Categories
Ebooks
-
Business and economy
- Bitcoin
- Businesswoman
- Coaching
- Controlling
- E-business
- Economy
- Finances
- Stocks and investments
- Personal competence
- Computer in the office
- Communication and negotiation
- Small company
- Marketing
- Motivation
- Multimedia trainings
- Real estate
- Persuasion and NLP
- Taxes
- Social policy
- Guides
- Presentations
- Leadership
- Public Relation
- Reports, analyses
- Secret
- Social Media
- Sales
- Start-up
- Your career
- Management
- Project management
- Human Resources
-
For children
-
For youth
-
Education
-
Encyclopedias, dictionaries
-
E-press
- Architektura i wnętrza
- Health and Safety
- Biznes i Ekonomia
- Home and garden
- E-business
- Ekonomia i finanse
- Finances
- Personal finance
- Business
- Photography
- Computer science
- HR & Payroll
- For women
- Computers, Excel
- Accounts
- Culture and literature
- Scientific and academic
- Environmental protection
- Opinion-forming
- Education
- Taxes
- Travelling
- Psychology
- Religion
- Agriculture
- Book and press market
- Transport and Spedition
- Healthand beauty
-
History
-
Computer science
- Office applications
- Data bases
- Bioinformatics
- IT business
- CAD/CAM
- Digital Lifestyle
- DTP
- Electronics
- Digital photography
- Computer graphics
- Games
- Hacking
- Hardware
- IT w ekonomii
- Scientific software package
- School textbooks
- Computer basics
- Programming
- Mobile programming
- Internet servers
- Computer networks
- Start-up
- Operational systems
- Artificial intelligence
- Technology for children
- Webmastering
-
Other
-
Foreign languages
-
Culture and art
-
School reading books
-
Literature
- Antology
- Ballade
- Biographies and autobiographies
- For adults
- Dramas
- Diaries, memoirs, letters
- Epic, epopee
- Essay
- Fantasy and science fiction
- Feuilletons
- Work of fiction
- Humour and satire
- Other
- Classical
- Crime fiction
- Non-fiction
- Fiction
- Mity i legendy
- Nobelists
- Novellas
- Moral
- Okultyzm i magia
- Short stories
- Memoirs
- Travelling
- Narrative poetry
- Poetry
- Politics
- Popular science
- Novel
- Historical novel
- Prose
- Adventure
- Journalism, publicism
- Reportage novels
- Romans i literatura obyczajowa
- Sensational
- Thriller, Horror
- Interviews and memoirs
-
Natural sciences
-
Social sciences
-
School textbooks
-
Popular science and academic
- Archeology
- Bibliotekoznawstwo
- Cinema studies
- Philology
- Polish philology
- Philosophy
- Finanse i bankowość
- Geography
- Economy
- Trade. World economy
- History and archeology
- History of art and architecture
- Cultural studies
- Linguistics
- Literary studies
- Logistics
- Maths
- Medicine
- Humanities
- Pedagogy
- Educational aids
- Popular science
- Other
- Psychology
- Sociology
- Theatre studies
- Theology
- Economic theories and teachings
- Transport i spedycja
- Physical education
- Zarządzanie i marketing
-
Guides
-
Game guides
-
Professional and specialist guides
-
Law
- Health and Safety
- History
- Road Code. Driving license
- Law studies
- Healthcare
- General. Compendium of knowledge
- Academic textbooks
- Other
- Construction and local law
- Civil law
- Financial law
- Economic law
- Economic and trade law
- Criminal law
- Criminal law. Criminal offenses. Criminology
- International law
- International law
- Health care law
- Educational law
- Tax law
- Labor and social security law
- Public, constitutional and administrative law
- Family and Guardianship Code
- agricultural law
- Social law, labour law
- European Union law
- Industry
- Agricultural and environmental
- Dictionaries and encyclopedia
- Public procurement
- Management
-
Tourist guides and travel
- Africa
- Albums
- Southern America
- North and Central America
- Australia, New Zealand, Oceania
- Austria
- Asia
- Balkans
- Middle East
- Bulgary
- China
- Croatia
- The Czech Republic
- Denmark
- Egipt
- Estonia
- Europe
- France
- Mountains
- Greece
- Spain
- Holand
- Iceland
- Lithuania
- Latvia
- Mapy, Plany miast, Atlasy
- Mini travel guides
- Germany
- Norway
- Active travelling
- Poland
- Portugal
- Other
- Przewodniki po hotelach i restauracjach
- Russia
- Romania
- Slovakia
- Slovenia
- Switzerland
- Sweden
- World
- Turkey
- Ukraine
- Hungary
- Great Britain
- Italy
-
Psychology
- Philosophy of life
- Kompetencje psychospołeczne
- Interpersonal communication
- Mindfulness
- General
- Persuasion and NLP
- Academic psychology
- Psychology of soul and mind
- Work psychology
- Relacje i związki
- Parenting and children psychology
- Problem solving
- Intellectual growth
- Secret
- Sexapeal
- Seduction
- Appearance and image
- Philosophy of life
-
Religion
-
Sport, fitness, diets
-
Technology and mechanics
Audiobooks
-
Business and economy
- Bitcoin
- Businesswoman
- Coaching
- Controlling
- E-business
- Economy
- Finances
- Stocks and investments
- Personal competence
- Communication and negotiation
- Small company
- Marketing
- Motivation
- Real estate
- Persuasion and NLP
- Taxes
- Social policy
- Guides
- Presentations
- Leadership
- Public Relation
- Secret
- Social Media
- Sales
- Start-up
- Your career
- Management
- Project management
- Human Resources
-
For children
-
For youth
-
Education
-
Encyclopedias, dictionaries
-
E-press
-
History
-
Computer science
-
Other
-
Foreign languages
-
Culture and art
-
School reading books
-
Literature
- Antology
- Ballade
- Biographies and autobiographies
- For adults
- Dramas
- Diaries, memoirs, letters
- Epic, epopee
- Essay
- Fantasy and science fiction
- Feuilletons
- Work of fiction
- Humour and satire
- Other
- Classical
- Crime fiction
- Non-fiction
- Fiction
- Mity i legendy
- Nobelists
- Novellas
- Moral
- Okultyzm i magia
- Short stories
- Memoirs
- Travelling
- Poetry
- Politics
- Popular science
- Novel
- Historical novel
- Prose
- Adventure
- Journalism, publicism
- Reportage novels
- Romans i literatura obyczajowa
- Sensational
- Thriller, Horror
- Interviews and memoirs
-
Natural sciences
-
Social sciences
-
Popular science and academic
-
Guides
-
Professional and specialist guides
-
Law
-
Tourist guides and travel
-
Psychology
- Philosophy of life
- Interpersonal communication
- Mindfulness
- General
- Persuasion and NLP
- Academic psychology
- Psychology of soul and mind
- Work psychology
- Relacje i związki
- Parenting and children psychology
- Problem solving
- Intellectual growth
- Secret
- Sexapeal
- Seduction
- Appearance and image
- Philosophy of life
-
Religion
-
Sport, fitness, diets
-
Technology and mechanics
Videocourses
-
Data bases
-
Big Data
-
Biznes, ekonomia i marketing
-
Cybersecurity
-
Data Science
-
DevOps
-
For children
-
Electronics
-
Graphics/Video/CAX
-
Games
-
Microsoft Office
-
Development tools
-
Programming
-
Personal growth
-
Computer networks
-
Operational systems
-
Software testing
-
Mobile devices
-
UX/UI
-
Web development
-
Management
Podcasts
Monografia omawia problemy związane z funkcjonowaniem człowieka dorosłego. Jest próbą stawiania pytań o dorosłość, bogactwo pełnionych wówczas przez jednostkę ról i podejmowanych zadań. To także próba szukania odpowiedzi na pytania o to, czym jest dorosłość jako nieunikniony etap naszego życia? Jak się do niej przygotowujemy? Kto i w jaki sposób wspiera dorastanie, a kto i w jaki sposób je blokuje i utrudnia? Jaka jest rola samego dorastającego? Jak wygląda dorosłość w indywidualnym wydaniu każdego z nas? Refleksje te winny stać się również osobistym wyzwaniem dla każdego psychologa; wyzwaniem, które przełożymy na zadania ukierunkowane na wspomaganie młodych ludzi w tym, aby mieli szansę na dojrzałą dorosłość
Rzeczywistość coraz częściej stawia pytania o przyszłość profilaktyki. Wydaje się, że stoją przed nami dwie drogi. Pierwsza z nich to traktowanie profilaktyki wyłącznie jako działania doraźnego i interwencyjnego w odniesieniu do zjawisk i zachowań, które okresowo otrzymają status dysfunkcji. Druga droga to traktowanie profilaktyki jako konsekwentnego działania na rzecz przywracania świata wartości, dzięki czemu wielowymiarowe zdrowie i dojrzałe życie będą głównymi wyznacznikami jakości zachowania. Niniejsza publikacja ma zatem na celu pomoc specjalistom w sformułowaniu własnej odpowiedzi na powyższe pytanie, a tym samym zwiększenie poczucia osobistej odpowiedzialności za przyszłość profilaktyki w Polsce. Zawiera ona opracowania ukazujące aktualne możliwości i potencjalne obszary działań profilaktycznych. Stanowi ona cenne źródło wiedzy o fenomenie profilaktyki w szerokiej perspektywie interdyscyplinarności. Jest udaną próbą bardzo interesującego podejścia metodologicznego, budującego pomost między różnego rodzaju dziedzinami i dyscyplinami wiedzy
Profilaktyka szkolna wobec wyzwań współczesności - koncepcje, badania, propozycje rozwiązań
