Miasta śmierci

Mirosław Tryczyk

Poruszający i prawdziwy obraz wydarzeń, o których nie możemy zapomnieć. Kilka lat temu dzięki głośnej książce Jana Tomasza Grossa w polskiej świadomości pojawił się temat Jedwabnego. Jednak był to jedynie wierzchołek góry lodowej. Wąsosz, Radziłów, Szczuczyn czy Jasionówka to tylko niektóre miasteczka i wsie, w których dochodziło do pogromów ludności żydowskiej – tym tragiczniejszych, że dokonywanych przez sąsiadów. Książka Mirosława Tryczyka wprowadza zupełnie nowe informacje na temat zbrodni dokonanych na obywatelach polskich pochodzenia żydowskiego w latach 1941-1942. Historyczne znaczenie opisywanych wydarzeń i analizowanej ideologii jest dla autora punktem wyjścia do pogłębionych rozważań nad źródłami oraz przejawami postaw antysemickich w Polsce z okresu drugiej wojny światowej, oraz szerzej – nad kondycją ludzką. Wydarzenia opisane w książce to przerażający przykład tego, do czego zdolni są zwykli ludzie, jeśli uzbroi się ich w odpowiednią ideologię i da – choćby milczące – przyzwolenie na zbrodnię.

Miasto i polityka

Jacek Purchla

Zawarte w książce refleksje dotyczą fenomenu Krakowa w ciągu ostatnich dwóch stuleci. Trwałość i siła stygmatu stołeczności Krakowa to intrygujący dla urbanologa przykład znaczenia dziedzictwa materialnego i niematerialnego jako czynnika rozwoju miasta. Tego niezwykłego zjawiska nie można oderwać od kontekstu politycznego. Relacja pomiędzy miastem a polityką to w przypadku Krakowa nie tylko funkcja polskiego losu! Kraków to także Europa Środka, w której przez dwieście ostatnich lat wiele razy zmieniały się granice i systemy polityczne.    Doświadczenie Krakowa przypomina, że miasto to proces długiego trwania, ale uświadamia też znaczenie dziedzictwa kulturowego, pamięci i tożsamości dla rozwoju. Pokazuje czytelnie, jak systemy polityczne i ideologie determinowały kształt procesów urbanizacyjnych.    W jakim więc stopniu polityka i systemy polityczne wpływają na kształt i znaczenia miasta – jako procesu, jako funkcji, jako idei, jako formy, jako zwierciadła cywilizacji? Co wynika z lekcji XX wieku, ale i z lekcji ostatniego ćwierćwiecza, gdy miasto przeżywa tak gwałtowną zmianę? Czy historia i pamięć są czynnikiem rozwoju, czy raczej balastem w procesie modernizacyjnej zmiany? Na te i inne nurtujące mnie pytania próbuję odpowiedzieć w artykułach poświęconych Mojemu Miastu.    ze Wstępu Jacka Purchli  

Miasto w mojej pamięci. Powojenne wspomnienia Niemców z Łodzi

Monika Kucner, Krystyna Radziszewska

Książka utrwala portret przedwojennej i wojennej Łodzi, wyłaniający się ze wspomnień wysiedlonych z miasta Niemców. Zawiera spisane po II wojnie światowej opowiadania, epizody, tworzące i odtwarzające subiektywną historię tego miejsca. Znajdziemy tutaj opowieść o blaskach i cieniach życia i pracy niemieckiego konsula w Łodzi w latach 1926-1931; historię ocalonego od zapomnienia emaliowanego kubka; zapis „ostatnich dni młodości” w przedwojennej Łodzi; wspomnienie ostatnich przedwojennych wakacji; opowieść o losach uciekającej z Łodzi pięciolatki; zapisy związane z konkretnymi datami (styczeń 1945) i miejscami, przynależnymi do drogich pamięci adresów; epizody, obrazki, okruchy wspomnień, z których wyłania się poczucie zagrożenia, obcości, którym towarzyszy potrzeba „uporania się” z przeszłością, przekazania wspomnień innym. Z publikowanych po raz pierwszy fragmentów wyłania się obraz miasta, często nieobecny w dokumentach czy opracowaniach naukowych, stanowiący istotne dopełnienie oficjalnego obrazu historii tego miejsca.  

"Miasto-ogród" Żarki. Historia

Dorota Malczewska-Pawelec

Praca przedstawia dzieje powstania położonej w Jurze Krakowsko-Częstochowskiej miejscowości wypoczynkowej znanej obecnie pod nazwą Żarki Letnisko. Osada należy do bardzo rzadkich w skali kraju przykładów udanej, międzywojennej parcelacji realizowanej pod szyldem „miasta-ogrodu”, porównywalnym z podwarszawską Podkową Leśną. Proces tworzenia się „miasta-ogrodu” Żarki przedstawiono na szerokim tle przemian ideowych, społecznych i gospodarczych czasów II Rzeczypospolitej. W książce została też przybliżona postać Karola Raczyńskiego ze Złotego Potoku, fundatora żareckiego „miasta-ogrodu”, jego żony Stefanii oraz najsławniejszych antenatów wywodzących się z rodów Krasińskich, Branickich i Raczyńskich. Omówiona została także sama idea „miasta-ogrodu”, proces jej ewolucji oraz recepcji na ziemiach polskich.

Miedzianka. Historia znikania

Filip Springer

Kupferberg - Miedzianka, niewielkie miasteczko nieopodal Jeleniej Góry, którego nie ma. Tak jak nie ma gospody Ratuszowej, gdzie miejscowe panie, plotkując przy jednym ze stolików, krzywiły się zniesmaczone, gdy ich mężowie śpiewali "Gdybyś miał jeszcze jedną teściową, to...". Nie ma zabaw, podczas których Martin Lachmann grał na saksofonie, a dookoła wirowały roztańczone pary. Nie ma również browaru, papierni, zakładu kamieniarskiego, warsztatów rzemieślniczych. Nie ma pani Trenkler, która szyła koszule, pań Assmann i Alex, które zajmowały się pościelarstwem, pani Brauer, która handlowała masłem i jajkami. Nie ma cmentarza przy drodze do Mniszkowa z widokiem na Rudawy Janowickie, a w okolicy do dziś wspomina się, jak płyty nagrobne wyciągano z ziemi ciągnikami, a psy rozwlekały po całej wiosce ludzkie kości. Filip Springer przez ponad dwa lata szukał odpowiedzi na pytanie, dlaczego miasteczko z siedmiowiekową tradycją zniknęło z powierzchni ziemi. Czy stało się tak na skutek zniszczeń spowodowanych rabunkowym wydobyciem uranu przez Rosjan prowadzonym tutaj w latach 1948-1952? Czy też opowieści o szkodach górniczych zostały wymyślone przez władzę jako pretekst do wyburzenia miasta i ukrycia tajemnicy z przeszłości?

Miejski grunt

Rafał Matyja

W głośnej książce Wyjście awaryjne Rafał Matyja postulował, by opowiedzieć naszą historię na nowo - nie przez pryzmat podbojów i powstań, ale budowy miast, tworzenia instytucji, ewolucji stylu życia. Nie tylko z perspektywy Warszawy, ale też Śląska, Pomorza czy Małopolski. Dopiero takie ujęcie, zdecentralizowane i skupione na modernizacji, pozwoli nam lepiej zrozumieć miejsce, w którym żyjemy, i to, kim jesteśmy. W nowej książce autor podejmuje rzucone przez siebie wyzwanie. I opowiada fascynującą historię naszych ziem, ze szczególnym uwzględnieniem miast, w kontekście rozwoju całej Europy. Czerpie z setek trudno dostępnych źródeł, zestawia dane, pozwala wyobrazić sobie, jak tworzyły się zręby nowoczesności i jak wpływało to na codzienne życie mieszkańców - od rewolucyjnego wynalazku dyliżansu po szybką kolej, od organizacji poczty po informatyzację. Równolegle z opowieścią historyczną, obfitującą w barwne, nieraz zdumiewające przykłady, autor rozwija metarefleksję nad tym, co w największym stopniu odcisnęło piętno na nas jako społeczeństwie i sposobie, w jaki postrzegamy państwo.

Mieszko I jako budowniczy państwa polskiego

Stanisław Zakrzewski

Wizerunek postaci Mieszka I, z odległości przeszło dziecięciu wieków, przedstawia sie, wobec ubóstwa źródeł, jak słabe światełko gwiazdy leżącej w odległości olbrzymiej ilości milionów mil. Nie wystarczy gołe oko, nie wystarczy pamięć ludzka, by odtworzyć rysy i cechy postaci. trzeba używać szkieł niezwykle powiększonych, by uświadomić sobie, że to słabe światełko, niejasne wspomnienie czy szablonowa legenda kryją poza sobą życie bogate i bujne potężnej i wybitnej jednostki. Ta jednostka umiała rozwój Polski pchnąć na inne tory, zapewnić mu przyszłość, a równocześnie była do tego stopnia wyrazem własnej społeczności, że nie padła ofiarą przeciwieństw, występujących pomiędzy starym światem wierzeń i zwyczajów a nową, państwową religią. Zaciekawienie czysto historyczne łączy się z pytaniami socjologicznymi. Idzie więc o to, by stwierdzić przebieg i związek przyczynowy wydarzeń podstawowych dla naszych dziejów, a równocześnie zdać sobie sprawę jak się przedstawiał stosunek Mieszka I, jako jednostki, do społeczeństwa, co zdziałał on sam, a nadto w jakim stopniu był wykładnikiem ducha czasu i potrzeb społeczeństwa. (...) Spis treści Rozdział I. Wstęp. Literatura przedmiotu. Budowniczy państwa – jego stosunek do Chrobrego. Kultura pogańska. Gniezno stolicą kultu, a nie księcia. Granice Polski. Plemiona polskie. Idea całości ówczesnej Polski Rozdział II. Pogański okres czasów Mieszka. Ród, rodzina, bracia. Drużyna. Wojna i handel. Walka o ujście Odry i Odrę. Walki polsko-duńskie. Wikingowie duńscy w Jomsborgu. Najazdy Sasa Wichmana na Mieszka. Losy Łużyc. Układ Mieszka z Ottonem za pośrednictwem Gerona. Układ polsko-czeski. Przybycie Dąbrówki do Polski. Piastowie i Przemyślidzi. Rozdział III. Chrzest Mieszka. Biskup Jordan. Biskupstwo poznańskie. Jego zależność od Magdeburga. Budowa kościołów w Krakowie i w Gnieźnie. Kwestia wpływów czeskich i niemieckich. Zabiegi w Rzymie o biskupstwo czy arcybiskupstwo w Gnieźnie. Stosunek Mieszka do Kościoła i chrześcijaństwa. Narodziny kultury łacińsko-katolickiej. Podział Europy na rzymską i bizantyjską. Rozdział IV. Sprawy zewnętrzne do r. 979. Polska wobec świata skandynawskiego. Dalsze dzieje Jomsborga. Przymienie polsko-szwedzkie. Polska a Ruś. Misja Adalberta. Ziemia czerwieńska. Chrzest Rusi. Polska a Węgry; sojusze i konflikty. Stosunki z Niemcami. Dyplomacja przyjaźni. Najazdy Wichmana i Hodona. Zależność Polski od Niemiec. Zerwanie z Niemcami. Wyprawa cesarska Ottona II na Polskę w r. 979 Rozdział V. Czasy od r. 979 do 992. Śmierć Dąbrówki. Małżeństwo z Odą i pokój z Niemcami. Wyprawy na Słowian. Polityka braniborska. Dzielnica Chrobrego. Wojny z Czechami i Wieletami. Przeobrażenia społeczne. Zabiegi o koronę królewską. Podział kraju i wyznaczenie następcy. Pochodzenie książąt pomorskich. Śmierć Mieszka. Charakterystyka.

Miraże natury i architektury. Prace naukowe dedykowane Profesorowi Tadeuszowi Bernatowiczowi

Alina Barczyk, Piotr Gryglewski

Przekazujemy w Państwa ręce księgę dedykowaną Profesorowi Tadeuszowi Bernatowiczowi – wybitnemu badaczowi dziejów architektury i sztuki nowożytnej. Artykuły autorstwa uznanych naukowców z wielu różnych ośrodków zostały ujęte w ramach sześciu rozdziałów, podejmujących problematykę m.in. radzivilianów, mecenatu królewskiego i magnackiego, konserwacji architektury, jak i sztuki nowoczesnej. Wszechstronność tematów w znakomity sposób odzwierciedla bogactwo zainteresowań samego Jubilata. Chcieliśmy naszym tomem uhonorować Profesora i uczcić 65. rocznicę urodzin tego wspaniałego naukowca i dydaktyka. Profesor Tadeusz Bernatowicz od wielu lat jest związany z łódzkim ośrodkiem. Z tego też względu zdecydowaliśmy się w tytule niniejszej publikacji przywołać nazwę jednego z przedmiotów prowadzonych przez Profesora w Instytucie Historii Sztuki UŁ. Komitet redakcyjny