E-book details

Topos piękna i brzydoty w antycznej kulturze greckiej

Topos piękna i brzydoty w antycznej kulturze greckiej

Jadwiga Czerwińska

Ebook

Przedmiotem rozważań jest odczuwanie piękna i brzydoty przez antycznych Greków. Egzemplifikacją tych pojęć stają się ukształtowane przez kulturę grecką toposy: topos pięknej Heleny oraz topos graus methyse - anus ebria, czyli "starej pijaczki". Podobnie jak poglądy na temat piękna i brzydoty, tak i funkcjonujące na przestrzeni wieków toposy zmieniają się, ulegając najrozmaitszym modyfikacją. Oznacza to, że mają one charakter dynamiczny. Odzwierciedlają bowiem zjawiska historyczne, społeczno-polityczne czy religijne właściwe danym czasom. Zmiany, jakie zachodzą w obrębie tych zjawisk determinują równocześnie sposób ich naświetlania w tekstach kultury. Te zaś są bowiem czułą membraną, zwierciadłem, w którym odbija się dynamiczne życie polis we wszelkich jego przejawach.

Podjęte w książce analizy dwu wymienionych toposów: pięknej Heleny i graus mythyse zmierzają do odpowiedzi na pytanie, czy w pięknie kryje się brzydota, a w brzydocie piękno. Z przedstawionych rozważań wynika, że Helena, jako ikona piękna, staje się uosobieniem jego zgubnej, niszczącej siły, zasługującej jedynie na negatywną waloryzację. Analiza postaci graus methyse - anus ebria prowadzi natomiast do wniosku, że topos ten odwraca tradycyjny sposób postrzegania piękna i brzydoty. Następuje w nim zaskakująca relatywizacja, a nawet odwrócenie utartych pojęć, natomiast w kontekście dionizyjskim topos ten nabiera głębokiego, symbolicznego sensu.

Konkludując, możemy zatem powiedzieć, że o sposobie waloryzowania przez antycznych Greków piękna i brzydoty decydowały nie tyle przesłanki zewnętrzne, ile raczej treści, które były w nie wpisywane, a więc to, czego stawały się symbolem, ikoną czy paradygmatem.

WSTĘP           9

 

PIĘKNO I BRZYDOTA W ANTYCZNEJ REFLEKSJI FILOZOFICZNEJ. GRECKIE ODCZUWANIE PIĘKNA  11

 

Część pierwsza. PIĘKNA-NIEPIĘKNA HELENA EURYPIDESA NA TLE WCZEŚNIEJSZEJ TRADYCJI LITERACKIEJ 37

1. Wariantowość opowieści mitologicznych        39

2. Homer       44

2.1. Postać Heleny u Homera: Iliada     46

2.2. Postać Heleny u Homera: Odyseja 55

2.3. Motyw piękna Heleny          63

2.4. Motyw związków Heleny z Egiptem i jego implikacje    63

3. Dalsze nawiązania do mitu Heleny w literaturze        71

3.1. Safona            71

3.2. Alkajos           74

3.3. Ibykos            77

3.4. Stezychoros 79

3.5. Herodot         83

4. Tragedia grecka – mit Heleny    85

4.1. Ajschylos       86

5. Helena i jej mit u Eurypidesa     92

5.1. Tradycyjna wersja mitu      93

    1. Epitety Heleny: negatywna waloryzacja bohaterki          94
    2. Negatywne epitety: zestawienie    112
    3. Pozytywna waloryzacja Heleny      114
    4. Agon Heleny i Hekabe w Trojankach           119
  2. Eurypides – mit o εἴδωλον Heleny        128
    1. Elektra             128
  3. Helena Eurypidesa           129
    1. Elementy mitu w prologowej części dramatu       130
    2. Helena jako tragikomedia: odejście od zasady prawdopodobieństwa          137
    3. Nowe motywy mitu Heleny: Theoklymenos         139
    4. Skonfrontowanie dwu wersji mitu o Helenie       141
    5. Wprowadzenie do sceny rozpoznania       145
    6. Scena  anagnorismos 150
    7. Element spisku i intryg        153
    8. Plan mechanema        154
    9. Realizacja  mechanema          163
    10. Realizacja planu – ucieczka. Wykrycie intrygi    168
    11. Deus ex machina. Interwencja Dioskurów            172
    12. Wizerunek Heleny w Helenie Eurypidesa            175

 

Część druga. ANTYCZNY TOPOS STAREJ PIJACZKI-GRAUS METHYSE I JEGO KONTEKST KULTUROWY     185

  1. Obraz starości a teksty kultury        187
  2. Starość a antyczny ideał kalokagathia 190
  3. Starość jako udręka utrwalona w micie          192
  4. Czary jako remedium starości 194
    1. Ajzon              194
    2. Jolaos              200
  5. Dychotomiczne pojmowanie starości. Zjawisko γῆρας u Homera       203
  6. Zjawisko γῆρας u Hezjoda   213
  1. Starość w refleksji filozoficznej            215
  2. Intymny obraz γῆρας w liryce greckiej            224
    1. „Czymże jest życie, czym rozkosz, bez Afrodyty złocistej?”            224
    2. „Czas młodości i życia znikomy”   237
  3. Starość w kontekście śmierci – symboliczny wizerunek Hadesa    244
  4. Wizje przezwyciężania śmierci             248
  5. Dionizos-wino jako remedium na starość i śmierć: w stronę archetypu niezniszczalnego życia        249
  6. Eschatologiczny wymiar upojenia: graus methyse – anus ebria     259
  7. Topos graus methyse      265
  8. Starość kobiet w krzywym zwierciadle poezji jambicznej   269
  9. Komediowy obraz graus methyse          272
    1. Arystofanes             272
    2. Inni poeci komiczni            289
  10. Motyw „mamek” Dionizosa      298
  11. Powiązanie seksualności ze stanem upojenia             302
  12. Graus methyse w epigramie      314

 

ZAKOŃCZENIE         323

 

BIBLIOGRAFIA WYBRANA 335

  • Title: Topos piękna i brzydoty w antycznej kulturze greckiej
  • Author: Jadwiga Czerwińska
  • ISBN: 978-83-8331-538-6, 9788383315386
  • Date of issue: 2024-10-22
  • Format: Ebook
  • Item ID: e_443y
  • Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego