Spis treści

I Piotr Krasny, Koncepcja sztuki sakralnej wypracowana w kręgu Karola Boromeusza i jej recepcja w epoce nowożytnej

Wstęp

Zarys biografii Karola Boromeusza

Wydawnictwa wyrażające stosunek Karola Boromeusza, jego współpracowników i najbliższych uczniów do sztuki sakralnej

Dekrety pierwszych synodów mediolańskiej archidiecezji i prowincji kościelnej

Instrukcje o budynkach i sprzętach kościelnych

Inne instrukcje wydane w archidiecezji mediolańskiej za rządów Boromeusza

Książeczka przypomnień

Kazania Boromeusza

Wczesne wydawnictwa hagiograficzne poświęcone Boromeuszowi

Konkluzja

Patronat artystyczny Karola Boromeusza na tle jego działalności reformatorskiej i duszpasterskiej

Rola wizytacji kanonicznych i apostolskich w rozpoznaniu stanu architektury sakralnej w mediolańskiej archidiecezji i prowincji kościelnej

Organizacja budów, przebudów i restauracji kościołów. Znaczenie fabryk-instytucji w tych działaniach

Architekci na usługach Boromeusza

Restauracje „starodawnych” kościołów

Nowe urządzenie katedry mediolańskiej

Fabryki kościołów pomocniczych związanych z katedrą mediolańską

Przekształcenie świątyń zakonnych w nowych dzielnicach

Mediolanu w ośrodki masowego duszpasterstwa

Budowa nowych Kościołów-sanktuariów maryjnych w archidiecezji mediolańskiej

Sakralizacja przestrzeni publicznej w Mediolanie

Patronat w zakresie malarstwa i rzeźby

Fundacje wyrobów złotniczych. Konkluzja

Kluczowe zagadnienia patronatu artystycznego i poglądów na sztukę w kręgu Karola Boromeusza

Ścisłe podporządkowanie ukształtowania kościoła i jego wyposażenia zasadom sprawowania liturgii

Wspaniała oprawa artystyczna liturgii jako środek do pobudzania pobożności wiernych

Zasada stosowności w kształtowaniu sztuki sakralnej

Chrześcijańska tradycja artystyczna jako źródło rozwiązań określających tożsamość sztuki Kościoła katolickiego

Miejsce obrazów w życiu Kościoła

Rola biskupa we właściwym kształtowaniu sztuki sakralnej

Rola artystów w kształtowaniu sztuki sakralnej

Konkluzja

Inspiracje dla poglądów na sztukę Karola Boromeusza i jego współpracowników oraz dla patronatu artystycznego tego hierarchy

Pisma Ojców Kościoła i wczesnochrześcijańskie budownictwo sakralne

Regulacje prawne i patronat artystyczny włoskich biskupów-reformatorów działających w dwóch pierwszych tercjach wieku XVI

Protestanckie koncepcje sztuki sakralnej i regulacje prawne wpływające na jej tworzenie

Starożytna filozofia i retoryka pogańska

Nowożytna teoria sztuki

Konkluzja

Wydawnictwa, wypowiedzi i działalność Karola Boromeusza oraz jego współpracowników jako wzorce stosunku biskupów do sztuki w czasach po Soborze Trydenckim. Recepcja poglądów i patronatu artystycznego Boromeusza wśród jego następców i uczniów

Instrukcje i patronat artystyczny Karola Boromeusza jako kwintesencja „normy i formy” sztuki Kościoła rzymskiego

Regulacje w Aktach Kościoła Mediolańskiego i niektóre aspekty patronatu Boromeusza nad sztuką jako zachęta do zachowania lokalnych zwyczajów w kształtowaniu sztuki sakralnej

Instrukcje o budynkach i sprzętach kościelnych wzorowane na mediolańskich

Konkluzja

Oddziaływanie Instrukcji i innych pism opracowanych w kręgu Boromeusza oraz jego patronatu artystycznego na sztukę w Rzeczypospolitej

Zakończenie

II Michał Kurzej, Wstęp do przekładu. Okoliczności powstania Instrukcji i ich rola w programie reformy archidiecezji mediolańskiej

Problem autorstwa Instrukcji

Kompozycja dzieła i jego zasadnicze zalecenia

Język Instrukcji i zastosowana w nich terminologia artystyczna

Reedycje Instrukcji i ich rola w badaniach nad sztuką

Zasady przygotowania przekładu

Zasady opracowania tekstu przekładu i jego zilustrowania

III Instrukcje o budynkach i sprzętach kościelnych w dwóch księgach – przełożył Michał Kurzej

Instrukcji księga I

Rozdział I. O lokalizacji kościoła

O sąsiedztwie i połączeniu budynków kościelnych z miejscem kościoła

O parceli pod budowę kościoła

O wielkości powierzchni kościoła

Rozdział II. O kształcie kościoła

O sposobie budowania kościoła w kształcie krzyża

Rozdział III. O ścianach zewnętrznych i fasadzie

Rozdział IV. O atrium, portyku i kruchcie

Rozdział V. O przekryciu i zadaszeniu

Rozdział VI. O posadzce

Rozdział VII. O wejściach

Rozdział VIII. O oknach

Rozdział IX. O kościelnych schodach i stopniach

Rozdział X. O prezbiterium

Rozdział XI. O ołtarzu głównym

O stopniach ołtarza głównego

O miejscu wizerunku Ukrzyżowanego

Rozdział XII. O chórze

Rozdział XIII. O tabernakulum Najświętszego Sakramentu

Rozdział XIV. O kaplicach i ołtarzach bocznych

Rozdział XV. Instrukcja o cechach wspólnych prezbiteriów, kaplic oraz ołtarzy głównych i bocznych

O wnęce na ampułki

O żelaznym gwoździu do zawieszania biretu

O dzwonku

O kratach kaplic i przegrodach ołtarzy

O drewnianej listwie ołtarza

O krośnie używanym do ołtarza

O drewnianym stopniu z tyłu ołtarza

O mensie ołtarza głównego

O wgłębieniu na święte relikwie w ołtarzu, który ma być konsekrowany

O mensie ołtarza i woskowanym płótnie

O kamieniu portatylu

Rozdział XVI. O miejscach, naczyniach i relikwiarzach, w których składa się święte relikwie

O pierwszym typie miejsca na relikwie

O drugim typie miejsca na relikwie

O trzecim typie miejsca na relikwie

O naczyniach i relikwiarzach, które mają być złożone w wyżej opisanych miejscach

Rozdział XVII. O świętych wizerunkach i obrazach

Czego należy się wystrzegać, a co przeciwnie, trzeba zachowywać w świętych obrazach

O stosowności świętych wizerunków

O atrybutach świętych

O miejscach niestosownych dla świętych obrazów

O zwyczaju błogosławienia wizerunków

O wypisywanych niekiedy imionach świętych

O ozdobnikach i dodatkach dekoracyjnych

O tablicach wotywnych

Rozdział XVIII. O lampach i lampadariach

O kształcie lamp

O lampadarium i jego kształcie

O liczbie lamp

O miejscu lampadarium

Rozdział XIX. O baptysterium. O miejscu i kształcie kaplicy chrzcielnej

O ołtarzu kaplicy chrzcielnej

O miejscu baptysterium tam, gdzie nie można go zbudować poza kościołem

O różnicach baptysteriów typu rzymskiego i ambrozjańskiego

O lokalizacji i kształcie baptysterium typu rzymskiego

O srebrnej łyżce

O lokalizacji i kształcie baptysterium typu ambrozjańskiego

Cechy wspólne baptysteriów rzymskich i ambrozjańskich

O cyborium

O pokrywie

O otoczeniu baptysteriów obydwu typów

O kolumnadzie

O konopeum

O szafie na święte krzyżmo itp

O mniejszym baptysterium

O innym kształcie kaplicy i otoczenia na użytek obu typów baptysteriów – rzymskiego i ambrozjańskiego

O lokalizacji baptysterium po prawej stronie

Drugi kształt baptysterium typu rzymskiego

O drugim naczyniu

Drugi kształt baptysterium typu ambrozjańskiego

O sakrarium

Wspólne cechy baptysteriów w drugim kształcie dla obu obrządków

O cyborium i szafie

O innym kształcie cyborium

O drzwiczkach cyborium

O trzecim kształcie baptysterium wyłącznie na użytek rzymski

Rozdział XX. O sakrarium

Pierwszy kształt sakrarium

Drugi kształt sakrarium

Rozdział XXI. O kropielnicy

Rozdział XXII. O ambonach i pulpicie

O dwóch ambonach

O jednej ambonie

O lokalizacji ambon

O kazalnicy

Rozdział XXIII. O konfesjonale

O liczbie konfesjonałów

Kształt konfesjonału

O podstawie

O siedzisku spowiednika

O wysokości konfesjonału

O listwie, na której opiera się spowiednik

O klęczniku penitenta

O stopniu podnóżka

O środkowym okienku

O wizerunku Ukrzyżowanego

O tym, co umieszcza się na innych deskach konfesjonału

O puszkach na ofiary, których nie umieszcza się w konfesjonałach

W którym miejscu kościoła należy ustawić konfesjonały

O miejscu spowiednika i penitenta

Rozdział XXIV. O przepierzeniach służących do podzielenia kościoła

Rozdział XXV. O kobiecych siedziskach, które nazywają ławkami

Rozdział XXVI. O dzwonnicy i dzwonach

O kondygnacjach

O oknach

O schodach

O zwieńczeniu

O wejściu

O miejscu dzwonnicy

O liczbie dzwonów

O zegarze

O innym kształcie dzwonnicy

O słupach ceglanych zamiast dzwonnicy

O błogosławieniu dzwonów i tym, czego należy unikać przy ich odlewaniu

Rozdział XXVII. O grobach i cmentarzach

O podwójnej pokrywie grobu

O antabie grobu

O cmentarzach

O miejscu kostnicy

O bramach cmentarnych

Rozdział XXVIII. O zakrystii

O lokalizacji i oknach zakrystii

O podłodze zakrystii

O drzwiach zakrystii

O miejscu świętego wizerunku i ołtarza w zakrystii

O oratorium albo ołtarzu w zakrystii

O tabliczce modlitw

O lawaterzu

O komodzie na szaty liturgiczne

O drążkach do wywieszania szat liturgicznych

O szafce bibliotecznej

O okazalszej szafie

O szafie na stroje kanonickie

Rozdział XXIX. O miejscu, w którym przechowuje się mary i inne rzeczy tego typu

Rozdział XXX. O kaplicach, w których trzeba czasem odprawiać msze

Rozdział XXXI. O kaplicach, w których nie odprawia się mszy

Rozdział XXXII. O kościele zakonnic

O ołtarzu głównym

O oknie, które trzeba zrobić z widokiem na ołtarz główny

O oknie używanym do wydawania szat liturgicznych

O okienku do rozdawania Komunii Świętej

O oknie świętych relikwii

O wnęce na święty olej chorych

O stopniach ołtarza

O zakrystii

O kaplicach

O oknie ołtarzowym

O wewnętrznej części kościoła

O dzwonnicy

Rozdział XXXIII. O klasztorze żeńskim

O salce kapitularza

O refektarzu i piwnicy na wino

O kuchni

O miejscu do mycia rąk

O miejscu do ogrzewania

O miejscu do pracy

O krużganku

O rozmównicach

O oknach do rozmawiania

O drzwiach

O kołach

O piekarni

O pralni

O fryzjerni

O pomieszczeniu kancelarii

O magazynie

O aptece

O miejscach na piętrze klasztoru, a najpierw o wnętrzu sypialnym, czyli dormitorium

