978-83-8220-490-2

Piotr Szews

We współczesnych mediach oprócz szybkości przekazu liczy się sposób, w jaki treści trafiają do odbiorcy oraz używane platformy czy atrakcyjność i kondensacja informacji. Dominacja urządzeń mobilnych, nie tylko jako środków komunikacji, ale również jako środków konsumpcji materiałów dziennikarskich, powodują, że nad tekstem często przeważają treści wizualne i multimedialne. Pomaga to w efektywnym odwołaniu się do wyobraźni odbiorcy, ale też maksymalizuje skuteczność przekazu. Na procesie wizualizacji danych autor koncentruje się w pierwszej części publikacji, podkreślając, że mimo obecności niemal w każdej dziedzinie piktogramów, map, infografik, operowania obrazem w różnych mediach i na różnych poziomach, odbiorca dla prawidłowego odczytania takich komunikatów musi posiadać odpowiednie kompetencje. W drugiej części z kolei prezentuje stosunkowo nową, rozwijającą się gałąź dziennikarstwa – opartego na danych, przedstawiając możliwości, jakie niosą one ze sobą w połączeniu z umiejętnością dostrzegania w nich historii i opowiedzenia jej w formie cyfrowej informacji.

Aleksander Wat - (re)lektury. Nowe konteksty, inne perspektywy

Krystyna Pietrych

Na książkę składa się z osiem części. Trzy pierwsze ukazują w innym świetle początki twórczej drogi Wata, poczynając poematu Ja z jednej i Ja z drugiej strony mego mopsożelaznego piecyka, poprzez nowe odczytania manifestów w perspektywie intermedialnej, po rozdział określający Wata jako twórcę nie futurystycznego, lecz dadaistycznego. Kolejne trzy teksty przynoszą rewizjonistyczne sposoby odczytania związków z tradycją. Po pierwsze, śródziemnomorską, interesuje mnie nie tyle podejmowanie przez Wata zdeponowanych w kulturze kodów, lecz, jak można by powiedzieć, Śródziemnomorze „ucieleśnione” w osobistym doświadczeniu. Drugi niezwykle ważny obszar tradycji stanowi dla mnie romantyzm. Najpierw rozpoznaję Watowską podmiotowość jako (po)romantyczną. Wyszedłszy od kwestii dotyczących ukształtowania „ja”, przechodzę do najważniejszej dykcji tak modelowanego podmiotu – do elegijności i rozpatruję ją jako specyficzną jakość Watowskiej wrażliwości i sposobu odczuwania świata. Oba „romantyczne” rozdziały prowadzą w efekcie do propozycji przesunięcia granic literatury modernistycznej. Zgodnie z moimi rozpoznaniami należałoby bowiem postrzegać formację romantyczno-modernistyczną jako nieprzerwane continuum, jako jeden obszar nowoczesności. W części ostatniej zajmuję się Notatnikami Wata. Czytam je zgodnie z postulatami krytyki genetycznej, która nie tyle zwraca uwagę na rezultat końcowy pisania, co na sam proces. Wydobyte z archiwum rękopisy Wata są czystym procesem nieustannego pisania, cechującym się nieukierunkowaną potencjalnością i ciągle odraczaną finalnością. Usytuowanie twórczości Wata w nowych kontekstach pozwala w efekcie odkryć ukryte dotąd aspekty i znaczenia jego twórczości.

Aleksander Wat: forma życia. Studium o pisaniu, doświadczeniu, obecności

Paweł Paszek

Seria: Oikos. Komparatystyka Literacka i Kulturowa (1), ISSN 2720-1104   Autor książki Aleksander Wat: forma życia. Studia o pisaniu, doświadczeniu, obecności koncentruje się na zagadnieniach szczególnego doświadczenia pisania twórczego, które polega na nietypowej wspólnocie i zestroju egzystencjalnych i tekstowych struktur. Literatura jest tu rozumiana przede wszystkim jako formacja i forma życia. Pierwsza część książki opisuje kategorię doświadczenia w nowoczesności ze szczególnym uwzględnieniem doświadczenia pisania jako praktyki kształtowania obecności i podmiotowości. Dwie następne części prezentują skrupulatną lekturę oraz interpretacje dwóch ważnych dzieł Aleksandra Wata (JA z jednej strony i JA z drugiej strony mego mopsożelaznego piecyka oraz Pieśni wędrowca). Ostatnia część książki zawiera rekapitulację i konkluzje rozważań.

Algorytmy słowotwórczego parafrazowania

Anna Obrębska

Prezentowana publikacja została podporządkowana kilku celom badawczym. Pierwszy z nich to zbadanie komunikacyjnej akceptowalności poszczególnych typów słowotwórczych parafraz w języku polskim. Drugim z celów było ukazanie przemian, jakie dokonują się w układach predykatowo-argumentowych w procesie derywacji i wzajemnych zależności, jakie występują pomiędzy elementami predykatowo-argumentowej struktury komunikatu w derywacie, jak i też w jego słowotwórczej parafrazie. Kolejnym celem było odnalezienie algorytmów automatycznego parafrazowania tekstu przy użyciu morfemów słowotwórczych. Każdy rodzaj komunikacyjnie akceptowalnej parafrazy słowotwórczej został opatrzony mechanizmem parafrazowania, który jednocześnie stanowi schematyczny algorytm automatycznego parafrazowania tekstu. Książka ma za zadanie ukazywać możliwości i ograniczenia w zakresie komputerowego parafrazowania tekstów języka naturalnego. Ze względu na istnienie bardzo dużej ilości sposobów tworzenia parafraz przedmiotem zainteresowania stały się w tej pracy jedynie mechanizmy parafrazowania słowotwórczego. Monografia jest osadzona w metodologii gramatyki komunikacyjnej, której zasadnicze założenia zostały przedstawione w początkowej części publikacji.

Anty-teoria literatury

Anna Burzyńska

Jak właściwie myśleć dzisiaj o teorii literatury? Jak ją uprawiać? Czy teoria jest potrzebna literaturze? Czy może tylko literaturoznawcom? Pytania te stawiano sobie przez cały XX wiek, ale od końca lat 60., wraz z tzw. Kryzysem teorii w wiedzy o literaturze okazały się one szczególnie ważne. Książka Anny Burzyńskiej opowiada o sytuacji teorii po strukturalizmie, kiedy to dla wielu badaczy literatury (zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych i we Francji) stało się jasne, że tworzenie naukowej, ogólnej, systemowej teorii próbującej objąć całość zjawisk literackich jest tyleż niemożliwe, co ostatecznie nieprzydatne. Poststrukturalizm – nurt nastawiony na krytykę tradycyjnego modelu myśli teoretycznej został tu przedstawiony poprzez różnorodne zjawiska nadające mu dynamiczny i niemal „rewolucyjny” charakter: dekonstrukcję teorii nowoczesnej, rozbijanie schematyzmu doktryn teoretycznych za pomocą rozmaitych kłopotliwych kategorii (jak np. „narracja”, „komunikacja”, „lektura”), wreszcie – erotyzacja języka teoretycznego (wprowadzanie do dyskursu teorii podmiotu i teorii interpretacji takich, nieobecnych w nim dotąd jakości jak, „cielesność”, „zmysłowość” czy „przyjemność”). Książka podejmuje także temat konsekwencji postrukturalizmu i jego udziału w tworzeniu kształtu najnowszej teorii literatury – świadomie rezygnującej z fundamentalistycznych i esencjalistycznych skłonności, otwartej na inność i zróżnicowane konteksty kulturowe, a dzięki temu – twórczo interpretującej literaturę.

