E-book details

Nowe Ateny ks. Benedykta Chmielowskiego - kompendium wiedzy barokowej. Warsztat pisarski twórcy encyklopedii

Nowe Ateny ks. Benedykta Chmielowskiego - kompendium wiedzy barokowej. Warsztat pisarski twórcy encyklopedii

Maria Wichowa

Ebook

Publikacja stanowi wszechstronną prezentację pierwszej polskiej encyklopedii późnobarokowej, czterotomowego dzieła Benedykta Chmielowskiego Nowe Ateny. Ponieważ to kompendium było przyjęte przez współczesnych z uznaniem, zaś przez potomnych, a w szczególności badaczy, oceniane lekceważąco, autorka podjęła próbę pokazania jego rzeczywistej wartości, zaprezentowania go w wielu aspektach, przeprowadzenia jego wielokierunkowej analizy i na tej podstawie przywrócenia mu należnego miejsca na kartach historii literatury polskiej. Autorka pokazuje encyklopedię jako kompendium wiedzy późnobarokowej, a także przedstawia Chmielowskiego jako uczonego rzetelnie prezentującego stan nauki swoich czasów i polihistora.

*

Książka, będąca swoistym opus vitae autorki, przybliży współczesnemu odbiorcy opus magnum ks. Chmielowskiego. Dotychczas nie powstała monografia, która w sposób pełny prezentowałaby wyjątkowość dzieła ks. Benedykta Chmielowskiego. Nowe Ateny nie należą do tekstów powszechnie znanych, ale dzięki pracy prof. Marii Wichowej wiedza o tej barokowej encyklopedii dotrze do większej liczby jej potencjalnych odbiorców.

Z recenzji prof. dr hab. Krystyny Krawiec-Złotkowskiej

Wstęp 11

1. Encyklopedyzm XVII i XVIII wieku. Nowe Ateny Benedykta Chmielowskiego 11

2. Zarys biografii              17

3. Literackie laudacje Nowych Aten Benedykta Chmielowskiego         20

4. Przegląd literatury przedmiotu 25

 

Rozdział I. Wyjaśnienie tytułu dzieła. Koncept w ramie literackiej Nowych Aten Benedykta Chmielowskiego (na przykładzie karty tytułowej)            33

 

Rozdział II. Nowe Ateny Benedykta Chmielowskiego jako wybitne kompendium wiedzy późnobarokowej powstałe na drodze kompilacji dzieł naukowych doby baroku             43

 

Rozdział III. Benedykta Chmielowskiego barokowe horyzonty pracy naukowej            61

1. Wartość naukowa dzieła Chmielowskiego           61

  1. Dialog z tradycją antyczną. Rozważania Chmielowskiego o przemijaniu i o pamięci przeszłości: „Który wiek, czy stary, czy nowy polerowniejszy?”       65
  2. Rozum i wiara w warsztacie naukowym Benedykta Chmielowskiego            76
  3. Benedykta Chmielowskiego uwagi o doskonałości Kościoła katolickiego     95
  4. Benedykt Chmielowski jako zbieracz i badacz mirabiliów 98

 

Rozdział IV. Benedykt Chmielowski – polihistor     111

  1. Nowe Ateny Benedykta Chmielowskiego, czyli kompendium prezentujące wiedzę z obszaru różnych dyscyplin naukowych 111
  2. Benedykt Chmielowski – „wielki lingwista”, biegły znawca i obrońca łaciny (w świetle Nowych Aten) 120
  3. Biografistyka w Nowych Atenach Benedykta Chmielowskiego        131

 

Rozdział V. Nowe Ateny jako przewodnik turystyczny         151

1. Przewodnik – cechy gatunkowe             151

  1. Sarmackie i europejskie perspektywy poznawania świata w Nowych Atenach Benedykta Chmielowskiego, przewodniki staropolskie     152

3. Theatrum potencjalnego peregrynanta, lustratora świata, na scenie Nowych Aten „esencyjalne i osobliwe scienda” prezentujące        160

4. Deskrypcja Włoch w Nowych Atenach Benedykta Chmielowskiego             161

5. Lustrator Rzeczypospolitej i apologeta jej ustroju. Brylant nieoszacowany Korony Polskiej – dyskurs o złotej wolności         170

 

Rozdział VI. Nowe Ateny jako poradnik    185

1. Poradnik. Cechy gatunkowe    185

    1. Pragmatyka gatunku       187
    2. Dialogowość poradnika  188
    3. Strategie przekazywania informacji            192
    4. Afirmacja           193
    1. Krytyka, nagana 193
    2. Sposoby osiągania poglądowości wywodu 194
    3. Apele   196
    4. Zastosowanie dyskursu  197
    5. Interakcje komunikacyjne, tekst stworzony z myślą o potrzebach odbiorców         198

1.10. Dbałość o maksymalnie łatwe przedstawienie trudnych zagadnień    198

2. Nowe Ateny jako promptuarium dobrego gospodarza     200

3. Nowe Ateny – o poradach encyklopedysty z zakresu „nowej ekonomiki” i o odsłanianiu przez pisarza sekretnych tajemnic   202

 

Rozdział VII. „Literackość” Nowych Aten  213

  1. Panegiryzm w Nowych Atenach Benedykta Chmielowskiego. Teoretyczne refleksje twórcy pierwszej polskiej encyklopedii 213

2. Benedykta Chmielowskiego listy do Pana Boga i N.M. Panny         223

3. Poezja w Nowych Atenach       236

    1. Poezja tłumaczona przez Chmielowskiego 238
    2. Poezja okolicznościowa w Nowych Atenach. Problemy komunikacji literackiej          253

4. Elementy literatury popularnej w Nowych Atenach Benedykta Chmielowskiego       276

    1. „Wirtualny” odbiorca Nowych Aten            277
    2. Stereotypy i schematy    281
    3. Anegdoty          285
    4. Facecja 287
    5. „Fabuły” mitologiczne – „fikcje poetyczne” jako tworzywo tekstów z obszaru li-  teratury popularnej w Nowych Atenach 288
    6. Mnemonika na usługach literatury popularnej w Nowych Atenach     297
    7. Hagiografia        299
    8. Przysłowia         302
    9. Zagadki 306

4.10. Legendy „historyczne” w Nowych Atenach 311

    1. Legendy o początkach państwa polskiego – sposoby ich adaptacji na gruncie literatury popularnej        312

4.12. Prognostyki       316

  1. Rola retoryki w dyskursie Nowych Aten 319
    1. Pytania 319
    2. Amplifikacja inwencyjna 320
    3. Paronomazja     322
    4. Kalambur           323
    5. Hiperbola          324
    6. Oksymoron        324
    7. Antyteza            325
    8. Rozumowanie   326
    9. Nagromadzenie 326

5.10. Alegoria             327

  1. Intertekstualność jako refleksja teoretyczna i praktyka twórcza w Nowych Atenach Benedykta Chmielowskiego     329
  2. Teatralizacja tekstu Nowych Aten. Ekspresyjność przedstawienia dyskursu popularnonaukowego 344
    1. Teatr historii     350
    2. Theatrum ogrodowe w Firlejowie 351
    3. Theatrum raritatum        356

 

Rozdział VIII. Warsztat pisarski Benedykta Chmielowskiego             361

  1. Komunikacja literacka w Nowych Atenach           361
    1. Funkcja informatywna    365
    2. Funkcja ekspresywna      366
    3. Funkcja impresywna       367
    4. Sprawność komunikacyjna            368

2. Dyskurs         372

3. Przekład, imitacja, kompilacja, mistyfikacja jako formy kultywowania dziedzictwa kultury antycznej w Nowych Atenach Benedykta Chmielowskiego       383

    1. Przekład            385
    2. Imitacja             389
    3. Kompilacja        393
    4. Mistyfikacja       398

4. Katalogowanie jako metoda pracy Benedykta Chmielowskiego     402

    1. Literackie „szaleństwo katalogowania” jako technika gromadzenia i opracowywania materiału            402
    2. Katalogi w utworach literackich    405
    3. Katalogi tytułów Chrystusa i Maryi             407
    4. Katalog jako forma amplifikacji literackiej. Litanijne określenia miłości w poemacie Adriana Wieszczyckiego Ogród rozkoszny…           409
    5. Katalogi poetyckie pełniące zadania dydaktyczne    412
    6. Katalogowanie materiału jako metoda opracowywania dzieł o charakterze użytkowym  415
    7. Katalogi biskupów           417
    8. Katalogi heretyków i katalogi (indeksy) ksiąg zakazanych      420
    9. Sporządzanie katalogów jako metoda pracy Chmielowskiego w Nowych Atenach             422

5. Elementy ludyczne w Nowych Atenach Benedykta Chmielowskiego            430

 

Zakończenie     449

 

Bibliografia       455

Bibliografia podmiotowa         455

Bibliografia przedmiotowa      459

 

Nota edytorska 473

 

Summary          475

 

Indeks osobowy              479

  • Title: Nowe Ateny ks. Benedykta Chmielowskiego - kompendium wiedzy barokowej. Warsztat pisarski twórcy encyklopedii
  • Author: Maria Wichowa
  • ISBN: 978-83-8220-851-1, 9788382208511
  • Date of issue: 2022-10-27
  • Format: Ebook
  • Item ID: e_2yxy
  • Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego