Józef Jarema w międzywojennym teatrze awangardowym Cricot (1)

Jolanta Mazur-Fedak

Książka przedstawia postać Józefa Jaremy, założyciela i dyrektora międzywojennego teatru artystów Cricot, działającego w Krakowie w latach 1933-1939. Na scenie Cricotu wystawiano spektakle eksperymentalne i organizowano wieczory kabaretowe. Inicjatywa Jaremy była zjawiskiem nowatorskim, o czym przekonujemy się zarówno na podstawie wspomnień aktorów, jak i w oparciu o odnalezione w sanockim Muzeum Historycznym archiwalia: utwory dramatyczne wraz z rysunkami scenografii i kostiumów, luźne zapiski, fragmenty powieści w brulionie, korespondencję itp. Autorka wskazuje na prekursorski charakter rozwiązań artystycznych, stosowanych w teatrze Jaremy, sytuując go wśród zjawisk europejskiej awangardy teatralnej i malarskiej. Nakreśla miejsce Cricotu na tle historii dramatu i teatru, konstruując swego rodzaju mapę istotnych miejsc, ludzi i awangardowych wystąpień. Obok biografii Jaremy znajdujemy tu analizy sztuk teatralnych jego autorstwa, publikowane po raz pierwszy w aneksie. Efekt wizualny, plastyka, ruchome obrazy, ukazanie umowności scen, znakowego ich charakteru, metafikcja, obnażanie stereotypów komunikacji werbalnej i niewerbalnej -to według Józefa Jaremy istota teatru.

Judasz. Tragedia w czterech aktach

Kazimierz Przerwa-Tetmajer

Czteroaktowa tragedia Kazimierza Przerwy-Tetmajera z 1917 roku. Opowiada historię jednego z apostołów, tytułowego Judasza, którego złe działania autor próbuje racjonalnie uzasadnić. Bohater jest zadłużonym, nieszczęśliwym człowiekiem, pogrążonym w konflikcie ze swoimi dziećmi oraz matką, która w dzieciństwie źle go traktowała. Szuka ukojenia wśród uczniów Jezusa, jednak przez związek z szaloną kobietą rujnuje relacje z pozostałymi apostołami.

Judgment at Chelmsford

Charles Williams

Judgement at Chelmsford is a pageant play, written for a church setting. The author Charles Williams (1886-1945), who was a British theologian, playwright, novelist and poet, was commissioned to produce this play to mark the 25th anniversary of The Diocese of Chelmsford in 1939. In it, he created a huge, sprawling drama about the history of Chelmsford. Eight episodes, a prologue and epilogue, make this a formidable work. It was intended to be a large-scale pageant play and explores both historical and spiritual themes. Thus the complete pageant offers a representation not only of the history of the diocese, but of the movement of the soul of man in its journey from the things of this world to the heavenly city of Almighty God.

Juliusz Cezar

William Shakespeare

„Juliusz Cezar” to sztuka autorstwa Williama Shakespeare’a, napisana w roku 1599. Opowiada o spisku przeciwko rzymskiemu dyktatorowi, Juliuszowi Cezarowi, jego zabójstwie i następstwach tego wydarzenia.  To pierwsza ze sztuk związanych z Rzymem oparta na prawdziwych wydarzeniach.

Kain. Misterium

George Gordon Byron

Lord George Byron to jeden z najwybitniejszych angielskich poetów i dramaturgów, żyjący w XIX wieku. Do jego głównych dzieł należą: Wędrówki Childe Harolda, Giaur, Narzeczona z Abydos oraz jego magnum opus Don Juan. Poeta wykreował tzw. bohatera bajronicznego tajemniczego indywidualistę i buntownika sprzeciwiającego się normom społecznym. Kain to misteryjna tragedia z 1821 roku, która na bazie wątków biblijnych stawia pytania o rolę Boga w życiu.

Kaprys. Komedia w jednym akcie

Alfred de Musset

Pogrążona w nieszczęściu Matylda próbuje odzyskać swojego męża Henryka de Chavigny, który po roku małżeństwa traci zainteresowanie i wdaje się w romans. Aby nakłonić mężczyznę do powrotu, w tajemnicy przygotowuje dla niego niespodziankę ręcznie wykonaną sakiewkę. Ten jednak posiada już jedną, darowaną mu przez kogoś innego. Zrozpaczona kobieta zwierza się swojej przyjaciółce, pani de Lerry, a ta postanawia dać nauczkę niewiernemu Henrykowi.

King Richard the Second

William Shakespeare

We begin our acquaintance with history with a quarrel between Henry and Norfolk. And where would be a fight for life and death but no, not destiny! Richard, having his own reasoning, stops the beginning of the battle and expels both! After the death of his father, Heinrich decides to return to his name and that which belongs to him by right. However, something went wrong.

