ZAMIAST WSTĘPU. PEEREL JAKO SYTUACJA EGZYSTENCJALNA,

KULTURA I STAN UMYSŁU

I. KAPITAŁY SOCJOSEMIOTYCZNE

TRYBY, WARTOŚCI, WŁADZA

Socjosemiotyka u podstaw edukacji kulturalnej ■ Zasoby semiotyczne i komunikacja mieszana ■ Od zasobów do trybu; metafunkcje, kooperacja i remediacja; afordancje ■ Kapitał socjosemiotyczny ■ Wartościowanie i uprawomocnienie trybów ■ Tryby dominujące a domyślne; czy można zmienić zbiorowy default mode? ■ Konwencjonalizacja i naturalność kapitału socjosemiotycznego ■ Transmodalność i jej potencjał kulturotwórczy ■ Naturalna biegłość czytelnika ■ Lektura na czterech poziomach ■ Rozumienie legitymizacji ■ Znajomość kodów i konwencji ■ Wybory estetyczne ■ Działania intersemiotyczne ■ Gra z regułami ■ Wielomodalność a epistemologia ■ Fundamentalne znaczenie druku ■ Praktyki kulturalne i komunikacyjne ■ Aparat socjosemiotyczny ■ Aparaty a uniwersum semiotyczne życia człowieka ■ Władza i dyspozytyw ■ Praktyki a aparaty semiotyczne ■ Poza jednostronną interpretację peerelu ■ Kultura masowa i tworzenie nowoczesnego Polaka

KAPITAŁ POCZĄTKOWY

Rolniczy kraj przednowoczesny ■ Kulturalne wykluczenie wsi ■ Nędza klasy robotniczej ■ Cienka warstewka wykształconych ■ Inteligencki wzorzec kulturalny ■ Zobowiązania inteligencji ■ Podziały klasowe ■ Kultura chłopska ■ Zalążki kultury masowej ■ Miejska kultura niezbyt-masowa i kompetencje socjosemiotyczne inteligencji ■ Wieś jako środowisko edukacyjne i kompetencje socjosemiotyczne chłopów ■ Przedwojenna kultura chłopska – oralna czy półpiśmienna? ■ Mieszane kapitały socjosemiotyczne robotników ■ Kapitały socjosemiotyczne klas ludowych a kultura druku ■ Społeczeństwo chłopskie w stanie przeprowadzki

II. APARATY

MIASTO. URBANIZACJA A DOŚWIADCZENIE I NAUKA

NOWOCZESNOŚCI

Ideologia jako doktryna naukowa ■ Aspekty demokratyzacji ■ Przestrzeń jest polityczna ■ W stronę miejskiego trybu życia ■ Nowoczesne miasto jako aparat semiotyczny ■ Przestrzenie trzecie i tworzenie więzi społecznych ■ Ułomne doświadczenie miejskie w peerelu ■ Dialektyka starego i nowego ■ Bloki i blokowiska ■ Anonimowość i anomia ■ Perswazyjne funkcje miasta w socjalizmie realnym ■ Ucieczka z miasta do mieszkania

SZKOŁA. EDUKACJA, ASPIRACJE, AWANS

Brak nauczycieli, niedostatek szkół ■ Nadrzędność edukacji zawodowej i politechnicznej ■ Nowa klasa wykształcona ■ Sens i znaczenie kompetencji ■ Klęska edukacji, sukces propagandy ■ Dostęp do edukacji jako mechanizm różnicujący ■ Szanse edukacyjne a zaufanie do systemu ■ Tysiąc szkół na Tysiąclecie■ Tysiąclatka: fizyczność aparatu, unaocznienie ideologii ■ Celebracja instytucji■ Wprowadzenie do obrzędowości świeckiej ■ Niespójność szkoły i otoczenia■ Ukryty program szkoły ■ Alternatywny obieg wiedzy ■ Zróżnicowanie stylów edukacyjnych ■ Kłopoty z młodzieżą ■ Odrębność doświadczeń młodzieży inteligenckiej i robotniczej ■ Edukacja jako moratorium

