Krawiec, książę i chłopaki z brązu. Fantazmat homoseksualny w powojennym kinie czechosłowackim

Karol Szymański

Stosunek kina czechosłowackiego do męskiej nagości i seksualności – w tym zwłaszcza sposób, w jaki przenoszono na ekran (i sublimowano) fantazmaty homoseksualne – nieintencjonalnie odkrywa „odwrotną stronę” społeczeństwa realnego socjalizmu i zdradza ukryte strategie władzy totalitarnej w zakresie „urządzenia seksualności”. W książce Karola Szymańskiego na przykładzie dwóch filmów czeskich: Krawiec i książę Václava Krški (1956) oraz Chłopaki z brązu Stanislava Strnada (1980) śledzimy przemianę i degenerację ekranowych fantazmatów homoseksualnych między drugą połową lat pięćdziesiątych a latami siedemdziesiątymi – osiemdziesiątymi XX wieku. W utworze Krški – powstałym w czasach wychodzenia ze stalinizmu i socrealizmu – fantazmaty te stanowiły dla twórcy i odbiorców ucieczkę i schronienie oraz rodzaj obrony przed opresywnymi praktykami politycznymi. Natomiast film Strnada – którego kluczowym elementem było zobrazowanie i propagandowe wsparcie czechosłowackich spartakiad – ujawnia, w jaki sposób imaginarium homoseksualne zostało w czasach „normalizacji” zmanipulowane, zawłaszczone i zaprzęgnięte na użytek dyktatury komunistycznej. Między tymi filmami rozpościera się „osobna” epoka „złotych lat sześćdziesiątych”, znaczona rozkwitem czechosłowackiego kina nowofalowego bądź – szerzej – modernistycznego. Dzieła z tego okresu, jak Pierwszy dzień mego syna Ladislava Helgego, Dolina pszczół Františka Vláčila czy Raduz i Mahulena Petra Weigla, pokazują, że zasadniczym polem działania homotekstualności staje się wówczas nie tyle „kompleks cielesności” oraz różne strategie sublimacyjne i stylizacyjne (znane wcześniej choćby z  filmów Krški), co przede wszystkim osobliwość autorskiego głosu, specyficzność filmowego dyskursu i oryginalność formy. Wieloznaczność realizowanych w latach sześćdziesiątych utworów i programowana przez samych twórców swoboda ich odczytywania, a zarazem wpisane w nie sygnały, maski i tajne znaki homoseksualności, prowokują do testowania różnych metod interpretacji homotekstualnej w poszukiwaniu głębokiej a ukrytej tożsamości filmów. Możliwość tego rodzaju lektury świadczy zaś o dojrzałości i „normalności” czechosłowackiej kultury (filmowej) w siódmej dekadzie XX stulecia. Karol Szymański – filmoznawca, absolwent historii na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim oraz rachunkowości i finansów na Uniwersytecie Gdańskim. Z zawodu – redaktor, wydawca i print manager. Członek Polskiego Towarzystwa Badań nad Filmem i Mediami. Opublikował artykuły w książkach (Král Šumavy: komunistický thriller, Syndrom Pogorelicia, Aleksander Jackiewicz i Spojrzenie – spektakl – wstyd) oraz czasopismach naukowych (między innymi w „Kwartalniku Filmowym”, „Rocznikach Humanistycznych”, „Studiach z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej”, „Soudobych Dějinach“, „Przeglądzie Humanistycznym“). Autor, producent i wykonawca portalu NaEkranachPRL.pl poświęconego rozpowszechnianiu i recepcji filmów w Polsce w latach 1944–1989. Miłośnik sztuki piosenki Marty Kubišovej, Anny Prucnal i Marianne Faithfull. Za najlepszy film uważa od zawsze Piknik pod Wiszącą Skałą Petera Weira.

Kreacje i poglądy Stanisława Witkiewicza na tle głosów epoki

Anna Małgorzata Pycka

Stanisław Witkiewicz na przełomie XIX i XX wieku był jednym z najbardziej znanych i cenionych autorytetów. Nie wahał się wypowiadać na tematy z pozoru odległe – dotyczące sztuki, artystów, polskiego społeczeństwa, instytucji kościoła katolickiego, niepodległości. Kiedy dziś – po ponad stu latach czytamy jego teksty ze zdumieniem odkrywamy jak bardzo są aktualne. Nadal trudno nam zdefiniować pojęcie sztuki, oddzielić artystów wybitnych od wylansowanych, odnaleźć miejsce dla siebie i naszych narodowych wartości wśród nasilających się na całym świecie przejawów ojkofobii i ksenofobii. Jak dobierać nauczycieli, jak formułować poglądy w zgodzie z sobą a nie pod wpływem nagłośnionych sensacji? Bohater książki mimo wielkości ducha i serca nie był człowiekiem idealnym. Miał oddanych przyjaciół i zapiekłych wrogów, chciał iść prostą drogą, ale czasem zapuszczał się w niebezpieczne zaułki, krytykował i sam był powodem krytyki. W wieku XX wielki ojciec został przyćmiony przez wielkiego syna – Stanisława Ignacego Witkiewicza powszechnie znanego jako Witkacy.  Dziś trudno znaleźć kogoś, kto o Witkacym nie słyszał, ale nieznajomość dorobku ojca sprawia, że wypowiedzi syna interpretowane są wybiórczo i zbyt powierzchownie. Czy naprawdę w tym przypadku jabłko padło zbyt daleko od jabłoni? Czy podzielona między zaborcami Polska przełomu XIX i XX wieku to zaścianek Europy, w którym myśl własna się nie wyhodowała, a myśl cudza traktowana była jak wyrocznia? Na te i inne pytania próbowała szukać odpowiedzi autorka książki – czy je znalazła – to już zależy od oceny czytelników…

Kreacje Judasza w prozie polskiej XX i początku XXI wieku

Klaudia Bączyk-Lesiuk

Fragmenty recenzji: “Autorka nie tylko dzięki odrębności swojego widzenia, ale przede wszystkim poprzez dążenie do pełnego ukazania doświadczeń człowieczego losu odzwierciedlonych w micie Judasza odkrywczo przeanalizowała teksty, uniknęła uproszczonych schematów interpretacyjnych, daleko jej do powleczonych platyną literaturoznawczej rutyny ustalonych raz na zawsze sądów”. [prof. dr hab. Z. Trzaskowski] „Na zdecydowaną pochwałę zasługuje sięgnięcie po teksty stosunkowo mniej niż Huelle promowanych literatów: Henryka Panasa, Krzysztofa Jednachowskiego, Mirosława P. Jabłońskiego. Jak podkreślał czołowy przedstawiciel nowego historycyzmu, Stephan Greenblatt, o kulturze danego okresu bardziej miarodajnie świadczy dorobek pisarzy nie najgłośniejszych”. [prof. dr hab. D. Heck]

Król Edyp

Sofokles

Król Edyp to dramat Sofoklesa, największego obok Ajschylosa i Eurypidesa tragika starożytnej Grecji.   Król Edyp to sztuka nazywana tragedią władzy i klasyfikowana jako chronologicznie pierwsza z cyklu trzech tragedii tebańskich (Król Edyp, Edyp w Kolonie, Antygona) opartych na mitach o tebańskim rodzie Labdakidów. Utwór jest powszechnie uznawany za arcydzieło dramaturgii światowej.  

Król Lear

William Shakespeare

”Król Lear” to tragedia Williama Shakespeare’a, prawdopodobnie napisana w roku 1605. Fabuła dramatu oparta jest na legendzie o Llyrze, mitycznym królu Brytanii. Bezpośrednim źródłem inspiracji była anonimowa sztuka o królu Learze, wystawiana w czasach Szekspira. Król Lear uznawany jest za jedno z największych osiągnięć Szekspira.

Król Olch

Magdalena Ogórek

Król Olch. Wilm Hosenfeld, oficer, który uratował Władysława Szpilmana. Otto von Wächter, generał SS, który ograbił Kraków "Świetnie napisane. Dowiedziałem się więcej o człowieku, który uratował mojego Ojca. - Andrzej Szpilman Fascynujące śledztwo historyczno-dziennikarskie dotyczące: * przerzutu hitlerowskich zbrodniarzy do Ameryki Południowej * dostępu do Tajnego Archiwum Watykańskiego * niezwykłych losów kapitana Wilma Hosenfelda, niemieckiego oficera, który uratował Władysława Szpilmana, bohatera filmu Romana Polańskiego Pianista * ratowania przez Hosenfelda sakraliów z warszawskich kościołów po upadku Powstania Warszawskiego * nowych wątków dotyczących rabunku polskich dzieł sztuki przez Ottona von Wächtera, gauleitera Galicji, o którym Magdalena Ogórek pisała już w dwóch poprzednich bestsellerach * zbrodni hitlerowskich, w które zamieszany był Wächter * niewyjaśnionych tajemnic grabieży polskiego dziedzictwa przez państwo niemieckie Biografia równoległa dwóch oficerów noszących niemiecki mundur: zbrodniarza wojennego (Otto von Wächter) i szlachetnego człowieka (Wilm Hosenfeld), który uratował wiele istnień ludzkich na terenie okupowanej Polski, o którego uwolnienie z rosyjskiego gułagu zabiegały po wojnie u władz sowieckich dziesiątki obywateli polskich, a przede wszystkim Władysław Szpilman.

Król Ryszard II

William Shakespeare

”Ryszard II” to kronika napisana przez Williama Shakespeare’a około roku 1595, opisująca losy króla Ryszarda II, władającego Anglią w latach 1377-1399. Źródłem dla napisania tego utworu były zachowane kroniki. Zgodnie z tym, co sugeruje tytuł, opowiada on historię króla Ryszarda II. Na początku, ma on rozstrzygnąć spór pomiędzy Henrym Bolingbroke a Thomasem Mowbray. W końcu, skazuje obu na wygnanie, pierwszego na 10 lat, drugiego – na zawsze. Ryszard opuszcza kraj i udaje się na wojnę. Bolingbroke zbiera jednak armię i uderza na południe Anglii. Koronuje się jako Henryk IV, Ryszarda zaś zamyka w więzieniu.

Król Ryszard III

William Shakespeare

„Król Ryszard III” to sztuka autorstwa Williama Shakespeare’a, (znana również jako „Ryszard III”). Opisuje losy króla Ryszarda III Yorka, panującego w Anglii od 1483 do 1485. Początkowo była określana jako tragedia, jednak bardziej pasuje do niej określenie „kronika”. Jest po Hamlecie drugą najdłuższą sztuką tego autora. To właśnie z tego utworu pochodzi słynny zwrot „Konia! Konia! Królestwo za konia!„