Witraż. W poszukiwaniu tożsamości. O dzieciach i sierotach wojennych

Michał Christian

Autor był sierotą wojenną. Jedną z około 400 tysięcy innych, jemu podobnych. Szczególność jego sieroctwa polegała na tym, że nie wiedział, kim jest – Polakiem czy Niemcem? Kiedy się urodził? Data urodzenia została wybrana przez dom dziecka jako jedna z dwóch możliwych. Jak się nazywał? W użyciu była wersja nazwiska, którą sam sobie poprawił, gdy nadarzyła się ku temu sposobność. W wieku 18 lat otrzymał poświadczoną sądownie metrykę, do której wymyślił wszystkie niezbędne dane. Jego książka stanowi rzadki dokument codziennego życia ostatnich świadków tamtych czasów – sierot, dla których prawdziwym domem stały się domy dziecka wczesnego PRL. Jednocześnie Witraż… jest książką, która tworzy niezwykłą, wszechstronną panoramę wojennej historii dzieci. Michał Christian zaczął bowiem dociekać swojej tożsamości i szeroko zakrojone poszukiwania stały się częścią książki. Przedzierał się przez literaturę i archiwalia, docierał do wielu osób. Poszukiwania prowadził wszędzie tam, gdzie w czasie wojny aresztowano, rozstrzeliwano i wywożono ludność polską. Tam, gdzie mogły rodzić się lub przebywać sieroty – w Lebensbornach, w niemieckich domach publicznych i obozach koncentracyjnych. W jednym ze śląskich Polenlagrów natrafił na „swój” ślad. Był to wąski, wysoki i kolorowy witraż zakończony gotyckim ostrołukiem. Swoista pieczęć, która się odcisnęła w jego umyśle, gdy był maleńkim dzieckiem. Poszedł tym tropem. Przez cztery lata poszukiwań wniknął w wojenną tragedię ludzi i niewyobrażalną gehennę dzieci. Nasuwa się myśl, że to bardziej ich losy śledził, aniżeli szukał siebie. A jednak! Udało mu się odnaleźć ślady swoich korzeni.

Wizerunek wiedźmy w piśmiennictwie staropolskim XVI i XVII wieku

Sabina Kowalczyk

Tematyka czarownic jest dość często rozpatrywana przez historyków, antropologów i kulturoznawców. Do tej pory znacznie mniej uwagi poświęcali jej badacze literatury. Książka Wizerunek wiedźmy w piśmiennictwie staropolskim XVI i XVII wieku jest pierwszą na polskim rynku literaturoznawczą monografią w pełni poświęconą konstruktowi czarownicy w tekstach I Rzeczpospolitej. Wspomniane w tytule stulecia to czas, kiedy w dawnej Polsce rozkwitła fascynacja postacią czarownicy z uwagi na ferment religijny wzbudzany przez ruchy reformacyjne i kontrreformacyjne oraz wzrost zainteresowania literaturą demonologiczną, co znajduje odbicie w tekstach tego okresu. Autorka gruntownie przeanalizowała wiele gatunków literackich i na podstawie obszernej literatury podmiotu (między innymi romansów, eposów, nowel, pieśni, kazań, satyr, kronik, diariuszy, pamiętników, traktatów, zielników, poradników gospodarczych) odtworzyła portret czarownicy, w tym preferowane przez nią miejsca pobytu i aktywności, jej wygląd, osobowość oraz zakres mocy. Zbadała ponadto powtarzające się na kartach dawnej literatury wątki kobiet władających magią, znane z mitologii i Biblii. Książka prezentuje wielowymiarowy obraz staropolskiej wiedźmy, a przy tym uzupełnia dokonania badaczy innych dyscyplin zajmujących się problematyką czarów. Niewątpliwą zaletą pracy jest wykorzystanie […] źródeł dotąd marginalizowanych. Autorka nie ignoruje przy tym najwybitniejszych autorów (Jan i Piotr Kochanowscy, Maciej Kazimierz Sarbiewski, Szymon Szymonowic, Jan Andrzej Morsztyn, Samuel Potocki, Wacław Potocki i in.) i najgłośniejszych dzieł demonologicznych […]. Uwzględnia adaptacje i parafrazy dzieł obcych autorów, z powodzeniem interpretując znaczenia i literackie funkcje czarownic w tych utworach. Szczególnie chętnie odwołuje się do tekstów inspirowanych grecko-rzymskim antykiem, co nie może dziwić w odniesieniu do czasów, w których tradycja starożytna była tradycją kluczową. Z recenzji dr hab. Danuty Kowalewskiej, prof. UMK Bardzo szeroko zakrojone badania świadczą o erudycji Autorki, która swobodnie porusza się w takich dziedzinach, jak antropologia kultury, elementy religioznawstwa, filozofii, etnografii, socjologii […]. Autorka podjęła trud żmudnego rekonstruowania wizerunku staropolskiej wiedźmy na podstawie niejednokrotnie skąpych, lakonicznych wzmianek, które wytrwale wyszukiwała w piśmiennictwie epok dawnych. Wymagało to czasochłonnej, solidnej, różnorodnej naukowej kwerendy oraz umiejętności spójnego, logicznego opracowania wielorakich wniosków […]. Na pochwałę zasługuje język i styl Autorki, która posiada rzadką w pracy naukowej umiejętność pisania o tematach trudnych w sposób wyjątkowo przystępny i rzeczowy […], dzięki czemu pracę czyta się z prawdziwą przyjemnością. Z recenzji dr hab. Małgorzaty Krzysztofik, prof. UJK Sabina Kowalczyk pracuje w Katedrze Literatury Polskiej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Jej zainteresowania badawcze skupiają się na przejawach słowiańskich i chrześcijańskich wierzeń opisanych w dawnym piśmiennictwie, a także na staropolskich zielarstwie i przekazach dotyczących sytuacji ekstremalnych oraz dwudziestowiecznej autobiograficznej twórczości kobiet żyjących na terenie Warmii i Mazur. Współpracowała z Fundacją Współpracy Polsko-Niemieckiej (Młoda Redakcja 2015) oraz z Instytutem Badań Literackich PAN w Warszawie w ramach projektu „Archiwum Kobiet: kontynuacja”. Obecnie jest wykonawczynią w grancie Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki Źródła do dziejów Czapskich w XVIII wieku. Egodokumenty członków rodziny wojewody pomorskiego Piotra Jana (1685–1736) – opracowanie filologiczno-historyczne i edycja (pod kierownictwem prof. Iwony Maciejewskiej).  

Władysław Sebyła. Lektury

red. Joanna Kisiel, red. Elżbieta Wróbel

Tom zbiorowy Władysław Sebyła. Lektury to wielogłosowa i wielowymiarowa monografia twórczości katastroficznego poety dwudziestolecia międzywojennego, podejmująca nowe możliwości czytania tej intrygującej poezji, odkrywająca jej niezwykły potencjał interpretacyjny i różnorodne powiązania z tradycją liryki polskiej. Książka jest świadectwem wielorakich autorskich lektur, przyjmujących różne metodologiczne podstawy, mnożących interpretacyjne konteksty. Przynosi pierwszy tak wielostronny opis fenomenu dzieła, myśli i wyobraźni Władysława Sebyły, wzbogacony o szkice poświęcone jego twórczości dramatycznej i krytycznoliterackiej. Kluczem do opisania swoistości dorobku poety jest zdarzenie interpretacyjne, mikrologiczna lektura, fascynujące i odkrywcze spotkanie z tekstem, dlatego tak ważną rolę pełnią w tomie analizy i interpretacje pojedynczych utworów, za każdym razem na nowo oświetlające całość dzieła poety. Książka Władysław Sebyła. Lektury przeznaczona jest zarówno dla badaczy i studentów literatury, jak i wszystkich osób zainteresowanych dwudziestowieczną poezją.

Włosko-polskie pogranicze literackie za panowania Stanisława Augusta

Justyna Łukaszewicz

Autorka książki przeanalizowała świadectwa włosko-polskich relacji kulturowych za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, biorąc pod uwagę m.in. libretta oper wystawionych przez Wojciecha Bogusławskiego, dwie włoskie powieści oraz polskie edycje prawniczo-filozoficznych tekstów Cesarego Beccarii, Giacinta Dragonettiego i Gaetana Filangieriego. Efektem analiz polskich wersji tych utworów słynnych w drugiej połowie XVIII wieku, ale nadal w dużej mierze aktualnych, jest uwidocznienie roli pośrednictwa francuskiego. Francuskie wydanie wykorzystał także – tym razem przewrotnie – największy manipulator spośród przedstawionych tu polskich pośredników: tłumacz dzieła o życiu i masońskiej działalności Giuseppe Balsamo (Cagliostra), opublikowanego pod auspicjami inkwizycji. Tłem rozważań dotyczących przekładów i adaptacji jest obraz Włoch i Włochów w polskiej prasie drugiej połowy XVIII w., twórczości Ignacego Krasickiego oraz pamiętnikach ostatniego króla Polski. Justyna Łukaszewicz jest profesorem Uniwersytetu Wrocławskiego, gdzie kieruje Zakładem Italianistyki w Instytucie Filologii Romańskiej. Redaktor naczelna półrocznika naukowego „Italica Wratislaviensia”, romanistka, komparatystka, przekładoznawczyni, tłumaczka. Autorka wielu prac poświęconych francusko-polskim i włosko-polskim relacjom w dziedzinie literatury i teatru od XVIII do XXI wieku, literaturze dziecięcej, seriom przekładowym, paratekstom przekładu, problemom kulturowym w tłumaczeniu. Opublikowała m.in. monografie Carlo Goldoni w polskim Oświeceniu (1997) i Dramaty Franciszka Zabłockiego jako przekłady i adaptacje (2006). Książka przynosi ważną porcję nowej wiedzy na temat procesów transferu kulturowego między Italią i Polską, poszerza o istotne ustalenia obraz polskiej kultury literackiej stanisławowskiego trzydziestolecia, ukazuje w nowym świetle jej otwartość na zewnętrzne kontakty i niepozbawioną dystansu reakcję na inspiracje płynące z innych kręgów kulturowych. prof. dr hab. Teresa Kostkiewiczowa Przedstawiona w monografii panorama polskich przekładów włoskich utworów (czasem dokonywanych za pośrednictwem francuskich wersji) pozwala przyjrzeć się całej palecie typowych, ale także zaskakujących postaw dawnych tłumaczy. prof. dr hab. Jadwiga Miszalska  

Wodowanie. Literatura i inne media w Szczecinie. Lata 60. XX wieku

Sławomir Iwasiów

Wodowanie nie opowiada wprost o wodnym żywiole, choć trudno byłoby się odżegnać od niesionych z jego falami wieloznaczności; jeżeli rację mają współcześni badacze/badaczki "błękitnej humanistyki" (blue humanities), to powinniśmy naszą planetę nazywać Oceanem, a nie Ziemią. Wprawdzie Szczecin, o czym doskonale wiadomo, bezpośrednio nad morzem nie leży, co nie zmienia faktu, iż w znacznej mierze szczecińska kultura miejsca powstała dzięki wpływowi Bałtyku, przemysłowi stoczniowemu, profesjom marynarzy, rybaków, robotników portowych, inżynierów. Podczas pisania Wodowania towarzyszyło mi przekonanie, że literatura i jej otoczenie społeczne - ukształtowane dzięki morskiemu sąsiedztwu - oddziałują na siebie nawzajem, a ruch ten z całą pewnością nie przebiega w jedną tylko stronę; dlatego mam na uwadze wszelkie społeczne i kulturowe przejawy bliskości morza, rzeki czy portu, właściwe dla takich miast i środowisk twórczych jak Szczecin. Wodowanie to jednak monografia nie tylko o literaturze. Nie sposób pominąć roli pozostałych środków komunikacji w tworzeniu kultury miasta i regionu, stąd też w podtytule książki określenie "inne media". Z literatury i czasopism, książek niefikcjonalnych, takich jak przewodniki turystyczne, ale także audycji radiowych, filmów telewizyjnych, zdjęć, a przede wszystkim informacji oraz publicystyki w gazetach codziennych, wyłania się specyficzny obraz Szczecina lat 60., miasta zbudowanego między twardym gruntem ziemi a bezkresem rzecznych i morskich wód. Książka Wodowanie Sławomira Iwasiowa poświęcona została literaturze szczecińskiej i jej związkom z innymi mediami w dekadzie lat 60. To zakres problemowo-tematyczny tylko na pozór skromnie zakrojony historycznoliteracko i topograficznie (geopoetycznie). Lata 60. są szczególne; na Zachodzie dekada ta jawi się jako czas rozwoju kultury popularnej, okres posiadający wyraźną specyfikę społeczno-polityczną, w Polsce raczej jako gomułkowska "mała stabilizacja". Autor przedstawia rewizję optyki kulturowej tej polskiej dekady, w której nabiera ona rumieńców. Skupienie się w Wodowaniu na latach 60. ważne jest też z innego punktu widzenia. Co istotne, literatura tego okresu to w zasadzie pierwsza tak wyraźna manifestacja autorów lokalnych na tym terenie, gdzie niemal wszyscy twórcy byli przybyszami: przesiedleńcami, osadnikami, migrantami, a nie urodzonymi tutaj tubylcami, co w ogóle cechuje literaturę terytoriów zwanych przecież wówczas propagandowo Ziemiami Odzyskanymi. W tym sensie nie jest to książka, która objaśnia specyfikę li tylko regionu, ale daje wyrazistą egzemplifikację różnorodności kulturowej lat 60. w znacznie szerszej skali. Dlatego też, jak sądzę, może trafić do czytelnika nie tylko zainteresowanego regionem Szczecina i jego kulturą, ale liczyć na szerszy adres odbiorczy - jako cenny i ciekawy wkład w polską historię kulturową tej słabo mimo wszystko rozpoznanej dekady powojennej. Z recenzji dr hab. Arkadiusza Kalina Sławomir Iwasiów - ur. w 1983 roku, doktor nauk humanistycznych, literaturoznawca, krytyk literacki. Adiunkt w Instytucie Literatury i Nowych Mediów Uniwersytetu Szczecińskiego. Opublikował monografie: Reprezentacje Europy w prozie polskiej XXI wieku (2013), Czytania. Szkice krytyczne o książkach (2017), Po szkole. Rozmowy o edukacji (2015-2020) (2021). Współredagował tomy: Interpretatywny słownik terminów kulturowych (2014), Literatura w Szczecinie 1945-2015. Książki siedemdziesięciolecia (2016), Interpretatywny słownik terminów kulturowych 2.0 (2017), Geoliteratura. Przewodnik. bedeker, poradnik (2019), Kalejdoskop. Współczesne pojęcia pedagogiczne (2021). Stały współpracownik dwutygodnika kulturalnego "artPAPIER". Od 2008 roku redaktor prowadzący Zachodniopomorskiego Kwartalnika Oświatowego "Refleksje".

Wokół gotycyzmów: wyobraźnia, groza, okrucieństwo

Redakcja: Grzegorz Gazda, Agnieszka Izdebska, Jarosław Płuciennik

Wampiry w literaturze i filmie... ...CyberDracula - oblicza wampira w grach komputerowych Groza w reklamie... ...Horror jako gra satysfakcji Demony erotyki... ..."Sacrum wykroczenia" Okrucieństwo u Sade'a...   Gotycyzm współcześnie rozumiany jest bardzo szeroko i przeżywa swoisty renesans zainteresowania. Książka ma wypełnić wyraźną lukę we współczesnej refleksji nad tym zagadnieniem w Polsce. Autorów tekstów interesowały raczej gotyckie inspiracje aniżeli wąsko rozumiane konwencje. Artykuły w tym tomie stanowią owoc dyskusji interdyscyplinarnej, w której brali udział literaturoznawcy, filmoznawcy, antropolodzy, filozofowie i historycy sztuki z Polski, Hiszpanii, Kanady, Szwecji i USA. Wszystkie teksty obcojęzyczne zostały przetłumaczone na język polski. Pierwszą grupę artykułów stanowią szkice poruszające zagadnienia ogólne, dotyczące: gotyckiej przestrzeni, kategorii estetycznych z gotycyzmem tradycyjnie związanych takich jak wzniosłość czy groza. Drugą część książki tworzą szkice poświęcone obecności konwencji gotyckiej w mediach audiowizualnych: filmie, reklamie, grach komputerowych. Na plan pierwszy tych tekstów wybija się analiza takich motywów gotyckich, jak reprezentacja zła w wampiryczno – frankensteinowskim wcieleniu. Na trzecią część tomu składają się teksty poświęcone konkretnym zjawiskom historycznoliterackim i konkretnym tekstom. Książkę zamykają szkice omawiające gotyckie wątki w polskiej literaturze dziewiętnastego i dwudziestego wieku, analizujące angielskie i amerykańskie wcielenia powieści grozy w ciągu ostatnich dwustu lat, oraz ukazujące niektóre aspekty twórczości Sade’a. Zakończenie książki stanowi tekst poświęcony reprezentacji okrucieństwa w ikonografii chrześcijańskiego średniowiecza.  

Wokół "Trenów" Jana Kochanowskiego. Szkice historycznoliterackie

Teresa Banaś-Korniak

Książka składa się z szeregu szkiców, poświęconych poezji – zwłaszcza funeralnej – Jana Kochanowskiego (w szczególności "Trenom"). Celem większości zawartych w pracy tekstów jest próba dotarcia do wyobraźni poetyckiej czarnoleskiego poety, wyobraźni zdeterminowanej różnorodnymi czynnikami: kulturowymi, historycznymi, psychologicznymi etc. Pracę rekomenduje najlepiej wypowiedź profesora Alberta Gorzkowskiego (UJ), autora recenzji wydawniczej: ,,[...] Niniejsza książka, stanowiąca zbiór udatnych refleksji na temat "Trenów" Kochanowskiego, a przy tym próbę rzetelnych i dogłębnych studiów historycznoliterackich i historycznokulturowych to cenne dopełnienie [...] poprzednich dysertacji, artykułów i glos [...]”. Publikacja kierowana jest nie tylko do specjalistów dydaktyki uniwersyteckiej i licealnej, ale też do uczniów, studentów i szerokiego grona miłośników polskiej kultury i literatury dawnej.

Wokół "W pustyni i w puszczy". W stulecie pierwodruku powieści

Jerzy Axer, Tadeusz Bujnicki

Wokół „W pustyni i w puszczy” to wieloautorska monografia, w której sąsiadują ze sobą studia dotyczące Afryki w czasach Sienkiewicza (zwłaszcza widzianej z perspektywy polskiej), literackich obrazów Afryki tworzących kontekst powieści Sienkiewicza, strategii artystycznych autora, genezy i recepcji jego powieści. [...] Wobec powszechnej dziś świadomości zmiany roli czytelnictwa w edukacji i dziedziczeniu kultury w Polsce wydało nam się właściwe opublikowanie tego tomu na stulecie ukazania się pierwodruku; jesteśmy przeświadczeni, że W pustyni i w puszczy, choć prawie już nieczytane, ma trwałe miejsce wśród polskich „węzłów pamięci”, świadectw polskiego doświadczenia i polskiej tożsamości minionego stulecia.