O latrynach

O pomieszczeniu szkoły nowicjuszek

O szatni

O spiżarni

O infirmerii

O szkole dla dziewcząt

O ogrodach i zieleńcach klasztornych

O karcerze i miejscu odosobnienia

O miejscu słuchania świętej spowiedzi

O mieszkaniu gościnnym dla spowiednika

O mieszkaniu gościnnym dla zewnętrznych służących i dochodzących chłopów

O domu konwersek

Kilka uwag ogólnych o założeniu klasztornym

Rozdział XXXIV. Kilka uwag ogólnych o budynku kościelnym

Instrukcji księga II o sprzętach kościelnych

Rozdział I. O sprzętach katedry

Sprzęty do mszy, liturgii i obrzędów zastrzeżonych dla biskupa

Urządzenie ołtarza głównego do mszy biskupiej

Strój, szaty i insygnia biskupa, które muszą być używane do mszy, liturgii i uroczystych obrzędów

Szaty dla duchownych służących biskupowi przy uroczystym sprawowaniu służby Bożej

Pozostałe sprzęty używane do mszy, liturgii i innych uroczystych obrzędów biskupich

Paramenty, które jak wspomniano wyżej, są zastrzeżone do użytku biskupa i ze względu na wielość kolorów muszą być w pięciu egzemplarzach

Tkaniny liturgiczne, uszyte z lnu lub batystu i przeznaczone do obrzędów biskupich, które zostały

już wymienione w powyższym spisie, ale ze względu na utrzymanie w czystości i konieczność prania powinny być w większej liczbie, jak to dokładnie wymieniono poniżej, w podrozdziale o paramentach lnianych

Lniane paramenty biskupie

Lniane paramenty używane przez asystę usługującą biskupowi

O paramentach, których używają kanonicy i inni księża kościołów katedralnych do mszy konwentualnych i obrzędów liturgicznych

Urządzenie ołtarza głównego

Paramenty używane do mszy konwentualnych i służby Bożej

Paramenty używane wyłącznie do mszy

Paramenty, których używa się wspólne do mszy konwentualnych, liturgii i procesji

Księgi, czyli tomy używane do liturgii w kościele metropolitalnym do obrządku ambrozjańskiego

Księgi, czyli tomy używane do liturgii w innych kościołach katedralnych

Sprzęty, których używa się do czczenia i rozdawania

Świętej Eucharystii oraz udzielania innych sakramentów

Sprzęty wspólne dla różnych obrzędów

Sprzęty wyłącznie do liturgii pogrzebowej

Sprzęty zakrystii katedralnej

Oprócz tego następujące księgi, czyli tomy

W kościele katedralnym mają być również księgi parafialne, te mianowicie

Sprzęty użytkowe, które mają być przechowywane z jakimś miejscu bardzo blisko zakrystii

O powodach, dla których pewne sprzęty muszą być w większej liczbie

Wyliczenie rzeczy, które mają być w dwóch odmianach

Zestaw rzeczy, które muszą być w trzech odmianach

Zestaw wyżej szczegółowo wyliczonych tkanin i szat liturgicznych, które muszą być w pięciu egzemplarzach

Zestaw tkanin lnianych, które muszą być w wielu egzemplarzach, żeby ich używać na zmianę, kiedy część z nich jest w praniu

Lniane tkaniny ołtarzowe na msze konwentualne

Lniane tkaniny kapłańskie do mszy konwentualnych

Tkaniny lniane dla asysty w mszach konwentualnych

Tkaniny lniane służące do rozdawania ludziom w kościele Komunii Świętej

Tkaniny lniane używane do różnych obrzędów

Paramenty ołtarza bocznego w bazylice katedralnej

Wyliczenie rzeczy, które na różne dni powinny być w dwóch odmianach, a także, ze względu na różnorodność kolorów, dla każdej z nich w pięciu egzemplarzach

Zestaw paramentów lnianych

Sprzęty ołtarza bocznego, który nie ma żadnej fundacji, ale z ważnego powodu ma zezwolenie biskupa

Paramenty wspólne dla wielu ołtarzy bocznych

Rozdział II. O sprzętach kolegiaty

Zestaw sprzętów ołtarza głównego

Paramenty do odprawiania mszy konwentualnych i służby Bożej

Lista paramentów używanych wyłącznie do mszy

Paramenty, których używa się wspólnie do mszy konwentualnych, liturgii i procesji

Księgi, czyli tomy używane do liturgii w kolegiatach obrządku rzymskiego

Księgi, czyli tomy używane do liturgii w kolegiatach obrządku ambrozjańskiego.

Sprzęty, których używa się do czczenia i rozdawania

Świętej Eucharystii oraz udzielania innych sakramentów

Paramenty, które są wspólne dla różnych świętych obrzędów  

Sprzęty wyłącznie do liturgii pogrzebowej

Sprzęty zakrystii kolegiaty

Oprócz tego następujące księgi, czyli tomy

Oprócz tego następujące księgi parafialne

Sprzęty użytkowe, które mają być przechowywane z jakimś miejscu bardzo blisko zakrystii

O sprzętach, które ze względu na zasadę używania w dni uroczyste muszą być w dwóch odmianach

Zestaw rzeczy, które muszą być w trzech odmianach

Zestaw tkanin i szat liturgicznych, które muszą być w pięciu egzemplarzach

Liczba paramentów lnianych

Tkaniny ołtarzowe

Lniane tkaniny kapłańskie do mszy konwentualnych

Tkaniny lniane dla kleryków

Tkaniny lniane służące do rozdawania Komunii Świętej

Tkaniny lniane używane do różnych obrzędów

Sprzęty ołtarzy bocznych kolegiaty

Sprzęty ołtarza bocznego, który ma zezwolenie z ważnego powodu

Sprzęty wspólne

Rozdział III. O sprzętach kościoła parafialnego

Zestaw sprzętów ołtarza głównego

Szaty liturgiczne proboszcza używane do mszy parafialnej bez śpiewu

Szaty liturgiczne używane wspólnie przez proboszcza i pozostałych duchownych nie tylko do uroczystych mszy parafialnych ze śpiewem, ale też przez służących przy innych uroczystościach liturgicznych

Pozostałe sprzęty, używane wyłącznie do mszy

Paramenty, których używa się wspólnie do liturgii i procesji

Tomy, czyli księgi liturgiczne w kościele parafialnym obrządku rzymskiego

Tomy, czyli księgi liturgiczne w kościele parafialnym obrządku ambrozjańskiego.

Sprzęty, których używa się do czczenia i rozdawania Świętej Eucharystii oraz udzielania innych sakramentów

Sprzęty wspólne dla różnych obrzędów

Sprzęty wyłącznie do liturgii pogrzebowej

Sprzęty zakrystii kościoła parafialnego

Oprócz tego następujące księgi, czyli tomy

Sprzęty użytkowe, które mają być przechowywane z jakimś miejscu bardzo blisko zakrystii  

O zestawie rzeczy, które są potrzebne w dwóch odmianach, bo co do zasady powinny być cenniejsze, gdy używa się ich w dni uroczystsze

Zestaw wyżej wymienionych tkanin i szat liturgicznych, których komplety muszą być w pięciu egzemplarzach

Liczba tkanin lnianych

Tkaniny ołtarza głównego

Lniane szaty kapłańskie do mszy parafialnych bez śpiewu

Szaty lniane do mszy ze śpiewem

Tkaniny lniane służące do rozdawania Komunii Świętej

Tkaniny lniane używane do różnych obrzędów

Sprzęty ołtarzy bocznych kościoła parafialnego

Sprzęty ołtarza bocznego, który ma zezwolenie z ważnego powodu

Sprzęty wspólne

Rozdział IV. O sprzętach kościoła prostego i jego zakrystii

Rozdział V. O zgodności szat i ich ozdób

Tkaniny i szaty liturgiczne tego samego materiału i koloru

Tkaniny i szaty tego samego koloru, co wyżej wymienione, które powinny być z innego materiału

Ozdoby tkanin, które powinny być do siebie jak najlepiej dopasowane pod względem materiału, koloru i techniki wykonania

Część druga Księgi II

O kształcie paramentów

O krzyżu

O świecznikach

O gasidle i przykrywce

O tablicy kanonów

O obrusach ołtarza

O antependiach

O szlaku albo pasie do ozdoby ołtarza

O tkaninie do nakrycia ołtarza

O nakryciu podestu i stopni ołtarza

O pończochach biskupich

O pantoflach

O humerale

O albie i jej parurze, czyli ozdobie

O sznurze

O stule

O manipularzu

O tunicelli

O dalmatyce

O rękawicach biskupich

O ornacie

O piusce

O mitrze

O pierścieniu

O gremiale

O pastorale

O kapie

O pektorale

O welum subdiakońskim

O welach asysty

O welum kielichowym

O kielichu

O patenie

O pokrowcu na kielich

O futerale kielicha

O korporale

O bursie

O puryfikaterzu

O ampułkach

O tacce

O mszale

O zakładce do mszału

O nakryciu mszału

O poduszce pod mszał

O przyrządzie do podtrzymywania świecy używanym w liturgii pontyfikalnej

O kadzielnicy, łódce i łyżeczce

O nakryciu tronu biskupiego

O stołkach asysty biskupa

O faldistorium

O nakryciu faldistorium

O poduszkach faldistorium

O kredencji i innych rzeczach

O ręczniku do wycierania rąk

O księgach lekcjonarza, epistolarza i ewangelistarza oraz ich nakryciach

O okryciu pulpitu i ambony

O przenośnym naczyniu na wodę święconą

O ręczniku, czyli chustce do wycierania głów ochrzczonych

O naczyniach na oleje święte

O welach naczyń na święte oleje

O naczyniach pomocniczych

O nożycach używanych do sakramentu święceń

O misce do różnych obrzędów biskupich

O księdze egzorcyzmów

O lichtarzach

O gasidłach

O chorągwi, czyli sztandarze

O kołatkach drewnianych

O nakryciu siedziska dla księdza

O oponach

O pulpitach

O księgach, czyli tomach kościelnych

O konopeum

O monstrancji Świętej Eucharystii

O puszce

O pokrowcu na puszkę

O welum puszki

O baldachimach

O latarniach

O krótszych lichtarzach

O obrusach używanych do Komunii Świętej

O długich ławach

O naczyniu do puryfikacji

O krzyżu noszonym do chorych

O przenośnej tabliczce do przekazywania znaku pokoju

O komży

O naczyniach i narzędziach przechowywanych w zakrystii

O naczynkach na oleje święte w kościele macierzystym

O naczyniach na oleje święte w kościele parafialnym

O naczynku ostatniego namaszczenia

O naczyniu przeznaczonym do przenoszenia wody chrzcielnej

O naczynku, w którym przechowuje się święte hostie

O naczyniu służącym do mycia kielicha i prania korporałów

O skrzynkach na korporały i puryfikaterze

O dywanie używanym przez księdza zakładającego szaty liturgiczne

O ręcznikach do wycierania rąk

O tablicach, które mają być zawieszone w zakrystii

O paramentach do liturgii pogrzebowej

O krzyżach do katafalku

O świecznikach do katafalku

O zestawie innych narzędzi

Rozdział

Należący do obu ksiąg tej instrukcji

Bibliografia

Indeks osób

Indeks topograficzny

Indeks rzeczowy

Spis ilustracji

• Titel: Mediolańskie instrukcje o budynkach i sprzętach kościelnych wydane na polecenie Karola Boromeusza i ich recepcja w Kościele katolickim
• Autor: Piotr Krasny, Michał Kurzej
• ISBN: 978-83-242-6571-8, 9788324265718
• Veröffentlichungsdatum: 2021-08-19
• Format: E-book
• Artikelkennung: e_24js
• Verleger: Wydawnictwo UNIVERSITAS