Francuski teatr kontestacji społecznej na przełomie XIX i XX wieku. Bunt kobiet (Louise Michel, Véra Starkoff, Nelly Roussel)

Tomasz Kaczmarek

Francuski teatr kobiet z przełomu XIX i XX wieku można by określić jako feministyczny, choć nie stworzył on jakiejś jednej i koherentnej poetyki, co nie powinno zresztą dziwić, ponieważ przedstawiane w tym tomie pisarki sprzyjały ideałom anarchistycznym, a te odrzucały wszelakiej maści dogmaty, jednotorowość myśli; broniły natomiast wielogłosu w dyskusji na ważkie tematy. W tym kontekście każda z dramatopisarek reprezentowała swój oryginalny i rozpoznawalny styl, którego wspólnym celem była troska o polepszenie sytuacji kobiet w systemie społecznym zdominowanym przez tzw. silną płeć. Nie pragnęły bynajmniej jakiejś uprzywilejowanej pozycji dla siebie, sprzeciwiały się po prostu wszelkim przejawom nierówności społecznej, nie faworyzując jednej grupy względem innej. Wiedziały bowiem, iż prawdziwie demokratyczne społeczeństwo może składać się jedynie z wolnych jednostek. Véra Starkoff domaga się w swoich tekstach równości kobiet i mężczyzn, pokazując na przykładzie swych bohaterek, że są one pełnowartościowymi obywatelkami, które mają prawo decydować o sobie, nie bacząc na tyleż przestarzałe, co opresyjne nakazy często o wątpliwie moralnej proweniencji. Nelly Roussel jest o wiele bardziej nieprzejednana od swojej poprzedniczki w krytyce kapitalistycznego ustroju państwowego. Nie przebiera w słowach, zarzucając zniewolenie kobiet Kościołowi katolickiemu, którego religijne podstawy doktrynalne przyczyniły się do stworzenia i utrwalenia przez tysiąclecia niesprawiedliwego społeczeństwa podzielonego na uprzywilejowanych mężczyzn i wyrzucone na margines społeczny niewiasty. Podobnie jak Starkoff i Roussel, także Louise Michel pragnęła ukazać w teatrze patriarchalny paradygmat, który poprzez edukację (fallokratyczną tresurę) produkuje spolegliwych obrońców systemu, gotowych do wychowywania kolejnych pokoleń niewolników. Tomasz Kaczmarek

Fruits of Culture. A Comedy in Four Acts

Leo Tolstoy

In the morning, men from the Kursk province arrive at the Zvezdintsevs house. Their appearance alarms the valet Fyodor Ivanovich, he tries to send uninvited guests to the courtyard, but the maid Tanya intervenes for the walkers: the peasants are her countrymen, in addition, one of them is the father of the barman Semyon, with whom the girl intends to associate fate. When Tanya finds out that the master refuses to sign an agreement on the sale of land, a cunning plan matures in her head.

Getting Married

George Bernard Shaw

“Getting Married” is a play by George Bernard Shaw, an Irish playwright who became the leading dramatist of his generation, and in 1925 was awarded the Nobel Prize in Literature.   Getting Married is a play by George Bernard Shaw. First performed in 1908, it features a cast of family members who gather together for a marriage. The play analyses and satirises the status of marriage in Shaw's day, with a particular focus on the necessity of liberalising divorce laws.  

Goście

Stanisław Przybyszewski

“Goście” to utwór Stanisława Przybyszewskiego, polskiego pisarza, poety, dramaturga okresu Młodej Polski. Przybyszewski był skandalistą, przedstawicielem cyganerii krakowskiej i nurtu polskiego dekadentyzmu.   “Goście” to wspaniały dramat Stanisława Przybyszewskiego. Jest to jeden z dramatów obok takich dzieł jak Złote runo oraz Dla szczęścia, które składają się na cykl dramatyczny Taniec miłości i śmierci. Obok samej twórczości rozgłos Przybyszewskiemu przynosiła także atmosfera, jaką wokół siebie wytwarzał. Był uważany za legendarną postać europejskiej bohemy, przez Strindberga nazywany był „genialnym Polakiem”. Przybyszewskiego uważa się za prekursora współczesnego satanizmu intelektualnego.  