Architektura słowa i inne szkice o Norwidzie

Henryk Siewierski

„Najpierw chyba było odkrycie, że poeta trudny wcale nie jest niezrozumiały. Zrozumienie wymagało trudu uważnej, dociekliwej lektury, rozwiązywania czasem filologicznych i kulturowych zagadek. Ale trud się po stokroć opłacał, bo prowadził do odkrycia niespodziewanych znaczeń i możliwości słowa, wolnego słowa sztuki, które jednak w swej wolności służyło też niezależnej i stawiającej sobie wysokie wymagania poznawcze myśli. A jeśli były niedomówie-nia, jeśli nie wszystko dało się jednoznacznie zrozumieć, to sam Norwid podpowiadał, że może tak zostać, bo kto zanadto chce coś odkryć, może gdzieś zasłonić, bo w tej rzeczywistości, o której mówi jego poezja, nie brak rzeczy mistycznych i nieodgadnionych” (ze Wstępu).   Henryk Siewierski, profesor w Departamencie Teorii Literatury i Literatur Universidade de Brasília. Był adiunktem w Instytucie Filologii Polskiej UJ, a w latach 1981-1985 wykładowcą języka i literatury polskiej na Uniwersytecie Lizbońskim. Opublikował m.in. Spotkanie narodów (1984), Jak dostałem Brazylię w prezencie (1998), História da literatura polonesa (2000), Raj nie do utracenia. Amazońskie silva rerum (2006). Przełożył na język portugalski m.in. dzieła Brunona Schulza, a na język polski wiersze Fernanda Pessoi.   SPIS TREŚCI

Argumentacja, myślenie, działanie. Bibliotheca Philosophica 1(2016)

Argumentacja, myślenie, działanie jest pierwszym tomem nowej serii wydawniczej „Bibliotheca Philosophica”, która nawiązuje do tradycji wydawanego przez Instytut Filozofii Uniwersytetu Łódzkiego czasopisma „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Philosophica”. W publikacji znajduje się siedem esejów poświęconych szeroko rozumianej teorii argumentacji. Czytelnik znajdzie wśród nich pogłębioną analizę argumentów oraz kontrargumentów (eseje 1–3), omówienie zagadnienia wykorzystania retoryki w nauce (esej 4), rozważania dotyczące perswazyjnej roli metafory w argumentacji (esej 5), wpływu manipulacji na myślenie (esej 6), a także manipulacji jako działania (esej 7). Autorzy tekstów są związani z Instytutem Filozofii Uniwersytetu Łódzkiego. Książka może być przydatna dla osób interesujących się argumentacją, perswazją i manipulacją zarówno z punktu widzenia teorii, jak i praktyki.

Artykulacje traumy: Andrzej Strug, Tadeusz Konwicki

Grażyna Maroszczuk

Artykulacje traumy: Andrzej Strug, Tadeusz Konwicki to monografia poświęcona prozie pisarzy doświadczonych wojną. Analizowane utwory pozwalają uchwycić pewne skomplikowanie, splot, w którym spotyka się tak silne doznanie wzniosłości, że poraża, obezwładnia i odbiera mowę. Traumatyczne wydarzenie może być zrozumiane jako takie wyłącznie po fakcie przez reminiscencje, powtórzenie. Następstwem tego mocnego, nagłego doznania jest rozciągnięcie w czasie, wpisane w traumę opóźnienie. Wzniosłość zatem, sama w sobie będąca mocnym afektem, paradoksalnie skutkuje artykulacją słabą, niedopowiedzeniem, słabością doświadczenia.

Auto/biograficzne aspekty praktyk poznawczych

Marcin Kafar

Książka poświęcona jest podmiotowym aspektom praktyk poznania, znajdującym swoje językowe uzewnętrznienie w formach auto/biograficznych. Przedstawione rozważania mieszczą się na przecięciu wymiarów teoretycznego i metodologicznego, głównym punktem odniesienia czyniąc pozostające zwykle na drugim planie doświadczenia indywidualne badaczy. Ponadto zawiera treści skoncentrowane na biografiach naukowych, będących w centrum zainteresowania kilkorga badaczy, analizujących je w różnych ramach teoretycznych i z różnych perspektyw, m.in. pedagogicznej, antropologicznej, socjologicznej, kulturoznawczej. Odpowiadając na wspólnie odczuwany „brak” i podążając w refleksji według zasady rozpleniającego się kłącza, czyli zgodnie z inspirującą formułą wspólnego dociekania, zaprojektowaną i zaproponowaną przez redaktora tomu, indywidualni badacze stawali się współbadaczami, razem osiągającymi wieloaspektową konceptualizację podjętego zagadnienia. Wyrażają to ich teksty, świetnie korespondujące ze sobą i znakomicie reprezentujące nową, wspólnie wypracowaną w książce jakość o walorach deskryptywnych, wyjaśniających oraz prospektywnych. Biografie naukowe analizowane przez autorów tworzą rodzaj hologramu, w którego każdym elemencie zawarta jest informacja o całości jego obrazu. Czas, jaki poświęci czytelnik na lekturę tej książki, z pewnością nie będzie czasem straconym. 

