamości narodowej, walk narodowowyzwoleńczych, represji popowstaniowych, dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości pod wpływem przemian społecznych, cywilizacyjnych, modernizacyjnych, gospodarczych i demograficznych nie byli pozbawieni poczucia humoru. Przeciwnie, humor, umiejętność prowadzenia dowcipnych konwersacji i zabawnych ripost były wysoko cenioną cechą mieszkańców ziem polskich. Humor i satyra pozwalały na oswojenie trudnej rzeczywistości i nierzadko stawały się formą oporu wobec autorytarnych systemów zaborczych. Śmiech stanowił narzędzie wyrażające cały wachlarz emocji: od radości i akceptacji po ironię, kpinę, szyderstwo, negację. Był to ważny i ceniony komponent "towarzyskości". Przez szkiełko ironii obserwowano zmieniającą się rzeczywistość: wynalazki, innowacje techniczne, rozwój kolei, przenikające z Zachodu trendy kulturowe, modę, emancypację kobiet, ruchy polityczne i społeczne. W satyrze przedstawiano również trudne warunki egzystencjalne. Śmiech niwelował strach, krzepił Polaków w obliczu trudnych sytuacji, jednoczył. W prezentowanym tomie zachęcamy do spojrzenia na życie prywatne dziewiętnastowiecznych Polaków "cum humor". Książka ukazuje, co w dziewiętnastym stuleciu Polaków bawiło, z czego żartowano, jakie były formy i rodzaje żartu, jakie zdarzenia prezentowano w obiektywie satyry, wreszcie jaką rolę odgrywały żart, dowcip, anegdota, satyra w życiu codziennym, prywatnym i publicznym.

Życie prywatne Polaków w XIX wieku. Moda i styl życia. Tom 6

Jarosław Kita, Maria Korybut-Marciniak

Przewodnim wątkiem VI tomu „Życia prywatnego Polaków w XIX wieku” jest zjawisko kulturowe mody. Zaprezentowano w nim szereg oryginalnych aspektów z zakresu mody, łączących się z wieloma dziedzinami życia społecznego na ziemiach polskich w dobie zaborów. Kwestie związane z modą zostały podjęte z różnych punktów widzenia: grupy społecznej, mikrohistorii, historii przypadku, zjawiska literackiego, historii codzienności, historii mentalności i kultury materialnej. W publikacji można odnaleźć szerokie spektrum zagadnień dotyczących mody na: poszukiwania archeologiczne, dobroczynność, sport, sposoby leczenia, zegary i zegarki, fotografię (także pośmiertną), artystów-malarzy, ale również na pielgrzymki do sanktuariów. Autorzy artykułów zbadali ponadto lansowane style ubioru i biżuterii oraz tematykę związaną z XIX-wiecznymi zasadami życia towarzyskiego.

Życie prywatne Polaków w XIX wieku. Perspektywa stołu. Tom 11

Jarosław Kita, Maria Korybut-Marciniak

Prezentowany, jedenasty tom z serii Życie prywatne Polaków w XIX wieku, opatrzony podtytułem "Perspektywa stołu", przenosi uwagę na kulturowe i społeczne kwestie spożywania i jedzenia. Stanowi próbę oglądu życia prywatnego i życia codziennego epoki przez pryzmat praktyk i nawyków żywieniowych oraz szeroko pojętej kultury jedzenia. Analiza życia prywatnego dziewiętnastowiecznych Polaków "z perspektywy stołu" - w kontekście kultury kulinarnej, rytuałów konsumpcyjnych oraz społecznych uwarunkowań wyżywienia nie była do tej pory podejmowana przez badaczy. Zdecydowanie lepiej opracowane są tradycje żywieniowe w epoce nowożytnej (kuchnia staropolska) czy w dobie wieków średnich. Wiek XIX, oglądany przez pryzmat kuchni, wydaje się szczególnie interesujący. Znamionował go szybki rozwój przemysłu i komunikacji (kolej), co dało początek stopniowej niwelacji zjawiska głodu na kontynencie europejskim. Na ziemiach polskich nastąpiło zetknięcie "kuchni polskiej" z "kuchnią zaborców". Kulturowy i społeczny kontekst wyżywienia odsłania nie tylko warunki życia codziennego, ale stwarza też grunt pod refleksje na temat przemian cywilizacyjnych, gospodarczych i kulturowych społeczeństwa polskiego. Obrazuje procesy i kierunki modernizacji oraz obszary zacofania i środowiska spauperyzowane. "Pogoń za chlebem" była głównym motywem migracji ze wsi do miast. W realiach zaborowych "kultura stołu" może być odczytywana jako kultura "własna" - narodowa i "obca", przenikająca ze struktur o odmiennej tradycji. Praktyki kulinarne i konwenanse związane ze spożywaniem przynoszą informacje również o mentalności Polaków. Doświadczenia kulinarne podczas podróży, na emigracji czy na zesłaniu, były często ważnym wątkiem literatury wspomnieniowej, dzienników i korespondencji. Tematyka dziewiętnastowiecznej kuchni i kultury przygotowywania oraz spożywania posiłków stwarza wiele możliwości interpretacyjnych i otwiera nowe perspektywy w badaniach nad społeczeństwem polskim w dobie zaborów.

Życie prywatne Polaków w XIX wieku. W zwierciadle rzeczy. Tom X

Jarosław Kita, Maria Korybut-Marciniak

Kolejny, jubileuszowy już, dziesiąty tom serii wydawniczej Życie prywatne Polaków w XIX wieku, podobnie jak wcześniejsze tomy, również zrodził się z potrzeby innego opowiadania o przeszłości. Tym razem proponujemy nową perspektywę poznawczą życia prywatnego i życia codziennego epoki - jego ogląd - przez pryzmat materialnego otoczenia ludzi. Prywatność "w zwierciadle rzeczy", czyli skoncentrowanie uwagi na środowisku materialnym, w którym upływało życie Polaków pod zaborami, pozwoliło na przybliżenie indywidualnych, prywatnych światów, ukazanie scen i rytmu życia codziennego, krajobrazów kulturowych, przestrzeni życia, które pozostawały w cieniu. Przedmioty otaczające człowieka można analizować przez pryzmat ich użyteczności, typologii, genezy, zasięgu terytorialnego. Tradycyjne badania kultury materialnej gubiły często kontekst społeczny artefaktów. Warto przyjrzeć się ich roli w szerszej perspektywie. Z pozoru bezgłośne przedmioty, gromadzone przez życie, otaczające człowieka, selekcjonowane, chronione, odrzucane stanowią zwierciadło, które przy odpowiednim zestawie pytań potrafi przemówić. Świat rzeczy otaczających człowieka odzwierciedla realia jego codziennej egzystencji, jego mentalność, standard życia, wyznawane wartości, upodobania estetyczne, więzi rodzinne, charakter codziennych zajęć, sposoby spędzania wolnego czasu, przynależność grupową, stosunek do mody, religii, przemian cywilizacyjnych. Redaktorzy mają świadomość, że prezentowany tom nie wyczerpuje tematyki i prowokuje jedynie do dalszego dyskursu nad życiem prywatnym Polaków w XIX stuleciu. Pryzmat "rzeczy" otworzył dodatkowe spektrum możliwości badawczych sfery życia codziennego i intymnego społeczeństwa polskiego pod zaborami. W artykułach nie zabrakło refleksji dotyczących mentalności ludzi epoki, do której drzwi otwierały właśnie źródła materialne. Otaczające Polaków w XIX wieku formy dały możliwość obserwacji zmian w obrębie kultury, umożliwiły wniknięcie do niedostępnych środowisk społecznych, a ukazanie biografii poprzez "rzeczy" rzuciło nowe światło na postaci badane dotychczas wyłącznie za pośrednictwem źródeł pisanych. "Zwierciadło rzeczy" może stać się inspiracją do dalszych studiów nad społeczeństwem polskim w dobie rozbiorów.