Great Catherine

George Bernard Shaw

“Great Catherine” is a play by George Bernard Shaw, an Irish playwright who became the leading dramatist of his generation, and in 1925 was awarded the Nobel Prize in Literature.   “Great Catherine” is a play by George Bernard Shaw. The plot focuses on Captain Charles Edstaston, a very prim and proper British military attaché who, in 1776, is assigned to the Imperial Russiancourt in Saint Petersburg, and brings his equally prim fiancée, Claire, with him. In the midst of court intrigue and palace politics, primarily instigated by Catherine's favored statesman and military leader, the drunken, ill-mannered, but crafty Prince Patiomkin, the imperiously commanding, yet concurrently, voraciously intimate Catherine toys with the naive arrival, questioning his rigid beliefs, leading him to drop his guarded mannerisms and, in the process, she also learns certain philosophical truths.  

Gromiwoja

Arystofanes

Komedia Arystofanesa, znana również jako Bojomira lub Lizystrata, napisana została w 411 r. p.n.e, podczas II wojny peloponeskiej. Główną bohaterką jest Gromiwoja, która postanawia zakończyć wojnę peloponeską. Namawia ona inne kobiety do buntu, polegającego na odmawianiu mężczyznom współżycia. Ponadto przejmują one kontrolę nad ateńskim skarbcem, który znajduje się nad Akropolem. Utwór ma silną wymowę pacyfistyczną.

Gry codzienne i pozacodzienne... o komunikacyjnych aspektach aktorstwa

Monika Braun

Wiele wskazuje na to, że wypracowane w teatrze techniki pracy nad rolą, w tym wszelkie sposoby kontrolowania tremy, pracy nad ciałem i głosem jako narzędziami służącymi do przekazywania uczuć, myśli, idei i pragnień, mogą stać się doskonalszym i pełniejszym sposobem komunikacji, nie tylko w ramach wykreowanej przez sztukę rzeczywistości, ale także w realnym życiu. Sposoby, jakich na scenie używa aktor, nie różnią się zasadniczo od tych, którymi posługujemy się na co dzień, a życie społeczne daje się najlepiej pojąć jako ciąg performansów. Techniki aktorskie, opierając się na instynktownych zachowaniach człowieka, przekształcają je jednak i – wydobywając bezwiedne impulsy na poziom świadomości – czynią sztuką. Przynależą one równocześnie do dwóch porządków życia: artystycznego i codziennego. Dlatego też metody aktorskiego treningu nie muszą być wyłącznie „wiedzą tajemną” zarezerwowaną dla „wybranych” – wyszkolonych w swym rzemiośle artystów, ale powszechnie dostępną formą porozumiewania się, a także drogą kształtowania samoświadomości i rozwoju osobowości. Teatr, traktowany w tej książce jako szczególny model ludzkich zachowań, bada i zarazem kwestionuje granice między sztuką a życiem. Sama idea oryginału i sztuki jako jego naśladownictwa nie tylko dzięki Jacques’owi Derridzie stała się wątpliwa, a na pytanie o wyższość rzeczywistości nad jej medialnymi replikami można udzielić różnych odpowiedzi…

Halszka

Józef Ignacy Kraszewski

“Halszka” to książka Józefa Ignacego Kraszewskiego, polskiego pisarza i publicysty oraz autora największej liczby wydanych książek w historii literatury polskiej i siódmego autora na świecie pod tym względem.  “Halszka” to dramat w trzech aktach, napisana przez jednego z najwybitniejszych polskich pisarzy XIX wieku. “Takie Kniaziów kochanie! — O! biada nam biada! Jeśli z niska wyszedłszy podlecim wysoko — Kniaź orzeł nas uniesie, gdzie nie dojrzy oko — Kniaź orzeł tam zostanie — dziewczyna upada — Na cóż mi było kazać kochać ciebie? I na co brać mnie było z spokojnego domu? Znalazłbyś równą sobie na kniaziowskiém niebie, I żył z nią tak szczęśliwy! bez troski, bez sromu! Jam biedna! Nie myśl Kniaziu, że gdym tobie cała, Siebie i duszę swoją i życie oddała — Żem z sukniami, kobiécy wstyd z siebie zrzuciła? — O! nie — i ja się wstydzę! — Gdy twoi dworzanie — Szydzą, wskazując moje kozacze ubranie; — Krew mi się pali w sercu, w ziemię bym się skryła, Lub gdy wieczorną porą, do twojéj komnaty Idę, a oni w kącie zasiadłszy na czaty — Wołają za mną — A dokąd kozacze? — Myślisz że się nie wstydzę, że wówczas nie płaczę?” Fragment

Hamlet

William Shakespeare

”Hamlet” to tragedia Williama Shakespeare’a (znana również jako Tragedia Hamleta, księcia Danii). Jest to jeden z najbardziej znanych dramatów oraz arcydzieło teatru elżbietańskiego. „Hamlet” jest jednym z najczęściej granych utworów teatralnych, a rola Hamleta – ze względu na objętość tekstu, dużą ekspresję i bogatą osobowość postaci – uważana jest za sprawdzian dojrzałości i umiejętności aktorskich.

Hamlet, Prince of Denmark

William Shakespeare

The plot holds in suspense, and the final and in general a complete delight. A lot of wise thoughts. The writers and critics have dismantled this work not only by the lines, but by letter, giving each a special meaning. But the average reader will find here a lot of everyday life truths, which are relevant in todays time. Hamlet is one of those works that can be read many times and each time open it to yourself again.

Heartbreak House

George Bernard Shaw

“Heartbreak House” is a play by George Bernard Shaw, an Irish playwright who became the leading dramatist of his generation, and in 1925 was awarded the Nobel Prize in Literature.   Heartbreak House is a play written by George Bernard Shaw. According to A. C. Ward, the work argues that "cultured, leisured Europe" was drifting toward destruction, and that "Those in a position to guide Europe to safety failed to learn their proper business of political navigation". The "Russian manner" of the subtitle refers to the style of Anton Chekhov, which Shaw adapts.  

Hedda Gabler

Henryk Ibsen

„Hedda Gabler” to utwór Henryka Ibsena, norweskiego dramatopisarza, uważanego za czołowego twórcę dramatu modernistycznego. „Hedda Gabler” jest jedną z najbardziej cenionych sztuk Ibsen’a. Główna bohaterka jest opisywana jako damska wersja Hamleta – jest nią rozczarowana swoim życiem kobieta o wielkich ambicjach, która ma problem w odnalezieniu swojego miejsca. Tytułowa Hedda zgadza się na odgrywanie roli żony, jednak cały czas dąży do osiągnięcia czegoś większego i bardziej wartościowego w swoim życiu. Dramat ten jest również niesamowitym dziełem o wpływie ambicji, naiwności, lęku, kłamstw i sekretów w drodze do odnalezienia swojej roli w staromodnym społeczeństwie.

Hekabe

Eurypides

Hekabe to dramat Eurypidesa, największego obok Ajschylosa i Sofoklesa tragika starożytnej Grecji.   Jest to tragedia napisana przez Eurypidesa ok. 424 pne. Akcja rozgrywa się po wojnie trojańskiej, ale zanim jeszcze Grecy opuścili Troję. Centralną postacią jest Hekabe, żona króla Priama, dawniej królowej upadłego miasta.  

Helena

Eurypides

Helena to dramat Eurypidesa, największego obok Ajschylosa i Sofoklesa tragika starożytnej Grecji.   Helen otrzymuje straszną wiadomość że jej mąż, Menelaos nigdy nie powróci do Grecji z Troi gdyż nie żyje. Ta informacja stawia Helenę w niebezpiecznej sytuacji. Może zostać ona zmuszona do małżeństwa z Theoklymenosem, królem Egiptu.  

Herakles szalejący

Eurypides

Herakles szalejący to dramat Eurypidesa, największego obok Ajschylosa i Sofoklesa tragika starożytnej Grecji.   Podczas gdy Herakles przebywa w podziemiu, porywając Cerbera w ramach jednej ze swoich dwunastu prac, jego ojciec Amphitryon, żona Megara i dzieci są skazani na śmierć w Tebach przez Lycusa.  

Heraklidzi

Eurypides

Heraklidzi to dramat Eurypidesa, największego obok Ajschylosa i Sofoklesa tragika starożytnej Grecji.   Po śmierci Heraklesa jego dzieci i ich matka są prześladowani przez Eurystheusa. Są zmuszeni do ucieczki i błąkania się po Helladzie. Aby uniemożliwić dzieciom Heraklesa zemstę na nim, Eurystheus starał się je zabić.  

Hippolytos uwieńczony

Eurypides

Bogini miłości Afrodyta mści się na Hippolytosie, który jest czcicielem dziewiczej bogini Artemidy. Bogini sprawia, że w Hippolytosie zakochuje się jego własna macocha Fedra. Fedra stara się zdusić w sobie to uczucie, lecz gdy wychodzi ono na jaw, kobieta popełnia samobójstwo. Tezeusz, ojciec Hippolytosa, zastaje w domu martwą żonę oraz jej list, fałszywie oskarżający syna o gwałt. Ten przeklina więc syna, wykorzystując jedno życzenie, które obiecał mu spełnić Posejdon.

Hippolytos uwieńczony

Eurypides

Hippolytos uwieńczony to dramat Eurypidesa, największego obok Ajschylosa i Sofoklesa tragika starożytnej Grecji.   Tragedia opowiada historię miłości Fedry do jej pasierba Hipolita, oraz o okrutnej zemście jaką zgotowała Fedra, gdy jej uczucie zostało upublicznione.  

Horsztyński

Juliusz Słowacki

„Horsztyński” to dramat autorstwa Juliusza Słowackiego, obok Adama Mickiewicza uznawanego powszechnie za największego przedstawiciela polskiego romantyzmu. Dramat ten jest nieukończony, składa się z pięciu aktów prozą. Wbrew tytułowi, dramat opowiada o Szczęsnym Kossakowskim, synu zdrajcy hetmana Szymona. Szczęsny jest pogrążony w rozpaczy, nudzie, przekonany o swojej słabości, rozdarty między obowiązkami wobec rodziny, ojczyzny, ukochanej oraz przyjaciela (Horsztyńskiego, byłego konfederaty barskiego, oślepionego przez Rosjan). Szczęsny próbuje uniknąć podejmowania ostatecznych decyzji, jednak zostaje wplątany w dworskie intrygi, jest częścią planów ojca i powstańców kościuszkowskich. W konsekwencji, w ostatniej chwili porzuca armię gotową stłumić powstanie.

How He Lied to Her Husband

George Bernard Shaw

“How He Lied to Her Husband” is a play by George Bernard Shaw, an Irish playwright who became the leading dramatist of his generation, and in 1925 was awarded the Nobel Prize in Literature.   How He Lied to Her Husband is a one-act comedy play by George Bernard Shaw, who wrote it, at the request of actor Arnold Daly, over a period of four days while he was vacationing in Scotland in 1904. In its preface he described it as "a sample of what can be done with even the most hackneyed stage framework by filling it in with an observed touch of actual humanity instead of with doctrinaire romanticism." The play has often been interpreted as a kind of satirical commentary on Shaw's own highly successful earlier play Candida (which one of the characters gets tickets to see).  

Idea bardzo konsekwentna. Happening i Teatr Happeningowy Tadeusza Kantora

Justyna Michalik

Ruch happeningowy, od swoich początków datujących się na przełom lat 50. i 60. XX w. przetrwał zaledwie dekadę. Pomimo to, wpływu happeningu na współczesną kulturę i sztukę nie da się przecenić. Twórczość Tadeusza Kantora zajmuje w tym ogólnoświatowym ruchu pozycję szczególną. Artysta, działając w pewnym oddaleniu od głównych ośrodków – oddzielony dodatkowo „żelazną kurtyną” – tworząc swoje realizacje nie poddawał się teoretycznie sformułowanym ograniczeniom „gatunku”, i być może dzięki temu jego happening jawi się nam z dzisiejszej perspektywy jako ważny krok w kierunkach obranych nieco później przez wielu innych twórców, został też doceniony przez współczesnych sobie. Książka pozwala spojrzeć na zjawisko happeningu w wydaniu Tadeusza Kantora całościowo. Nie tylko opisuje kolejne realizacje, ale także przybliża idee, inspiracje i źródła pomysłów pozwalających artyście powoli przesuwać ciężar jakościowy ze ślepej fascynacji ideami, które niedługo później miały zostać zarzucone, ku świadomemu wykorzystaniu formuły happeningowej do eksperymentów z nowymi środkami artystycznego wyrazu. Książka może stanowić istotne źródło wiedzy dla czytelników zainteresowanych sztuką Tadeusza Kantora, a także dla badaczy teatru i sztuk wizualnych XX i XXI wieku. (Z recenzji wydawniczej dr hab. Katarzyny Fazan, prof. PWST im. L. Solskiego w Krakowie) Happeningi Tadeusza Kantora są z pozoru dobrze znane, wiemy ile ich było, jaki miały przebieg. Jednak przy głębszym namyśle okazuje się, że jest to wiedza dość powierzchowna, oparta o informacje niepewne i schematyczne myślenie. Kantor, będąc bardzo silną indywidualnością, narzucił szereg interpretacji, które z jego punktu widzenia były właściwe, ale dziś, dla naszych potrzeb naukowych, niewystarczające. (…) Dogłębne przygotowanie pozwoliło stworzyć autorce książkę doskonale umocowaną źródłowo, opatrzoną bogatymi przypisami, przemyślaną metodologicznie a jednocześnie napisaną w sposób przystępny. (Z recenzji wydawniczej dr hab. Joanny M. Sosnowskiej, prof. Instytutu Sztuki PAN)   Justyna Michalik (ur. 1983), absolwentka wiedzy o teatrze i podyplomowych studiów z dziedziny zarządzania w kulturze na Uniwersytecie Jagiellońskim. Współredaktorka licznych pozycji książkowych i katalogów wystaw organizowanych przez Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka w Krakowie, w tym serii kalendariów kolejnych etapów życia i twórczości artysty. Uczestniczyła w przygotowaniu wystaw Kantora w Polsce i za granicą. Obecnie doktorantka Instytutu Sztuki PAN w Warszawie, gdzie przygotowuje rozprawę poświęconą strategiom happeningowym w Teatrze Śmierci Tadeusza Kantora. W 2013 roku otrzymała stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w dziedzinie teatru, w ramach którego powstała niniejsza książka.

Idealizm i realizm

Stanisław Ignacy Witkiewicz

„Idealizm i realizm” to rozprawa filozoficzna Stanisława Ignacego Witkiewicza, powszechnie znanego jako Witkacy, który był wszechstronnie uzdolnionym pisarzem, malarzem, dramaturgiem oraz filozofem. „W poglądzie życiowym przyjmujemy bez analizy dwa rodzaje rzeczywistości, objęte jedną rzeczywistością całości Istnienia. Uważam przede wszystkim, że pojęcie istnienia szersze jest od pojęcia rzeczywistości, które stosuje się do pewnych części tego, co obejmujemy pojęciem istnienia. Jest to kwestia terminologiczna, kwestia konwencji (uzgodnienia) — tym niemniej trzeba ją załatwić.” Fragment.

Ifigenia w Aulidzie

Eurypides

Ifigenia w Aulidzie to dramat Eurypidesa, największego obok Ajschylosa i Sofoklesa tragika starożytnej Grecji.   Sztuka obraca się wokół Agamemnona, przywódcy greckiej koalicji przed i podczas wojny trojańskiej, i jego decyzji poświęcenia swojej córki Ifigenii, aby przebłagać boginię Artemidę i pozwolić jego żołnierzom wypłynąć w obronie honoru, w bitwie z Troją.  

Ifigenia w Aulidzie. Eurypides

Eurypides

Tragedia Eurypidesa, napisana na dwa lata przed upadkiem Aten podbitych przez Spartę, nie została ukończona. Temat utworu inspirowany jest mitem o Atrydach i dotyczy wydarzeń poprzedzających wojnę trojańską. Flota grecka czeka na dobry wiatr w porcie w Beocji, aby wpłynąć pod Troję. Utrudnia im to jednak bogini Artemida, urażona przez wodza wyprawy Agamemnona, która wstrzymuje wiatr i uniemożliwia ekspedycję.