Nagrobek biskupa Jana Konarskiego w katedrze na Wawelu

Marcin Fabiański

Ufundowany przez biskupa Jana Konarskiego (zm. 1525) w katedrze wawelskiej nagrobek własny to najstarszy w Polsce wyrzeźbiony przez Włochów pomnik z figurą zmarłego. Nie został jednak dotąd systematycznie zbadany. Dlatego niniejsza książka wypełnia dotkliwą lukę w badaniach sztuki XVI wieku w Polsce. Czytelnik dowiaduje się najpierw o zasługach ordynariusza na polu fundacji artystycznych. Podobnie jak królowa Elżbieta Rakuszanka w kaplicy Jana Olbrachta, Konarski ograniczył się do gruntownej modernizacji średniowiecznej kaplicy, którą wyposażył w sprzęty liturgiczne, nastawę ołtarzową, rzeźbę nagrobną i inne dzieła. Nie próbował natomiast rywalizować ze wspaniałością wznoszonego obok mauzoleum króla Zygmunta. Starał się jednak przyćmić pomniki innych dygnitarzy, stawiane właśnie w katedrze. Wspomagany prawdopodobnie przez swojego bratanka Jana, który studiował w Bolonii, biskup doprowadził do wykonania dzieła nowatorskiego przez artystów włoskich. Towarzyszące temu okoliczności zostały tu po raz pierwszy przedstawione systematycznie. Inaczej niż sądzono dotąd, okazuje się, że struktura pomnika wywodzi się z nagrobków papieskich. Zidentyfikowano też włoskie i antyczne źródła poszczególnych ornamentów. Spłaszczona płaskorzeźba figuralna wykazuje niedostrzegane wcześniej podobieństwa do archaizujących płyt generałów dominikańskich w Rzymie z przełomu wieku XV i XVI, akceptowanych w kręgu przyszłego papieża Juliusza II. Niemało uwagi poświęcono też szczegółom stroju, formie insygniów oraz fizjonomii hierarchy, w znacznej mierze wyidealizowanym, choć niepozbawionym odniesień do rzeczywistości. Analizie formalnej towarzyszą rozważania nad treściami dekoracji kaplicy grobowej. Zidentyfikowano antyczne literackie źródła napisów widniejących niegdyś na tablicach ściennych. Przedstawienie śmierci NPMarii w ołtarzu zestawiono z katedralną tradycją urządzania wnętrz sepulkralnych, osnutą wokół wątku błogosławionej wizji, czyli dostąpienia przez zmarłego zaszczytu obcowania z Bogiem twarzą w twarz.  

Obraz zwielokrotniony. Reprodukcja fotograficzna i wizualne narracje sztuki awangardowej 1920-1939

Agnieszka Rejniak-Majewska

Książka poświęcona jest twórczości międzywojennych awangard oraz roli, jaką odgrywały w niej media technicznej reprodukcji i procesy transmisji obrazów. Nawiązując do tezy Waltera Benjamina z lat 30. XX wieku, mówiącej, że fotografia i dostępność reprodukcji zmieniły nowoczesne pojęcie sztuki, autorka opisuje, jak użycie reprodukcji i jej upowszechnienie wpływało na nowe sposoby prezentacji sztuki i tworzenie artystycznych sieci wymiany oraz jakie było jej miejsce w świadomości artystycznej pierwszych dekad XX wieku. W początkowych rozdziałach publikacji zostały zarysowane przemiany technik reprodukcyjnych związane z wynalezieniem fotografii, w tym sięgające XIX wieku genealogie idei uniwersalnej kolekcji dzieł sztuki - „muzeum wyobraźni” opartego na fotografii. Poruszając kwestie funkcjonowania reprodukcji w naukowym i popularnym obiegu, autorka rekonstruuje toczące się na ten temat debaty, przybliżając zróżnicowane stanowiska badaczy - historyków i krytyków sztuki - względem fotografii jako zapośredniczającego, transformującego narzędzia. Dalsze rozdziały zawierają szczegółowe analizy wybranych praktyk awangardowych - czasopism artystycznych, almanachów, publikacji teoretycznych i wczesnych prób (auto)historyzac ji sztuki awangardowe j. Ukazują one, jak środki mechanicznej reprodukcji - w większości afirmatywnie przyjmowane przez twórców - stawały się podstawą nowych form wizualnego przekazu oraz elementem retorycznych strategii. Zwracając uwagę na zależności między awangardowymi publikacjami a równoległym rozwojem popularnej prasy ilustrowane j, autorka stara się też uchwycić sposoby sytuowania się działań awangardowych w relacji do szersze j kultury wizualne j badanego okresu.

Późnogotycka rzeźba drewniana w Małopolsce 1490-1540

Wojciech Walanus

Wykaz skrótów Wstęp 1. Stan badań 1.1. Badania nad dziejami rzeźbiarzy i ich środowiska 1.2. Badania inwentarzowe i topograficzne materiału zabytkowego 1.3. Badania zjawisk stylowych w rzeźbie małopolskiej 2. Późnogotycka rzeźba drewniana Małopolski w świetle źródeł pisanych: fakty historyczne oraz uwarunkowania społeczne i ekonomiczne 2.1. Fundatorzy 2.2. Pozycja snycerzy w krakowskim cechu malarzy 2.3. Snycerze a inne rzemiosła 2.4. Dochody snycerzy 2.5. Snycerze krakowscy działający w latach 1490-1540 2.6. Problem warsztatów snycerskich w innych miastach Małopolski 3. Funkcje późnogotyckiej rzeźby drewnianej w Małopolsce 3.1. Rzeźba w retabulum ołtarzowym 3.2. Rzeźba we wnętrzu kościoła poza retabulum ołtarzowym 3.3. „Rekwizyty dramatyczne” 3.4. Rzeźby prywatnego użytku 4. Wpływ sztuki Wita Stwosza na późnogotycką rzeźbę Małopolski 4.1. Współpracownicy Wita Stwosza i jego warsztat 4.2. Lata 1490-1500: wczesne przykłady oddziaływania stylu Stwosza 4.3. Lata 1500-1510: rozpowszechnienie się kompozycji i motywów Stwoszowskich 4.4. Krucyfiks na belce tęczowej kościoła Mariackiego, jego twórca i jego warsztat 4.5. Oddziaływanie dzieł norymberskich Wita Stwosza 5. Oddziaływanie ośrodków zewnętrznych na rzeźbę małopolską 5.1. Południowe Niemcy 5.2. Śląsk 5.3. Górne Węgry 5.4. Ostatnia faza wpływów rzeźby południowych Niemiec 6. Warsztaty snycerskie w Małopolsce w latach 1510-1540 6.1. Tryptyk św. Stanisława w kościele Mariackim w Krakowie 6.2. Warsztat Mistrza Rzeźb Szydłowieckich 6.3. Warsztat Mistrza Krucyfiksu w kościele św. Norberta 6.4. Warsztat Mistrza Krucyfiksu z kościoła Bożego Ciała 6.5. Warsztat Mistrza Pasji Przydonickiej 7. Późnogotycka rzeźba drewniana Małopolski wobec sztuki renesansu Zakończenie Bibliografia Spis ilustracji Indeks topograficzno-rzeczowy Indeks osób Zusammenfassung

Przewodnik po artystach

Patrycja Just

"Przewodnik po Artystach", to tak jak tytuł wskazuje, przewodnik po artystach, których autorka realnie spotkała na przestrzeni roku. Obejmuje inspirujących twórców z Polski, Chorwacji oraz Francji. Książka opisuje faktyczny wygląd oraz miejsce ich spotkania, w taki sposób by czytelnik mógł podążyć śladem pisarki. Sylwetki artystów, to jednak jedynie wybryk fantazji na ich temat (w większości przypadków). To nie tylko przewodnik po artystach, ale również przewodnik po emocjach, po życiu oraz trudnościach, jakich doświadczamy, my wszyscy - ludzie. Autorka zachęca do dokładnej obserwacji świata i ludzi oraz do sprezentowania sobie chwili refleksji w świecie, w którym trudno jest choćby na chwilę zatrzymać się w codziennym pędzie. A przecież tak miło jest pobyć z własnymi myślami.