FABRYKA. ŻYCIE W SPOŁECZEŃSTWIE PRZYZAKŁADOWYM

Fabryka jako aparat semiotyczny ■ Zakład pracy a porządek społeczny ■ Praca w przemyśle jako nowe doświadczenie ■ Świeckie rytuały fabryczne ■ Sprzeczności fabrycznego życia ■ Opiekuńcze funkcje fabryki ■ Paternalizm zakładowo-państwowy

SKLEP, SAM, DOM TOWAROWY. HANDEL I SPOŻYCIE KONTRA NIESKUTECZNOŚĆ SYSTEMU

Miejskie przestrzenie konsumpcji nowoczesnej ■ Świątynie konsumpcji i inne aparaty ■ Warunkowa zgoda na konsumpcję w peerelu ■ Peerelowskie aparaty konsumpcji ■ Konsumpcjonizm performowany

KOŚCIÓŁ. PRZESTRZEŃ TRZECIA JAKO MACHINA DYSCYPLINUJĄCA

Niechętny kompromis ■ W stronę laicyzacji życia ■ Wychowanie Polaka-katolika ■ Kościół jako organizacja strukturująca życie ■ Kościół jako alternatywna przestrzeń publiczna ■ Dyscyplina i poczucie bezpieczeństwa

MEDIA. ROZPROSZENIE I WSZECHOBECNOŚĆ WŁADZY

Swoistość aparatów medialnych ■ Związki mediów i modernizacji ■ Niska saturacja medialna a mediatyzacja kultury ■ Ideologiczna uniformizacja przekazu■ Zapóźnienie technologiczne, ubóstwo oferty ■ Model mediów ubogich ■ Problem qualiów ■ Media ubogie a kompetencje kulturalne odbiorców ■ Przyjemna dyscyplina ■ Wytwarzanie bierności

III. PLANY, TEORIE, KONCEPCJA

KULTURA NARODOWA KONTRA KULTURA MASOWA: PROGRAMY KULTURALNE I WŁADZA

Potrzeba własnej kultury masowej ■ Teksty, praktyki, wzorce osobowe ■ Zmiana kulturalna a kapitały socjosemiotyczne ■ Dominująca rola literatury ■ Zaraz po wojnie: kultura presocjalistyczna ■ Dwie koncepcje kultury dla mas■ Fantazmat przymusowy, czyli socrealizm ■ Idealny budowniczy komunizmu■ Mit o kreatywności mas ■ Wszechobecna propaganda ■ Fascynacja Zachodem■ Socrealizm kontra potrzeby mas ■ Potępienie socrealizmu, potępienie przyjemności ■ Przyzwolenie na prywatność ■ Smutni ludzie małej stabilizacji■ Partia przeciwko dekadencji i chałturze ■ W stronę kultury masowej typu zachodniego ■ Gdy Pierwszy Sekretarz nie znosi Beatlesów ■ Klasycystyczna kultura masowa? ■ Niebezpieczeństwa czasu wolnego ■ „Styl” socjalistycznej kultury masowej ■ Instrumentalne cele kultury ■ Program kulturalny i transmisja od elit do mas ■ Propaganda sukcesu i glamour na miarę naszych możliwości■ Konformistyczny człowiek sukcesu ■ Od Sierpnia do przełomu ■ Depresyjny człowiek transformacji ■ Kapitulacja polityki kulturalnej ■ Lata 90.: nowy populizm, stary elitaryzm

TEORIE KULTURY MASOWEJ. BADANIA, DYSKUSJE I ZŁUDZENIA KLERKÓW

Etos i wartości inteligencji ■ Ukształtowanie i definicja nowej warstwy wykształconej■ Samotność cudownych oblatów ■ Potencjały socjosemiotyczne Polaków■ Niedostatki kompetencji językowych ■ Kod quasi-rozwinięty ■ Bezradność nowej inteligencji i męka czytania ■ Zadania inteligencji starej i nowej ■ Od warstwy wykształconej do socjalistycznego mieszczaństwa ■ Kulturotwórcza rola starej inteligencji ■ Lata 60.: odrodzenie badań nad kulturą, początki medioznawstwa ■ Podejrzliwość i pogarda ■ Publicyści a kultura masowa w czasach propagandy sukcesu ■ Niejasny przedmiot krytyki i ewolucja kultury popularnej na Zachodzie■ Lata 70. i 80.: opóźnienie polskich badań nad kulturą masową ■ Rewolucja codzienności i glamour zachodniej kultury masowej ■ Elitaryzm akademii