Tematyka publikacji dotyczy szerokiej gamy wyzwań, w obliczu których staje dzisiaj profilaktyka w polskiej szkole. Intencją autorów było pobudzenie do osobistej refleksji i doskonalenia swoich działań nie tylko szkolnych specjalistów zajmujących się profilaktyką, ale również (a czasem przede wszystkim) każdego pracownika szkoły, który ponosi odpowiedzialność za skuteczność działań wychowawczych i profilaktycznych w szkole. Poruszone zagadnienia powinny stać się inspiracją dla badaczy identyfikujących procesy i mechanizmy skutecznej profilaktyki oraz decydentów poszukujących optymalnych rozwiązań dla dobrej zmiany w polskim systemie edukacji. Rozważania te mogą być również przydatne dla praktyków profilaktyki zachowań ryzykownych w szkole oraz do budowania procesów wychowawczych w placówkach oświatowych
Profilaktyka w czasach globalnych zagrożeń
Różne przyczyny sprawiają, że świat codziennie się zmienia, a w związku z tym nieustannie stawia przed człowiekiem nowe wyzwania, zwłaszcza w relacji do świata społecznego. Patrząc rozwojowo wiąże się to z podejmowaniem przez człowieka swoistej aktywności poznawczej i behawioralnej, aby uczynić dla siebie świat bezpiecznym. Generalizując możemy powiedzieć, że aktywność dziecka koncentruje się na odkrywaniu świata społecznego; aktywność nastolatka to głównie poznawanie świata społecznego jako terytorium zaspokajania osobistych potrzeb, budowania osobistego systemu wartości oraz odkrywania własnej tożsamości; natomiast człowiek dorosły najwyraźniej spostrzega zmienność świata społecznego oraz doświadcza zmian społecznych przez pryzmat zagrożeń dla zbudowanych dotychczas sposobów skutecznego radzenia sobie z wyzwaniami świata (Arnett, 2002; Gaś, 2013). Każda zmiana zakłóca dotychczasowe poczucie bezpieczeństwa i jawi się jako wyzwanie, z którym każdy z nas mierzy się na swój sprawdzony sposób. Zmian tych jest z każdym rokiem więcej i coraz więcej z nich wiąże się w sposób przyczynowo-skutkowy ze zjawiskiem globalizacji (Bargh, McKenna, 2004; Colantone, Crino, Ogliari, 2019; Gaś, Czerniec, 2022; Gaś, Mazur, 2024; Marsella, 1998). Globalizacja i jej skutki jako zagrożenia i wyzwania W przestrzeni społecznej funkcjonuje szereg różnych definicji globalizacji. Najczęściej podkreśla się, że na globalizację składają się różnorodne procesy, które prowadzą do postępującej współzależności i integracji różnych państw, ich gospodarek i społeczeństw, a także kultur. Ich finałem miałoby być stworzenie jednego świata i jednego społeczeństwa, z jednoczesnym zanikaniem państw narodowych, zmniejszaniem się przestrzeni społecznej, a także zmianami w procesach komunikacyjnych na skutek coraz szerszego korzystania z technologii informacyjnych (patrz: Arnett, 2002; Dreher, 2006; Gaś, 2016a, Gaś, 2016b; Giddens, 2004; Strasser, Randall, 1981). Rośnie również świadomość tego, że globalizacja sprzyja powstawaniu nowych rodzajów zagrożeń, a także wzrost nierówności społecznych, zarówno w poszczególnych społeczeństwach/krajach, jak i w skali globalnej. Pozwala to na identyfikowanie wiodących zagrożeń o charakterze globalnym. Najczęściej wskazuje się na zmiany klimatyczne, nierówności społeczne, ubóstwo utrudniające zaspokajanie podstawowych potrzeb człowieka, problemy z żywnością (braki i niewłaściwa jakość), problemy zdrowotne i pandemie, utrudniony dostęp do edukacji, konflikty zbrojne i terroryzm czy też manipulowanie dostępem i jakością informacji. Doświadczenia te umożliwiają prognozowanie występowania tych zagrożeń i planowanie konkretnych działań (Bhugra, Mastrogianni, 2004; Gaś, 2018; 2020; Kelly, 2003; Oberlander, Disdier, Etile, 2017; Okasha, 2005). Przykładowo: w czasie ostatniego Światowego Forum Ekonomicznego (2024) zaprezentowano prognozę dwuletnią oraz dziesięcioletnią najważniejszych zagrożeń. I tak, za 2 lata najważniejszymi zagrożeniami będą: 1. Dezinformacja. 2. Warunki atmosferyczne. 3. Polaryzacja społeczna. 4. Cyberbezpieczeństwo. 5. Międzynarodowe konflikty zbrojne. 6. Ograniczone możliwości ekonomiczne. 7. Inflacja. 8. Przymusowa migracja. 9. Pogorszenie koniunktury gospodarczej oraz 10. Zanieczyszczenie środowiska. Tymczasem w perspektywie 10 lat prognozy zakładają, że najważniejsze zagrożenia to następujące zjawiska: 1. Skrajne zjawiska pogodowe. 2. Krytyczne zmiany w systemach ziemskich. 3. Utrata bioróżnorodności i zanikanie ekosystemów. 4. Niedobory zasobów naturalnych. 5. Dezinformacja. 6. Niekorzystne skutki różnorodnych wdrażanych technologii. 7. Przymusowa migracja. 8. Cyberbezpieczeństwo. 9. Polaryzacja społeczna. 10. Zanieczyszczenie środowiska. Powyższe zjawiska są wielowymiarowe i niosą ze sobą wieloaspektowe zmiany społeczne. Zmiana społeczna to każde przeobrażenie, które jest postrzegane jako znaczące dla życia, a każda zmiana społeczna to zagrożenie dla człowieka, który jest jej świadomy (Strasser, Randal, 1981). Również zmiany globalne nabierają znaczenia zagrażającej zmiany społecznej i w związku z tym prowadzą do zróżnicowanych reakcji osób, które są ich świadome (Olivier, Thoenig, Verdier, 2008). Reakcje te przybierają jedną z trzech możliwych postaci w zależności od bilansu poczucia zagrożenia i poczucia bezpieczeństwa oraz konfrontacji nasilenia tych dwóch stanów. I tak: - jeżeli poczucie zagrożenia wywołane świadomością zmiany jest większe od dotychczasowego poczucia bezpieczeństwa, reakcja ma charakter obronny, - jeżeli dotychczasowe poczucie bezpieczeństwa jest większe niż poczucie zagrożenia wywołane zmianą społeczną, reakcja ma charakter rozwojowy, - jeżeli dotychczasowe poczucie bezpieczeństwa jest względnie porównywalne z poczuciem zagrożenia, wynikającym ze zmiany społecznej, wówczas pojawia się poczucie wewnętrznego rozdarcia. Każda z tych reakcji przejawia się w szeregu zachowań, tworzących specyficzny wzorzec radzenia sobie z zaistniałą sytuacją. Gdy więc u człowieka dominuje nastawienie obronne, wówczas w jego funkcjonowaniu najczęściej pojawiają się: - tłumienie, przejawiające się w odkładaniu problemu na bliżej nieokreślone "później" zajmowania się niepokojącymi problemami, - intelektualizacja, przejawiająca się w uciekaniu od niepokojących problemów w świat abstrakcji, - dewaluacja i deprecjonowanie, przejawiające się w przypisywaniu zagrażającym zmianom właściwości lub cech negatywnych, - racjonalizacja, przejawiająca się w tłumaczeniu potencjalnych zmian przez sięganie po argumenty irracjonalne, abstrahujące od stanu wiedzy i osobistych doświadczeń, - zaprzeczanie, przejawiające się w negowaniu istnienia zmian społecznych ze wskazaniem ciągłości zjawisk i procesów, - agresja, przejawiająca się w przeciwdziałaniu i zwalczaniu zarówno zmian społecznych, jak i osób z nimi identyfikowanych. Gdy z kolei u człowieka dominuje poczucie rozdarcia, wówczas w jego funkcjonowaniu najczęściej pojawiają się: - różnie intensywny dyskomfort emocjonalny, - sytuacyjne i wybiórcze zawężenie percepcyjne, - dylematy decyzyjne, ze skłonnością do odwoływania się do cudzego autorytetu, - poszukiwanie okazji do konfrontacji, - bezrefleksyjne przyłączanie się do stanowiska większości. Gdy natomiast u człowieka dominuje nastawienie rozwojowe, wówczas w jego funkcjonowaniu najczęściej pojawiają się: działania ukierunkowane na poszerzanie wiedzy o sobie i o świecie społecznym (zwłaszcza dotyczącej obszarów potencjalnej zmiany), zaangażowanie w rozwijanie umiejętności skutecznego działania zadaniowego (zwłaszcza związanego z ograniczaniem poczucia zagrożenia i podejmowania racjonalnych przedsięwzięć), włączanie się w budowanie kompetencji w zakresie współdziałania z innymi osobami związanymi ze zmianami społecznymi, a także praca nad stabilizowaniem poczucia sensu istnienia, opartego na konstruktywnym systemie wartości. Zasygnalizowane powyżej osobiste reakcje na zagrożenie związane z potencjalnymi zmianami społecznymi, związanymi z procesami globalizacji, są dynamiczne i ulegają modyfikacjom. O ile z perspektywy globalizacyjnej analizy i rozwiązania odwołują się do specyficznych metapoziomu (w których tak naprawdę znika unikalność jednostki), to z perspektywy profilaktycznej szczególnie ważne jest dostrzeganie niepowtarzalności jednostki i wspomaganie człowieka w procesie przechodzenia od reakcji pasywnych i zachowawczych do konstruktywnego zmierzania się z doświadczanym poczuciem zagrożenia i podejmowania działań rozwojowych (Markiewicz, Gaś, 2020; Kaczmarek, Gaś, 2021; Panas, Gaś, 2021; Markiewicz, Kaczmarek, Gaś, 2023). Indywidualizacja działań profilaktycznych Zgodnie z koncepcją profilaktyki wg Z.B. Gasia (2013, 2016a, 2016b) możemy przyjąć, że profilaktyka to interwencja wspomagająca wychowanie lub kompensująca niedostatki dojrzałości, podejmowana w sytuacji zagrożenia lub występowania zachowań dysfunkcjonalnych. Realizowana jest ona równolegle w trzech obszarach: wspomagania człowieka w różnym wieku w radzeniu sobie z trudnościami zagrażającymi prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu; ograniczania i likwidowania czynników ryzyka, które zaburzają prawidłowy rozwój i dezorganizują zdrowy styl życia; inicjowania, stymulowania i wzmacniania czynników chroniących, które sprzyjają prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu. Działania te mogą być prowadzone na trzech poziomach w zależności od jakości funkcjonowania i nasilenia zagrożeń: poziomie pierwszorzędowym, czyli kierowanych do osób zdrowych i sprawnych, a ich głównym celem jest utrzymanie i rozwijanie kompetencji życiowych; poziomie drugorzędowym, czyli kierowanych do osób, u których stwierdzono pierwsze przejawy dysfunkcjonalności, a ich głównym celem jest powstrzymanie narastania trudności i przywrócenie poziomu funkcjonalności; oraz poziomie trzeciorzędowym, kierowanych do osób po skutecznej interwencji profilaktycznej, a ich głównym celem jest utrzymanie wypracowanych zmian w funkcjonowaniu i skuteczne przeciwstawianie się czynnikom ryzyka. Na każdym z tych poziomów działania profilaktyczne mogą być realizowane z wykorzystaniem sześciu strategii. Są to: - Strategie informacyjne, u podłoża których leży przekonanie, iż każdy człowiek (na swoją miarę) korzysta z informacji w celu dokonywania racjonalnych wyborów i prezentowania dojrzałych, prospołecznych zachowań. Dostarczanie i gromadzenie informacji jest więc podstawowym działaniem zasobotwórczym. - Strategie edukacyjne opierające się na założeniu, że ludzie działają w celu zaspokajania swoich potrzeb i tak długo, jak są sprawni, to robią to w sposób konwencjonalny i prospołeczny. Tak więc nabywanie umiejętności jest warunkiem uczenia się konstruktywnego stylu życia. - Strategie alternatyw (zachowań alternatywnych) to ten obszar działań, w których przyjmuje się, że potrzeby człowieka są konstruktywne, natomiast dysfunkcjonalny może być sposób ich zaspokajania. W związku z tym podejmowane są działania promujące takie formy aktywności, które umożliwiają zaspokajanie tych samych potrzeb co zachowania dysfunkcjonalne, ale dokonuje się to w sposób konstruktywny. - Strategie interwencyjne skoncentrowane na osobach z grup wysokiego ryzyka, pomagające im identyfikować obszary i mechanizmy swoich trudności, aby w dalszych krokach możliwe było ich rozwiązywanie i tym samym podwyższanie ogólnej skuteczności życiowej. - Strategie zmian środowiskowych nakierowane na identyfikację i modyfikowanie czynników środowiskowych, związanych z podejmowaniem zachowań dysfunkcjonalnych, czyli eliminowanie czynników ryzyka i wprowadzanie czynników chroniących. - Strategie zmian przepisów społecznych skoncentrowane na lokalnej (lub szerszej) społeczności, której celem jest ograniczanie i eliminowanie przepisów sprzyjających dysfunkcjonalności i destrukcji życia społecznego oraz tworzenie i wdrażanie przepisów promujących dojrzały, zdrowy styl życia. Patrząc z perspektywy zagrożeń związanych z globalizacją profilaktyczne wspomaganie człowieka w konstruktywnym zmierzaniu się z poczuciem zagrożenia winno być ukierunkowane na stopniowe przechodzenie od obrony przed zmianą i scalania wewnętrznego rozdarcia do inicjowania i rozwijania osobistych tendencji rozwojowych. Działania te winny obejmować wspieranie zmian w czterech podstawowych wymiarach funkcjonowania człowieka, a więc modyfikowanie sfery emocjonalnej (minimalizowanie emocji negatywnych i wprowadzanie pozytywnych z perspektywy radzenia sobie ze zmianą społeczną); modyfikowanie sfery poznawczej (gromadzenie i przetwarzanie informacji ograniczających poczucie zagrożenia i rozwijających poczucie bezpieczeństwa); modyfikowanie sfery behawioralnej (nabywanie i wdrażanie zachowań sprzyjających konstruktywnemu radzeniu sobie ze zmianami społecznymi); a także modyfikowanie sfery aksjologicznej (identyfikacja, weryfikowanie i w razie potrzeby restrukturalizowanie systemu wartości, prowadzące do rozwijania poczucia sensu życia). Wspieranie to realizowane jest przy wykorzystywaniu specyficznych narzędzi, jakimi są programy profilaktyczne opracowywane na podstawie rzetelnej diagnozy zapotrzebowania na działania profilaktyczne (patrz np. Gaś). Przykłady takich programów diagnostycznych oraz rozwojowych i pomocowych znajdują się w niniejszej monografii, do lektury której i do osobistych refleksji zapraszam.