Rzeźba barokowa na Dolnym Śląsku w 2. połowie XVII wieku

red. Artur Kolbiarz

Zamieszczone w niniejszym tomie materiały stanowią pokłosie sesji naukowej: "Rzeźba na Śląsku w 2. połowie XVII w." zorganizowanej 20.01.2017. w Muzeum Miedzi w Legnicy. Przedsięwzięcie to miało szczególny charakter, bowiem rzeźba barokowa - potraktowana jako temat przewodni - rzadko staje się obiektem zainteresowań badawczych. Niniejsza książka nie pretenduje do prezentacji kompleksowych dziejów rzeźby na Śląsku na przestrzeni 2. połowy XVII w. Omawiane przez autorów zagadnienia dotyczą jednak obiektów, artystów, lub problemów pomijanych do tej pory, bądź słabo rozpoznanych, w istotnym stopniu uzupełniając i korygując stan badań, zawarty przede wszystkim w w wydanej przed ponad trzema dekadami syntezie rzeźby barokowej na Śląsku pióra prof. Konstantego Kalinowskiego. Śląsk - który w tym czasie wchodził w skład Monarchii Habsburskiej - pomimo peryferyjnego położenia względem Wiednia oraz Pragi poszczycić się może zabytkami rzeźby stojącymi na wysokim poziomie wykonania, łączącymi różnorodne inspiracje. Oprócz związków artystycznych z Czechami oraz Austrią działali tu również rzeźbiarze pochodzący, bądź posługujący się formami charakterystycznymi dla rzeźby południowoniemieckiej, morawskiej, flamandzkiej, czy francuskiej, czego owocem jest bogata mozaika artystyczna o szerokim spektrum stylowym. Znalazło się w niej miejsce dla nurtów klasycyzujących oraz dzieł antyklasycznych, w tym tzw. śląskiej maniery barokowej, silnie eksponującej walory ekspresyjne i zrośniętej z miejscową tradycją sztuki. Zjawiska artystyczne zapoczątkowane w rzeźbie śląskiej pomiędzy 1650, a 1700 r. miały swoją wspaniałą kulminację w 1. połowie XVIII w. Dokładniejsze rozpoznanie rzeźby siedemnastowiecznej - czemu służy także i ta publikacja - pozwala pełniej nakreślić kontekst dla erupcji ilościowej oraz jakościowej rzeźby, jakie miały miejsce na Śląsku około 1700 r.

User Friendly. Jak niewidoczne zasady projektowania zmieniają nasze życie, pracę i rozrywkę

Cliff Kuang, Robert Fabricant

Bez względu na to, czy mówimy o smartfonach, szczoteczkach do zębów czy autonomicznych samochodach, projektowanie wymaga szacunku dla oczekiwań użytkowników i zrozumienia niuansów ich życia. Najważniejsze jednak wydaje się odrzucenie przekonania o ludzkiej doskonałości. Historia dizajnu zorientowanego na użytkownika obfituje w fascynujące opowieści i nieoczekiwane zwroty akcji. Autorzy książki opowiadają o wpływie, jaki na wzornictwo wywarły globalne kryzysy, wojny światowe i awarię pewnej elektrowni jądrowej. Pokazują, jak projektowanie dla osób ze specjalnymi potrzebami utorowało drogę wynalazkom, bez których nikt z nas nie wyobraża już sobie życia. Sporo też piszą o tajnikach projektowania najnowszych technologii – od pojazdów autonomicznych, poprzez media społecznościowe, po sztuczną inteligencję. Analizują nasze oczekiwania wobec urządzeń oraz sposób, w jaki nawiązujemy z nimi relacje. Jak przyznają autorzy, ich zamiarem jest nie tylko nakreślenie najnowszej historii dizajnu, ale przede wszystkim wyposażenie czytelników i czytelniczek w narzędzia niezbędne do krytycznego spojrzenia na wszechobecne dziś w naszym życiu projektowanie doświadczeń użytkownika. Nie uciekają więc od pytań o rzeczywiste skutki innowacji wprowadzanych przez cyfrowych gigantów ani o to, dlaczego kolejnym krokiem na ścieżce rozwoju technologii nie będzie wynalezienie nowego modelu telefonu czy aplikacji, lecz – nowej metafory. Książkę uzupełnia krótki opis procesu projektowania zorientowanego na użytkownika oraz lista kamieni milowych w historii projektowania – od fotela Ludwika XV po przepisy o RODO. 

Zegary i zegarki w zbiorach Muzeum Narodowego w Gdańsku. Odział Sztuki Dawnej. Oddział Muzeum Hymnu Narodowego w Będominie

Anna Baranowska-Fietkiewicz, Lech Łopuski

Wśród niezliczonych przedmiotów wytwarzanych w ciągu minionych stuleci zegary zajmowały zawsze miejsce wyjątkowe: pozwalały opanować ten wymiar rzeczywistości, który wydawał się nieuchwytny. Umożliwiały coraz dokładniejszą rachubę czasu, a przez to zyskanie kontroli nad wieloma ludzkimi sprawami. Zegary nadały ramy naszej egzystencji - i w jej wymiarze praktycznym, i w znacznie głębszym, związanym z nieuchronnym przemijaniem. Konstruowanie precyzyjnych czasomierzy wymagało wielkiej pomysłowości i zręczności. Tę biegłość przez kilka stuleci wykazywali również gdańscy rzemieślnicy, a ich wytwory zaspokajały nie tylko wybredny rynek miejscowy, lecz także potrzeby dworów królewskich i magnackich. Równocześnie do Gdańska sprowadzano zegary z innych ośrodków. Wszystko to znalazło odbicie w zbiorach prywatnych i muzealnych gromadzonych w Gdańsku od kilku stuleci. Publikacja ukazuje bogactwo przyrządów do pomiaru czasu, będących ważnymi pamiątkami historii, a także rzemiosła i inżynierii, zabezpieczonych dla potomności w zbiorach Muzeum Narodowego w Gdańsku.