PROGRAMY I IDEOLOGIA A SOCJALISTYCZNA KULTURA MASOWA. CECHY I WARTOŚCI

Totalizm i bezalternatywność ■ Chwiejna instytucjonalizacja i kontrola ■ Przeciw przyjemności ■ Instrumentalizacja ideologiczna ■ Funkcje obronne ■ Obsesja porównań ■ Paternalizm, hierarchia, elitaryzm ■ Podwójne standardy ■ Obszary uniwersum kulturalnego peerelu ■ Rozrywka pozornie drugorzędna ■ Dwie kultury czasu wolnego ■ Dyrektywnie, ale bez definicji

IV. REPERTUAR

UNIWERSUM KULTURY PEERELU

W poszukiwaniu perspektywy opisu ■ Mapa uniwersum ■ Tryby i zależność medialna ■ Współistnienie potrzeb i estetyk ■ Gust i stratyfikacja: czyja jest polska piosenka ■ Gatunek jako narzędzie poznawcze i paradygmat porządkujący ■ Adaptowanie gatunków: modele i strategie komunikacyjne ■ Struktura gatunkowa repertuaru kultury czasu wolnego ■ Reprezentacje i ich sens ideologiczny ■ Konwencje reprezentacyjne i unifikacja obrazu świata ■ Rozrywkowe puzzle, ideologiczna całość ■ Klasowy sens kultury peerelu

MEDIA W REPERTUARZE PEERELOWSKIEJ KULTURY MASOWEJ I POPULARNEJ

Literatura i szczególna pozycja pisarzy ■ Niedostatek literatury popularnej ■ Co właściwie czytają Polacy ■ Oddolny obieg książki popularnej ■ Lekceważone potrzeby czytelniczek ■ Nie dla romansu, tak dla przygody ■ Propagandowe funkcje książki popularnej i literatura „na zamówienie” ■ Ograniczony repertuar prasowy ■ Poradnictwo ■ Nowoczesny człowiek kulturalny ■ Radio dopasowane do kapitałów ■ Kino wysokie i niskie ■ Telewizja dla inteligentów ■ Telewizja dla mas ■ Filmy i programy telewizyjne na zamówienie ■ Modalności telewizyjne a ideologia ■ Epistemologia medium i Polak telewizyjny ■ System, dyspozytywy, aparatura

OBSZARY UNIWERSUM. KULTURA NARODOWA A KLASYCYZUJĄCA WERSJA SOCJALISTYCZNEJ KULTURY MASOWEJ

Kultura narodowa jako struktura władzy ■ Obronne funkcje kultury narodowej ■ A co z kulturą elitarną? ■ Słabości mediatyzacji ■ Literackie podstawy klasycystycznej kultury masowej ■ Klasyka ad usum Delphini ■ Zwycięski biedermeier ■ Rola kina i telewizji ■ W stronę kanonu wizualnego ■ Fragmentaryzacja klasyki ■ Ideologizacja muzyki ■ Klasyka jako rozrywka; fenomen Teatru Telewizji ■ Reprezentacje: historia ■ Bohaterowie-bojownicy ■ Dominujące tematy i epoki ■ Reprezentacje: Niemcy, Rosjanie, Żydzi ■ Reprezentacje: Inni ■ Inteligenccy eksperci od umasowionej klasyki ■ Pytanie o efekty

OBSZARY UNIWERSUM. INTELIGENCKA KULTURA CZASU WOLNEGO

Francuskie korzenie inteligenckiej kultury popularnej ■ Literacka podbudowa ■ Regulowany dostęp do importu ■ Własna istotność inteligencji ■ Łagodna antysystemowość ■ Znaczenie i funkcje wspólnoty referencjalnej ■ Identyfikacyjny sens humoru ■ Oryginalność formalna

OBSZARY UNIWERSUM: MASOWA KULTURA CZASU WOLNEGO. GATUNKI ADAPTOWANE

Co zrobić z fascynacją Zachodem ■ Prawo do rozrywki jako ustępstwo władzy ■ Naśladowczy charakter a semantyczne sprzeczności kultury masowej peerelu ■ Gatunkowość kultury czasu wolnego ■ Powierzchowne podobieństwa formalne ■ Wpływ przymusu ideologicznego ■ Swoistość qualiów ■ Jak wiele wizualności? ■ Względne ubóstwo oferty i powolna ewolucja ■ Kolizje i dopasowania ■ Kreatywność mimo wszystko ■ Reprezentacje: kobiety, mężczyźni, życie codzienne ■ Reprezentacje: erotyka i seks ■ Instrumentalizacja erotyzmu ■ Nieobecny queer ■ Adaptacje i zapożyczenia a obieg tekstów w kulturze ■ Reprezentacje: konsumpcja ■ Jednokierunkowy przepływ tekstów i wzorców gatunkowych ■ Kooptacja muzyki młodzieżowej

OBSZARY UNIWERSUM: MASOWA KULTURA CZASU WOLNEGO. IMPORT Z ZACHODU

Import i manipulacja ■ Nierówna dynamika importu i eksportu ■ Import inteligencki i populistyczny ■ Atrakcje ■ Muzyka jako dywersja semiotyczna ■ Produkty zastępcze ■ Odpady i wypełniacze ■ Magazyny jako wgląd do świata Zachodu ■ Konserwatyzm i rozrywkowy charakter importu ■ Dwuznaczne interpretacje ■ Import a edukacja kulturalna

OBSZARY UNIWERSUM: MASOWA KULTURA CZASU WOLNEGO. IMPORT Z BRATNICH KRAJÓW DEMOKRACJI LUDOWEJ

Nierówna wymiana rozrywki ■ Poziomy naśladownictwa ■ W poszukiwaniu wspólnego fantazmatu ■ Wspólnota doświadczeń i nowe subgatunki ■ Polityka festiwalowa ■ Między promocją a przymusem

OBSZARY UNIWERSUM. WŁASNE KONWENCJE GATUNKOWE PEERELOWSKIEJ ROZRYWKI

Słabość własnych gatunków peerelowskiej kultury masowej ■ Turnieje i festyny ■ Polityczne kulisy widowisk ■ Nowoczesność i ludowość ■ Pochody i mediatyzacja rytuału ■ Koncerty dla świata pracy ■ Problem gustu i estetyki

OBSZARY UNIWERSUM: MASOWA KULTURA CZASU WOLNEGO. RELIKTY MIĘDZYWOJNIA

Inteligencki fantazmat międzywojnia ■ Trwałość przedwojennej piosenki ■ Retroprzyjemności dla mas ■ Ideologiczny sens emisji starych filmów ■ Nostalgiczny styl nowych produkcji ■ Retro narodowe i wymyślona tradycja ■ Retro ludowe: przypadek cyrku ■ Retro egzotyczne: przypadek Cyganów

OBSZARY UNIWERSUM: MASOWA KULTURA CZASU WOLNEGO. SZTUKA LUDOWA I FOLKLOR

Od kultury ludowej do folkloru ■ Funkcje folkloru w kulturze czasu wolnego ■ Folkloryzacja kontra tożsamościowe funkcje folkloru ■ Folklor a religia ■ Legitymizacja i uniformizacja estetyki folklorystycznej ■ Folklor a tradycja ■ Mediatyzacja ludowego rytuału ■ Od folkloru do folku ■ Reprezentacje: wieś i jej mieszkańcy ■ Fantazmat postszlachecki ■ Dwuznaczna recepcja popkulturowej ludowości ■ Reprezentacje: dychotomiczny obraz życia miejskiego

OBSZARY UNIWERSUM: MASOWA KULTURA CZASU WOLNEGO. SPORT

Sport i modernizacja ■ Dyscypliny słuszne i te inne ■ Funkcje transmisji sportowych ■ Rytuały sportowe, rytuały państwowe ■ Sportowcy i ich sława ■ Sport i film■ Obiekt sportowy jako aparat semiotyczny ■ Kooptacja kibicowa

• Title: Dlaczego jesteśmy tacy. W stronę semiotyki peerelu
• Author: Małgorzata Lisowska-Magdziarz
• ISBN: 978-83-242-6866-5, 9788324268665
• Date of issue: 2025-08-28
• Format: Ebook
• Item ID: e_4jza
• Publisher: Wydawnictwo UNIVERSITAS