Fantastyka w literaturach słowiańskich. Idee, koncepty, gatunki

red. Andrzej Polak, Monika Karwacka

Tom poświęcony jest najpopularniejszym gatunkom i zjawiskom występującym w obrębie fantastyki słowiańskiej, przede wszystkim polskiej i rosyjskiej. Czytelnik znajdzie w nim artykuły dotyczące rozmaitych aspektów omawianego fenomenu. Autorzy tekstów wskazują m.in. na zacieranie się granic pomiędzy odmianami gatunkowymi obecnymi w fantastyce polskiej i rosyjskojęzycznej, jak również na powstawanie zjawisk całkowicie nowych, nie mających swych odpowiedników w dziełach fantastów zachodnich (głównie angielskojęzycznych). Dowodzą oni zbieżności zainteresowań polskich i rosyjskich twórców fantastyki, podejmują zagadnienia dotyczące roli historiozofii w fantastyce naukowej, powracają do przeżywającego renesans gatunku antyutopii (dystopii), prezentują motywy wampiryczne w dziełach współczesnych rosyjskich fantastów, wchodzą w polemikę z badaczami obwieszczającymi śmierć science fiction, jak również wskazują na zależności pomiędzy literaturą fantasy, magią a kryminałem i powieścią detektywistyczną. To, oczywiście, daleko nie wszystkie tematy. Zainteresowany czytelnik znajdzie w tomie informacje, które wzbogacą jego wiedzę na temat literatury współczesnej i staną się impulsem do kolejnych, pasjonujących lektur.

Fearful Symmetries. Representations of Anxiety in Cultural, Literary and Political Discourses

Jacek Mydla

Tom zbiorowy Fearful Symmetries („Straszliwe symetrie” – w aluzji do zwrotu, jaki pojawia się w jednym z wierszy Williama Blake’a) jest pokłosiem przedsięwzięcia naukowego o nazwie „Civilization and Fear” („Cywilizacja i lęk”), którego zwieńczeniem była międzynarodowa konferencja interdyscyplinarna zorganizowana w roku 2010 przez Instytut Kultur i Literatur Anglojęzycznych. Celem konferencji było prześledzenie przejawów niepokojów i lęków, jakie budzi cywilizacja, a które znajdują swój przejaw w rożnych zjawiskach należących do szeroko pojmowanej kultury. W Fearful Symmetries pole zawężone zostało przede wszystkim do obszaru tekstu. Nie chodzi tu zatem o lęk w sensie abstrakcyjnym – zamieszczone w tomie eseje skupione są na przejawach niepokojów i lęków wyrażonych w formie dyskursywnej, a zatem w określonym historycznie i kulturowo kontekście. Poszczególne artykuły nie przynoszą odpowiedzi na pytanie: „Jaka jest natura lęku?” Dają jednakże wgląd w mechanizmy, dzięki którym obawy i lęki, szczególnie te związane z postępem cywilizacyjnym, znajdują wyraz w słowie i przez to zostają odziane w taką lub inną formę dyskursu. Chociaż bowiem lęk jest przeżyciem z natury osobistym a nawet intymnym, a przez to – zdawać by się mogło – niekomunikowalnym, to jednak funkcjonuje on również w wymiarze dyskursywnym, żywi się językiem i znajduje swoje naturalne środowisko w kulturze. Publikacja nie jest jednolita pod względem metodologicznym, nie narzuca też jednego i wyłącznego punktu widzenia; za wyjątkiem naszkicowanego wyżej pola tematycznego poszczególne artykuły nie pozwalają się sprowadzić do wspólnego mianownika. Jako całość książka unaocznia zatem, jak zróżnicowane są dyskursywne przejawy lęku i jak różnorodne potrafią być konteksty owych przejawów. Taka otwartość metodologiczna i światopoglądowa pozwala zdaniem redaktorów tomu żywić nadzieję na opanowanie wielu niepokojów dręczących współczesną kulturę (np. lęku przed wszelkiego rodzaju totalitaryzmami, także w sferze intelektualnej), a w konsekwencji na „ucywilizowanie” strachu jako nierozerwalnie z nią związanego zjawiska.

Feministyczna krytyka literatury w Polsce po 1989 roku. Tekst, dyskurs, poznanie z odmiennej perspektywy

Katarzyna Majbroda

Książka podejmuję próbę zarysowania mapy intelektualnej myśli feministycznej w przestrzeni rodzimego literaturoznawstwa. Jej historię w badaniach literackich autorka rekonstruuje retrospektywnie poprzez próbę zestawień, nawiązań i filiacji pomiędzy zawodowymi biografiami krytyczek ją uprawiających, fragmentami debat dotyczących literatury oraz kulturowo-społecznych kontekstów jej rozumienia i interpretacji. Feministyczna krytyka literatury przedstawiona została w tej książce jako krytyczna refleksja o szeroko pojętej kulturze, wedle której rzekoma kulturowa autentyczność, której kultura literacka miałaby być nośnikiem i stabilizatorem, w rzeczywistości jest fundowana na silnych tradycjach, które utrzymują kulturowy konsens poprzez mechanizmy wyparcia, odsunięcia, kosztem zawłaszczenia, uzurpacji różnych wartości, symboli, perspektyw, teorii oraz dyskursów.  

Figuracje braku i nieobecności. Miłobędzka - Białoszewski - Kozioł

Ewelina Suszek

Rację ma Georges Didi-Huberman, gdy pisze, że nieobecność pozbawiona stabilności właściwej widzialnej rzeczy nie może zostać raz na zawsze poznana ani reprezentowana. Wobec ograniczeń dotyczących kategorii negatywnych cenne jest to, co oferuje literatura – artystyczne konstrukty braku i nieobecności, figuracje oparte na wyobraźni. Książka przedstawia tytułowe figuracje w poezji Krystyny Miłobędzkiej, Mirona Białoszewskiego i Urszuli Kozioł, a także prawem kontekstu – Stanisława Grochowiaka oraz Zbigniewa Herberta. Na przykładzie odczytywanej liryki autorka pokazuje, w jaki sposób literatura ma możliwość wieloaspektowego profilowania „fenomenów” braku i nieobecności.   "Książka Eweliny Suszek podnosi pytania najważniejsze. Pyta o pękniętą tożsamość podmiotu, o nieoczywistość istnienia, o niewystarczalność tego, co realne i o pustkę, która w szczególnych przypadkach otwiera się na transcendencję. Zasadnicze części monografii, poświęcone tyleż problematyce figuracji braku i nieobecności, co indywidualnym realizacjom poetyckim świetnie dobranych przez Autorkę głównych bohaterów pracy, poetów związanych z lingwistyczną orientacją pokolenia ’56, to imponująca konceptualnie, znakomicie zrealizowana, dopracowana w szczegółach  propozycja literaturoznawczego myślenia. W rozpoznaniach ogólnych Ewelina Suszek jest niezwykle precyzyjna, w odkryciach szczegółowych – finezyjna, chciałoby się dodać: miejscami bywa olśniewająca". dr hab. prof. UŚ Joanna Kisiel   Ewelina Suszek – doktor nauk humanistycznych, adiunkt w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Tarnowie. Ukończyła filologię polską i filozofię w ramach Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych na Uniwersytecie Śląskim, Podyplomowe Studia Kwalifikacyjne Nauczania Kultury Polskiej i Języka Polskiego jako Obcego oraz Podyplomowe Studia „Przygotowanie Pedagogiczne”. Laureatka drugiej nagrody w Konkursie im. Czesława Zgorzelskiego. Autorka monografii Szybkość, pośpiech, kompresja. „Poetyka przyśpieszenia” w poezji Krystyny Miłobędzkiej (2014), współredaktorka książek: Przygody nierozumu: szaleństwo – myśl – kultura (2012) oraz Kontrinterpretacje (2018). Publikowała m.in. w „Postscriptum Polonistycznym”, „Śląskich Studiach Polonistycznych”, „FA-arcie”, „artPAPIERZE”.

Figury i znaczenia mądrości. Studium interdyscyplinarne

red. Marta Zając

Tom Figury i znaczenia mądrości przywołuje mało dziś popularne pojęcie mądrości. W konfrontacji ze współczesnością mądrość wydaje się projektem nie dość obiecującym i mało życiowym. Ujęcie takie daje się jednak obronić jedynie w wąskiej perspektywie myślenia technicznego, zorientowanego na szybki i wymierny sukces. Autorzy interdyscyplinarnych szkiców – z obszaru filozofii i teologii, literaturoznawstwa oraz językoznawstwa – proponują innego rodzaju podejście. W klasycznych dziełach kultury europejskiej poszukują odpowiedzi na pytanie o naturę mądrości, nadając jednocześnie tymże odpowiedziom sens egzystencjalnych tropów. Książka stanowi więc udane połączenie kultury i myśli wysokiej z codziennością, akademickiej obiektywności z osobistym zaangażowaniem. Jest zaproszeniem do rozmowy o tym, czy można (jeszcze) i czy warto być – mądrym?

Figury obecności w cyfrowych mediach. Od hipertekstu do sztucznej inteligencji

Mariusz Pisarski

Książka Mariusza Pisarskiego przekonująco udowadnia, że literaturoznawstwo, studia kulturowe i humanistyka w ogólności powinny włączać interaktywne fikcje i - szerzej - literaturę elektroniczną do swoich badań. Figury obecności w cyfrowych mediach to praca dojrzała, napisana językiem naukowym, opartym na precyzyjnej terminologii, ale jednocześnie stylem przejrzystym i jasnym; praca charakteryzująca się nowatorskimi propozycjami, oryginalnością, a także doniosłymi naukowo wnioskami. To niezwykle cenne przedsięwzięcie. I też przekonująco udowodnione. Mariusz Pisarski proponuje w swojej książce systematyzację badawczą i konkretne instrumentarium, sięga do poetyki i retoryki, przymierzając je do literatury elektronicznej (nie darmo tytuł jednego z rozdziałów brzmi: Cyfrowa retoryka i semiopoetyka). Wart docenienia jest też fakt, że badacz z powodzeniem i pełną swobodą przemieszcza się po obszarach retoryki, poetyki, antropologii kultury i antropologii literatury i zarazem najnowszych konstatacji na temat przemian literackich. prof. Anna Łebkowska Figury obecności w cyfrowych mediach to książka w pełni autorska, wnosząca pierwszorzędny wkład twórczy w rozwój literaturoznawstwa cyfrowego, w szczególności cyfrowej semiopoetyki, postrzeganej jako składnik ewolucyjny poetyki i retoryki, zmieniających się wraz z rozwojem tekstów wieloznakowych i interaktywnych w retorykę i poetykę semiotyczną i sprawczą - angażującą w kształtowanie warstwy wyrażania tekstu i znaczeń tekstowych działania użytkownika oraz warstwę programistyczną. Mariusz Pisarski odkrywa i charakteryzuje figury, które bądź to uzyskują nowe reprezentacje w cyfrowym środowisku, bądź to są przez nie kreowane. Proponuje doskonale udokumentowane i przekonujące innowacje w zakresie figur tekstowych sprawczej semiopoetyki i szeroko rozumianej retoryki. Tym samym twórczo uczestniczy w tworzeniu języka opisu cyfrowego świata. Książka Mariusza Pisarskiego jest pozycją obowiązkową dla badaczy literatury i szerzej - kultury cyfrowej, ale również pozycją ważną dla nowoczesnego literaturoznawstwa, kulturoznawstwa i medioznawstwa oraz tych odbiorców i uczestników współczesnej, cyfrowej sztuki (i szerzej kultury), którzy poddają ją pod refleksję. prof. Ewa Szczęsna Mariusz Pisarski - badacz, producent i promotor literatury elektronicznej, założyciel pisma "Techsty. Literatura i nowe media". Jest autorem cyfrowych adaptacji klasyki literackiej, m.in. internetowej powieści paragrafowej Bałwochwał na podstawie opowiadań Brunona Schulza oraz hipertekstowej adaptacji Pamiętnika znalezionego w Saragossie Jana Potockiego, kolaboratywnej powieści Piksel Zdrój, a także tłumaczem hipertekstów literackich i producentem rekonstrukcji cyfrowych klasycznych dzieł literatury elektronicznej, takich jak utwory Michaela Joyce'a popołudnie, pewna historia (2013) czy Twilight. A Symphony (2022). Jako adiunkt w Katedrze Mediów i Komunikacji Społecznej Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie uczestniczy w międzynarodowych projektach naukowych w Polsce, Słowacji, Czechach i USA. Działa w Pracowni Badań Intersemiotycznych i Intermedialnych Uniwersytetu Warszawskiego, jest sekretarzem Centrum Badań nad Literaturą Elektroniczną na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, członkiem Literary Advisory Board oraz Electronic Literature Organization, a także współpracownikiem naukowym Electronic Literature Lab na Washington State University Vancouver. Współautor książki The Challenges of Born-Digital Fiction: Editions, Translations, and Emulations (z Dene Grigar, Cambridge 2023). Autor pierwszej polskiej monografii hipertekstu literackiego - Xanadu. Hipertekstowe przemiany prozy (Kraków 2013). Współredaktor monografii Remediation: Crossing Discursive Boundaries. Central European Perspective (z Bogumiłą Suwarą, Berlin-Bratislava 2019). Publikacja ukazała się nakładem Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie i TAiWPN Universitas. Projekt dofinansowany ze środków budżetu państwa, przyznanych przez Ministra Nauki w ramach Programu Doskonała nauka II

Fiodor Dostojewski i problemy kultury

Anna Raźny (red.)

Prezentowana książka jest zaproszeniem do spotkania z Fiodorem Dostojewskim w kręgu problemów kultury nie tylko rosyjskiej, lecz także europejskiej i azjatyckiej - od drugiej połowy XIX stulecia po pierwsze dziesięciolecie XXI wieku. Krąg ten obejmuje kilka epok kultury: okres realizmu i neorealizmu, modernizm i jego dwudziestowieczne transformacje oraz postmodernizm. Każda z nich potwierdza niesłabnącą kulturotwórczą rolę autora Braci Karamazow. Mówią o tym zgromadzone w niniejszym tomie prace nie tylko cenionych znawców Dostojewskiego, ale również przedstawicieli najmłodszego pokolenia jego badaczy, reprezentujących różne temperamenty naukowe i warsztaty. Tom stanowi monograficzne ujęcie zawartej w tytule problematyki, dla której zarysowane zostały trzy płaszczyzny: 1) filozofii, antropologii i aksjologii; 2) religii, metafizyki i eschatologii; 3) inspiracji, wpływów i paralel. Szczególnie ważny dla autorów tego tomu jest w kontekście antymetafizycznej i antyaksjologicznej kultury współczesnej stosunek Dostojewskiego do świata wartości, problem ich podziału i hierarchizacji, a także kryteria ich klasyfikacji. Przekazując odbiorcy określony obraz wartości, utwory Dostojewskiego odgrywają rolę mediacyjną, nade wszystko w aspekcie poznawczym. Wskazują ponadto na ich powinnościowy charakter i konieczność realizacji. Pisarz uzasadnia bowiem poprzez swe utwory, dlaczego dane wartości powinny zaistnieć, skoro nie są tym, co jest, lecz tym, co być powinno. Ze Słowa wstępnego

Fons omnis honesti. O literaturze w służbie wartości: tradycja antyczna · kultura ziemiańska · encyklopedyzm i komunikacja. Studia ofiarowane Profesor Marii Wichowej w 70 rocznicę urodzin i 45. rocznicę pracy naukowej i dydaktycznej

Michał Kuran

Studia zgromadzone w tomie ofiarowanym prof. Marii Wichowej przygotowali uczeni reprezentujący niemalże wszystkie ośrodki naukowe w Polsce, należący do kilku pokoleń, zajmujący się literaturą oraz kulturą staropolską i oświeceniową, a także historią i komunikacją. W zbiorze znalazły się prace m.in. Aliny Nowickiej-Jeżowej, Marioli Jarczykowej, Danuty KUnstler-Langner, Andrzeja Wichra, Tomasza Pudłockiego, Anny Ryś, Małgorzaty Krzysztofik, Krystyny Stasiewicz, Krystyny Maksimowicz, Andrzeja Stroynowskiego, Marka Nalepy, Jacka Wójcickiego, Siergieja Nikołajewa. Badaniami objęto twórczość Przecława Słoty, Goeffreya Chaucera, Horacego, Jana Kochanowskiego, Owidiusza, Marcina Paszkowskiego, Szymona i Józefa Bartłomieja Zimorowiców, Antoniego Węgrzynowicza, Elżbiety Drużbackiej, Jędrzeja Kitowicza, Józefa Morelowskiego, Paula Rycauta, Gabriela Dzierżawina, Benedykta Chmielowskiego, Michaiła Bułhakowa i Olgi Tokarczuk. Podjęto kwestię recepcji antyku w twórczości pisarzy późniejszych, omówiono zagadnienie wiecznego szczęścia i nieśmiertelności, nakreślono recepcję imienia Maryi w kulturze, zajęto się rolą ubioru w kulturze dawnej, przedstawiono obraz korala w tradycji, dokonano analizy epitalamium duchownego, zaprezentowano badania nad wielorako rozumianą komunikacją literacką, historycznymi księgozbiorami, magią i alchemią, obrazem snu w trenach, epistolografią, encyklopedyzmem, poezją okolicznościową, oświeceniową translatologią, poezją rosyjską, humanistyką cyfrową oraz nad e-zinami.

Formacja 1910. Biografie równoległe

Krzysztof Biedrzycki, Jarosław Fazan

Formacja 1910. Biografie równoległe obejmuje analizy i mikrosyntezy lokalne, skupione na fenomenach poszczególnych pisarzy reprezentujących pokolenie 1910, nastawione na wyjątkowość zjawisk literackich, odsłaniających jednostkowe projekty i doświadczenia. Swoista mikroskala tych ujęć pokazuje wybranych reprezentantów generacji raczej jako przeciwników (i/lub ofiary) wielkich systemów scalających masowe dążenia nowoczesności, swoimi dziełami i postawami broniących jednostkowej niezawisłości człowieka-bohatera XX wiecznej historii. Porównawcze ujęcia losów, dzieł i doświadczeń kilku polskich oraz światowych autorów, uzasadniają tezę tyleż konieczności, co nieoczywistości wszelkich pokoleniowych wspólnot, o zasadniczej roli indywidualności pisarza lub myśliciela, który odnajduje miejsce w swojej epoce dzięki niepowtarzalnym wyborom i dziełom niesprowadzalnym do wspólnych mianowników, wywołując skojarzenia i współbrzmienia często daleko od swego macierzystego kręgu, prowokując do porównań nie tylko z bliskimi sobie (geograficznie, duchowo, kulturowo, politycznie) twórcami, ale też – z autorami pozornie odległymi, a w każdym razie niebranymi przez krytyków i znawców dotąd pod uwagę.  

Fragmenty lunarne. Szkice o obecności księżyca w poezji polskiej od schyłku XIX do początku XXI wieku wraz z małą antologią księżycowych wierszy poetów Zachodu

Marian Stala

Księżyc towarzyszy poetom od wieków. Czy znaczy to, że należy już tylko do muzeum wyobraźni, że stał się nieważnym ornamentem, zużytym symbolem? Marian Stala odpowiada przecząco na to pytanie, analizując w pierwszej części swej książki lunarne ślady, obecne w poezji polskiej od końca XIX do początku XXI wieku, w części drugiej zaś – prezentując zwięzłą antologię wierszy z księżycem i o księżycu, zaczerpniętych z poezji zachodniej. Księżyc Micińskiego, Miłosza i Świetlickiego, Laforgue’a, Yeatsa i Nelly Sachs jest fascynujący… „Fragmenty lunarne w intrygujący sposób oświetlają obszary tylko na pozór dobrze już rozpoznane. Pokazują, że sprawy poezji z księżycem wciąż warte są uważnego i pogłębionego namysłu. I przypominają, że podążanie za poruszeniami poetyckiej wyobraźni ma w sobie rzeczywisty potencjał poznawczy, który pozostaje kwestią nie tylko humanistycznej wiedzy, ale też osobistej – na swój sposób intymnej – relacji ze słowem szukającym piękna i prawdy, wkraczającym w ciemność, mierzącym się z tajemnicą”. prof. dr hab. Paweł Próchniak   Marian Stala (1952) – historyk literatury, krytyk, profesor na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, członek Polskiej Akademii Umiejętności, laureat nagrody Fundacji Kościelskich (1991) i nagrody im. Kazimierza Wyki (1998). Opublikował takie książki historycznoliterackie i krytyczne, jak między innymi Trzy nieskończoności. O poezji Adama Mickiewicza, Bolesława Leśmiana i Czesława Miłosza (2001), Przeszukiwanie czasu (2004), Blisko wiersza (2013).

François de Curel et la crise du drame : de la « pièce bien faite » à la « pièce bien défaite »

Tomasz Kaczmarek

En dépit de leurs faiblesses parfois flagrantes, nombreux sont les drames de François de Curel dans lesquels on observe des entorses évidentes à la forme canonique. De fait, même si le Français semble moins révolutionnaire que ses confrères étrangers (avec Ibsen et Strindberg en tête), il ne reste pas moins vrai que l’analyse de quelques-unes de ses pièces démontre l’attachement du dramaturge aux recherches formelles qui annoncent l’émergence d’un nouveau paradigme dramatique. Celui-ci s’exprime sur deux plans : une composition dramatique fragmentaire et une nouvelle approche du personnage. La première se manifeste principalement par une construction qui, loin des unites de temps, de lieu et d’action, se bâtit plutôt sur le désordre ou l’écoulement inexorable du temps que sur la tension menant l’action vers son dénouement logique. Curel met l’accent non sur le bon déroulement de l’intrigue, mais sur l’évolution de l’âme de ses personnages. « La sacro-sainte progression dramatique cède la place à la rétrospection et à la répétition », deux procédés de dédramatisation dont l’auteur se sert souvent dans ses textes où il sape la fable afin de déplacer le poids de l’action sur l’étude de l’âme. La charpente classique mise à mal, le statut du personnage semble aussi miné, l’un découlant de l’autre. La fable, cet « agent indispensable à nos chères identifications », n’est plus un élément-support de l’action. Au contraire, quand le dramaturge se focalise sur les méandres du psychisme d’un personnage, il procède par le ralentissement de l’action, en préparant ainsi le terrain au drame ontologique. Contrairement au drame agonistique, celui-ci est centré sur l’histoire d’une vie au détriment de la dynamique conflictuelle propre à la forme dramatique canonique.

From Shakespeare to Sh(Web)speare

Monika Sosnowska

 Shakespeare’s place in culture can only be captured by many relocations and recreations of his works in/via old and new media. From Shakespeare to Sh(Web)speare provides analysis of Shakespeare’s cultural presence in various spheres of human creative activity and in different locations, both in real and virtual worlds. The volume explores cultural significance of Shakespeare in a broad array of contexts: historical, social, and political; local and global; national and international; highbrow and popular. In order to demonstrate the multiplicity of perspectives used by scholars in Shakespeare studies, this collection of essays offers three approaches to Shakespeare: Polish, senesory, and popcultural. From Shakespeare to Sh(Web)speare demonstrates how cultural transformations of Shakespeare’s works, both using and constructing his cultural authority, have shaped his status as the world’s most popular playwright in high and popular cultural registers. The volume will appeal to Shakespeare scholars, cultural critics, students, and anyone with an interest in Shakespeare’s influence on cultures of the past and present.

Furia i szlachetniejszy rozum. Próby o "Burzy" Williama Szekspira

Tadeusz Sławek

Może trzeba czytać tę sztukę jako przekaz „po śmierci”? Może nikt nie ocalał z nawałnicy, która wcale nie była dziełem Prospera, tylko dzikim obrządkiem natury? Może nikt się nawrócił, nikt nikomu nie przebaczył, nikt nie uznał swych grzechów i nikt nie okazał ani skruchy, ani wielkoduszności. Może wszystko, co usłyszeliśmy, to wymysł Prospera pragnącego czymś zająć bezczas pośmiertnego trwania i wynagrodzić sobie niepowodzenia losu i w ten sposób, niczym mistrzyni nieskończonej opowieści – Szeherezada, snuć marzenie o sprawiedliwszym świecie, w którym grzesznicy zostają ukarani, a sprawiedliwi wynagrodzeni? Czy nie słuchamy opowieści Prospera, który nie dotarł do wyspy, lecz utonął w zbutwiałej łodzi, do której wsadzili go uzurpatorzy, i teraz opowiada nam o tym wydarzeniu zmieniając jego zakończenie?

Gatunkowe i stylistyczne wyznaczniki listów miłosnych Borysa Pasternaka

Anna Stępniak

Celem rozprawy jest przedstawienie gatunkowych i stylistycznych wyznaczników listów miłosnych Borysa Pasternaka na podstawie jego prywatnej korespondencji z czterema kobietami: Mariną Cwietajewą, Eugenią Łurje, Zinaidą Neuhaus i Olgą Iwińską. Język Pasternaka w jego długich, wielostronicowych listach miłosnych czyni każdą z korespondencji niepowtarzalną. Mimo że listy jako odmiana gatunkowa przyzwyczaiły nas do swej poznawczej funkcji, miłosną korespondencję Borysa Pasternaka cechuje głęboki walor estetyczny, który sprawia, że ich lektura jest niezapomnianym przeżyciem. Ze Wstępu Na uwagę zasługuje nie tylko bardzo szczegółowa, kompetentnie przeprowadzona analiza i omówienie listów miłosnych Pasternaka, ale także - szczególnie w rozdziałach analitycznych pracy (rozdz. II, III, IV) -doskonała narracja, która prowadzona jest w interesujący dla odbiorcy sposób. Dzięki temu lektura tak obszernej pod względem objętości pracy nie jest nużąca. [...] Wymienione rozdziały analityczne są przejawem dużej dojrzałości, samodzielności i elokwencji autorki, a przy tym są napisane piękną, poprawną polszczyzną. Z recenzji prof. dr hab. Wandy Supy

Gdzie dom styka się ze światem. Cztery punkty uważności życia

Aleksandra Kunce

Seria: Oikos. Komparatystyka Literacka i Kulturowa (4), ISSN 2720-1104   Niewielka rzecz: cztery eseje oikologiczne, poprzedzone słowem wprowadzającym, o naszym uwikłaniu w „domowe – światowe”.   Gdybyśmy potraktowali tytuł jako pytanie: „Gdzie dom styka się ze światem?”, odpowiedź na nie byłaby taka: „W punktach wymagających naszej uważności życia”. Uważność domaga się zachowania dyscypliny i precyzji, i nie chodzi tylko o precyzję w działaniach i obserwacji, ale o nasze bycie w domu i świecie, w zmiennych rytmach zakorzenienia i wędrowania. Uważne bycie kieruje nas ku miejscu i trosce rozciągniętej w czasie, by w końcu naprowadzić na dom. Dom to swoisty (bez)czas, to dynamicznie pojęte i otwarte miejsce, które pozwala kierować swe pragnienie ku temu, co dalekie, nieobejmowalne i niepojęte. Mówiąc „dom”, nie mamy na myśli swojskiej i zamkniętej warowni, ale dom zakorzeniony w idei kosmosu. Idea Heimat jest tu na miejscu. Cztery punkty styku domu i świata zostają znalezione za sprawą: (1) humanistyki, (2) człowieka, (3) przyjaźni z miejscem i (4) uniwersytetu. Cztery eseje oikologiczne zaglądają w sploty, nałożenia, ale i najprawdziwszy brak nieokreślonego na granicy domu, w okolicach progu, który symbolicznie nie tylko zaświadcza o tym, co graniczne w rytuałach, ale wyznacza przestrzeń uważności. W tych punktach, gdzie dom styka się ze światem, wydobyte zostaje nasze uwikłanie w „domowe – światowe”.

"Gdzie ziemia się kończy, a morze zaczyna". Szkice polsko-portugalskie

Magdalena Bąk

Książka to zbiór siedmiu szkiców, które w sposób bardzo zróżnicowany przedstawiają polsko-portugalskie relacje na gruncie literatury, kultury i sztuki. Jest to swoista opowieść o Portugalii wyczytanej z dzieł autorów tworzących w XIX, XX i XXI wieku i oswajanej dzięki odkrywaniu wspólnych odniesień, kontekstów oraz historii. Wybrane do analizy teksty o rozmaitym charakterze, a po części także słabo obecne w praktyce interpretacyjnej – pokazują pewien fenomen zbliżania się i przeplatania dwóch odległych kultur. Są to między innymi Don Sébastien de Portugal – dramat Aleksandra Przezdzieckiego, Ines de Castro Zygmunta Bytkowkiego czy praca o charakterze reportażowo-podróżniczym Portugalia. Listy z podróży Adolfa Pawińskiego, a także wiersze portugalskich poetów romantycznych dokumentujące żywe zainteresowanie sprawą polską w czasach powstania styczniowego. Ponadto osobne miejsce zajmuje w szkicach stolica Portugalii jako miasto będące przedmiotem zainteresowania wielu współczesnych badaczy i podróżników, nie tylko polskich. W książce nie brakuje także refleksji na temat jednego z najlepiej rozpoznawalnych symboli Portugalii, jakim jest fado i nierozerwalnie związane z nim saudade, czyli melancholijna tęsknota, kluczowa w definiowaniu charakteru narodowego mieszkańców krańca Europy. Zebrane i zestawione w zbiorze podróżniczo-literackie refleksje pozwalają na wydobycie osobliwej bliskości, budując duchowe porozumienie między polską i portugalską kulturą oraz szkicując na nowo literacką mapę Europy, na której Portugalia sytuuje się, inaczej niż zwykle, nieco bliżej Polski. Książka może zainteresować zarówno filologów, ale też inne osoby zainteresowane polsko-portugalskimi relacjami w literaturze.

Generyczność w języku i w myśleniu. Studium kognitywne

Daniel Karczewski

Książka stanowi próbę pogłębienia zrozumienia zjawiska desygnacji gatunkowej – poprzez uwzględnienie modelu pojęciowego – w ramach szeroko pojętego nurtu językoznawstwa kognitywnego. Do opisu zjawiska desygnacji gatunkowej autor posłużył się bogatym materiałem z języka angielskiego i polskiego wykorzystując różne metody badawcze: studium przypadku, badania korpusowe oraz eksperymentalne. Te ostatnie dotyczą np. rozumienia różnych twierdzeń generycznych przez rodzimych użytkowników języka angielskiego i polskiego. Daniel Karczewski – laureat konkursu Polskiego Towarzystwa Językoznawstwa Kognitywnego na najlepszą pracę doktorską z zakresu językoznawstwa kognitywnego, asystent w Instytucie Neofilologii Uniwersytetu w Białymstoku.

Geniusze, nowatorzy i skandaliści polskiej literatury. Od Przybyszewskiego do Gombrowicza

Agnieszka Woch

Przybyszewski, Strug, Irzykowski, Boy-Żeleński, Witkacy, Gombrowicz – pisarze, którzy zmienili oblicze polskiej i światowej literatury. Wyłamywali się utartym schematom, ich życiorysy obfitowały w liczne kontrowersje, którymi żył cały kraj. Wszyscy wyprzedzali swoje czasy i żaden z nich nie zasługuje na zapomnienie. Genialni pisarze, a może bezwstydni skandaliści? Agnieszka Woch przedstawia czytelnikowi sylwetki sześciu wybitnych prozaików. Kto z nich był największym kobieciarzem i alkoholikiem? Który z autorów walczył z depresją w dalekiej Australii? Jak w dziejach literatury zapisało się niewielkie miasteczko położone na Lazurowym Wybrzeżu? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdziecie w najnowszym e-booku portalu Histmag.org. Lektura obowiązkowa dla miłośników interesujących biografii i polskiej literatury! Agnieszka Woch, absolwentka filologii polskiej i dziennikarstwa na UW, wieloletnia współpracowniczka i redaktorka portalu Histmag.org. Autorka tekstów publicystycznych, popularyzatorskich oraz recenzji książek i filmów. Interesuje się dziejami najnowszymi oraz historią kultury i literatury.

Geografia wyobrażona regionu. Literackie figury przestrzeni

Daniel Kalinowski, Adela Kuik-Kalinowska, Małgorzata Mikołajczak

Seria  prezentuje prace podejmujące nowatorskie interdyscyplinarne badania nad regionalizmem literackim. Jej celem jest ukazanie tradycji literackich badań regionalnych, rozpoznanie sytuacji literatury regionalnej w Polsce i rekonceptualizacja obszaru literaturoznawstwa regionalistycznego w perspektywie nowych orientacji pojawiających się w światowej humanistyce.  „Geografia wyobrażona” to jedno z tych pojęć, które uzmysławiają ekspansywny potencjał zwrotu przestrzennego. Wywiedziona z rozważań Edwarda Saida, który o geografii wyobrażonej pisał w kontekście praktyk kolonizacyjnych, podlega dziś znamiennej dekontekstualizacji i dzieląc los innych terminów, trafiających na podatny grunt badań kulturowych, funkcjonuje w szerokim − transdyscyplinarnym i ostatecznie nieustalonym − znaczeniu. W obszarze współczesnego literaturoznawstwa „geografia wyobrażona” jest jednym z haseł wywoławczych literackiej imagologii terytorialnej i w dynamicznie rozwijających się badaniach nad przestrzenią sygnuje kulturowe reprezentacje i zapisy miejsc, przy czym jej domeną pozostaje sfera obrazowania transmitującego relacje przestrzeni i władzy. W takim rozumieniu geografia wyobrażona zbliża się do geopoetyki. Jak się wydaje, na gruncie badań literaturoznawczych zakresy znaczeniowe obu pojęć są podobne, choć można by też, różnicując ich status, powiedzieć, że geografia wyobrażona stanowi przedmiot badań geopoetyki. Tak właśnie traktują ją autorzy tej książki, piszący o geografii wyobrażonej regionu. Prezentowany tu katalog tematyczny obejmuje bogatą topikę przestrzenną − mieszczą się w niej zarówno krajobrazy kulturowe, motywy i mity spacjalne (wraz z ich społecznym, historycznym i politycznym uwarunkowaniem), jak i konstruująca je metaforyka, tj. zjawiska, które w podtytule książki ujęte zostały jako „literackie figury przestrzeni”.  

Germanica des 16. Jahrhunderts in der Universitätsbibliothek Łódź. Katalog der Bestände. Band 1

Jakub Gortat, Heinrich Hofmann, Tomasz Ososiński

In der Zeit zunehmender Digitalisierung von Bibliotheksbeständen rückt das alte Buch als materielles Zeugnis einer Jahrhunderte überdauernden Lesekultur und als Zeuge wechselnder historischer Gegebenheiten neu in den Fokus der Betrachtung. Bücher können Geschichten erzählen, die weit über die in ihnen enthaltenen Texte hinausgehen. Sie tragen Spuren ihrer früheren Besitzer und der sich wechselnden Interessen an Texten und an Buchbesitz. In besonderer Weise gilt dies für Bücher, die im Kontext von konfessionellen, politischen und wirtschaftlichen Veränderungen, durch Säkularisierungswellen oder Kriege aus Sammlungen herausgerissen und in neue Sammlungen gestellt worden sind. Ein faszinierendes Beispiel einer solchen ‚neuen’ Sammlung sind die Germanica, d.h. die deutschsprachigen Frühdrucke des 16. Jahrhunderts in der Universitätsbibliothek Łódź. Der vorliegende Katalog bietet eine ausführliche Exemplarbeschreibung dieser Bestände mit dem Ziel, weitergehende interdisziplinäre Forschung anzuregen und zu ermöglichen.

Germanica des 16. Jahrhunderts in der Universitätsbibliothek Łódź. Katalog der Bestände. Band 2

Jakub Gortat, Heinrich Hofmann, Tomasz Ososiński

In der Zeit zunehmender Digitalisierung von Bibliotheksbeständen rückt das alte Buch als materielles Zeugnis einer Jahrhunderte überdauernden Lesekultur und als Zeuge wechselnder historischer Gegebenheiten neu in den Fokus der Betrachtung. Bücher können Geschichten erzählen, die weit über die in ihnen enthaltenen Texte hinausgehen. Sie tragen Spuren ihrer früheren Besitzer und der sich wechselnden Interessen an Texten und an Buchbesitz. In besonderer Weise gilt dies für Bücher, die im Kontext von konfessionellen, politischen und wirtschaftlichen Veränderungen, durch Säkularisierungswellen oder Kriege aus Sammlungen herausgerissen und in neue Sammlungen gestellt worden sind. Ein faszinierendes Beispiel einer solchen ‚neuen’ Sammlung sind die Germanica, d.h. die deutschsprachigen Frühdrucke des 16. Jahrhunderts in der Universitätsbibliothek Łódź. Der vorliegende Katalog bietet eine ausführliche Exemplarbeschreibung dieser Bestände mit dem Ziel, weitergehende interdisziplinäre Forschung anzuregen und zu ermöglichen.

Glosariusz. W podróży po Bułgarii, Czechach, Serbii i Słowenii

Piotr Kręzel

Prezentowana publikacja wielojęzyczna jest efektem długoletniej pracy adeptów łódzkiej slawistyki. Zawiera uporządkowany materiał językowy dotyczący sektora turystycznego - przydatne podczas podróżowania wyrazy, frazy, zdania, a także cenne informacje, takie jak na przykład numery telefonów polskich ambasad w poszczególnych państwach. Ze względu na praktyczne walory książka może być wykorzystywana podczas zwiedzania Bułgarii, Czech, Serbii i Słowenii. * Glosariusz to przejrzyste kompendium leksykalne, które umożliwia relatywnie swobodną komunikację w podróży i życiu codziennym z użytkownikami czterech języków słowiańskich - bułgarskiego, czeskiego, serbskiego i słoweńskiego. Z RECENZJI DR HAB. BARBARY RODZIEWICZ, PROF. US Po Glosariusz mogą sięgnąć nie tylko Polacy uczący się języków słowiańskich, lecz także turyści czy pracownicy polskich instytucji publicznych. Z RECENZJI PROF. DR. DALIBORA SOKOLOVICIA (UNIWERSYTET BELGRADZKI)

Glosy do "Szachinszacha" Ryszarda Kapuścińskiego

Beata Nowacka

Publikacja zatytułowana Glosy do „Szachinszacha” nawiązuje do formuły, która jest osią kompozycyjną samego reportażu. Poza rozbudowaną kolekcją dokumentów genezy dzieła książka zawiera licznie zgromadzone wizualia oraz elementy analizy edytorskiej tekstu. W pracy zaproponowana została ujednolicona transkrypcja irańskich imion, nazwisk i nazw własnych, które – wraz z materiałem faktograficznym – zostały poddane ocenie iranisty Mateusza M. Kłagisza z Instytutu Orientalistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Książka może się okazać interesującą lekturą dla czytelników nieprofesjonalnych, przyczynkiem do dalszych badań nad reportażem oraz argumentem w dyskusjach nad wiarygodnością reportażu, zwłaszcza dziś, gdy określenie „Kapuściński zmyślał” stało się niemal przysłowiowe.

Głos Pana Lema. Szkice z filozofii człowieka, wartości i kosmosu. W stulecie urodzin autora Summy

Paweł Okołowski

Wiek XX nie wydał wielkich filozofów na miarę Kanta czy Leibniza, ale wśród tych wyróżniających się Lem zajmuje miejsce poczesne. Jaka jest zatem przyczyna niedostrzegania lub niedoceniania Lema-filozofa? Wskazać tu można trzy powody. Po pierwsze, w czasie największej aktywności twórczej Lema filozofia akademicka zdominowana była przez modne, ale nie posiadające większej wartości heurystycznej orientacje ideologiczno-filozoficzne. Wyższe uczelnie świata Zachodu propagowały scjentystyczną wiarę w nieustający postęp we wszystkich dziedzinach ludzkich pragnień. Ta nowa religia głosiła, że idziemy ku lepszej przyszłości; że będzie lepiej, i pod każdym względem, i dla każdego. Dzięki nauce i nowym technologiom starczy dla wszystkich. Welfare state jest tuż za progiem. Jasne jest, że na pesymizm dziejowy Lema nie było tu miejsca. Na uniwersyteckich wydziałach filozofii jak w kalejdoskopie zmieniały się fascynacje modnymi wówczas nurtami. Wykładowcy usiłowali epatować studentów neopozytywizmem, fenomenologią, egzystencjalizmem, neomarksistowską ideologią, a ostatnio postmodernizmem. W środkach masowego przekazu szalała propaganda okultyzmu, przemianowanego na „parapsychologię” lub „psychotronikę”. Forsowana była teza, że każdy może urządzić swoje życie stosownie do własnych pragnień i aspiracji. Na tle tych jałowych poznawczo doktryn (pomijając już kuriozalną „teorię myślenia pozytywnego”), czyniących w głowach młodych ludzi kolosalny zamęt, metafizyka Lema jawi się jako ożywczy powiew świeżego powietrza. Uderza tu przede wszystkim samodzielność myślenia i dociekliwość w rozpoznawaniu mechanizmów napędowych współczesnego świata. Zdumiewa także jego zdolność do antycypacji przyszłości. Dla osób, zwłaszcza młodzieży, których mózgi były wypełnione treściami parafilozoficznymi, taka filozofia była nierozpoznawalna, podobnie jak są dla monochromatyka różnice kolorów. Trzecim powodem ograniczonej znajomości filozofii Lema są trudności jej rozumienia. Przeszkodą jest tu zapewne język. Język filozofii ma swoje kody, często różni filozofowie nawet obiegowym pojęciom nadają swoiste dla siebie znaczenia. Język Lema, zwłaszcza ten z wcześniejszych jego dzieł, dla niewprawionego czytelnika rzeczywiście nie jest łatwy. Niniejsza książka napisana została z intencją zainteresowania filozofią Lema szerszych kręgów polskiego społeczeństwa. Wskazane wyżej utrudnienia w rozumieniu Lemowych idei, dzięki obszernym komentarzom autora, nie będą sprawiać kłopotów nawet nieobytym z językiem filozofii. Z recenzji Zbigniewa Musiała