Memłary i inne teksty przy życiu i sztuce

Zbylut Grzywacz

To jest książka malarza, który był także pisarzem. A dokładniej: eseistą, prozaikiem, pamiętnikarzem, recenzentem, mówcą-publicystą, poetą, felietonistą, popularyzatorem nauki i sztuki. Lubił pisać nie mniej niż malować, choć w oczach opinii publicznej był jednak przede wszystkim artystą pędzla. Należał do sławnej niegdyś grupy Wprost (1966-1986), która w latach 60. ubiegłego wieku wystąpiła przeciw artystycznej abstrakcji, by zająć się relacjami między życiem a sztuką, zadając sobie podstawowe pytanie: co znaczy być artystą w zniewolonym kraju. "Memłary" są świadectwem życia pełnego pasji i niezgody na załgany świat. Opowieścią tyleż autobiograficzną, co świadectwem epoki, w której pisarze i artyści stawali przed moralnymi wyzwaniami nieznanymi w czasach pełnej swobody twórczej i politycznej.   12 kwietnia 1982 Myśli mi się ostatnio coraz częściej o pisaniu autobiografii. Chciałbym taki wyrazisty tekst o sobie samym napisać o prawdziwych, tkwiących we mnie motorach malowania, bycia z ludźmi, o prawdziwych przyczynach moich złości, napięć. Chciałbym, mam taką potrzebę, rozebrać się i opisać swoją anatomię. Zwiedzić siebie wstecz. I z tych moich narastających tęsknot do pisania, do tego, żeby usiąść i pisać tak, jak się maluje, wynika, że do słowa pisanego mam więcej zaufania niż do czegokolwiek innego. I moje malarstwo także jest tego dowodem. Ale bo też dlaczego by takiego autoportretu nie napisać? Przecież te malowane nic o mnie nie mówią. A po co o sobie mówić? Bo w widzeniu i opisywaniu siebie więcej może się zmieścić tak zwanej prawdy o widzeniu świata. Zbylut Grzywacz, Memłary

Metateksty i parateksty teatru i dramatu. Od antyku do współczesności

Jadwiga Czerwińska, Katarzyna Chiżyńska, Małgorzata Budzowska

W publikacji Czytelnik znajdzie rozważania na temat metatekstów i paratekstów dramaturgicznych, do których należą didaskalia, ilustracje, incipity, odsyłacze, posłowia, przedmowy, przypisy, tytuły, a także różnego rodzaju komentarze, recenzje, omówienia oraz streszczenia. Peryferie tekstu zmieniały się na przestrzeni wieków od epoki starożytnej do czasów współczesnych, co przekłada się na różnorodność ich form i treści. Cechy charakterystyczne i zadania metatekstów i paratekstów zależały od rodzaju tekstu głównego, epoki literackiej oraz dominujących w danej kulturze tendencji naukowych i teatralno-dramatycznych. Praca w polskim obszarze badawczym jest poważnym osiągnięciem naukowym, ustalającym dla przyszłych badaczy nowe kierunki poszukiwań w aspekcie konkretnych dzieł dramatycznych i spektakli teatralnych. Nie widzę dla niej prac konkurencyjnych. Dotąd zajmowano się metatekstami i didaskaliami w sposób „niesystemowy”, dość wycinkowy i w wąskim obszarze. Tymczasem prezentowana publikacja dokonuje usystematyzowania procesu badawczego oraz przedstawia wyniki badań szczegółowych na tle przemian historycznych, a także przemian gatunkowych w dramaturgii i teatrze od antyku do współczesności. Dlatego znajdzie ona szeroki krąg odbiorców: powinna zainteresować praktyków teatru, badaczy historii teatru i dramatu polskiego oraz obcego, teatrologów badających recepcję obcej dramaturgii w Polsce, jak również autorów dramatycznych. z recenzji prof. Wojciecha Kaczmarka

Mieczysław Treter - estetyk, krytyk sztuki oraz "szara eminencja" międzywojennego życia artystycznego w Polsce

Diana Wasilewska

Książka jest pierwszą w Polsce publikacją monograficzną poświęconą szerokiej działalności kulturalnej i publicystyczno-badawczej Mieczysława Tretera – wybitnego, acz dziś niemal zapomnianego estetyka, krytyka sztuki, muzealnika i kuratora, aktywnego przede wszystkim w okresie międzywojennym. Autorka gruntownie odtwarza jego system estetyczny, wyrosły w dużym stopniu na postromantycznej myśli o sztuce, próbując jednocześnie włączyć wypowiedzi krytyczne Tretera w oś sporów o pryncypialne kwestie artystyczne epoki. Analizuje przy tym nie tylko jego zmieniające się poglądy odnośnie do sztuki czy samej krytyki, ale również specyfikę języka krytycznego, tj. stylistyczno-retoryczne ukształtowanie dyskursu. Omawia wreszcie działalność organizatorsko-wystawienniczą Tretera, wraz z jej recepcją w ówczesnej prasie polskiej i zagranicznej, przybliżając tym samym kulisy artystycznej sceny tamtych lat – widzianej jako pole ścierających się tendencji oraz walki o dominację w świecie sztuki.   "Jest to praca niewątpliwie pionierska i w takim ujęciu wręcz wyjątkowa, ponieważ odbiega daleko od tradycyjnej biografii i zmierza w stronę bardzo kompetentnej i źródłowo udokumentowanej analizy rozległego obszaru naszej krytyki tego okresu. (…) Mieczysław Treter jawi się tu jako spiritus movens większości działań instytucjonalnych związanych chociażby z propagandą sztuki polskiej poza granicami, ale przede wszystkim jako „krytyk środka”, próbujący godzić (…) Scyllę sztuki i krytyki konserwatywnej z Charybdą nowoczesności". Z recenzji prof. dr. hab. Waldemara Okonia   Dr Diana Wasilewska – historyk i krytyk sztuki (UAM), polonistka (UMK), absolwentka podyplomowego studium Laboratorium Reportażu (UW). Autorka monografii naukowej poświęconej krytyce artystycznej międzywojnia Przełom czy kontynuacja? Polska krytyka artystyczna 1917–1930 wobec tradycji młodopolskiej (2013), współautorka książki Lekcja historii Jacka Kaczmarskiego (2012), stypendystka Fundacji Lanckorońskich (2009), kierownik grantu NCN. W badaniach naukowych zajmuje się przede wszystkim krytyką artystyczną dwudziestolecia międywojennego, ze szczególnym uwzględnieniem retorycznego aspektu jej języka. Pracuje na Wydziale Sztuki Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. 

Miejsca Leśmiana. Topika recepcji krytycznoliterackiej

Małgorzata Gorczyńska

Nie jest to książka o Leśmianie, lecz o wielu „Leśmianach” jako tworach krytycznoliterackiej imaginacji. Przedstawia proces wcielania się twórczości poety w dyskurs krytyczny – proces długotrwały, bo zapoczątkowany ponad sto lat temu i nadal niezakończony, a przy tym przebiegający w zmiennym tempie, z przeplatającymi się okresami stagnacji i gwałtownych przyspieszeń. Dzieje krytycznoliterackiej recepcji Leśmiana tworzą odrębną całość, rządzącą się własnymi prawami i tworzącą własne konwencje dyskursywne, zarazem jednak stanowią wycinek całości większej – dziejów polskiej krytyki literackiej. Przyjęcie tej szerszej perspektywy pozwala traktować świadectwa odbioru jako reprezentacje języka krytycznoliterackiego w jego kolejnych stadiach historycznych, od schyłku Młodej Polski po czasy najnowsze. Mikrohistoria recepcji Leśmiana – jednego z patronów literackiej nowoczesności – daje zatem wgląd w procesy kształtowania się języka dwudziestowiecznej krytyki i formowania się modernistycznej świadomości estetycznej. W książce Miejsca Leśmiana. Studium topiki krytycznoliterackiej diagnoza języka krytycznoliterackiego skupia się na punktach węzłowych, jakimi są stałe schematy argumentacyjne (toposy). Jak się zdaje, podstawowe „miejsca” retoryczne leśmianologii tworzą zbiór w znacznej mierze pokrywający się z topiką nowoczesnej krytyki.

Miejsce dla kpiarza. Satyra w latach 1948-1955

Karol Alichnowicz

Książka próbuje określić rolę, jaką w socrealizmie wyznaczono małym formom satyrycznym. Pytając o miejsce "kpiarza" w kulturze stalinowskiej, autor stara się zrekonstruować postulaty wysuwane pod adresem satyry oraz zaprezentować sposoby ich realizowania. Zwraca także uwagę na to, jak małe formy były ipowszechniane przez środki masowego przekazu, m.in. przez czasopisma i plakaty. Temu syntetycznemu ujęciu towarzyszą w "Miejscu dla kpiarza" analizy bardziej szczegółowe, w których autor skupia się na wybranych aspektach podejmowanej problematyki: zjawisku przenikania języka polityki do satyry (metaforyka "czystki"), opisie ubioru bikiniarza czy redakcji "Szpilek" (i "Krokodyla") na śmierć Stalina.

Mierzenie się z esejem. Studia nad polskimi badaniami eseju literackiego

Małgorzata Krakowiak

Mierzenie się z esejem to książka o tym, jak zakorzeniał się esej literacki w polskiej świadomości literackiej XX wieku, jak pisywali o tej formie badacze i krytycy oraz jak różnie pojmowany jest sam termin „esej”. Autorka proponuje przyjęcie modelu teoretycznego gatunku oraz przedstawia hipotezy dotyczące ewolucji form wyprowadzanych z eseju. Część zatytułowana Obecność eseju w literaturze polskiej to historyczne ujęcie zagadnienia. Autorka przyjęła założenie, że świadome pisanie esejów – jako utworów wyraźnie odróżniających się od innych – datuje się od lat dwudziestych minionego wieku. Odrębną, równolegle wyodrębniającą się kwestią było zakorzenianie się nazwy „esej” w świadomości uczestników polskiego życia literackiego oraz rozmaite propozycje określenia jej zakresu. W części nazwanej W kręgu teorii znalazło się pięć przekrojowych ujęć eseju, traktowanego już jako określony model genologiczny. Analizując różne stanowiska teoretyczne oraz obserwując współczesne tendencje językowe, Autorka przedstawiła najpierw nieporozumienia terminologiczne i zaproponowała (w celu zyskania efektywności komunikacyjnej) uściślenie desygnatu nazwy. Ukazała skomplikowane z dzisiejszego punktu widzenia uwarunkowania orzekania o literackości eseju oraz rozpowszechnianie się form pisarskich, wykształcających się z eseju literackiego w jego tradycyjnej postaci (wciąż zyskującej nowe realizacje tekstowe). Recenzja książki ukazała się w czasopiśmie „Forum Akademickie” 2013, nr 4 (recenzja książki dostępna pod adresem: www.forumakademickie.pl)

Mieszkańcy masowej wyobraźni

Krzysztof Toeplitz

Dzieło autora scenariusza do ikonicznego serialu Czterdziestolatek! Skąd się wzięła polska kultura masowa i jakie są jej główne atuty? Na czym polega fenomen dostępu do szybkiego przepływu informacji i łatwo przyswajalnej, taniej rozrywki? ,,Mieszkańcy masowej wyobraźni to zbiór szkiców o społecznym oddziaływaniu środków masowego przekazu i popularności twórczości przeciwstawianej tej elitarnej, wysokoartystycznej. Toeplitz prezentuje różne aspekty kultury masowej ze szczególnym uwzględnieniem jej związków z socjalistycznym systemem społeczno-politycznym. Rozważania autora to ważny przyczynek do wciąż aktualnej dyskusji o upraszczaniu kultury w kontekście zmian historycznych, społecznych i ekonomicznych, zauważalnych na całym świecie. Szkice zainteresują każdego, kto zadaje sobie twórcze pytania o dominujący typ kultury nowoczesnej i ceni lekki styl pisania Toeplitza, obalającego mity na temat współczesnych środków masowego przekazu.

Między dyskursami, sztukami, mediami. Komparatystyka jutra

praca zbiorowa

„Książka jest bez wątpienia pozycją wartościową, prezentującą tak teorię, jak i praktykę badawczą z obszaru nowoczesnej komparatystyki – zajmującej się problematyką „inter”: interdyscyplinarną, interdyskursywną, intersemiotyczną, interartystyczną, intermedialną. Zarówno zbiera związane z nią wątki (ich część, mamy bowiem współcześnie do czynienia z niezwykle obszernym i różnicowanym przedmiotem badań „inter”), jak i wyznacza horyzont przyszłej możliwej refleksji porównawczej. Jeśli miałbym syntetycznie wskazać na zalety publikacji,  wymieniłbym właśnie wspomniane: nowoczesność (zwłaszcza na polskim gruncie komparatystycznym, zdominowanym przez tradycyjne ujęcia historycznoliterackie) oraz przede wszystkim różnorodność zebranych artykułów, gwarantującą odkrywczą przygodę intelektualną na obszarze dzisiejszej komparatystyki”.   Dr. hab. Michał Kuziak, prof. UW Zakład Komparatystyki Instytutu Literatury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego