Sarmackie theatrum. T. 8: W poszukiwaniu nowości

red. Maria Barłowska, Marzena Walińska

Kolejny, już ósmy tom Sarmackiego theatrum zbiera artykuły przygotowane jako wynik namysłu nad kategorią nowości w dawnej literaturze. W perspektywie retorycznej poszukiwano rozumienia istoty novitas i analizowano funkcjonowanie topiki. W ujęciach faktograficznych przedstawione zostały odkrycia utworów z XVII w. zachowanych w rękopisach i nieznanych drukach, sformułowano hipotezy na temat autorstwa i opisano stosowane przez twórców strategie perswazyjne. Poddano także oglądowi sposoby funkcjonowania nowości z punktu widzenia dawnego czytelnika i rynku wydawniczego.

Saul

Wojciech Bogusławski

Następująca edycja jest krytycznym wydaniem sztuki wystawionej w 1809 r. w Warszawie. Podstawą wydania został pierwodruk „Saula”, opublikowany przez Wojciecha Bogusławskiego w „Dziełach dramatycznych”, wydanych w 1823 r. Inicjatorzy przygotowania niniejszej edycji, oparli się na zamieszczonych w Cyfrowej Bibliotece Narodowej Polona fotografiach stronic dramatu oraz stronic tworzących ramę wydawniczą utworu. Tekst dramatu opublikowano według zasad opracowywania tekstów oświeceniowych, a kolejność zamieszczonych tekstów została zachowana zgodnie z oryginalnym założeniem Bogusławskiego. Przypomnienie „Saula” Bogusławskiego ma głębokie uzasadnienie ze względu na walory utworu, na podjętą w nim problematykę, wykorzystanie tematyki biblijnej, zakorzenionej w fabule starotestamentalnej. Wszystko to sprawia, że po książkę mogą sięgać zarówno czytelnicy–pasjonaci, amatorsko zainteresowani starożytną historią Izraela, jak i profesjonaliści: filolodzy, teolodzy, bibliści, a przede wszystkim studenci polonistyki. 

Scena - między słowem a obrazem. O kompozycji dramatów Juliusza Słowackiego

Magda Nabiałek

Wprowadzone przez Autorkę kategorie pozwalają na nowo zobaczyć charakterystyczne dla twórczości Słowackiego, a trudne do opisania napięcia wewnętrzne. W książce Magdy Nabiałek przemiany ujęto w języku poetologicznym, a nie w języku teorii sztuki romantycznej. Zmiany w sposobie postrzegania świata przez twórcę Fantazego polegają na modyfikacji techniki budowy „kadru”, a co za tym idzie – przebudowie pozycji odbiorcy. Zmiana taka może wspomagać (tak upragnioną przez poetę) transfigurację czytelnika, przeprowadzonego – przez „patrzenie” i „widzenie” – do „rozumienia”. Do szczególnych osiągnięć zaliczyłabym analizę Kordiana i Balladyny. Dopiero ta dość złożona propozycja poetologiczna jest w stanie opisać zmienność perspektyw i możliwości widzenia świata ukazaną w tych dramatach, z którą niezupełnie radzą sobie kategorie ironii, fantastyczności, iluzji i deziluzji czy cudowności. dr hab. Magdalena Saganiak, prof. UKSW   Historia humanistyki to nie tylko seria zwrotów, lecz także nieustannych powrotów. Jednym z nich jest propozycja Magdy Nabiałek, która na nowo próbuje postawić pytania o szczególny status dramatu i związaną z nim poetykę utworów scenicznych. Swoje rozważania sytuuje zaś w nadal aktualnej dla humanistyki opozycji słowa i obrazu, której potencjału badawczego zdaje się dramatologia nie wykorzystała do dziś. Koncentrując swoją uwagę na problematyce związanej ze zmiennością perspektyw oraz sposobami widzenia świata ukazanymi w dramatach Juliusza Słowackiego, autorka tworzy własną propozycję lektury tekstów autora Kordiana. Analiza wielopłaszczyznowej struktury utworów Słowackiego pozwala jej na odtworzenie architektoniczno-przestrzennej konstrukcji dzieła. Pojęcia sceniczności, kadru, ramy służą tutaj do wskazania wewnętrznych napięć w strukturze dramatu i kryjącego się za nimi potencjału semantycznego. Dzięki temu zaprezentowana analiza zyskuje charakter propozycji teoretycznej wykraczającej poza twórczość jednego autora.

Scena we krwi. Williama Szekspira tragedia zemsty

Małgorzata Grzegorzewska

  Scena we krwi to książka o elżbietańskim teatrze okrucieństwa. Zawarte w tym tomie interpretacje nie stanowią jednak systematycznego wykładu. To raczej swobodne wariacje, zebrane wokół kilku powaracających motywów: ofiary i odwetu, przeznaczenia i Opatrzności, znaku i pragnienia Obecności. Książka szuka odpowiedzi na pytania: Czym w istocie jest tragedia w czasach nowożytnych? Jaką rolę pełnią w niej pogańscy (nieobecni) bogowie i chrześcijański Bóg? Jak rozumieć los bohatera tragicznego? Czy jest jego pycha i na czym polega jego wina? Ile warte są słownikowe definicje tych pojęć, dotykających tajemnicy ludzkiej nieprawości> sztuki Szekspira stanowią niewyczerpane źródło inspiracji takich poszukiwań i przemyśleń.

Sceniczne metamorfozy mitu. Teatr polski XXI wieku w perspektywie kulturowej

Małgorzata Budzowska

W publikacji zaprezentowano analizy kulturoznawcze wybranych spektakli adaptujących mity antyczne z kręgu kultury śródziemnomorskiej w obrębie estetyki postmodernizmu. Autorka podjęła pierwszą na rodzimym gruncie transdyscyplinarną analizę recepcji mitów we współczesnym teatrze polskim. Wybrała przykłady z twórczości czwórki polskich reżyserów teatralnych (Maja Kleczewska, Michał Zadara, Jan Klata, Antonina Grzegorzewska), w spektaklach których szczególnie wyraźnie i często można dostrzec inscenizację mitu. Porządkując obszar ich dokonań, autorka posłużyła się własną typologią i wyróżniła strategie ujmowania mitu przez poszczególnych twórców. „Autorka pisze o trudnych kwestiach i złożonych problemach w sposób zwięzły i prosty (co nie znaczy upraszczający) [...] Jej praca nie tylko rzuca nowe światło na twórczość czwórki wybitnych reżyserów, dowodząc ich silnego zakorzenienia w najdawniejszej tradycji teatru i dramatu światowego, lecz także stanowi ważny przyczynek do badań nad relacjami sztuki/sztuki teatru i mitu. Analizy spektakli są szczegółowe, precyzyjne i nierzadko odkrywcze. Prowadzą do bardzo ciekawych wniosków i pobudzają do myślenia. Starannie dobrany materiał ilustracyjny dodatkowo je wzbogaca, dając odbiorcom pogląd na estetykę omawianych spektakli oraz na indywidualny styl twórców inscenizujących opowieści mityczne. Oryginalna typologia poszerza konteksty ich dokonań, powiązując je z szerszym zapleczem kulturowym”. Z recenzji prof. dr hab. Anny Burzyńskiej (UJ)

Schémas d'extension métaphorique. A partir de l'analyse des contenus et des organisations conceptuels de certaines unités lexicales se référant a la lumiere

Barbara Taraszka-Drożdż

Książka adresowana jest do naukowców oraz studentów kierunków filologicznych interesujących się zjawiskiem metafory, które w niniejszej pracy przedstawione jest z punktu widzenia językoznawstwa kognitywnego. W części teoretycznej autorka porównuje dwa kognitywne podejścia do metafory. Pierwszym z nich jest teoria postulująca centralne miejsce metafory w języku i poznaniu, tj. Teoria Metafory Konceptualnej zapoczątkowana przez G. Lakoffa i M. Johnsona, a następnie rozwijana przez innych badaczy (np. Z. Kövecsesa, J. Grady’ego, R. Gibbsa, M. Turnera) oraz poddawana modyfikacjom, m.in. pod wpływem Teorii Amalgamatów Pojęciowych G. Fauconniera i M. Turnera. Drugą rozważaną koncepcją jest teoria Gramatyki Kognitywnej autorstwa R. Langackera, w ramach której metaforze nie przypisuje się specjalnej roli. Metafora postrzegana jest bowiem jako jeden z typów rozszerzenia semantycznego. Jednak, jak wskazuje na to autorka, narzędzia Gramatyki Kognitywnej pozwalają opisać zjawisko metafory w dużo bardziej kompleksowy sposób niż zakłada to Teoria Metafory Konceptualnej. W części analitycznej, bazując na założeniach Gramatyki Kognitywnej, autorka proponuje metodologię badawczą, która integruje opis semantyczny z opisem gramatycznym oraz zapleczem doświadczeniowym danej społeczności językowej. Analizie poddane zostają rozszerzenia semantyczne francuskich jednostek leksykalnych odnoszących się do światła. Wychodząc od analizy treści oraz organizacji konceptualnej każdej jednostki leksykalnej, autorka dociera do całego systemu struktur schematycznych nazywanych wzorcami metaforycznego rozszerzenia, a w ich ramach, do całych matryc domen aktywowanych przez analizowane jednostki leksykalne.

Scholastyczne inspiracje poetyki Macieja Kazimierza Sarbiewskiego

Jacek Kwosek

Tematem pracy są scholastyczne inspiracje w poetyce Macieja Kazimierza Sarbiewskiego. Praca składa się ze wstępu, sześciu rozdziałów i zakończenia. Wprowadzenie przedstawia stan badań i układ pracy. Pierwszy rozdział pokazuje sposób użycia przez Sarbiewskiego pojęć zaczerpniętych ze scholastyki. Drugi rozdział porównuje poglądy Arystotelesa i Sarbiewskiego na poetykę. Trzeci rozdział pokazuje, w jaki sposób Sarbiewski stosuje pojęcie analogii. Czwarty rozdział przedstawia jego pogląd na problem uniwersaliów. W rozdziale piątym opisano jego wizję człowieka. W szóstym rozdziale porównano jego rozumienie twórczości z romantycznymi poglądami na jej temat. Na końcu sformułowano wnioski.

"Scripta Classica" 2018. Vol. 15

red. Edyta Gryksa

Praca jest zbiorem ciekawych artykułów dotyczących historii kultury i tradycji starożytnej Grecji i Rzymu, skierowaną do grona czytelników zainteresowanych szeroko rozumianą tematyką antyczną. Pierwszym tekstem jest „Pieśń na cześć Pejtaufeja, Usi oraz Klasyki, tzn. pieśń na cześć Katowickiego Koła Polskiego Towarzystwa Filologicznego, które kończy lat dziewięćdziesiąt, Uniwersytetu Śląskiego, który wkrótce osiągnie półwiecze, oraz Katedry Filologii Klasycznej w Katowicach, która zdołała przetrwać ćwierć wieku.” Pieśń, autorstwa dr Anny Szczepaniak, została napisana w języku greckim i przetłumaczona na język polski. Obok przekładu tekstu Repozjanusa, który do tej pory nie został wydany w języku polskim, czytelnik może sięgnąć po artykuły dotyczące problemu starożytnej perswazji. Ich treści zostały zreferowane podczas CVII Walnego Zjazdu Polskiego Towarzystwa Filologicznego, w ramach którego zorganizowana została konferencja naukowa Antyczne Techniki Perswazyjne (14-16.09.2017, Katowice). Wspomniane teksty to: “References to Historical Figures as a Means of Persuasion in Ancient Rhetoric. A Research Methodology Applicable to Cicero”; “Ispirazioni antiche nella retorica politica del ’300: dall’immagine alla parola. Il caso di Cola di Rienzo e Francesco Petrarca”; “Persuasion and Religion, i.e. How to Convince Somebody about Religious Illusion”; “If Cloud Cuckoo Land Were Conquered by the Nazis…”.