King Richard the Third

William Shakespeare

Heroes of the work are ready for terrible deeds for the sake of power. Richard is a model of canonical evil, almost a fairy-tale villain, in whom there is nothing light. The main character goes to power through numerous crimes and deceptions. He does not spare underage nephews, ordering to kill them in the Tower, and then dies in a battle with another claimant to the throne.

Klątwa

Stanisław Wyspiański

„Klątwa” to dramat Stanisława Wyspiańskiego. Temat sztuki, był niezwykle śmiały; dotykał palących zagadnień, przesądów i wierzeń chłopskich. Wyspiański ukazał tu bowiem elementy konfliktu między gromadą wiejską a plebanią.  Dramat Wyspiańskiego opowiada o wydarzeniach, które rozgrywają się we wsi Gręboszów, która dotknięta została plagą suszy. Mieszkańcy zastanawiają się, co może być tego przyczyną. Miejscowy Ksiądz mówi, że to kara za ich grzechy. Oni jednak nie zgadzają się z tymi oskarżeniami, dochodzą do wniosku, że to być może kara, ale nie za ich przewinienia, tylko za postępowanie Księdza. Ma on bowiem romans z Młodą, która jako gospodyni mieszka w jego domu.

Klątwa. Tragedia

Stanisław Wyspiański

We wsi dzieje się tragedia czerwcowa susza niszczy wszelkie plony i nie pozwala na uprawę nowych roślin. Zdesperowani chłopi wznoszą modły ku Bogu, ale zauważają nie zostają wysłuchani. Zaczynają podejrzewać, że to nieczyste postępki ich plebana są powodem, dla którego Bóg zesłał plagę na ich pola. Zwracają się więc do wiejskiego pustelnika, który każe im złożyć stos ofiarny, aby przebłagać siłę natury.

Kobieta morska

Henryk Ibsen

„Kobieta morska” to dzieło Henryka Ibsena, norweskiego dramatopisarza, uważanego za czołowego twórcę dramatu modernistycznego. „Kobieta morska” jest bardzo ciekawym i wciągającym dramatem Ibsena. Główna bohaterka, Elida, staje przed wyborem między obecnym mężem a byłą miłością. Sytuacja okazuje się bardziej skomplikowana, kiedy dowiadujemy się, że Elida była zmuszona do czekania na powrót byłego kochanka, z ucieczki spowodowanej morderstwem jego kapitana. Ta piękna sztuka pokazuje potęgę oddania oraz prawdziwej miłości, która jest wstanie przezwyciężyć nawet najtrudniejsze przeciwności losu.

Komedia dell'arte

Monika Surma-Gawłowska

W dziejach teatru europejskiego nie ma bodaj drugiego zjawiska tak bardzo obciążonego bagażem błędnych wyobrażeń i interpretacji, jak komedia dell’arte. W obiegowej opinii funkcjonuje ona jako oparty na beztroskiej improwizacji teatr, w którym aktorzy noszą maski, robią salta i zmuszają widownię do śmiechu niewybrednymi gagami. (… ) Tymczasem komedia dell’arte powinna być postrzegana jako synonim teatru: różnorodnego, podlegającego ewolucjom i metamorfozom, raz opartego na tekście, innym razem niemal od niego niezależnego, performerskiego, eksperymentalnego. W komedii dell’arte, jak nigdy wcześniej, najważniejszym czynnikiem mającym wpływ na charakter przedstawień był gust widzów. Wynikiem przyjęcia przez aktorów tej szczególnej optyki była niespotykana wcześniej heterogeniczność spektakli. Na scenie mieszały się muzyka, taniec i słowo, powaga zderzała się ze śmiechem, a publiczność czerpała przyjemność nie tylko z pikantnych żartów i zabawnych nieporozumień, ale także z rozwiązania węzła  dramatycznego, z katharsis i nauki moralnej. Koncentrując się na tym, co w komedii dell’arte najbardziej rzuca się w oczy, łatwo zapomnieć o tym, co – szczególnie dziś – wydaje się zwyczajne, zatem pozornie niewarte opisywania: o wszechstronności, talencie i profesjonalizmie aktorów, które sprawiały, że schematyczne scenariusze zamieniały się na scenie w fascynujące historie. Maski, improwizację i komediowe gagi należy traktować tak, jak traktowali je sami aktorzy – jak składniki potraw, które tylko w harmonii z pozostałymi elementami spektaklu mogły tworzyć spójną całość, zaś wyizolowane z kontekstu stawały się niestrawne. Ze „Wstępu”.  

Komedia omyłek

William Shakespeare

”Komedia omyłek” to farsa autorstwa Williama Shakespeare’a, napisana pomiędzy 1592 a 1594 rokiem. Jest jego najkrótszą komedią. Podstawą napisania utworu była komedia Plauta Menaechmi. Z niej zapożyczył Szekspir wątek bliźniąt, które ciągle ze sobą mylono. Bohaterowie, jak u Plauta pochodzą z Syrakuz, akcję utworu przeniósł jednak angielski dramaturg z Epidamnum do bardziej znanego Efezu.

