E-book details

Delimitacja transgranicznych obszarów funkcjonalnych

Delimitacja transgranicznych obszarów funkcjonalnych

Jerzy Ładysz

Ebook

Monografia prezentuje wyniki badań, w których wykorzystano materiały zebrane podczas 7-miesięcznego stażu naukowego autora w Czechach. Badania dotyczą nowego paradygmatu polityki rozwoju, jakim jest podejście funkcjonalne do zintegrowanego rozwoju terytorialnego. Podjęte zagadnienie wiąże się z wdrażaniem najnowszego rozporządzenia unijnego w sprawie celu „Europejska współpraca terytorialna”, z realizacją trzeciego celu strategicznego Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2030 oraz zapisów Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym w sprawie obszarów funkcjonalnych. W monografii przedstawiono metodę delimitacji transgranicznych obszarów funkcjonalnych, w tym zestaw ramowych kryteriów i etapów delimitacji, oraz wynik jej pilotażowego zastosowania – wyznaczenie trzech wariantów przebiegu granic karkonoskiego transgranicznego obszaru funkcjonalnego i wybór wariantu optymalnego. Opracowanie opiera się na bogatym zapleczu literaturowym i źródłowym. Zaprezentowana metoda i studium przypadku mogą być użyteczne zarówno dla instytucji zarządzających programami współpracy transgranicznej, jak i dla władz lokalnych, dla których mogą stanowić materiał pomocniczy przy podejmowaniu decyzji w sprawach tworzenia i funkcjonowania transgranicznych obszarów funkcjonalnych.