Balaghan. Mikroświaty i nanohistorie

red. Mariusz Jochemczyk, Magdalena Kokoszka, Beata Mytych-Forajter

Książka pomyślana została jako dzieło ofiarowane Profesorowi Aleksandrowi Nawareckiemu, twórcy mikrologii literackiej, historykowi i teoretykowi literatury, znanemu autorowi prac śląskoznawczych. Teksty, zgromadzone w prezentowanym tomie, wyrastają z bliskich Mu fascynacji – z poszukiwania literackich osobliwości, przygody studiowania detali i sięgania po sztukę mikrochwytu. Pisane przez przyjaciół Profesora, kolegów, uczniów, miłośników i „zazdrośników” – zachowują przy tym cenną różnojęzyczność i przyjmują odmienne formy: od poezji po literacką prozę; od obszernych, drobiazgowych studiów, uważnych prac dokumentacyjnych czy popisowych przykładów sztuki interpretacji po mikrolektury i erudycyjne eseje, niekiedy fabularyzowane. Wielość form, tematów, kontekstów, inspiracji i sposobów czytania koresponduje z wieloznacznością słowa „balaghan” (m.in. namiot, dom, bałagan, objazdowy teatr) umieszczonego w tytule książki. O znaczeniach, które ze sobą niesie, redaktorzy tomu piszą szczegółowo we wstępie. Wskazują też na twórczy charakter „bałaganiarskiego” nadmiaru, z jeden strony – na produktywną wielość języków, z drugiej – nomadyczność tych, których domem jest litera. Recenzja książki ukazała się w czasopiśmie „Nowe Książki” 6/2016, s. 42–43 (Wojciech Kaliszewski: Wszystko, co drobne).

Biograficzne badania nad twórczością. Teoria i empiria

Monika Modrzejewska-Świgulska

Prezentowany tom dotyczy wybranych teoretycznych aspektów badań nad twórczością wybitną i profesjonalną (w części I) oraz przykładów badań nad biografiami twórców (w części II). Autorzy uzasadniają rolę i wpływ mentorów w rozwoju osób wybitnych, charakteryzują sytuacje kryzysowe, z którymi zmagają się twórcy, wskazują stosowane przez nich strategie zaradcze wobec trudności, a także pokazują sytuacje przełomowe w twórczości. Stawiają również pytania o to, jak prowadzić badania biograficzne, aby spełnić kryteria biografii naukowej; czy biografie nienaukowe są twórcze; jak się powinno pisać biografię osoby wybitnej, jakie jest znaczenie podejścia interdyscyplinarnego do badań biograficznych oraz jakie narzędzia badań są najlepsze. 

Bogactwo polszczyzny w świetle jej historii. T. 6

red. Joanna Przyklenk, Wioletta Wilczek

Szósty tom cieszącej się dużym zainteresowaniem serii Bogactwo polszczyzny w świetle jej historii jest publikacją, która przedstawia dorobek ogólnopolskiej konferencji naukowej studentów, doktorantów i młodych doktorów (Katowice, 6 XI 2014). Autorki zgromadzonych w tomie artykułów skupiały się zwykle na takich kwestiach, jak: 1) opis leksyki dawnej (też współczesnej) zorientowany słowotwórczo, semantycznie czy etymologicznie; 2) problemy nominacji w historii polszczyzny – zarówno nominacji prioprialnej, jak i apelatywnej; 3) konceptualizacja pojęć w języku, a co za tym idzie – w kulturze. Wskazane kręgi tematyczne stały się podstawą podziału niniejszej książki na trzy części. Na pierwszą z nich (Wokół wyrazów i znaczeń) złożyły się prace poświęcone analizom słownictwa, a zatem: leksemom autosemantycznym współrdzennym w czystopisach piętnastowiecznych rot kościańskich, znaczeniu czasownika dotknąć w jego metaforycznych rozszerzeniach, przeobrażeniom semantycznym słownictwa związanego ze sferą mentalną, analizie rozwoju znaczeniowego leksemu duży oraz kręgowi semantycznemu leksemów rok i god. W drugiej części (Z problemów nominacji) znalazły się artykuły, w których autorki podjęły się analizy zagadnień nazewniczych i onomastycznych, np. we wczesnej twórczości Kazimierza Wierzyńskiego. Omówiono też historycznie zmienną konceptualizację pojęć na przykładzie kamienia piorunowego oraz przedstawiono bogactwo nazewnicze polszczyzny dawnej, prezentując nazwy złodzieja. W zamykającej tom części trzeciej (W świetle słów i tekstów – o konceptualizacji w języku i kulturze) zwrócono uwagę na takie zjawiska językowe, jak: element leksyki ekspresywnej dialektu górnośląskiego, czyli leksem pieron; ujęte diachronicznie zagadnienie puryzmu językowego; problem definiowania kobiecości w wybranych opowiadaniach Julii Fiedorczuk. Autorki zebranych w tej publikacji prac udowodniły po raz kolejny, że historia języka polskiego jest zajmującą dziedziną wiedzy, której rozpoznanie przybliża nas do zrozumienia nie tylko epok minionych, ale także współczesnych tendencji rozwojowych polszczyzny i polskiej kultury. Tom jest adresowany do wszystkich osób zainteresowanych historią języka polskiego – językoznawców, studentów kierunków humanistycznych (zwłaszcza filologicznych) oraz licealistów. Szczegółowe ustalenia i proponowane rozwiązania dyskutowanych problemów, jakie znajdujemy w kolejnych artykułach publikacji, mogą zostać wykorzystane w dalszych badaniach nad językiem, kulturą i człowiekiem.

Bogactwo polszczyzny w świetle jej historii. T. 8

red. Wioletta Wilczek

Ósmy tom serii Bogactwo polszczyzny w świetle jej historii jest publikacją, która przedstawia dorobek ogólnopolskiej konferencji naukowej (Katowice, 7 XI 2018). Autorzy zgromadzonych w tomie artykułów przedmiotem oglądu badawczego uczynili różnorodne zagadnienia historycznojęzykowe, przede wszystkim: opis leksyki dawnej i współczesnej zorientowany słowotwórczo, semantycznie czy etymologicznie; problemy nominacji w historii polszczyzny; konceptualizację pojęć w języku i kulturze. Zróżnicowanie kręgów tematycznych stało się podstawą podziału niniejszej książki na trzy części (Od historii do współczesności – ciągłość zmienność, inspiracje; Od słowa do znaczenia – etymologia, przemiany, warianty; Od znaku do tekstu – składnia, gatunki, funkcje), ukazujące szerokie spektrum naukowych zainteresowań badaczy.

Brzmienie Holocaustu. O reprezentacjach Zagłady w sztuce radiowej

Joanna Bachura-Wojtasik, Eliza Matusiak

Jak pisze Jacek Leociak: „reprezentować” – to czynić na powrót obecnym. Twórcy sztuki audialnej podejmują próby uobecniania ocalałych i ofiar Szoa, a artystyczne formy dźwiękowe stanowią przestrzeń reprezentacji. Audialne opowieści podejmujące tematykę Zagłady, choć skupione wokół cierpienia i śmierci jednostek oraz całych grup, nierzadko w swej istocie są historią o ocaleniu, stawiają bowiem w swym centrum wspomnienia tych, którzy przetrwali. Specyfika wspomnień Zagłady i z Zagłady, ich fragmentaryczność – sprawiają, że praca twórców artystycznych form dźwiękowych skoncentrowana jest niejednokrotnie na rekonstruowaniu losów jednostek i ich rodzin oraz utkaniu opowieści z dostępnych i odnalezionych wspomnień, śladów, dokumentów. Dyskurs holocaustowy zapośredniczony przez medium audialne nie jest jednorodny, ale rozprzestrzeniony wskutek dyspersji zagarniającej coraz to nowe obszary budowania opowieści o Szoa. Mamy nadzieję, że niniejsza publikacja wzbogaci wiedzę o Zagładzie, a także wiedzę radioznawczą, wypełniając lukę w literaturze przedmiotu, w której ta tematyka nie była dotąd podejmowana. Autorki Praca pionierska w odniesieniu do zamysłu fuzji tematu traumy z techniką medium radiowego. W polskich badaniach pierwsza, choć oczywiście zainteresowanie szeroko pojmowaną literaturą w radiu nie jest nowe. Ze wszech miar warta publikacji, także dla poszerzenia dyskusji o zasadności badania aspektu artystycznego w odniesieniu do szczególnie wrażliwego dokumentu życia, jakim jest sytuacja graniczna – tu Zagłada. Z recenzji prof. dr hab. Violetty Wejs-Milewskiej

Byleby "by" było zawsze na swoim miejscu. Cząstka "by" w polszczyźnie. Zbiór ćwiczeń gramatycznych dla cudzoziemców. Poziomy zaawansowania: C1-C2

Anna Szczepanek

Byleby by było zawsze na swoim miejscu. Cząstka by w polszczyźnie to książka skierowana do cudzoziemców, którzy uczą się języka polskiego. W sposób przystępny i wyczerpujący pokazane w niej zostało, jak wiele możliwości komunikacyjnych daje cząstka by. Wyjaśnienie, w jakich sytuacjach Polacy używają by, idzie w parze z zaprezentowaniem różnorodnych ćwiczeń, doskonalących kompetencję zarówno pragmatyczną, jak i gramatyczną obcokrajowców posługujących się językiem polskim. Publikacja polecana jest szczególnie uczniom na poziomie średnio zaawansowanym wyższym i zaawansowanym (B2 – C2), którzy potrafią już tworzyć bardziej skomplikowane struktury zdań oraz znają wiele związków frazeologicznych. Ćwiczenia zawarte w książce dzielą się na dwa główne typy. Pierwsze koncentrują się na konstruowaniu zdań z cząstką by i można je wykonywać samodzielnie (na końcu książki znajduje się do nich klucz odpowiedzi). Drugie wychodzą poza schematy i do ich wykonania niezbędna jest wiedza pragmatyczna – te najlepiej wykonywać pod okiem lektora. Dział Po lekcji stanowi dodatek, który ma na celu urozmaicenie procesu utrwalania zdobytej wiedzy. Treść tego zbioru ćwiczeń można samodzielnie uzupełniać o zasłyszane konteksty, konstrukcje, fragmenty dialogów, itp., w których użyta została cząstka by. Kompozycja tego podręcznika-przewodnika wynika z nowoczesnego podejścia autorki do nauczania języka polskiego jako obcego. Proces uczenia się ma wynikać z przyswojenia podstawowej wiedzy, ale kluczem do podwyższenia kompetencji językowej jest umiejętność jej praktycznego oraz twórczego wykorzystania. 

Censorship of Literature in Post-War Poland: In Light of the Confidential Bulletins for Censors from 1945 to 1956

Anna Wiśniewska-Grabarczyk

The author’s focus on a relatively neglected field of censorship research – the bulletins – and attempt to provide a systematic account of their role and nature marks the key innovative aspect of the work. I deeply appreciate and admire the colossal labour that the author has undertaken to produce the text, especially in the extremely difficult circumstances that we have had to endure these past two years. Dr. John M. Bates University of Glasgow The reviewed publication will enable foreign readers to get an insight into how the system of control and repression operated in Poland during the Stalinist era. Furthermore, it will familiarize them with the history of Poland, including Polish literature of that period. Prof. Kamila Kamińska-Chełminiak University of Warsaw Wiśniewska-Grabarczyk’s monograph is based on rich source material and is of great intellectual value. The publication of the book in English will further research on communist censorship in Central and Eastern Europe in the context of comparative analysis. Prof. Sławomir Buryła University of Warmia and Mazury in Olsztyn