Utwór dramatyczny należący do cyklu dramatów Dziady. Powstawał w latach 1832 w Dreźnie. Ze względu na miejsce powstania niekiedy określany mianem Dziadów drezdeńskich.

Dramat cechuje nieciągłość, fragmentaryczność i otwarta, swobodna kompozycja. Żaden z licznych wątków fabularnych nie został ukończony. Do całego cyklu nawiązuje scena IX (obrzęd tytułowych Dziadów).

Plan historyczny utworu dzieli się na dwie części jawną (oficjalny wymiar rzeczywistości) i ukrytą (martyrologia, spiski i walka narodowowyzwoleńcza). W części jawnej poeta staje się bezlitosnym analitykiem i krytycznym obserwatorem zaprezentowanej w utworze zbiorowości. W części ukrytej autor zawarł swoją drezdeńską koncepcję martyrologicznej historii Polski.

Przez badaczy trzecia część Dziadów jest uznawana za arcydzieło polskiego dramatu romantycznego, m.in. ze względu na połączenie w jednym utworze problematyki polityczno-historycznej z metafizyczną.