Kordian

Juliusz Słowacki

„Kordian” to dramat autorstwa Juliusza Słowackiego, obok Adama Mickiewicza uznawanego powszechnie za największego przedstawiciela polskiego romantyzmu. „Kordian” jest polemiką niezdolności do romantycznego czynu spiskowca, obezwładnionego moralnymi rozterkami. Utwór nawiązuje do powstania listopadowego i opisuje historię nieudanego spisku na życie cara Mikołaja I. Główny bohater, tytułowy Kordian, ze względu na wewnętrzną słabość, nie jest w stanie dokonać zamachu i car uchodzi z życiem. Słowacki próbuje zrozumieć przyczyny klęski powstania oraz pokolenia powstańców. Uważa, że jedynie absolutne poświęcenie i zgoda na walkę do końca może przynieść niepodległość.

Korespondent Witkacy

Olga Szmidt

„Uważam ten zniuansowany, wielowymiarowy portret Witkacego korespondenta, ujmujący go zarówno w kategoriach jednostkowej formuły podmiotowej, jak i w kategoriach wariantu modelu podmiotowości nowoczesnej, za największe – a wybitne w profesjonalnej skali – osiągnięcie poznawcze autorki. Do innych wartościowych rezultatów tej pracy zaliczam: wkład wniesiony do teorii epistolografii, analizę materialno-graficzno-wizualnych stron listów Witkacego, jak też frapującą interpretację wybranych listów do żony (i stojącej za nimi psychodramy czy nawet psychomachii). Dlatego też sądzę, że to ważne studium, nie ograniczające się do przyczynkowych uzupełnień dotychczasowego obrazu artysty lecz formułujące koncepcję podmiotowości o istotnym znaczeniu – i dla badań nad twórczością Witkacego, i dla naszego rozumienia podmiotowości w ogóle.” prof. dr hab. Ryszard Nycz „Korespondent Witkacy jest niezwykle dojrzałym, oryginalnym poznawczo i intrygującym intelektualnie projektem badawczym, kreującym inne spojrzenie zarówno na twórczość Witkacego, jak też ukazującym nowe wymiary dyskursu intymistycznego. Dojrzałość tej pracy polega nie tylko na samodzielnym podjęciu fascynującego problemu badawczego, jakim jest określanie statusu korespondencji do żony Witkacego, ale też – na twórczym łączeniu pracy archiwisty z nowoczesnym warsztatem literaturoznawcy-antropologa. Książka Olgi Szmidt  jest jednym ze znaczących dowodów na sensowność i skuteczność badań nad pisarstwem prywatnym, badań uwzględniających nie tylko literackie i autobiograficzne jego walory, ale także materialno-plastyczną ich formę oraz autokreacyjną dynamikę. Listy Witkacego w projekcie Olgi Szmidt są jedyną w swoim rodzaju formą nowej literatury, a tym samym sferą kształtowania się specyficznej podmiotowości człowieka nowoczesnego.” dr hab. Jarosław Fazan Olga Szmidt (ur. 1989) – ukończyła filologię polską (specjalizacje antropologiczno-kulturową oraz krytykę literacką) na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie aktualnie przygotowuje rozprawę o nowych językach autentyczności. Podczas studiów trzykrotnie wyróżniona stypendium Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Publikuje teksty naukowe oraz krytyczne – dotąd w „Tekstach Drugich”, „Opcjach”, „FA-arcie”, „Wielogłosie” i innych. Redaktor naczelna magazynu „Popmoderna”, wcześniej także naukowego czasopisma „Polisemia”. Zajmuje się przede wszystkim nowoczesnymi problemami podmiotowości i autentyczności, krytyką literacką oraz kulturą amerykańską.

Koriolan

William Shakespeare

”Koriolan” to tragedia autorstwa Williama Shakespeare’a, datowana na 1607 rok. Bohaterem tragicznym jest rzymski żołnierz, Gnejusz Marcjusz Koriolan. Koriolan jest prawdopodobnie najbardziej nieprzeniknionym tragicznym bohaterem, stworzonym przez Szekspira, rzadko wyjawiającym motywy swojej izolacji od rzymskiego społeczeństwa. Czytelnicy często uważają go za niesympatyczną postać, chociaż jego ciężka do wytrzymania duma jest czasem równoważona jego niechęcią do bycia wielbionym, a także oporami przed wykorzystaniem swoich sukcesów do celów politycznych. W utworze tym polityka ma niebagatelne znaczenie. Pokazuje różnice pomiędzy rządami ludu, a rządami autokratycznymi.