Semantyczne i pragmatyczne aspekty komunikacji. Od deminutywów do gestów

Wiktor Pskit

 Niniejszy tom jest zbiorem tekstów poświęconych wybranym współczesnym tendencjom w badaniach nad semantycznymi i pragmatycznymi zagadnieniami szeroko rozumianej komunikacji. Najnowsze analizy z zakresu językoznawstwa, filozofii języka i teorii komunikacji wyraźnie wskazują, że głównym źródłem trudności o charakterze teoretycznym i metodologicznym w badaniach semantycznych są niejasne (a może nawet trudne do ustalenia) granice pomiędzy semantyką a pragmatyką. Badanie tych trudności jest jednym z motywów spajających przedstawione opracowania. Jednocześnie zebrane teksty w znaczący sposób różnią się między sobą pod wieloma względami. Autorzy reprezentują odmienne podejścia teoretyczne i tradycje filologiczne, a ich badania obejmują dane z różnych języków (polskiego, angielskiego, hiszpańskiego i rosyjskiego). Poszczególne rozdziały publikacji umożliwiają zorientowanie się w szerokim spektrum obszarów badawczych – od deminutywów, poprzez wyrażenia o tzw. znaczeniu ogólnym, profile komunikacyjne, język potoczny i perspektywę, aż po rolę gestów w komunikacji. Całość może stanowić przyczynek do współczesnych badań semantycznych i pragmatycznych, zarówno w kontekście językoznawczym, jak i w wymiarze

Sen, marzenie, zaświaty w literaturze i kulturze. Tom 1. Literatura

Michał Kuran

Oniryzm jawi się jako konwencja mówienia o człowieku i świecie. Marzenie wydatnie poszerza sfery poznania, odsłaniając nieznane wcześniej możliwości. Zaświaty to rzeczywistość niezgłębiona, do której twórcy próbują zajrzeć za sprawą wyobraźni, wizji utrwalonych w tradycji czy udostępnionych przez religię. Sen, marzenie i zaświaty wielokierunkowo przenikają się i zazębiają w dokonaniach twórców, tworząc sieci powiązań. W niniejszym tomie zgromadzono prace na temat utworów reprezentujących różne okresy literackie i gatunki, poświęcone wielorakiej tematyce. Przedmiotem refleksji młodych badaczy stała się twórczość uznanych mistrzów oniryzmu, wizji i penetracji nieznanych światów, a także autorów nie zawsze kojarzonych ze snem, marzeniem i zaświatami. Młodzi adepci nauki poświęcili swoje teksty dokonaniom twórców bardzo znanych (Słowacki, Kraszewski, Prus, Tetmajer, Przybyszewski, Brzechwa, Leśmian, Schulz, Białoszewski, Grochowiak, Różewicz, Szymborska, Bryll), ale też nieco zapomnianych (Brzozowski, Wojaczek) oraz najnowszych, o ugruntowanej pozycji (Tokarczuk), utrwalających ją (Tulli), dopiero poszukujących swego miejsca czy niszowych (łódzcy poeci współcześni, Kaczanowski). W obszarze zainteresowań znaleźli się pisarze epok dawnych (Twardowski, Jurkowski, Kołłątaj), jak również twórcy należący do kręgu literatury światowej (Palingenius, Gogol, Lermontow, Puszkin, Hamsun).

Sen, marzenie, zaświaty w literaturze i kulturze. Tom 2. Kultura

Paulina Poterała, Katarzyna Ossowska, Michał Sadowski

Poddane oglądowi obiekty reprezentują zróżnicowane gatunki/formy wypowiedzi – od dramatów, poprzez inscenizacje, powieści, eseje, nowele, małe traktaty filozoficzne, pamiętniki, ankiety, wywiady i wiersze opisujące zjawiska oniryczne z perspektywy psychologii. Sen i zaświaty jawią się też jako przestrzeń chętnie zagospodarowywana z zachowaniem optyki religijnej, bez niej albo wręcz wbrew niej. Wszystkie te wizje podporządkowane są przekonaniu o istnieniu sił dobra i zła, które toczą z sobą nieustanny bój. W jego centrum sytuuje się człowiek. To zmagania ducha i materii, próby uchwycenia za pomocą doświadczenia mistycznego, lub bez niego, momentu przejścia od życia do śmierci i ze śmierci do życia. Umysł ludzki, postrzegany w zgromadzonych w tomie tekstach jako posiadający – zdawać by się mogło – nieograniczone możliwości, gdy w grę wchodzi doświadczanie mistycznych doznań Absolutu oraz kreowanie równoległych światów za sprawą wyobraźni, tworzywa artystycznego czy filozofii, zarazem odsłania ograniczenia, jakie niesie choroba (afazja) i starość (bliskość nieuchronnej śmierci). Psychologia, obok filozofii, jawi się jako królowa nauk, która potrafi dość głęboko wniknąć i zadowalająco wyjaśnić sens sennego marzenia, poznać oniryczną wizję i towarzyszyć podczas odwiedzin zaświatów. Zawartość niniejszego tomu może być pomocna w ustaleniu, czego człowiek poszukuje we śnie. Ukazuje również wyjątkową siłę snu jako środka pozwalającego ludzkiej jaźni wydostać się ze świata jawy, by penetrować obszary niedostępne. Z kolei za sprawą instrumentarium dramatu przybliża odbiorcy wizję wytworzoną przez dramaturgów i reżyserów. Sen stanowi przepustkę w zaświaty dla takich wizjonerów, jak Pilch, Sapkowski, Hofmannsthal oraz służy mówieniu o kondycji człowieka i jego skrytych problemach.

Sens życia, sens wiersza. Szkice o twórczości Stanisława Barańczaka

Joanna Dembińska-Pawelec

Twórczość Stanisława Barańczaka – poety, tłumacza, eseisty, krytyka literackiego – od lat skłania do opracowań, komentarzy i interpretacji. Nowe edycje jego spuścizny – korespondencja z Wisławą Szymborską, libretta oper Mozarta, przekłady poezji św. Jana od Krzyża – otwierają możliwości dalszych badań. Książka Sens życia, sens wiersza. Szkice o twórczości Stanisława Barańczaka podejmuje niedopowiedziane jeszcze wątki poetyckie, przekładowe, epistolarne i eseistyczne w dorobku pisarza. W interpretacjach Autorki kluczowa pozostaje perspektywa aksjologiczna, odsłaniająca wpisane w teksty Barańczaka zagadnienie sensu zarówno ludzkiej egzystencji, jak i własnej twórczości literackiej.

Seria w przekładzie. Polskie warianty prozy Josepha Conrada

Agnieszka Adamowicz-Pośpiech

Praca koncentruje się na zagadnieniu serii przekładowej. Na przykładzie polskich wariantów prozy Josepha Conrada przeanalizowano trzy serie przekładowe: Murzyna z załogi „Narcyza”, Tajfunu i Smugi cienia. Praca jest przeznaczona dla studentów filologii zainteresowanych przekładoznawstwem oraz najnowszymi trendami w obrębie Translation Studies. Wykorzystuje koncepcje manipulacji, patronatu, prze-pisania i refrakcji dla opisu odmiennej recepcji dzieł Conrada w kulturze polskiej na przestrzeni prawie stu lat. Praca zainteresuje także wnikliwych czytelników poszukujących odpowiedzi na pytanie dlaczego poszczególne wersje jednego i tego samego utworu niejednokrotnie bardzo się od siebie różnią.

