E-book details

Pamięć krajobrazu. Wyludnione miejscowości z terenu dawnych Prus Wschodnich

Pamięć krajobrazu. Wyludnione miejscowości z terenu dawnych Prus Wschodnich

Anna Majewska

Ebook

Pamięć. Krajobraz ma swoją własną.

Gruzowiska, które pozostały po domach, żeliwne krzyże na niewielkich cmentarzach chylące się ku ziemi pod upływem czasu, fragmenty porcelany, zardzewiała klamka, drzwiczki od kuchennego pieca, kruszące się kamienne schody, przewrócone sztachety drewnianego płotu... To pozostałości gwarnego życia niewielkich miejscowości, których nazwy już dawno wymazano z drogowskazów i map.

Książka jest opowieścią o wyludnionych wsiach, osadach, folwarkach, leśniczówkach i dworach Warmii, Mazur oraz Powiśla - terenów, które do 1945 roku stanowiły część Prus Wschodnich. Miejscowości opuszczone w konsekwencji zmian politycznych, społecznych i gospodarczych są dzisiaj integralną częścią pojeziernego krajobrazu. Na kamiennych pozostałościach zabudowań wyrosły drzewa, oplatając ruiny korzeniami. Wyludnione zagrody stanowią wyjątkowe zespolenie natury z kulturą, z którego już nie sposób wyabstrahować poszczególnych elementów, nie naruszając całego układu. Siły sprawcze zostały tu odwrócone - już nie człowiek kształtuje przestrzeń wsi, lecz rolę głównego aktora przejęła natura. Następuje intensywna sukcesja roślinności, a mury rozpadają się pod wpływem wietrzenia fizycznego. Jednocześnie to, co się zachowało, staje się częścią krajobrazu, nadal czytelne, choć wtopione w jego struktury dużo bardziej niż kiedyś.

Zdefragmentowane pejzaże dawnej pruskiej wsi są wyjątkowym materialnym nośnikiem pamięci. Będąc "w procesie rozkładu", wciąż intrygują i budzą ciekawość. Co i dlaczego pozostało po niemal ośmiuset opuszczonych wiejskich jednostkach osadniczych dawnych Prus Wschodnich? Jeśli chcesz się tego dowiedzieć, ta publikacja jest właśnie dla Ciebie.

Są miejsca "zapomniane", o których nie sposób zapomnieć!

Przedmowa. Co jest tematem tej książki?        9

1.         Przedmiot badań. Główne założenia     13

1.1. Przedmiot badań        13

1.2. Problem badawczy. Cele i hipotezy     15

1.3. Struktura pracy           18

1.4. Zakres czasowy i przestrzenny pracy  20

2.         Stan badań       31

2.1. Z historii studiów europejskich            31

2.2. Z historii studiów polskich      36

3.         Założenia teoretyczno-metodyczne       45

    1. Interdyscyplinarna osnowa pracy. Geografia historyczna i archeologia współczesności   45
    2. Zwrot ku materialności i pamięć krajobrazu   49
    3. Źródła, metody i techniki badawcze   54
  2. Społeczno-polityczne tło depopulacji wiejskich jednostek osadniczych z obszaru dawnych Prus Wschodnich             63
    1. Mitologizacja przestrzeni zamieszkiwania       64
    2. Migracje i pierwsza wojna światowa  71
    3. Druga wojna światowa i wielka ucieczka          77

4.4. Próżnia demograficzna            88

4.5. Zniszczenia wojenne  92

    1. Wojsko i władza         100
    2. Grabież          114
    3. Przesiedlenia, uchodźstwo, ruch wędrówkowy ludności           123
    4. Polityka gospodarcza 133
  2. Rozmieszczenie oraz podstawowe własności krajobrazu wyludnionych miejscowości       139

5.1. Ogólna charakterystyka statystyczna i przestrzenna 139

5.2. Typy wyludnionych miejscowości     161

      1. Wsie, osady, kolonie i przysiółki          162
      2. Dwory i folwarki         171
      3. Leśniczówki i gajówki 178
      4. Osady młyńskie           182
    2. Wyludnione miejscowości w krajobrazach granic i pograniczy         185
      1. Materialny wymiar przerwania ciągłości osadnictwa w obrębie granicy i pogranicza polsko-rosyjskiego          185
      2. Materialny wymiar przerwania ciągłości osadnictwa w sąsiedztwie granicy reliktowej             211

6.       Wybrane składowe pamięci krajobrazu wyludnionych miejscowości 217

6.1. Zieleń          218

6.1.1. Zmiany udziału powierzchni zadrzewionej po wyludnieniu         219

6.1.2. Wyludnione miejscowości jako wyizlolowane płaty zieleni wysokiej          238

6.2. Zagrody      252

6.2.1. Topografia zagrody  253

6.2.2. O architekturze         256

6.2.3. Charakterystyczne relikty zabudowy ...................       263

6.3. Cmentarze               274

6.3.1. Rozmieszczenie cmentarzy   281

6.3.2. Położenie obiektów w środowisku geograficznym     287

6.3.3. Granice i formy przestrzenne             298

6.3.4. Struktury wewnętrzne           304

6.4. Krajobrazowe świadectwa przebiegu działań zbrojnych i obiekty militarne            322

6.4.1. Fortyfikacje polowe                324

6.4.2. Obóz jeniecki             333

6.4.3. Cmentarze i kwatery wojenne            344

6.4.4. Ślady likwidacji i dewastacji miejscowości     346

 

Podsumowanie i wnioski końcowe   361

Bibliografia   375

Materiały kartograficzne      403

  • Title: Pamięć krajobrazu. Wyludnione miejscowości z terenu dawnych Prus Wschodnich
  • Author: Anna Majewska
  • ISBN: 978-83-8331-478-5, 9788383314785
  • Date of issue: 2024-10-09
  • Format: Ebook
  • Item ID: e_43hh
  • Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego