W głąb i w dal Ja. O poezji Mickiewicza i Słowackiego

Leszek Zwierzyński

Książka W głąb i w dal Ja. O poezji Mickiewicza i Słowackiego jest próbą nakreślenia zarysu wyobraźni polskiego romantyzmu. Opisanie tejże wyobraźni dokonane zostało na dwóch poziomach. Na pierwszym istotne tematy romantycznej poezji (skupione wokół dwóch centrów – Bytu i podmiotowości) analizowane są w perspektywie wyobraźni poetyckiej, której zmodyfikowane i rozwinięte instrumentarium umożliwiło zbadanie różnorodnej i złożonej problematyki. Na drugim poziomie owo badanie romantycznych tematów pozwoliło wydobyć i opisać istotne i indywidualne rysy samej romantycznej wyobraźni. W części pierwszej książki (Ja w przestrzeniach Bytu) zbadane i opisane zostały stabilne (metafizyczne) i dynamiczne modele bytowości poezji Słowackiego i Mickiewicza. Ta fenomenologia romantycznego Bytu dopełniona została interpretacją zła – jako drugiej, ciemnej strony Bytu – w poezji Mickiewicza. Część druga (Przestrzenie Ja) zawiera rozpoznanie i opisanie niestandardowych modeli podmiotowości romantycznej, wykraczającej poza dotychczasowe ujęcia. W centrum znalazła się interpretacja późnej poezji Mickiewicza i Słowackiego. Całość dopełniona została analizami świata wewnętrznego i kształtów romantycznej poezji mistycznej.

W krajobraz literacko-kulturowy i językowy wpisane... Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Bernadecie Niesporek-Szamburskiej w czterdziestolecie pracy naukowej i dydaktycznej

red. Anna Guzy, Danuta Krzyżyk, Magdalena Ochwat, Małgorzata Wójcik-Dudek

W środowisku akademickim księga jubileuszowa to wydawnictwo naukowe będące szczególnym wyrazem uznania dla badacza, naukowca, któremu jest dedykowane. 40-lecie pracy naukowej Pani Profesor Bernadety Niesporek-Szamburskiej stało się inspiracją dla przyjaciół, współpracowników i uczniów Pani Profesor Bernadety Niesporek-Szamburskiej do przygotowania księgi jubileuszowej. Zebrane w tym tomie teksty są różnorodne zarówno pod względem tematycznym, jak i gatunkowym – są wśród nich rozprawy zakorzenione w różnych dziedzinach nauki (literaturoznawstwie, językoznawstwie, dydaktyce nauczania języka i dydaktyce nauczania literatury), eseje, szkice, osobiste głosy skierowane do Jubilatki. Autorzy artykułów wykorzystują odmienne metodologie i narzędzia badawcze, a przedmiotem oglądu i interpretacji czynią różnego rodzaju teksty (teksty te stworzone przez dzieci, także teksty o dzieciach i dla dzieci). Artykuły zostały zebrane w trzech rozdziałach: Krajobraz literacko-kulturowy…(14 artykułów, m.in. o poezji lingwistycznej, frazeologii i paremiologii w wierszach Wandy Chotomskiej, stereotypach obcości etnicznej w międzywojennej literaturze dla dzieci i młodzieży, wierszach dziecięcych Joanny Mueller, motywie osła w „Muzykantach z Bremy” i innych tekstach kultury integrowaniu sztuk, aktywności ucznia motywowanej szkolną lekturą, obrazie matki w opowiadaniu Po kamienistej drodze Gustawa Morcinka), Krajobraz językowy…(16 artykułów, m.in. o kulturze językowej Polaków, sposobie popularyzowania wśród młodych użytkowników języka zagadnień poprawnościowych, funkcjonalnym kształceniu językowym, rozwijaniu w szkole sprawności mówienia, stymulowaniu twórczej aktywności językowej dzieci, ortografii, badaniach nad językowym obrazem świata dzieci i młodzieży), Krajobraz inny niż wszystkie…. (7 artykułów, poświęconych m.in. edukacji akademickiej i rozwijaniu kompetencji dydaktycznych nauczycieli, modelach postrzegania niepełnosprawności przez autorów podręczników języka polskiego, technologii cyfrowej we współczesnej szkole) po to, by z jednej strony ukazać bogactwo i różnorodność badań związanych z edukacją polonistyczną i kształceniem nauczycieli, z drugiej – wskazać szerokie pole zainteresowań Pani Profesor Bernadety Niesporek-Szamburskiej, Jej naukowe poszukiwania, mijane w czasie podróży naukowo-badawczych krajobrazy. Książka adresowana jest do polonistów, studentów polonistyki, dydaktyków języka ojczystego i literatury oraz do pedagogów.

W kraju pełnym tematów. Kazimierz Wyka jako krytyk poezji

Paweł Mackiewicz

Książka Pawła Mackiewicza w sposób niezwykle ciekawy, kompetentny i  odkrywczy omawia dokonania Kazimierza Wyki jako krytyka poezji, a przy okazji ukazuje jego działalność w okresie II wojny i po jej zakończeniu, tym samym uzupełniając już istniejące prace na temat przedwojennego okresu działalności autora Starej szuflady. Paweł Mackiewicz weryfikuje tradycyjne ustalenia, przekonująco akcentując przede wszystkim związki, jakie łączyły światopogląd krytyczny Kazimierza Wyki z egzystencjalizmem, a także zastanawia się nad skomplikowanymi, jak się okazuje, relacjami łączącymi krytyka z szeroko rozumianą filozofią marksistowską (specyficznie rozumianą dzięki Brzozowskiemu i Sorelowi, a potem Lukácsowi), o czym nikt dotąd nie pisał tak szeroko. Autor omawia krytyczne spotkania Wyki z najważniejszymi dlań poetami, a więc kolejno z Miłoszem, Baczyńskim, Tuwimem, Różewiczem, Białoszewskim. W zakończeniu Mackiewicz odtwarza i komentuje spór, jaki prowadził autor Łowów na kryteria z Arturem Sandauerem. Maciej Urbanowski

W kręgu zagadnień języka, literatury i kultury. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Jarosławowi Wierzbińskiemu

Krystyna Ratajczyk, Agata Piasecka

Księga ma charakter szczególny, związany z jubileuszem naukowym Profesora Jarosława Wierzbińskiego – rusycysty, językoznawcy, wieloletniego Dyrektora Instytutu Rusycystyki, Kierownika Zakładu Językoznawstwa. Jest ona wyrazem uznania środowiska naukowego dla osiągnięć Jubilata, którego dorobek obejmuje badania, między innymi, z zakresu lingwistyki tekstu, lingwistyki kulturowej, lingwistyki kognitywnej, semantyki i stylistyki, językowej organizacji tekstu literackiego, funkcjonowania kategorii semantyki leksykalnej, stylu artystycznego, dyskursu politycznego. Autorami poszczególnych rozdziałów są przyjaciele, koledzy i współpracownicy Profesora – rusycyści, poloniści, slawiści, angliści z Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Łódzkiego oraz innych ośrodków w kraju i za granicą, którzy tekstami zechcieli wyrazić Jubilatowi swój szacunek, uznanie, sympatię, życzliwość, wdzięczność. W Księdze znalazły się prace językoznawcze, literaturoznawcze i kulturoznawcze. Pomimo różnorodnej problematyki łączy je temat przewodni oraz osoba Adresata, któremu Autorzy dedykowali efekty swoich badań.

W krzywym zwierciadle. Wybór francuskiej średniowiecznej literatury satyrycznej

Małgorzata Frankowska-Terlecka, Teresa Giermak-Zielińska

Piśmiennictwo francuskiego średniowiecza jest w Polsce znane głównie z przekładów literatury rycerskiej i dworskiej. Nie są natomiast znane polskiemu czytelnikowi utwory o charakterze komicznym i satyrycznym, powstałe w XIII wieku w kręgu kultury miejskiej. Antologia zawiera wybór takich utworów, po raz pierwszy przełożonych na język polski. Są to mianowicie fragmenty Powieści o lisie, dwadzieścia Powiastek, poezje Rutebeufa poświęcone ówczesnym problemom politycznym i społecznym oraz Bitwa siedmiu sztuk, satyryczny poemat odzwierciedlający procesy zachodzące w średniowiecznych uniwersytetach. Antologia ma charakter popularno-naukowy i jest adresowana do szerokiego kręgu odbiorców zainteresowanych tradycją kultury europejskiej.

W poszukiwaniu numinosum. Jan od Krzyża w polskiej kulturze XX wieku

Marlena Krupa

Książka Marleny Krupy z jednej strony opisuje i analizuje obecność tekstów Jana od Krzyża w polskiej kulturze XX wieku, a z drugiej – jak pisze prof. dr hab. Beata Baczyńska w recenzji wydawniczej – „dotyka istoty ontologii dzieła sztuki i jego metafizycznego oddziaływania, roli twórcy we współczesnym świecie – twórcy, który odczuwa potrzebę doświadczania numinosum”. Refleksjom tym towarzyszą rozważania dotyczące kwestii języka jako medium ekspresji niewyrażalnych treści o charakterze numinotycznym. Marlena Krupa – iberystka, literaturoznawczyni związana z Instytutem Filologii Romańskiej Uniwersytetu Wrocławskiego. Specjalizuje się w hiszpańskiej poezji Złotego Wieku, opisując między innymi jej związki z poezją współczesną. W kręgu zainteresowań naukowych badaczki znajduje się również literatura ascetyczno-mistyczna, a w szczególności twórczość mistyków hiszpańskich: Jana od Krzyża i Teresy z Ávila. Autorka książki Duch i litera. Liryczna ekspresja mistycznej drogi świętego Jana od Krzyża w polskich przekładach (2011) oraz wstępu i redakcji nowego przekładu Pieśni duchowej Jana od Krzyża.

W poszukiwaniu rzeczywistości. Mediacyjna rola fotografii we współczesnej prozie polskiej

Marta Koszowy

Przedmiotem niniejszej książki są związki fotografii i literatury (tego, jak literatura wykorzystuje i interpretuje fotografię jako narzędzie reprezentacji świata). Dialektyczny charakter fotografii obecny w jej różnych rozumieniach i szczególny sposób, w jaki odsyła ona do rzeczywistości wpływają na kształt współczesnej prozy. Monografia wprowadza wątki: zdjęcia jako figury ujmującej sposób doświadczania rzeczywistości oraz dążenia współczesnej literatury do obrazowości. Obok rozważań nad istotą fotografii jako pojęcia i zjawiska a także nakreślenia podstawowych kierunków literackich użyć fotografii, zdjęcie przedstawione jest jako figura i strategia reprezentacji literackiej. Kolejne analityczne rozdziały są sprawdzianem założeń teoretycznych. Prezentują typy mediacji fotografii w literaturze na podstawie Matka odchodzi Tadeusza Różewicza, Mercedes-Benz Pawła Huelle, Drogi do Sieny Marka Zagańczyka, kolejnych trzech zbiorów „fotografii” Janusza Andermana, Fotoplastikonu Jacka Dehnela, esejów Dno oka Wojciecha Nowickiego, powieści Fotograf Wojciecha Bruszewskiego, Hanemann oraz Esther Stefana Chwina, Umschlagplatzu Jarosława Marka Rymkiewicza, a także Jadąc do Babadag Andrzeja Stasiuka, Zagłady Piotra Szewca oraz prozy Magdaleny Tulli. Wśród kluczowych zagadnień książki można wskazać – reprezentację, jej kryzys i próbę przełamania go poprzez wprowadzenie w obręb literatury zdjęć, które dzięki swojej naturalnej ambiwalencji demaskują i wyrażają kryzys związany z dawaniem świadectwa. Zdjęcie pośredniczy w ujęciu sposobu doświadczania rzeczywistości, ukazując stosunek podmiotu do świata oraz jego możliwości percepcyjne związane ze sposobem postrzegania. Daje dostęp do rzeczywistości, ma wartość dokumentu, jest opatrzone melancholijną interpretacją, a także stanowi puste wskazanie w stronę rzeczywistości.   Już w pionierskich czasach fotografii uznano jej podwójną siłę – dawania świadectwa i kreowania obrazu rzeczywistości. Dzięki swej ambiwalentnej naturze wschodząca sztuka szybko znalazła miejsce w obszarze innych dziedzin, jako narzędzie podstawowe lub pomocnicze. Przedstawiający charakter fotografii i techniczne możliwości reprodukcji z nią związane kontrastowały z metafizycznym niepokojem, który wzbudzały obrazy malowane światłem. Żywo komentowana w literaturze fotografia stała się jej ważnym tematem. Przekształciła funkcje obrazowania, ewoluując od ilustracji tekstu, pretekstu opisu, aż po autonomiczną figurę oraz środek fototekstualnych gatunków. Literackie sposoby odwoływania się do rzeczywistości poprzez zdjęcie mają już niemal dwuwiekową tradycję. Obok reprezentacyjnych chwytów (takich jak wysnuwanie historii ze zdjęć, poświadczanie rzeczywistości poprzez nie, ekfrastyczność etc.), fotografia stała się strategią opowiadania świata. Dialektyczny charakter fotografii obecny w jej różnych rozumieniach wpływa na kształt współczesnej prozy. Ujmując doświadczenie i obraz rzeczywistości, zdjęcie staje się tropem odmiennych modeli reprezentacji. Odczytanie jego roli w tekście stanowi podstawowe zagadnienie badawcze niniejszej pracy. Fotograficzne odniesienie do rzeczywistości jest polem literackiej interpretacji, kluczem do rozumienia świata.   Marta Koszowy - autorka prac interdyscyplinarnych z pogranicza literaturoznawstwa, krytyki literackiej i historii fotografii. Publikowała w zbiorowych tomach naukowych, a także „Tekstach Drugich”, „Pamiętniku Literackim” i „Teatrze”. Współpracuje z Akademią Pedagogiki Specjalnej oraz Ośrodkiem Badań Filologicznych i Edytorstwa Naukowego IBL PAN.    

W sieci natury i kultury. Bolesław Prus wobec dylematów światopoglądowych swojej epoki

Tomasz Sobieraj

Bolesław Prus był nie tylko wybitnym pisarzem, ale i oryginalnym myślicielem. To drugie jego oblicze nabiera nieoczekiwanego wydźwięku współcześnie, w sytuacji, w której świat zmaga się z wieloma problemami, począwszy od społeczno-politycznych, poprzez ekonomiczne, na kryzysie klimatycznym skończywszy. Poglądy Prusa widziane przez pryzmat nowszych języków badawczych mogą niekiedy zaskakiwać, bo ‒ choć pisarz był myślicielem antropocenu ‒ poddawał krytyce różne przejawy ludzkiego panowania nad światem i postulował harmonijne – oparte na relacjach bliskich symbiotyczności – współistnienie człowieka z naturą. Miał rozległe ambicje poznawcze, zmierzał do stworzenia wizji uniwersum, która obejmowałaby całość rzeczywistości, od atomu do kosmosu. Diagnozując dynamikę kultury nowoczesnej swoich czasów, podejmował istotne kwestie: natury, techniki, antropo- i biocentryzmu, opracowywał – zorientowany na praktykę – program społeczny, proponował oryginalne rozumienie polityki i jej mechanizmów. O tych wszystkich problemach traktuje niniejsza książka, odkrywająca no-we aspekty światopoglądu Prusa.     Sobieraj (…) rzetelnie i z „badawczym taktem”, przedstawił „dylematy światopoglądowe” autora Lalki, stosując strategię – co uznaję za niezbywalną wartość całej książki – która nie zawłaszcza metodologicznie idei Prusa; badacz sięga po kategorię antropcenu, aby poprzez nią ukazać pracę myśli pisarza w jej swoistych napięciach, w osobliwych splotach przeciwieństw czy ograniczeniach, a szerzej, bo przecież nie tylko o samego Prusa w niej chodzi, by uchwycić antynomie umysłu nowoczesnego.  (…)  W sieci natury i kultury. Bolesław Prus wobec dylematów światopoglądowych swojej epoki to monografia odkrywcza, ważna i inspirująca, która wpisuje się w ideę badań „nowej humanistyki”.       [Z recenzji dr. hab. Ireneusza Gielaty, prof. UŚ]   Tomasz Sobieraj – historyk literatury, profesor zwyczajny na Wydziale Filologii Polskiej i Klasycznej UAM w Poznaniu. Autor prawie 150 pozycji bibliograficznych. Opublikował dziewięć książek autorskich, wśród nich: Między konwencją a innowacją. Szkice o polskim drama-cie i teatrze drugiej połowy XIX i początku XX wieku (2018), Artysta, sztuka i społeczeństwo. Spory i polemiki wokół „Confiteor” Stanisława Przybyszewskiego (2019), liczne rozprawy i artykuły na łamach m.in. „Pamiętnika Literackiego”, „Kwartalnika Filozoficznego” „Porównań, „Tekstów Drugich”. Opracował edycję krytyczną Emancypantek Bolesława Prusa. Ostatnio bada związki literatury okresu pozytywizmu z ówczesną myślą naukową i filozofią.