Profilaktyka zachowań ryzykownych w teorii i praktyce
Monografia przybliża dynamicznie zmieniający się obszar współczesnej psychoprofilaktyki, prezentując różne jej koncepcje. Odnosi się do ważnego społecznie problemu, jakim są przyczyny i konsekwencje zachowań ryzykownych, takich jak nadużywanie środków psychoaktywnych, kierowanie pojazdami pod wpływem alkoholu, skoki do wody, przypadkowe kontakty seksualne, udział w bójkach, itp., których ofiarami są zarówno ludzie młodzi, jak i osoby dorosłe. Publikacja koncentruje się na psychologicznych korelatach zachowań ryzykownych: wysokiej wrażliwości, impulsywności, wypaleniu uczniowskim. Omawia obraz samego siebie u młodzieży wkraczającej w dorosłość, neurologiczne podłoże podejmowania zachowań ryzykownych, wpływ chorób cywilizacyjnych zagrażających życiu na radzenie sobie z trudnościami życiowymi w kontekście profilaktyki trzeciorzędowej, a także specyfiki działań profilaktycznych wobec osób doświadczających chorób somatycznych. Jej zawartość istotnie poszerza naszą wiedzę o znaczeniu profilaktyki, zewnętrznych czynnikach generujących zachowania ryzykowne, wewnętrznych mechanizmach ich stymulacji oraz ukazuje jej szersze uwarunkowania risky humanum. Monografia zawiera opracowania wychodzące z lubelskiej szkoły profilaktyki Zbigniewa B. Gasia, tym razem gromadząc dorobek przedstawicieli wielu ośrodków akademickich
KOMU I DO CZEGO POTRZEBNY JEST W SZKOLE PSYCHOLOG? (Zbigniew B. Gaś) Zgłaszany przez różne środowiska od dziesiątek lat postulat zwiększenia dostępności profesjonalnej pomocy psychologicznej dla dzieci, młodzieży oraz rodziców i wychowawców doczekał się sformalizowania i realizacji przez zatrudnienie psychologów praktycznie we wszystkich placówkach oświatowych w Polsce. Wykonano więc milowy krok, który spotkał się jednak z bardzo zróżnicowanymi reakcjami wśród wszystkich osób i środowisk, których to innowacyjne działanie Ministerstwa Edukacji i Nauki bezpośrednio dotknęło. Upowszechnienie profesjonalnego wsparcia psychologicznego w takiej postaci uruchomiło refleksje wynikające z poszukiwania odpowiedzi na pytanie: "Komu i do czego potrzebny jest w szkole psycholog?". Spróbujmy zatem uporządkować najważniejsze zagadnienia związane z tym pytaniem. CZY SZKOŁA MOŻE WSPIERAĆ DZIECKO, NIE WSPIERAJĄC RODZICÓW I RODZINY? (Maria Ryś) Odpowiedź na pytanie zawarte w tytule artykułu wydaje się oczywista - wspierając dziecko, warto, a niejednokrotnie nawet trzeba, wspierać jego rodziców i rodzinę. Należałoby jednak głębiej zastanowić się nad relacjami pomiędzy szkołą i rodziną, bo charakter wspierania dziecka przez szkołę warunkowany jest wieloma czynnikami, wśród których funkcjonowanie szkoły oraz systemu rodzinnego mają szczególne znaczenie. Warto w tym celu przeanalizować doniesienia z badań. Szkoła pełni kluczową rolę w kształtowaniu rozwoju uczniów, nie tylko pod względem edukacyjnym, ale także społeczno-emocjonalnym. Wielu uczniów doświadcza różnych wyzwań w swoim życiu rodzinnym, co może wpływać na ich funkcjonowanie w szkole. Współpraca między szkołą, rodzicami a rodziną jest powszechnie uznawana za kluczowy element sukcesu edukacyjnego i dobrostanu uczniów. Tak więc w tym artykule podjęte zostaną zasadnicze tematy: jakie warunki ze strony środowiska szkolnego powinny być spełnione, aby szkoła rzeczywiście wspierała rozwój dzieci, w jakim zakresie szkoła może (powinna) wspierać dziecko, jakie są zadania szkoły w tym zakresie w przypadku rodziny prawidłowej, a jakie w przypadku rodziny dysfunkcyjnej. KILKA WAŻNYCH TEZ O ZACHOWANIACH RYZYKOWNYCH NASTOLATKÓW ONLINE I ICH PROFILAKTYCE (Jacek Pyżalski) Zagrożenia zdrowia psychicznego młodych ludzi związane z używaniem technologii przynajmniej od dwóch dekad przyciągają sporo uwagi profesjonalistów, ale także decydentów w obszarze oświaty. Poczucie zagrożenia prowadzi często do stosowania prostych, nie zawsze możliwych do wprowadzenia rozwiązań, jak przykładowo radykalna reglamentacja lub zakaz używania urządzeń cyfrowych w środowisku szkolnym lub domowym (por. Kvardova i in., 2019). Co więcej, rozwiązania takie, w tym te wykorzystujące technologie cyfrowe (np. automatyczne detektory treści agresywnych), budzą często wątpliwości natury etycznej, związane z łamaniem praw młodych ludzi, np. prawa do prywatności (Milosevic i in., 2023; Van Royen i in., 2016, Vandebosch i in., 2022). Rozwiązania takie bazują oczywiście na lęku przed potencjalnymi szkodami, jakie używanie mediów (głównie internetu) może spowodować u młodych ludzi i często w tym kontekście panuje przekonanie, że kiedy chcemy chronić młodych ludzi, to sposób, w jaki to robimy, jest drugorzędny, a cel uświęca środki. Z drugiej strony, słyszymy często o tym, że technologie stanowią doskonałe narzędzie edukacyjne, a także narzędzie komunikacyjne, które może służyć budowaniu relacji, twórczości i innym pozytywnie wartościowanym działaniom. Za takim ujęciem idzie z kolei często bezkrytyczne włączanie technologii do pracy szkoły. Obydwa przedstawione tu ujęcia, które mają przecież swoje wyraźne przełożenie na praktykę dydaktyczną i wychowawczą, wydają się być w sprzeczności. W rzeczywistości jednak wcale sobie nie zaprzeczają, gdyż to sposób wykorzystania technologii, czy też przez samych młodych ludzi, czy wychowawców, warunkuje skutki takiego wykorzystania. Warto zatem eksplorować, od czego zależy to, jakie skutki będzie miało wykorzystanie narzędzi cyfrowych i internetu przez młodych ludzi.