Wprowadzenie 9
1. Transgraniczne obszary funkcjonalne jako instrument polityki rozwoju wspierający integrację funkcjonalną i spójność terytorialną 13
1.1. Obszary funkcjonalne – przejaw podejścia funkcjonalnego do planowania zintegrowanego rozwoju terytorialnego 13
1.2. Transgraniczny obszar funkcjonalny 18
1.2.1. Cechy wyróżniające i próba zdefiniowania 18
1.2.2. Transgraniczny obszar funkcjonalny w systemie współpracy transgranicznej, planowania i zagospodarowania przestrzennego 19
1.3. Transgraniczne powiązania funkcjonalne jako główne kryterium delimitacji transgranicznych obszarów funkcjonalnych 24
1.3.1. Transgraniczna ciągłość i komplementarność funkcji zagospodarowania przestrzennego 25
1.3.2. Relacje transgraniczne 26
1.3.3. Przepływy transgraniczne 27
1.4. Prawa naturalne rozwoju w odniesieniu do transgranicznych obszarów funkcjonalnych 27
1.4.1. Minimalizacja wysiłku 28
1.4.2. Koncentracja przestrzenna 29
1.4.3. Sukcesja funkcji zagospodarowania terenu 30
1.4.4. Efekt wymywania zasobów 30
1.4.5. Dyfuzja przestrzenna innowacji i form zagospodarowania 31
1.4.6. Rosnąca entropia struktur przestrzennych 31
1.4.7. Samoreplikacja, powielanie struktur przestrzennych, w tym duplikacja struktur przygranicznych. 32
1.4.8. Rosnąca złożoność struktur przestrzennych i organizacyjnych, samoorganizacja 33
1.4.9. Hierarchiczna struktura systemów przestrzennych, prawo Zipfa 35
1.5. Przykłady transgranicznych obszarów funkcjonalnych tworzonych na granicach Polski 36
1.5.1. Transgraniczny obszar funkcjonalny „Beskid Niski” 36
1.5.2. Transgraniczny obszar funkcjonalny „Kremenaros” 37
1.5.3. Transgraniczny obszar funkcjonalny „Brama Przemyska” 37
1.5.4. Polsko-litewski transgraniczny obszar funkcjonalny 38
1.6. Obszary funkcjonalne w zasięgu Karkonoszy wyznaczone w Planie zagospodarowania przestrzennego województwa dolnośląskiego 39
2. Założenia metodyczne badań 43
2.1. Cel, hipoteza i metody badań 43
2.2. Metoda waloryzacji krajobrazu 43
2.2.1. Pojęcie krajobrazu i walorów krajobrazowych 43
2.2.2. Metoda bonitacji punktowej zastosowana do waloryzacji krajobrazu 44
2.3. Wstępnie przyjęte kryteria delimitacji transgranicznego obszaru funkcjonalnego 47
3. Wyniki badań – analizy w ramach przyjętych kryteriów delimitacji karkonoskiego transgranicznego obszaru funkcjonalnego 49
3.1. Wiodąca transgraniczna funkcja zagospodarowania przestrzennego – ochrona przyrody 49
3.1.1. Parki narodowe 53
3.1.2. Obszary Natura 2000 53
3.1.3. Parki krajobrazowe 55
3.1.4. Geopark „Karkonoski Park Narodowy z otuliną” 56
3.1.5. Inne formy ochrony przyrody 56
3.2. Waloryzacja atrakcyjności krajobrazu 57
3.2.1. Rzeźba terenu 57
3.2.2. Hipsometria 58
3.2.3. Wody powierzchniowe 58
3.2.4. Pokrycie terenu 59
3.2.5. Atrakcyjność wizualna krajobrazu górskiego 60
3.2.6. Końcowe wyniki waloryzacji 61
3.3. Wyróżniająca transgraniczny obszar górski Karkonoszy hipsometria i rzeźba terenu 63
3.4. Trwały element wspólnego dziedzictwa kulturowego – regionalny karkonoski styl architektoniczny zabudowy po obu stronach granicy 67
3.5. Ruch turystyczny 72
3.6. Połączenia transgraniczne różnymi rodzajami transportu 74
3.6.1. Drogowe miejsca przekraczania granicy 74
3.6.2. Połączenia kolejowe 75
3.6.3. Połączenia autobusowe 76
3.6.4. Infrastruktura lotnicza 77
3.7. Sieć transgranicznych szlaków turystycznych pieszych i rowerowych, infrastruktura narciarska 77
3.8. Instytucjonalna współpraca zagraniczna, realizacja projektów transgranicznych. 79
3.9. Jednostki terytorialno-statystyczne po obu stronach granicy 82
3.10. Szczeble samorządu lokalnego po obu stronach granicy 83
3.11. Rodzaje dokumentów planistycznych i obszary, dla których są opracowywane 84
3.12. Potencjał demograficzny i powierzchnia 85
3.13. Podsumowanie – wewnętrzne cechy podobieństwa obszaru 88
4. Wynik badania – wyznaczenie granic karkonoskiego transgranicznego obszaru funkcjonalnego z uwzględnieniem różnych jednostek podziału podstawowego 90
4.1. Delimitacja na poziomie jednostek LAU2 90
4.2. Delimitacja na poziomie jednostek pomocniczych gmin 92
4.3. Delimitacja według historycznych granic gmin 94
4.4. Wybór delimitacji podstawowej 96
4.5. W kierunku strategii rozwoju karkonoskiego transgranicznego obszaru funkcjonalnego – wybrane wyzwania i konflikty przestrzenne oraz propozycje działań naprawczych 97
4.5.1. Wybrane wyzwania i konflikty przestrzenne w odniesieniu do karkonoskiego transgranicznego obszaru funkcjonalnego 97
4.5.2. Propozycje działań na rzecz ochrony ekosystemów Karkonoszy, zmniejszania antropopresji, poprawy dostępności transportowej i spójności terytorialnej 98
4.6. Propozycja ramowych kryteriów i etapów delimitacji transgranicznych obszarów funkcjonalnych 101
4.6.1. Ramowe kryteria delimitacji 101
4.6.2. Warunek pierwotny – analiza zasadności tworzenia nowej struktury 102
4.6.3. Ramowe etapy delimitacji 103
Zakończenie 105
Literatura 110
Spis fotografii 120
Spis map 120
Spis rysunków 121
Spis tabel 121
Summary 122