Shakespeare 2014. W 450. rocznicę urodzin

Monika Sosnowska, Krystyna Kujawińska-Courtney

W książce przedstawiono wyniki interdyscyplinarnych badań nad dziełami i obecnością wielkiego dramaturga elżbietańskiego w Polsce w zmieniającym się kontekście historycznym i kulturowym. Jest ona po części efektem dyskusji naukowych prowadzonych w Międzynarodowym Centrum Badań Szekspirowskich utworzonym w Uniwersytecie Łódzkim w 2012 r. Interesująca tematyka (m.in. „mit Hamleta” w kulturze polskiej, sprawa autorstwa sztuk Szekspira i teoria spiskowa, Szekspir w Teatrze Telewizji Polskiej) oraz sposób, w jaki przedstawione zostały metamorfozy pisarza i jego twórczości w literaturze, filmie, telewizji i malarstwie, czynią z książki pasjonującą lekturę, która też pobudza refleksję nad kulturotwórczą funkcją dzieł Szekspira i coraz nowymi znaczeniami wydobywanymi z jego sztuk scenicznych. Światowe kultury uznano za uzasadnione płaszczyzny kulturowe, które nieustannie określają tożsamość, znaczenie i wartość dzieł Szekspira. Jakakolwiek praca poświęcona badaniu obecności Szekspira w kulturze światowej staje się źródłem wiedzy o wielokulturowości, demonstrując, jak powiedział to parę lat temu Terence Hawkes, nie tylko „[c]o Szekspir chciał nam powiedzieć”, lecz „[c]o my chcemy powiedzieć przez Szekspira”. Do tej kolorowej mozaiki kultur należy także polski Szekspir, ze swą odmiennością m.in. polityczną, socjologiczną oraz zdobyczami artystycznymi i filozoficznymi.  

Skamander. T. 11: Reinterpretacje

Agnieszka Wójtowicz, red. Maciej Tramer

Tom Skamander. T. 11: Reinterpretacje składa się z tekstów wygłoszonych na konferencji pod tym samym tytułem, która odbyła się w maju 2013 roku z inicjatywy Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej im. Ireneusza Opackiego oraz Studenckiego Koła Naukowego Teorii Literatury Uniwersytetu Śląskiego. Celem konferencji, a także niniejszego tomu, była kontynuacja tradycji badawczych zapoczątkowanych w Instytucie przez jego wieloletniego pracownika oraz patrona – Profesora Ireneusza Opackiego wraz z jego uczniami. Teksty zebrane w tomie stanowią kompilację artykułów uznanych badaczy twórczości grupy poetyckiej Skamander, ale też studentów i doktorantów, chcących kontynuować tę tradycję badawczą. Tytuł tomu nawiązuje do 10 wydanych tomów Skamandra. Kolejny, 11. tom, poświęcony badaniom nad twórczością literacką skamandrytów, jest ponownym odczytaniem oraz próbą reinterpretacji tekstów literackich tej grupy.

Skąpiec

Molier

Wdowiec i kompletny skąpiec, Harpagon to bogaty kupiec, który chce wydać swoją córkę Elisę za Anselmo, starego i bogatego człowieka, który jest gotów wziąć ją bez posagu. Ale Elisa jest zakochana w Valerio, który zostaje nowym sługą domu, aby być bliżej niej. Tymczasem, gdy Harpagón zakochuje się w Marianie, próbuje kupić jej uczucie, co doprowadzi go do konieczności wyboru między miłością a pieniędzmi, niezależnie od rywalizacji z własnym synem, Cleanto, który również się w niej zakochał... Skąpiec to wielka komedia dramatyczna, której akcja rozgrywa się w Paryżu w XVII wieku, pokazująca mistrzostwo Moliera jako dramatopisarza. Autor bawi się z bohaterami między wyznaniem a oszustwem, przedstawiając grę masek, w której moralność i prawdziwe uczucia wychodzą na wierzch.