Rodzina a profilaktyka zaburzeń w zachowaniu
W książce zawarte zostały interdyscyplinarne dociekania, dotyczące roli rodziny w życiu człowieka oraz opis poszukiwań metod i sposobów wspierania rodziny w potrzebie. Monografia zawiera dwie części. Pierwsza z nich, zatytułowana Koncepcje – Przeglądy, to dziewięć opracowań dotyczących różnych prób wyjaśnienia specyfiki rodziny początku XXI wieku. Druga, zatytułowana Badania – Analizy – Propozycje Rozwiązań, to siedem opracowań będących efektem zrealizowanych projektów badawczych dotyczących kluczowych aspektów konwencjonalnego/dysfunkcjonalnego funkcjonowania rodziny
SZUKAJĄC NAUCZYCIELA I MISTRZA. Studenci psychologii w drodze do spełnienia marzeń zawodowych
Czasy, w jakich przyszło nam żyć, niosą ze sobą szereg wyzwań, na które różni ludzie w różny sposób próbują odpowiedzieć - poszukując wiedzy, nabywając umiejętności i rozwijając kompetencje, jakie daje psychologia. Ludzie ci to populacja niezwykle zróżnicowana: obserwujemy wśród nich zarówno domorosłych mistrzów manipulacji - dla których psychologia jest arsenałem broni przeciwko człowiekowi, umożliwiającym stosowanie różnych form przemocy i wykorzystywanie innych według własnych potrzeb; jak i dojrzałych specjalistów, dla których psychologia jest zasobem wiedzy i umiejętności, pozwalającym kompetentnie wspierać drugiego człowieka w rozwijaniu siebie, radzeniu sobie z wyzwaniami i budowaniu bezpiecznego społeczeństwa. I jedni, i drudzy najczęściej spotykają się ze sobą i z psychologią w różnorodnych sytuacjach edukacyjnych, w których widzą szansę na realizację swoich marzeń i planów. Na szczęście wielu adeptów psychologii trafia w swoich poszukiwaniach na różnorodne uczelnie kształcące psychologów, których liczba wciąż rośnie, a psychologia od lat należy do czołówki wybieranych kierunków studiów i tendencja ta wcale nie maleje. Zjawisko to wymaga więc szerszej analizy, która pozwoli je pełniej zrozumieć i uwolnić się od obiegowych opinii na temat psychologii i psychologów, a jednocześnie zwiększać profesjonalizm specjalistów sięgających do zasobów psychologii. W tym nurcie mieści się też niniejsza publikacja, która z jednej strony dostarcza niezbędnej wiedzy psychologicznej, koniecznej do zrozumienia istoty różnorodnego wsparcia psychologicznego, a z drugiej pozwala zidentyfikować te prawidłowości w sformalizowanym procesie kształcenia zawodowego przyszłych psychologów, kształcenia opartego na doskonaleniu siebie i budowaniu profesjonalizmu wyrastającego z wiedzy, kształtującego umiejętności i prowadzącego do konsekwentnego doskonalenia kompetencji zawodowych. Stawanie się kompetentnym psychologiem jest procesem odwołującym się do szeregu wiodących mechanizmów funkcjonowania i rozwoju człowieka. Często dają się słyszeć opinie, że psycholog to zawód dla każdego - tak, dla każdego, ale nie dla wszystkich. Żeby to zrozumieć, należy wskazać na podstawowe wymiary funkcjonowania człowieka, dzięki którym możliwe jest osobiste doświadczanie i zrozumienie procesu stawania się psychologiem. Liczymy na to, że niniejsza publikacja będzie zarówno źródłem wiedzy psychologicznej opisującej człowieka w drodze do celu, jak i analizą procesu stawania się specjalistą w tak specyficznej roli zawodowej, jak rola psychologa, a przede wszystkim zachętą do osobistych refleksji dla osób w różny sposób zaangażowanych w promowanie psychologii i wspieranie człowieka. Książkę rozpoczyna ograniczony przegląd teorii pozwalających zobaczyć z metapoziomu oraz doświadczyć i zrozumieć z poziomu indywidualnego człowieka prawidłowości, jakim podlega proces rozwoju zawodowego psychologa. Skoncentrowano się na pięciu wiodących zagadnieniach. Ze względu na to, że każdy człowiek personalizuje siebie i swoje zachowania przez koncentracje i opisywanie swoich wiodących cech (w różnych wymiarach czasowych), w pierwszym rozdziale zaprezentowano wybrane psychologiczne koncepcje obrazu siebie. Znajdują się więc w nim: opis koncepcji samoregulacji według Roy'a Baumeistera, teorii "Ja możliwych" według Hazel Markus, teorii ukierunkowań i rozbieżności stanów "Ja" według Tory'ego Higginsa oraz zintegrowane poznawcze ujęcie obrazu Ja. Opisy, a tym samym obrazy siebie lokalizowane są przede wszystkim w aktualnej perspektywie czasowej, która umożliwia człowiekowi budowanie realnego obrazu siebie jako konsekwencji indywidualnych, osobistych doświadczeń życiowych. Stąd w rozdziale drugim zaprezentowano proces kształtowania się realnego obrazu siebie, w sposób szczególny uwzględniając trzy grupy czynników pełniących wiodącą rolę w procesie kształtowania się "realnego obrazu Ja". Są to: czynniki rozwojowe, czynniki środowiskowe oraz aktywność własna podmiotu. Człowiek nie stoi jednak w miejscu, lecz przez całe życie znajduje się w procesie zmiany. Doświadcza tego każdy z nas, choć nie wszyscy mają potrzebę analizy tego obszaru. Znajomość i świadomość własnego rozwoju są jednymi z podstawowych obszarów, w jakim klienci psychologa lokalizują własne trudności. To jest dodatkowym uzasadnieniem dla zaangażowania studentów psychologii w poznawanie i wspieranie procesów rozwojowych: własnych i drugiego człowieka. Stąd też w rozdziale trzecim zaprezentowano podstawowe prawidłowości sprawiające, że idealny obraz siebie jest traktowany jako swoisty wzorzec rozwojowy każdego człowieka. Opisano więc proces tworzenia się idealnego obrazu siebie, zaprezentowano komponenty i funkcje idealnego obrazu siebie oraz ukazano znaczenie idealnego obrazu siebie w procesie samoregulacji. Jednym z podstawowych aspektów podkreślających wagę idealnego obrazu "Ja" jest idealny obraz roli zawodowej, do której człowiek się przygotowuje lub którą już wykonuje. Pełni on wówczas rolę ważnego czynnika motywacyjnego dla szerokiej gamy zachowań. Przedstawione to jest w rozdziale czwartym, w którym po zasygnalizowaniu znaczenia obrazu roli zawodowej w procesie samoregulacji zaprezentowano bardziej szczegółowo znaczenie obrazu roli zawodowej (zwłaszcza w wersji idealnej i powinnościowej) dla aktywności akademickiej, aktywności prospołecznej oraz aktywności własnej jednostki. Psycholog to zawód zaufania społecznego, a więc z osobami go wykonującymi wiążą się nie tylko wysokie wymagania kompetencyjne, ale również (a czasem przede wszystkim) wysokie kompetencje etyczne i moralne. Stąd też w rozdziale piątym zaprezentowano kulturowe i zawodowe konteksty obrazu psychologa, a w szczególności percepcję społeczną psychologa i jego pracy oraz predyspozycje indywidualne, kompetencje osobiste i standardy etyczne istotne dla obrazu psychologa w kontekście zawodowym. Powyższe założenia teoretyczne stały się podstawą programu badawczego, adresowanego do studentów rozpoczynających studia na kierunku psychologia (jednolite studia magisterskie), w którym udział był dobrowolny. Przedmiotem badań były obrazy siebie oraz obraz "idealnego psychologa", a uzyskany materiał badawczy został poddany wielopłaszczyznowym analizom i interpretacjom, ważnym z perspektywy indywidualizacji procesu kształcenia oraz realizacji osobistych planów rozwojowych. W szczególności poszukiwano odpowiedzi na sześć wiodących pytań: 1. Jaki jest początek procesu poszukiwań "Nauczyciela i Mistrza", czyli jak ogół badanych osób rozpoczynających studia widzi siebie, jacy chcieliby być oraz jaki ich zdaniem powinien być "idealny psycholog"? 2. Jaką rolę na tym etapie poszukiwań pełni zmienna płci, tak istotna w dzisiejszym społeczeństwie, a szczególnie ważna w osobistym poczuciu identyfikacji, jakości osobistych percepcji siebie i świata, aż po oczekiwania i preferencje tak w poszukiwaniu pomocy profesjonalnej, jak i w korzystaniu z działań pomocowych? 3. Wiedząc, że każdy z nas w sposób wysoce subiektywny spostrzega siebie i świat, istotne stało się pytanie o to, z czym przychodzą (czyli obrazy siebie) i dokąd zmierzają (czyli idealny obraz roli) osoby o różnym realnym obrazie siebie. 4. Również idealne osobiste wzorce rozwojowe są wysoce zindywidualizowane, a więc ważne staje się pytanie o to, z czym przychodzą (czyli obrazy siebie) i dokąd zmierzają (czyli idealny obraz roli) osoby o różnym idealnym obrazie siebie. 5. I wreszcie obraz "idealnego psychologa", czyli "Nauczyciela i Mistrza", albowiem ideały i powinności różnią ludzi, choć często używane słowa są te same. Stąd też pytanie o to, z czym przychodzą (czyli obrazy siebie) i dokąd zmierzają (czyli idealny obraz roli) osoby o różnym obrazie swojego "Nauczyciela i Mistrza", czyli "idealnego psychologa". 6. W sposób naturalny dopełnieniem powyższych pytań staje się analiza faktów związanych z efektywnością poszukiwania "Nauczyciela i Mistrza", a więc powodzenia w realizacji pierwszego etapu poszukiwań (czyli skutecznego studiowania).