Oblicza męskości / Faces of Masculinity

red. Ewa Bogdanowska-Jakubowska

"To zbiór artykułów, które łączy wspólny temat – męskość, definiowana w różny sposób i postrzegana z różnych perspektyw. Pierwszy tekst prezentuje spojrzenie socjologiczne: Jolanta Klimczak i Kazimiera Wódz analizują przemiany męskości w społecznościach robotniczych w wybranych kulturach (również w kulturze polskiej). Kolejne dwa szkice, reprezentujące perspektywę psychologiczną, traktują o trudnościach związanych z płcią. Tomasz Jakubowski przedstawia studium przypadku detranzycji (powrotu do płci przypisanej zaraz po urodzeniu). Maja Gwóźdź pisze natomiast o tzw. thwarted masculinity (zepsutej męskości), analizując sposób prezentowania interseksualności w dyskursie na przykładzie powieści Jeffreya Eugenidesa Middlesex. Językowemu obrazowi mężczyzny i męskości poświęcone są artykuły Marcina Kuczoka oraz mój. Ten pierwszy to analiza polskich i angielskich przysłów. Drugi to krytyczne studium polskiego dyskursu politycznego (tworzonego przez mężczyzn polityków). Tekst Wojciecha Wachowskiego i Alicji Szmaus‑Jackowskiej, oparty na kognitywnej teorii metafory, traktuje z kolei o różnicach między kobietami i mężczyznami w wyrażaniu treści tabu. Następne dwa artykuły stanowią próbę przedstawienia obrazu męskości istniejącego w polskim piśmiennictwie. Anna Hanusiak kreśli wizerunek zbójnika karpackiego, opierając się na źródłach prasowych, etnograficznych, historycznych i literackich. Jan Musiał prezentuje literaturoznawcze studium męskości według historyka i krytyka literackiego Stefana Kołaczkowskiego. Dyskusję dopełnia tekst Patrycji Kowalik i Adriana Witkowskiego, którzy piszą o kryzysie męskości we współczesnym społeczeństwie." (fragment Wstępu)

Oblicza miejsca. Topiczne i atopiczne wyobrażenia przestrzeni w poezji Juliana Przybosia

Michalina Kmiecik

Książka Michaliny Kmiecik poświęcona jest konceptualizacjom przestrzeni w twórczości poetyckiej Juliana Przybosia. Autorka prezentuje w niej teoretyczny model dla konkretnych reprezentacji przestrzeni zarówno miejskich, jak i naturalnych. Wypracowana dychotomia toposu i atopii pozwala jej uporządkować często sprzeczne doświadczenia pisarza, który z jednej strony pragnął podporządkować sobie miejsce i uczynić je absolutnie przejrzystym, z drugiej zaś ulegał jego aurze i przedstawiał jako niemożliwe do całościowej reprezentacji.  Analizując kolejne toposy twórczości Przybosia (miasto konstruktywistyczne, wieś mityczną oraz archetypiczny Paryż rozumiany jako stolica kultury) i zderzając je z nieustannie wynurzającymi się z niej atopiami (miastem postgeometrycznym z tomu Sponad, Paryżem lat trzydziestych i czterdziestych oraz krajobrazami naturalnymi z W głąb las), autorka obserwuje narodziny podmiotu niestabilnego, chwiejnego emocjonalnie, o nieustalonej tożsamości. Takiego, który umieszcza siebie zawsze pomiędzy sprzecznościami i nie chce rozwiązać ich w uspójniającą syntezę. Wieńczący książkę suplement pokazuje, że Przyboś sam próbuje podważyć w swojej późnej twórczości opozycję topos – atopia. Zwracając się ku abstrakcyjnemu „nie-miejscu”, tworzy poezję epifanijnego objawienia wiecznie uciekającego sensu.   Michalina Kmiecik wyróżniła i scharakteryzowała – trafnie – cztery aspekty funkcjonowania przestrzeni w dziele Przybosia (konkretny, abstrakcyjny, archetypiczny i dziełowo-artystyczny), a następnie zaproponowała funkcjonalną typologię uprzywilejowanych w tej twórczości przestrzeni i miejsc. Zasadnicza typologia jest dychotomiczna – wyróżnia przestrzenie topiczne (dające się oswoić, uporządkować, pojąć) i atopiczne (o niejasnej, niepokojącej charakterystyce, ukrytym porządku, przyciągająco-odpychających bodźcach). Dalsze propozycje uszczegółowiają szczęśliwie tę generalną opozycję, wprowadzając w obrębie pierwszego typu przestrzeni modele: miasta geometrycznego, mitycznej wsi, „miasta napowietrznego''; w obrębie drugiego zaś – ,,postgeometryczne miasto bez imienia”, Paryż (jako idiosynkratyczny typ szczególnej organizacji urbanistycznej) oraz ,,obszar ogromny” i – w suplemencie – pejzaże morskie, które wykraczają poza wyżej wymienione podziały.   Z recenzji prof. Ryszarda Nycza   Temat, na którym autorka skupiła swoje zainteresowanie, to kategoria przestrzeni w poezji Przybosia, przestrzeni rozumianej wielorako: jako doświadczenie zmysłowe, jako konstrukt, jako projekt wyobraźni, wreszcie – jako wymiar tekstu-dzieła sztuki. „Ja” liryczne poezji Przybosia opisane zostaje jako podmiot dynamiczny, usytuowany w ruchu między topicznością i atopicznością, podejmujący wysiłek tworzenia własnych toposów i wciąż podatny, by nie rzec: wydany na pastwę destrukcyjnej siły miejsc atopicznych. Na tę opozycję nakłada się – względem niej niesymetryczna – opozycja inna, ukształtowana przez archetypikę wyobraźni Przybosia, oscylującą wokół dwu głównie rodzajów przestrzeni: miasta i wsi. Książka Michaliny Kmiecik jest w pełni dojrzałą rozprawą naukową świadczącą o umiejętności konceptualizacji materiału literackiego, o rozległej wiedzy autorki, obejmującej różne dziedziny, jej estetycznej wrażliwości i interpretacyjnym talencie, znajdującym wsparcie w znakomitym warsztacie literaturoznawczym, wreszcie o narracyjnej swobodzie, która sprawia, że profesjonalny dyskurs uzyskuje klarowną i potoczystą postać. Z recenzji prof. Teresy Walas   Michalina Kmiecik – absolwentka krakowskiej komparatystyki, doktorantka w Katedrze Teorii Literatury na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Autorka prac z zakresu historii literatury publikowanych m.in. w „Ruchu Literackim” i „Tekstach Drugich”. Interesuje się teorią awangardy, intermedialnością oraz geopoetyką.  

Obraz Hannibala w literaturze antycznej

Patrycja Matusiak

Niniejsza praca jest próbą zbadania obrazu Hannibala istniejącego w literaturze antycznej. Obraz ten można podzielić na trzy podobrazy. Hannibal dla Rzymian jest przede wszystkim Punijczykiem, następnie wrogiem i w dalszej kolejności wodzem. Nacechowanie poszczególnych etapów postrzegania zmienia się od negatywnego po wręcz pozytywny. Hannibal jako Punijczyk opisany w rozdziale pierwszym "Hannibal Poenus" to obcy, spadkobierca Fenicjan, przeciwieństwo "typowego" Rzymianina, obdarzony zestawem cech kontrastujących z rzymskimi. Ważne jest tu rozróżnienie między negatywnym terminem "Punijczyk", a całkiem neutralnym i w niektórych kontekstach wręcz pozytywnym "Kartagińczyk". Ten fragment obrazu Hannibala został poddany największej typizacji i podatny był na wszelkie manipulacje. Hannibal-wróg omówiony w rozdziale drugim "Hannibal hostis" to człowiek okrutny i budzący strach, bardzo często wykorzystywany jako retoryczne "exemplum". Podobraz wodza zanalizowany w rozdziale trzecim "Hannibal dux" bazuje zaś na roztropności, przemyślności i doświadczeniu, co często stanowiło podstawę porównania z Hannibalem, pełniącego zazwyczaj funkcję laudacyjną. Owe porównania stanowią osobną kategorię, budującą obraz Kartagińczyka, w ramach której można wyróżnić koncept "Hannibal Romanus" czy też "novus Hannibal", przedstawioną w rozdziale czwartym "Alter Hannibal". Obraz Hannibala różni się w zależności od rodzaju literatury – poezja posługiwała się swobodniej niż historiografia osobą Kartagińczyka – oraz czasu powstania. U schyłku republiki akcentowano podobraz wroga, w czasach Augusta Punijczyka, a w epoce cesarstwa wodza. Praca adresowana jest do osób zainteresowanych historią i literaturą starożytną – filologów klasycznych i historyków starożytności.

Obraz małżeństwa w "antyfeministycznych" utworach Bartosza Paprockiego na tle obyczajowych, religijnych oraz literackich zjawisk XVI i pierwszej połowy XVII wieku

Beata Stuchlik-Surowiak

Książka przybliża sylwetkę Bartosza Paprockiego – heraldyka oraz poety z przełomu XVI i XVII wieku, skupiając się przede wszystkim na jego twórczości okolicznościowej, klasyfikowanej w dotychczasowych badaniach jako „antyfeministyczna”. Burzliwe losy tego pisarza, a przede wszystkim ożenek z bogatą wdową oraz późniejsza nagła ucieczka z domu, zapoczątkowały funkcjonującą do dziś wśród badaczy legendę o Paprockim jako nieszczęśliwym małżonku, którego niechęć do kobiet znalazła odzwierciedlenie w wierszach. Ich głównym motywem są nacechowane okrucieństwem rady, jak karać złą żonę. Niniejsza książka zrywa z dotychczasową tradycją badawczą stawiającą znak równości pomiędzy prywatnym życiem, a twórczością literacką Paprockiego, odkrywając nieznane do tej pory źródła jego poezji, a także przybliżając wiele niepublikowanych dotąd tekstów o tematyce małżeńskiej. Książka adresowana jest do miłośników literatury staropolskiej oraz dawnej obyczajowości.

Obrazki z romantyzmu. Szkice o ludziach, tekstach i podróżach

Krystyna Poklewska

Książka Krystyny Poklewskiej, uznanej badaczki epoki romantyzmu, zwłaszcza twórczości Aleksandra Fredry oraz dziewiętnastowiecznej Galicji, jest kolejnym świadectwem Jej wieloletnich i głębokich fascynacji rodzimym romantyzmem. Na publikację składa się wybór tekstów powstałych w latach 1989–2013, w większości uprzednio publikowanych w czasopismach i monografiach zbiorowych. Są to interpretacyjne studia i szkice dotyczące zarówno najważniejszych dzieł polskiej literatury romantycznej, ujmowanych często w kontekście europejskim, jak i równie ciekawych, choć mniej znanych tekstów. Autorka wnikliwie analizuje utwory liryczne, epickie, dramatyczne, publicystyczne oraz prozę dokumentu osobistego, co – przy wielkiej różnorodności problematyki podejmowanej w zbiorze – tworzy interesującą panoramę dorobku rodzimego romantyzmu, postaw i fascynacji jego twórców. Wartość i oryginalność przedstawionych studiów wiąże się z prezentacją indywidualnego punktu widzenia, często polemicznego wobec ugruntowanych literaturoznawczych opinii.

Obrazy nieobojętności. Szkice o zaangażowaniu w sztuce

red. Anna Szawerna-Dyrszka, Maciej Tramer, Kasper Pfeifer, Aleksandra Więcek

Poszczególne szkice, dotycząc twórców tak różnych jak Banksy i Bruno Schulz, Bruno Jasieński i Roman Dmowski, Vishal Bhardwaj i Mieczysław Berman, czy też Wacław Nałkowski i Alfred Döblin, ukazują to, co ich łączy – „obrazy nieobojętności” wobec spraw społecznych. Humanistyczna, wielowątkowa analiza tych obrazów dowodzi, że literatura, film, fotografia, reportaż, fotomontaż, teatr, sztuka uliczna bez względu na czas i przestrzeń, w jakich powstają, zawsze pozostają zaangażowane.

Obrazy stolic europejskich w piśmiennictwie polskim

Adam Tyszka

Tom posiada charakter pionierski i interdyscyplinarny, jest owocem współpracy szerokiego grona badaczy literatury, historyków i kulturoznawców reprezentujących uniwersytety polskie, placówki PAN oraz uczelnie akademickie. Celem tomu jest naukowy opis portretów stolic, zawartych w rodzimej literaturze pięknej, publicystyce, epistolografii, pamiętnikarstwie i diarystyce. Przedmiot rozważań stanowią wyłącznie (dawne i obecne) stolice państw. [...] W swoich artykułach badacze skupiają się nie tylko na kwestiach topograficzno-etnograficznych. W równym stopniu interesuje ich symboliczno-metaforyczna wymowa literackich obrazów stolic. Z tego powodu niejednokrotnie wkraczają w obszary zainteresowań religii, filozofii, etyki, psychologii, historii, polityki.

Obroty liter. Szkice o twórczości Tomasza Różyckiego

Magdalena Rabizo-Birek, Anna Czabanowska-Wróbel

Ach, mówię wam, tyle znaków, tyle cudów – pisał Tomasz Różycki w debiutanckim tomie Vaterland wydanym w roku 1997. Od tego czasu jego twórczość nieustannie zmienia się i rozwija, stając się osobnym światem. Wyjątkowy charakter poezji Różyckiego nie zyskał dotąd pełnego opisu, chociaż krytycy dostrzegli kreacyjną siłę wyobraźni autora Kolonii, związki z tradycją polską i światową, a także magnetyczną moc jego języka. Jedną z rozpoznawalnych cech tej twórczości jest jej oniryczny charakter pozwalający łączyć to, co na jawie rozdzielone – przeszłość i teraźniejszość, pamięć o zmarłych i tęsknotę za tym, co jeszcze nie istnieje. Poezja Różyckiego posiada zdolność scalania tego, co utracone i co dopiero przed nami, sprawia, że doświadczenie polskiego losu ostatnich dwustu lat splata się z tym, co najbardziej uniwersalne. Intymność i samotność, poczucie straty i prawdziwa bliskość, przywiązanie do miejsca i pragnienie wędrówki – wszystko to i znacznie więcej ukrywa się w jego wierszach. Obroty liter to pierwsza książka poświęcona twórczości Tomasza Różyckiego, zawierająca dwadzieścia cztery studia autorów reprezentujących różne pokolenia i perspektywy interpretacyjne, polskie i zagraniczne środowiska naukowe (są tu także tłumacze poety). Przynosi ona szereg syntetycznych i analitycznych ujęć, w których fenomen poezji Różyckiego odczytywany jest w inspirujących kontekstach. Monografię uzupełnia bibliograficzne opracowanie dorobku autora Dwunastu stacji. On sam zamieścił w Obrotach liter swój nowy esej, w którym stawia pytania o los książek i o zagrożenia dla wolnego słowa. Redaktorki książki, Anna Czabanowska-Wróbel i Magdalena Rabizo-Birek, mają nadzieję, że pozwoli ona zobaczyć poezję Różyckiego w nowym świetle, ale nie mają wątpliwości, że jej tajemnica jest ciągle przed nami.         O, mówię wam, ile / znaków, ile pustych miejsc.