Zarządzanie projektami

W niniejszych książkach zawarta jest praktyczna wiedza, która pomoże Ci zarządzać wszelkimi projektami. Dowiesz się z nich, jak organizować pracę, przydzielać odpowiednie osoby do właściwych zadań, motywować pracowników i wiele więcej. Znajdziesz tutaj także publikacje akademickie oraz takie, które poruszają bardziej specjalistyczne zagadnienia, jak choćby zarządzanie sprawami publicznymi w miastach.

1
Ebook

10 zasad dowożenia projektów nierealnych. Jak odnosić sukcesy w trudnych i złożonych projektach informatycznych

Marcin Dąbrowski

Dlaczego projekty (zawsze) są opóźnione i jak temu zaradzić Publikacjami poświęconymi zarządzaniu projektami można wypełnić całe biblioteki. Dostępne są niemal encyklopedyczne kompendia wiedzy na ten temat, wyjaśniające metodologie prowadzenia projektów, sposoby ich klasyfikacji czy też przewagi i niedociągnięcia poszczególnych z nich. Z licznych pozycji dowiemy się wszystkiego o metodykach, narzędziach i konkretnych obszarach zarządzania projektami. Są specjalnie podręczniki przygotowujące do certyfikacji PMI, Prince2, IPMA i innych…  Problem polega na tym, że te wydawnictwa w żaden sposób nie przygotowują kierownika projektu do pracy w rzeczywistym środowisku biznesowym i z prawdziwym klientem. Dlatego zamysłem autora tej książki było, by stanowiła ona zbiór kluczowych zasad, które powinno się stosować, aby „dowozić” trudne i nierealne projekty. Zasady te są niezależne od wybranej metodyki czy metodologii prowadzenia projektu ― pozostają wobec nich komplementarne i pomagają z sukcesem kończyć nawet te projekty, które wydają się być nierealne: czasowo, finansowo, technicznie itd. Opinie o książce na www: Po „Wiecznym opóźnieniu” z ciekawością sięgnęłam po nową książkę Marcina Dąbrowskiego. Zatem jak dowozić nierealne, trudne lub opóźnione projekty? Słowa „pragmatyzm” oraz „budowa relacji” powtarzają się w tej książce wiele razy i zostały rozpisane na 10 mądrych i potwierdzonych doświadczeniem zasad, dzięki którym książka jest bezcenna nie tylko dla trudnych czy nierealnych projektów, lecz dla wszystkich projektów; ba, jestem przekonana, że warto zastosować je także do projektów zupełnie osobistych.  Poza wartkim językiem i przystępną formą książka rezonuje mi mocno z czymś, co wynika z mojej praktyki i od dawna nieśmiało „świtało mi w głowie”, chociaż nigdy nie przebiło się do pełnej świadomości. Mianowicie przekonałam się w trakcie lektury, jak często sama pod sobą kopałam dołki i utrudniałam sobie sukces, zazwyczaj w dobrej wierze, ufając w deklarowane intencje stron, starając się być do bólu transparentną w komunikacji i wierząc w moc pełnego obustronnego feedbacku.  Tymczasem: bądźmy pragmatyczni, nie impulsywni.  Anna Streżyńska, CEO, MC2 Innovations S.A., Minister cyfryzacji (2015–2018) „10 zasad dowożenia projektów nierealnych” to lektura obowiązkowa dla osób odpowiedzialnych za rezultaty złożonych i skomplikowanych projektów. Z kolei dla osób decyzyjnych wskazane zostały mechanizmy wpływające na efektywność realizacji zmian w organizacjach.  Jak pokazują badania, znaczna część złożonych projektów realizowanych w organizacjach nie generuje początkowo zakładanych wartości biznesowych, nie mieści się w początkowym harmonogramie i budżecie. Czy to nie jest jednak naturalny wniosek? Szczególnie biorąc pod uwagę, że dzisiejsze firmy to złożone systemy adaptacyjne, które — aby przetrwać na rynku — wymagają ciągłych zmian i zachowania ich tempa, otwartości na środowisko zewnętrzne, uczenia się, ale i oduczania ustalonych przyzwyczajeń i nawyków. Założenia projektowe, które były tworzone jakiś czas temu, mogą być błędne lub nieważne już na etapie uruchamiania projektu. Konieczna jest adaptacja do aktualnych warunków i potrzeb. Autor pomija omawianie metodyk projektowych, które w dzisiejszym świecie biznesu nie mają większego znaczenia i nie pomagają w rozwiązywaniu kluczowych problemów. W zamian oferuje pragmatyczne podejście i zasady, jak poradzić sobie w chaosie zmian, wymagań, oczekiwań i złożoności. Jednocześnie poszukuje efektywnych metod porozumienia pomiędzy klientem a dostawcą.  Na rodzimym rynku wydawniczym IT próżno szukać książki o złożonych projektach, która stawia na pragmatyzm, dyscyplinę wykonawczą oraz przypomina, iż najważniejszym celem jest rozwiązywanie problemów i „dowiezienie projektu” dla klienta.  Sławomir Soszyński, Wiceprezes Zarządu, CIO, ING Bank Śląski „10 zasad dowożenia projektów nierealnych” to książka nieszablonowa, nietuzinkowa, w której autor stawia odważne tezy, którymi pewnie narazi się wielu środowiskom czerpiącym korzyści z biznesu szkoleniowego, certyfikacyjnego, wydawniczego czy consultingowego z zakresu prowadzenia projektów. Udowadnia na przykładach, że szkolenia, certyfikaty, metodyki i podręczniki są nic niewarte w sytuacjach kryzysowych, w momentach mierzenia się z nierealnymi oczekiwaniami, toksycznym środowiskiem, brakiem decyzyjności lub ciągle zmieniającym się zakresem.  Podobno łatwo jest prowadzić projekt prosty, dobrze zdefiniowany, idealnie zwymiarowany, rzetelnie wyceniony, sprzedany po uczciwej cenie oraz z klientem, który jest wyrozumiały, cierpliwy, dobrze nastawiony i doskonale zorganizowany. Dla osób, które cokolwiek wiedzą o prowadzeniu projektów, ten opis brzmi jak utopia, ponieważ w dzisiejszym dynamicznie zmieniającym się świecie takie projekty po prostu nie istnieją. Badania pokazują, że sukcesem kończy się około 30% projektów, a jeżeli spojrzymy na projekty ogromne, złożone, wymagające koordynacji prac wielu dostawców, to wartość ta spada do 2%. Oznacza to, że projekty określone przez autora jako nierealne są naszą codziennością i każdy zaangażowany w prowadzenie projektu raczej wcześniej niż później zderzy się z sytuacjami kryzysowymi opisanymi w książce. Autor przygotował dla czytelników 10 zasad opracowanych na podstawie wieloletnich doświadczeń  menedżerów mierzących się z projektami nierealnymi, określanymi często jako „mission impossible”. Zasady te nie są panaceum na całe zło i nie gwarantują sukcesu, ale pozwolą się odnaleźć w sytuacjach patowych oraz wizualizują możliwe ścieżki wyjścia z kryzysu. Niektóre z porad nie są odkrywcze, ale w ferworze walk na pierwszej linii frontu realizacji projektu często o nich zapominamy, dając się ponieść emocjom, które tylko pogłębiają problemy. Opisane 10 zasad to narzędzia do zaaplikowania w odpowiednim momencie, które autor przekazuje w ręce menedżerów projektów. Są wśród nich narzędzia koncyliacyjne, m.in. takie jak: monitorowanie sensu projektu, kryteriów sukcesu, stosowanie reguły Pareto, tj. 20% zakresu może oznaczać 80% wartości biznesowej, czy też uruchamianie produktów MVP (Minimum Viable Product). Są także takie, które można określić zastosowaniem terapii szokowej. Ich celem jest np. wstrząśnięcie kierownictwem projektu, odcięcie balastu w postaci toksycznych zasobów lub zastosowanie strategii, którą osobiście określam chwyceniem w rękę maczety i wyrąbaniem drogi do sukcesu. A jak wskazuje autor, z problemem musisz się zmierzyć tu i teraz, bo odkładanie działań to najszybsza droga do porażki. Autor stawia też tezę, że remedium na dowożenie projektów nierealnych może być stosowanie metodyk zwinnych i kontraktów rozliczanych na zasadach T&M (Time and Material). Zabetonowany kontrakt FT/FP (Fixed Time / Fixed Price) daje tylko złudne poczucie bezpieczeństwa, ponieważ rzeczywistość jest zawsze bardziej złożona niż ta opisana w paragrafach umowy. W efekcie kontrakt, który ma gwarantować stałą cenę i określony czas dostarczenia produktów, w rzeczywistości nie gwarantuje ani stałej ceny, ani terminu wdrożenia i albo kończy się katastrofą, albo niezliczoną liczbą wniosków o zmianę. Co więcej, konstrukcja umów FT/FP prowadzi często do sytuacji patologicznych, gdzie zespoły „okopują się” na swoich stanowiskach, przerzucają się odpowiedzialnością za opóźnienia i zamiast gwarantować czas i cenę, mamy klincz. Tu z pomocą mogą przyjść zasady opisane w książce. Każdej osobie mierzącej się z zadaniami z zakresu project managementu polecam tę pozycję literatury. Warto ją mieć w swojej biblioteczce, przeczytać i sięgać po nią w momentach kryzysowych, z którymi żadna metodyka, żaden certyfikat, arkusz, checklista albo raport sobie nie poradzi. A skuteczność menedżera projektów jest kluczowa, ponieważ to właśnie projekt jest najmniej rentownym okresem relacji z klientem. Osobiście liczę na kontynuację cyklu i kolejny podręcznik z zasadami dla realizacji projektów nierealnych, tym razem w sektorze publicznym. Tutaj poziom trudności rośnie wręcz geometrycznie, m.in. ze względu na „Prawo zamówień publicznych”, które skutecznie krępuje ręce menedżerów projektów; obowiązek naliczania kar umownych, pod groźbą naruszenia dyscypliny finansów publicznych; nieprzekraczalne ustawowe terminy wdrożenia, których niedotrzymanie oznacza działanie niezgodne z prawem; czy też obowiązek uruchomienia produktu zgodnego z SIWZ, bez możliwości jego redefinicji, nawet w sytuacji, kiedy zmiana otoczenia spowodowała brak zasadności biznesowej. Tutaj każdy projekt realizowany w formule FT/FP już na start jest projektem nierealnym.  Przemysław Koch, CTO, COO, Członek Zarządu, VeloBank S.A. Z dużym zainteresowaniem przeczytałem kolejną książkę Marcina Dąbrowskiego. Tym razem autor porusza dwa bardzo ciekawe i aktualne tematy z obszaru wdrażania projektów IT. Po pierwsze „projekty nierealne”. Tak! W końcu ktoś ma odwagę powiedzieć, że pewne projekty są nie do zrealizowania w tym czasie, w tym budżecie, z tym zespołem, z tym klientem, z tym dostawcą. Tylko co zrobić, gdy projekt nierealny już powstał, a nam powierzono jego realizację? Aby znaleźć odpowiedź na to pytanie, warto przeczytać książkę „10 zasad dowożenia projektów nierealnych”.  Drugi wątek to tzw. „fabryki certyfikatów”, w które zamieniają się niektóre firmy i działy IT. Autor znowu trafia w sedno, obnażając obecną gorączkę certyfikatową na polskim rynku i bezradność ludzi wyposażonych jedynie w certyfikaty w starciu z projektową rzeczywistością. Aż prosi się rozwinąć wątek fabryk certyfikatów w obszarze technologii chmurowych — myślę, że to byłby dobry materiał na następną książkę.  Podsumowując, gorąco polecam! Marek Lenz, CIO, Allianz „10 zasad dowożenia projektów nierealnych” to książka, która z inteligentnym sarkazmem bazuje na doświadczeniach autora w realizacji większych projektów IT. Marcin Dąbrowski bardzo sprawnie zagłębia się w specyfikę zarządzania projektami, które wprawdzie wydają się być niemożliwe do zrealizowania – ale ostatecznie (zwykle) są dowożone. Autor analizuje, dlaczego projekty stają się nierealne, oferując cenne wskazówki zarówno dla początkujących, jak i doświadczonych menedżerów projektów. Szczególnie interesujący jest rozdział poświęcony „fabryce certyfikatów”, który rzuca światło na rozbieżność między teorią a praktyką w zarządzaniu projektami. Książka ta, choć napisana z lekkością, stanowi ważne źródło wiedzy o tym, jak radzić sobie z nieoczekiwanymi wyzwaniami i nieuchronnymi pułapkami w projektach, które na pierwszy rzut oka wydają się przekraczać granice realizmu. Rekomenduję ją wszystkim szefom wszystkich niemożliwych projektów – w szczególności w obszarze przejazdów podmorskich, portom lotniczym i bezpiecznym elektrowniom jądrowym.  Czytać, stosować i dowozić! Marcin Ledworowski, Innowator cyfrowy i bankowy, Senior Advisor w Accenture Poland Po lekturze książki „Wieczne opóźnienie” Marcina Dąbrowskiego, która została bardzo dobrze odebrana przez środowisko szerokiego grona osób zajmujących się IT, w moje ręce trafiła kolejna jego pozycja, czyli „10 zasad dowożenia projektów nierealnych”. Marcin, jako wieloletni praktyk dostarczający rozwiązania dla swoich klientów, rozwija w niej  problematykę poruszaną poprzednio o szereg praktycznych, biznesowych aspektów zarządzania projektami, szczególnie w trudnych sytuacjach. Zasady te wychodzą poza teoretyczne ramy, kładąc nacisk na negocjacje kontraktu, budowanie relacji oraz pragmatyzm w postępowaniu z klientem. Chociaż niektóre zasady mogą wydawać się kontrowersyjne, są one oparte na doświadczeniach ze zrealizowanych projektów. Można powiedzieć, że wiele projektów dużych, strategicznych, które zakładają transformację technologiczną klienta w celu osiągnięcia długoterminowych celów biznesowych, jest z założenia i swojej genezy projektami nierealnymi. Marcin bardzo dobrze definiuje, jakie są tego przyczyny po obu stronach i jak im zapobiec. Autor podkreśla, że sukces projektu wymaga często dostosowywania się do zmieniających się sytuacji i bardziej elastycznego podejścia, niż sugerują standardowe metodyki. Generalnie to, czego można się nauczyć na kursach przygotowujących do certyfikacji z zarządzania projektami, nijak ma się do złożonej i pełnej zawiłości rzeczywistości „projektów nierealnych”. Sam, posiadając takie certyfikaty, musiałem przyznać Marcinowi 100% racji.  Książka, o ile jest swoistym vademecum dla osób zaangażowanych w nierealne projekty po stronie dostawcy oprogramowania, stanowi doskonały przewodnik dla osób po stronie klienta w celu zrozumienia mechanizmów, którymi kierują się dostawcy, napotykając na tak zdefiniowane projekty. Jako uczestnik projektów właśnie po tej drugiej stronie otrzymałem swoistą mapę drogową, aby zatrzymać się na chwilę i odpowiedzieć sobie na pytania: w jaki sposób redefiniować swoje podejście w relacjach z dostawcami?; co stoi za takim czy innym ich postępowaniem? Wszystko po to, aby osiągnąć finalny sukces.  Dlatego też zachęcam do lektury „10 zasad dowożenia projektów nierealnych”, po której zapewne łatwiej nam będzie „dowozić” nierealne projekty z poczuciem osiągnięcia „win-win” dla obu stron.  Radosław Drozd, Wiceprezes Zarządu odpowiedzialny za obszary zarządzania ryzykiem oraz technologii, PKO Leasing Po pierwszą książkę Marcina sięgnęłam trochę z obowiązku — przygotowywaliśmy się do nagrania wspólnego odcinka mojego podcastu i chciałam lepiej  zrozumieć, jak według niego działają projekty IT. I spotkało mnie spore zdziwienie, że można o tym pisać w taki biznesowy, konkretny sposób! „10 zasad dowożenia projektów nierealnych” czyta się co najmniej tak samo dobrze, a to, co podoba mi się najbardziej, to fakt, że Marcin w realny, asertywny sposób pisze o zarządzaniu relacjami z klientem. Sama przez wiele lat pracowałam w biznesie, zamawiałam projekty IT i dzięki tej książce miałam okazję przejrzeć się w lustrze. Tak, to fakt, że klienci głównie oczekują, sami konfliktują się wewnętrznie i potem wszyscy ścigają się z terminami.  Bardzo doceniam trzeźwe podejście do metodyk i certyfikatów, tej nowej „religii” w projektach. Papier przyjmie wszystko, a kompetencje tego, kto trzyma papier, to zupełnie inna sprawa. Na koniec wrócę raz jeszcze do relacji — tak jak w „normalnym” życiu wszystko zaczyna się od dobrego kontraktu. Jeśli nie uzgodnimy, na co się umawiamy — biada wszystkim stronom. Ale to wymaga na wejściu asertywności, dorosłego podejścia bez podległości żadnej ze stron, kontaktu z rzeczywistością, a nie z marzeniami. I mówię Wam to ja — osoba, która przez lata była w bankowości klientką IT i płatnikiem faktur dla dostawców. Drodzy menedżerowie — przeczytajcie tę książkę, zajrzyjcie sobie jeszcze raz w oczy i pomyślcie, z czego wynika „wieczne opóźnienie” tego projektu. Bo może to Wy jako klienci, hmm…  no powiedzmy, że miewacie czasem belkę w oku, której nie widzicie?  Kinga Zacharjasz, Trenerka przywództwa i Partnerka Zarządzająca firmy szkoleniowej InClue, Podcast Lider/ka Off The Record Zaczynając lekturę tej książki, spodziewałem się znacznej liczby praktycznych wskazówek dotyczących tego, jak realizować projekty, i się nie zawiodłem. Autor, z racji wieloletniej praktyki w prowadzeniu i nadzorowaniu projektów, potrafi trafnie zdiagnozować problemy i zaproponować ich rozwiązania. Nie są to jednak propozycje, które jak przyłożony szablon skutecznie rozwiążą problemy, ale wnioski do przemyślenia i stosowania w praktyce.  Na pewno każdą z 10 zasad trzeba przećwiczyć na swoich projektach, by się przekonać o ich skuteczności. Dzięki tej książce możesz zacząć już teraz. Autor dzieli się swoją wiedzą praktyczną, dzięki czemu oszczędza czas czytelnika.  Bartłomiej Irzyński, CTO, Członek Zarządu, Vectra Warto przeczytać. Marcin Dąbrowski pisze o tym, czego „dotykał” osobiście przez wiele lat na całym świecie, pracując dla największych globalnych graczy. To czuć.  Marcin Warwas, Wiceprezes Zarządu, Comarch S.A. „10 zasad dowożenia projektów nierealnych” to lektura obowiązkowa dla każdego menedżera projektów IT, niezależnie od poziomu doświadczenia. Książka ta dostarcza nie tylko praktycznych narzędzi, ale także inspiruje do refleksji i samorozwoju. Dla tych, którzy są w branży nowi, będzie to solidne wprowadzenie do realiów zarządzania projektami. Bardziej doświadczonym menedżerom książka ta posłuży jako źródło nowych perspektyw. Podsumowując, „10 zasad dowożenia projektów nierealnych” Marcina Dąbrowskiego to nieoceniony przewodnik po zarządzaniu projektami IT, który łączy teoretyczne podstawy z praktycznymi rozwiązaniami.  Zdecydowanie polecam tę książkę każdemu, kto chce poszerzyć swoją wiedzę i umiejętności w tej dynamicznie rozwijającej się dziedzinie.  Jerzy Kufel, CEO & Founder, ITEO Czy opóźnienia w projekcie postrzegasz jako normę? Czy masz wrażenie, że Twój projekt rozwija się niczym rosyjska ruletka z ciągle zmieniającym się zakresem prac? A co, jeśli brak zasobów w zespole sprawił, że projekt stał się równie rentowny, co sklep z parasolkami na środku pustyni? A może zastanawiasz się nad skutkami i efektywnością zastosowania kar umownych? To już druga książka Marcina poświęcona zarządzaniu projektami IT, w której rozprawia się z problematyką nierealnych projektów. Znajdziesz w niej definicję projektów nierealnych, czyli takich, które są nierentowne, mają niemożliwy do dotrzymania harmonogram i źle zdefiniowany zakres prac, przy których w zespole brakuje potrzebnych kompetencji i pomiędzy zespołem dostawcy a zespołem klienta panują niewłaściwe relacje itd. Warto przyjrzeć się rozdziałowi, w którym Marcin krytycznie ocenia teoretyczne szkolenia i certyfikaty, uznając je za potrzebne (dostarczające ramy i podstawowe informacje), ale niewystarczające do skutecznego prowadzenia projektu. Ta różnica to doświadczenie, którym Marcin się dzieli, wyjaśniając, jak sprostać tego rodzaju wyzwaniom, i oferując 10 praktycznych zasad skutecznego prowadzenia projektów. Zasady te (np. #1 Zaangażuj się w negocjacje kontraktu) opisane są z perspektywy dostawcy, ale są równie przydatne po stronie klienta (np. #5 Bądź pragmatyczny; #7 Świadomie zarządzaj przepływem informacji). Z perspektywy klienta, praktyka, dostawcy, a także doradcy to książka godna polecenia! Liczę na to, że wkrótce pojawi się jej angielska wersja na rynek międzynarodowy, najlepiej w postaci audiobooka do przesłuchania w trakcie długich wybiegań i przygotowań do maratonów. Adam Tymofiejewicz, Director of IT Strategy, CIO Advisory and Digital Transformations Practice, PwC Luxembourg Doskonała pozycja z praktycznymi i sprawdzonymi przepisami na sprawienie, aby klient uznał dostawcę jako wartościowego partnera. Opisuje wiele praktyk, dzięki którym nawet źle sprzedany projekt może ostatecznie okazać się sukcesem biznesowym dla wykonawcy. To obowiązkowa lektura dla kierowników projektów i członków zespołów projektowych, dzięki której podejdą z większym dystansem do pozornie niemożliwych do rozwiązania problemów i osiągną satysfakcję z wykonywanej pracy. Marcin Duchcik, Technology Consulting Manager, EY   W „10 zasadach dowożenia projektów nierealnych” Marcin dzieli się z nami ogromnym doświadczeniem z pracy w dużych i złożonych projektach IT. Taka wiedza jest bezcenna dla osób odpowiedzialnych za realizację projektów, ponieważ pozwala im przygotować się na zdarzenia „dużego kalibru” mające znaczący wpływ na przebieg i ostateczny wynik przedsięwzięcia. Na zdarzenia, o których nie mogli przeczytać w podręczniku do zarządzania projektami lub usłyszeć na szkoleniu. Można porównać to do kursu na prawo jazdy, gdzie uczymy się teorii i ćwiczymy jazdę samochodem pod okiem instruktora. Taki kurs nie przygotuje nas jednak na podróż po zmroku w trudnych warunkach atmosferycznych, po źle oznakowanej drodze, na której współuczestnicy ruchu często łamią zasady ruchu drogowego. Książka „10 zasad dowożenia projektów nierealnych” mówi właśnie o kierowaniu projektem w ekstremalnych warunkach, analizuje motywacje i zachowania osób zaangażowanych w projekt na różnych szczeblach — tak po stronie dostawcy, jak i klienta — pozwala też przewidzieć trudne sytuacje w relacjach między uczestnikami projektu. Smutną konkluzją z tej lektury jest na pewno to, że tego typu projekty, po dziesiątkach lat istnienia branży IT, nadal się zdarzają. Pozytywem jest to, że dzieląc się wiedzą ekspercką i doświadczeniem, jak w przypadku 10 zasad Marcina, możemy nadal, mimo wielu przeciwności, stworzyć coś bardzo wartościowego dla naszych klientów. Rafał Piekarz, Engineering Manager, Splunk Świetna kontynuacja „Wiecznego opóźnienia” Marcina Dąbrowskiego. Tym razem autor skupia się na technikach  postępowania z tzw. projektami nierealnymi. Nic bardziej mylnego w myśleniu, że to egzotycznie brzmiące porównanie ma mało wspólnego z codzienną pracą kierowników projektów. Każdy z nich, prędzej czy później, będzie miał do czynienia z taką sytuacją. Może też się zdarzyć, że to przez swoje błędy doprowadzi projekt do stanu „nierealnego”.  Co wyróżnia tę książkę na tle innych pozycji na rynku? To zdroworozsądkowe podejście do tematu. Ślepe przestrzeganie metodyki nie zawsze jest w stanie zagwarantować sukces projektu. Dużo ważniejsze są inne elementy, które autor szczegółowo omawia, korzystając z konkretnych przykładów i własnego, bogatego doświadczenia. Na przykład wyjaśnia wagę długoterminowej relacji z klientem i elastyczne podejście do zakresu projektu. Pokazuje także, jak ważne jest zrozumienie, co dla klienta tak naprawdę oznacza sukces. Książka napisana z humorem i komunikatywnym językiem jest cenną pomocą. Uczy, jak zminimalizować ryzyko porażki i doprowadzić każdy projekt do założonego celu. Pozycja przydatna dla menedżerów i członków zespołów projektowych — zarówno początkujących, jak i doświadczonych w tej branży.  Gorąco polecam! Joanna Feduniewicz, Kierownik zespołu IT, Glencore Int. AG Książka Marcina Dąbrowskiego może uwierać i zapewne wyprowadzi ze strefy komfortu niejednego doświadczonego lidera projektu. Już od pierwszego rozdziału autor umiejętnie konfrontuje się z nierealnymi projektami, wykorzystując przy tym olbrzymie spektrum międzynarodowych doświadczeń zawodowych i dzieląc się wiedzą od kuchni. Cieszy to, że nareszcie ktoś w tak brutalnie szczery i otwarty, ale jednocześnie bardzo rzeczowy sposób rozprawia się z iluzją świata prowadzenia projektów maskowanego certyfikatami, teorią kontraktów i sztucznością relacji. Pragmatyzm i proaktywność w stosowaniu 10 zasad dowożenia to przepis na sukces, a autor w sposób niezwykle przekonujący udowadnia, że to po prostu działa.  Bez cienia wątpliwości pozycja ta powinna wejść do kanonu lektur każdego racjonalnego leadera, odpowiedzialnego nie tylko za te „nierealne” projekty. Sebastian Batóg, Engineering Leader, Relativity Książka opisuje rzeczywistość wdrażania projektów IT taką, jaka ona jest — z całą jej kompleksowością, nieprzewidywalnością i konfliktami interesów. Doskonale przypomina, iż aby się w tej rzeczywistości odnaleźć, nie wystarczy plik certyfikatów ani najlepiej sporządzony plan. Kluczem są relacje, transparentność, elastyczność (wszystkich uczestników projektu), komunikacja i przede wszystkim dążenie do tego samego celu.  Dla początkujących menedżerów może to być wiadro zimnej wody, szczególnie jeżeli zapoznali się tylko z literaturą opisującą, jak łatwo i przyjemnie wdraża się projekty IT, jeżeli tylko podąża się za kolejną jedynie słuszną metodologią. Dla bardziej doświadczonych, którzy już wiedzą, że nie zawsze jest kolorowo, może przynieść kojący efekt „inni też tak mają”.  Joanna Cooper, Manager, Amazon To książka dla ludzi i o ludziach w projekcie. Lektura obowiązkowa od dnia następnego po powieszeniu sobie certyfikatu na ścianie. Ta i poprzednia pozycja autorstwa Marcina Dąbrowskiego pozwolą uniknąć nauki PM-owania na wielu bolesnych błędach (inni już je popełnili). Rafał Gruszczyński, Site Manager / Project Manager, Spyrosoft „10 zasad dowożenia projektów nierealnych” pióra Marcina Dąbrowskiego to kolejna ponadczasowa (oparta na faktach biznesowych, które zawsze były, są i będą aktualne) i uniwersalna (niezależna od metodologii prowadzenia projektu) pozycja autora skierowana nie tylko do menedżerów projektów, ale i do każdego uczestnika projektu, a także właściciela biznesu. Autor nie tylko w bardzo precyzyjny sposób definiuje cechy nierealnych projektów, ale podaje nam gotowe, sprawdzone i poparte doświadczeniem rozwiązania na ich uniknięcie czy też wyeliminowanie.  To swoisty DIY na dowożenie każdego, nawet najbardziej nierealnego projektu.  Dorota Kowal, Menedżer wdrażania projektów informatycznych, BP Praktyczne vademecum dla kierownika projektu prezentujące nie tylko przyczyny, ale także konkretne wskazówki dotyczącego tego, jak prowadzić trudne projekty dla klientów zewnętrznych.  Autor nadzorował szereg projektów informatycznych w obszarze wdrożeń kompleksowych systemów IT, stąd też książka osadzona jest w realiach tej branży, jednak zasady przedstawione w tej pozycji są na tyle uniwersalne, że mogą zostać zastosowane praktycznie w każdym obszarze. Dużym atutem tej pozycji jest mocny nacisk na aspekt praktyczny oraz uwypuklenie kluczowej roli kierownika projektu w komunikacji i budowaniu strategicznej relacji z klientem.  Darius Ner, Consulting Sales Executive, Oracle Kolejne bardzo ciekawe i wartościowe opracowanie z zakresu zarządzania projektami autorstwa Marcina Dąbrowskiego. Jest szczególnie godne docenienia ze względu na kompleksowość i użyteczność dla wszystkich interesariuszy — nie tylko IT czy PMO, ale także obszaru szeroko rozumianego biznesu, w tym menedżerów sprzedaży. Autor dotyka wielu kluczowych obszarów decydujących o sukcesie lub porażce danego projektu, jak wiedza praktyczna, nastawienie klienta czy umiejętność zarządzania przepływem informacji. Warto podkreślić, że Marcin Dąbrowski, posiadający wieloletnie doświadczenie w zarządzaniu projektami, opisał wszystko na podstawie własnych doświadczeń projektowych i biznesowych, a nie jedynie na podstawie teorii. Jak objaśnia: „Nie możemy utożsamiać posiadania certyfikatów z wiedzą praktyczną, doświadczeniem oraz umiejętnością prowadzenia projektów. To są dwie rozłączne kwestie”. Dr Daria Pawęda, Dyrektor Departamentu Rozwoju Biznesu i Obsługi Klienta w Volkswagen Banku (Oddział w Polsce), Członkini Zarządu IESE Business School Alumni (Oddział w Polsce) oraz Członkini Zespołu Interesariuszy Zewnętrznych na Wydziale Ekonomicznym SGGW w Warszawie „10 zasad dowożenia projektów nierealnych” to niezwykle przemyślana i praktyczna książka, która rzuca nowe światło na problematykę projektów wydających się na pierwszy rzut oka nierealnymi. Autor nie tylko precyzyjnie analizuje problemy i cechy charakterystyczne takich przedsięwzięć, ale także dostarcza konkretnych narzędzi i zasad, które pomagają przekształcić wyzwania w sukcesy. Praktyczne przykłady projektów, które przeszły przez proces dowożenia, stanowią inspirację i dowód na skuteczność przedstawionych metod. Książka wyróżnia się także wyważonym spojrzeniem na kwestię certyfikatów i metodologii, ponieważ autor podkreśla wagę zdrowego rozsądku i praktyki w zarządzaniu projektami. To nie tylko lektura edukacyjna, ale i inspirujący przewodnik dla każdego, kto stawia czoła wyzwaniom niełatwych projektów.  Rafał Pasierbek, Lider zarządzania ryzykiem i transformacji dla sektora bankowości inwestycyjnej w Londynie „10 zasad dowożenia projektów nierealnych” to wartościowa lektura dla zespołów projektowych dostawców rozwiązań IT,  ale znajdą tutaj coś dla siebie także zespoły klientów. Autor, doświadczony praktyk, prezentuje 10 zasad kluczowych dla realizacji projektów ryzykownych, trudnych, opóźnionych, z przekroczonym budżetem. Książka nie skupia się na metodykach, ale uzupełnia je o proste, bardzo aktualne, choć nieoczywiste, często zapominane aspekty. Szczególnie w kontekście komunikacji na różnych szczeblach organizacji dostawcy i klienta. Poparte praktycznymi przykładami zasady miejscami ocierają się o kontrowersję, ale wywodzą się z rzeczywistych sytuacji, co czyni je cennym źródłem wiedzy praktycznej. To poradnik, który podkreśla istotę aspektów pracy projektowej często pomijanych w teorii, ale niezbędnych dla sukcesu projektu w realnym świecie biznesu przy wdrożeniach systemów IT w dużych organizacjach.  Janusz Kowalewski, Dyrektor IT, Sektor energetyki „10 zasad dowożenia projektów nierealnych” jest wartościową lekturą dla pasjonatów zarządzania projektami. Książka oferuje kompleksowy przegląd najlepszych praktyk i skutecznych strategii, które czytelnik może przełożyć bezpośrednio na swoją pracę oraz wykorzystać w rzeczywistości zarządzania wymagającymi projektami. Marcin tłumaczy złożone kwestie zarządzania projektami, dostarczając jednocześnie jasnych wskazówek i praktycznych przykładów, co sprawia, że jego przekaz jest klarowny. Dość łatwo zarządza się projektami, które są „książkowe”, czyli dobrze sprzedane i od początku dobrze sparametryzowane. Jednak kompletnie inaczej wygląda sytuacja w przypadku projektów, które zdają się nierealne. To właśnie na nich skupia się Marcin. To zadanie pełne wyzwań, gdzie na pierwszy rzut oka sukces zdaje się być odległy. Marcin wykazuje się niezwykłą zdolnością do „odczarowywania” tych projektów. Dzieli się inspirującymi spostrzeżeniami, prezentuje realne możliwości oraz ukazuje, jakie kroki warto podjąć, aby odnieść sukces. Książka jest zdecydowanie godna polecenia dla każdego, kto chce rozwijać się w obszarze zarządzania projektami, jak również dla osób, które mierzą się z wyzwaniami w swoich projektach. Dr Karolina Strzelczyk, Head of People, Psycholog, Współtwórca Przystanku Kariera Książka w mediach: Books4Business - Recenzja Siła Nauki - Recenzja Książki dla przedsiębiorców

2
Ebook

Agile. Przewodnik po zwinnych metodykach programowania

Jennifer Greene, Andrew Stellman

Poznaj nowoczesne podejście do wytwarzania oprogramowania! W XXI wieku ogromnie wzrosło tempo rozwoju cyfrowych usług. Tradycyjne sposoby wytwarzania oprogramowania nie są już w stanie nadążyć za oczekiwaniami klientów. Dziś nikt nie będzie czekał, aż dopracujesz wszystkie zaplanowane funkcje i wypuścisz produkt na rynek. Konkurencja Cię wyprzedzi! Czy dasz się jej pokonać? Odpowiedzią na to pytanie jest słowo, które robi furorę w branży IT: Agile. Zwinne wytwarzanie oprogramowania to przyszłość — przekonaj się sam! W ramach Agile istnieje wiele podejść do wytwarzania oprogramowania. Jeżeli zastanawiasz się nad tym, które najlepiej zadziała w Twoim środowisku, trafiłeś na odpowiednią książkę. Znajdziesz w niej omówienie ścieżek takich jak Scrum, Lean, Kanban oraz XP (ang. eXtreme Programming), ale najpierw poczytasz trochę na temat tego, czym jest zwinność i do czego możesz ją wykorzystać. Poznasz zalety i zagrożenia związane z konkretnymi podejściami oraz obszary, w których każde z nich sprawdzi się najlepiej. Ta książka pozwoli Ci zmienić sposób pracy. Dzięki niej masz szansę stworzyć wyjątkowo produktywny zespół, którego nikt nie zatrzyma. Bądź zwinny! Poznaj znaczenie podstawowych wartości i zasad podejścia zwinnego Poznaj najważniejsze aspekty podejścia Scrum — zarządzanie projektem, samoorganizację i wspólne zobowiązanie Skoncentruj się na projektowaniu i architekturze oprogramowania za pomocą technik XP takich jak programowanie sterowane testami i programowanie w parach Wykorzystaj podejście Lean, aby zapewnić zespołowi potrzebne uprawnienia, wyeliminować marnotrawstwo i szybko dostarczać oprogramowanie Zobacz, jak techniki kanbanowe pomagają zarządzać przepływem i dostarczać dzięki temu oprogramowanie wysokiej jakości Wprowadzaj techniki i zasady podejścia zwinnego z pomocą coacha metodyk zwinnych Sprawdź, jak wykorzystać siłę zwinności!

3
Ebook

Akademicki spin off. Wiedza, zasoby i ścieżki rozwoju

Paweł Głodek

Akademickie spin offy to przedsiębiorstwa tworzone przez byłych lub obecnych pracowników instytucji naukowych iwykorzystujące elementy wiedzy naukowej do budowy swojej oferty rynkowej. Stanowią ważny składnik nowoczesnej gospodarki, tworząc jeden z kanałów transferu wiedzy naukowej do praktyki. W publikacji zaprezentowano akademickie spin offy przez pryzmat intensywności wykorzystywania wiedzy naukowej i biznesowej, analizując konfigurację ich zasobów oraz strukturę oferty rynkowej. Dzięki wywiadom przeprowadzonym przez autora z właścicielami akademickich spin offów możliwe było przedstawienie tej zbiorowości w sposób realistyczny i odzwierciedlający różnorodność jej zachowań. W monografii zaproponowano kategoryzację akademickich spin offów, dokonano szczegółowego opisu i analizy każdej z kategorii oraz przedstawiono typowe ścieżki rozwojowe. Uzyskany obraz akademickich spin offów jest daleki od wizerunku szybko rozwijających się na skalę globalną firm wywodzących się z wiodących uczelni światowych. Ukazuje on jednak złożoność postaw przedsiębiorców i ich działań. Wskazuje na zachodzące procesy uczenia się oraz pozyskiwania wiedzy z zewnątrz, a także na powiązanie wykorzystania wiedzy z procesem przedsiębiorczym.

4
Ebook

Alfabet zarządzania projektami

Michał Kopczewski

Zaprojektuj sukces! Diabeł tkwi w projekcie. Nie sztuką jest określić cel firmy, skonstruować strategię ekspansji na rynku czy też przygotować plany rozwoju. Prawdziwym wyczynem jest te zadania faktycznie zrealizować! Projekt -- w przeciwieństwie do bieżącej działalności zarówno dużych korporacji, jak i kilkuosobowych przedsiębiorstw -- wymaga szczególnego, zorientowanego na cele podejścia i sposobu myślenia. Kierownik projektu musi być dobrym szefem, twardym administratorem i skutecznym negocjatorem. Zarządzanie projektami wymaga z jednej strony elastyczności w działaniu, ale z drugiej -- konsekwencji w metodycznym prowadzeniu całego przedsięwzięcia. Alfabet... pomaga dobrze przygotować się do roli kierownika lub członka zespołu projektowego. Co niezmiernie ważne -- ostrzega również przed typowymi pułapkami, w których grzęzną projekty. Zarządzanie projektem od A do Z Absolutny niezbędnik każdego menedżera. Bezdyskusyjnie najefektywniejsza forma zarządzania. Cenne rady praktyków z wieloletnim doświadczeniem. Doskonały podział na krótkie i celne eseje. Efektywny sposób przekazywania wiedzy. Fenomenalne case studies. Genialne nawiązania do życia codziennego. H, I, J... oraz reszta abecadła wewnątrz książki! Przeczytaj wywiad z autorem!

5
Ebook

Alfabet zarządzania projektami. Wydanie II

Michał Kopczewski

Zaprojektuj sukces! Jesteś kierownikiem projektu? Wiesz, czym to pachnie. Dostajesz do wykonania zadanie i określony czas. Masz zrobić coś wspólnie z grupą ludzi, którzy od dziś są Twoim zespołem projektowym. Te osoby często pracują w różnych działach firmy, mają odmienne kompetencje i nawyki zawodowe. Trudno im się ze sobą porozumieć. Twój projekt nie jest dla nich bynajmniej jedynym obowiązkiem. W dodatku wcale nie jesteś ich przełożonym. Jesteś (tylko i aż) szefem tego projektu. Za jego realizację odpowiadasz przed sponsorem. A problemy się piętrzą. Czujesz, że brak Ci czasu, ludzi, narzędzi... A może wcale nie jesteś kierownikiem projektu? Może jesteś członkiem zespołu projektowego. Albo właścicielem firmy lub członkiem zarządu. W każdym razie, jak wielu z nas, zdarza Ci się pracować projektowo, bo to często najefektywniejszy model realizacji skomplikowanych zadań. I chcesz wiedzieć, jak to dobrze robić. Na szczęście istnieją skuteczne sposoby rozwiązywania problemów zwykle pojawiających się w projektach. Michał Kopczewski od kilkunastu lat obserwuje z bliska i opisuje specyfikę życia projektowego. Wnioski płynące z tych obserwacji i praktyczne rady zebrał w formie alfabetycznej układanki, którą czyta się naprawdę lekko. A jednocześnie ten świetny podręcznik zawiera praktyczną wiedzę, przydatną każdemu szefowi i członkowi projektu.   Michał Kopczewski — ekspert w dziedzinie zarządzania projektami i doskonalenia procesów biznesowych. Od kilkunastu lat pracuje jako konsultant, trener, prelegent i mentor kierowników projektów. Wdraża standardy zarządzania projektami w firmach i uczy menedżerów dobrych praktyk. Jest założycielem firmy Processum, specjalizującej się w doradztwie z zakresu efektywności organizacji. Wcześniej pracował m.in. w Arthur Andersen, PwC i IBM, a także współpracował z ICAN Institute (wydawcą Harvard Business Review Polska). Jest autorem książki Praktyczne lekcje zarządzania projektami (Onepress 2013). Prywatnie jest miłośnikiem nietypowych wypraw i sportów. Od biznesu odpoczywa... w biegu. Uczestniczy w biegach na orientację i maratonach. W 2003 roku, jako drugi Polak w historii, ukończył Marathon des Sables na Saharze.     Zarządzanie projektami w dzisiejszych czasach jest bardzo istotną umiejętnością. Ta książka odkrywa wiele tajników tej ważnej sztuki. Pokazuje dobre praktyki i ciekawe przykłady. Lektura Alfabetu zarządzania projektami to dobra inwestycja dla każdego menedżera. dr Irena Eris Co mają wspólnego założyciel startupu, konsultant i menedżer w korporacji? Wszyscy trzej powinni z sukcesem zakończyć swoje projekty. To najważniejsza umiejętność w dzisiejszym biznesie. W tym kontekście Alfabet zarządzania projektami może okazać się prawdziwym skarbem. Dariusz Kraszewski – partner, Deloitte Consulting Często sięgam po Alfabet..., ponieważ mnie inspiruje, a także zwraca uwagę na kluczowe aspekty zarządzania projektami, które umykają w natłoku codziennych spraw. Praktyczny i użyteczny na każdym stanowisku zarządczym. Przemek Pohrybieniuk – dyrektor zarządzający, ACCA Polska To nie tylko książka o projektach, ale również syntetyczny zestaw dobrych praktyk i metod na uniknięcie pułapek w zarządzaniu. Ciekawa, poparta doświadczeniami autora i trafnymi przykładami, powinna znaleźć się w biblioteczce każdej nastawionej na efektywność firmy. Jacek Byliński – prezes zarządu, CUK Ubezpieczenia Przeczytałem Alfabet zarządzania projektami z wielką uwagą i ciekawością. Jest on dla mnie inspiracją do działania i usprawniania organizacji, w których pracuję. Dzięki niemu nie tylko ograniczyliśmy koszty, ale również uprościliśmy procesy w naszej firmie. Piotr Wilczyński – CFO, członek zarządu, PHZ Baltona W tej książce znalazłem praktyczne odpowiedzi na różne wątpliwości związane z zarządzaniem projektami. Łatwy i przystępny sposób przekazu informacji sprawia, że pozycję tę czyta się z dużą przyjemnością. Michał Mirosław Wikliński – prezes zarządu, City Parking Group Alfabet ... bardzo przejrzyście tłumaczy zawiłości zarządzania projektami. Autor daje wiele praktycznych wskazówek, przez co inspiruje do poszukiwania własnych pomysłów na skuteczniejsze prowadzenie projektów. Joanna Meyer – dyrektor ds. zarządzania zasobami ludzkimi, Żywiec Zdrój Prosty i skuteczny przekaz. Sięgam po tę książkę, gdy chcę znaleźć praktyczne porady dotyczące konkretnych problemów pojawiających się w moich projektach. Nigdy się nie zawiodłem. Marcin Łukasiewicz – dyrektor pionu inwestycji i rozwoju, Medicover

6
Ebook

Atlassian Jira Server & Data Center. Programowanie rozwiązań w projektach biznesowych

Jakub Kalinowski

By szybciej, sprawniej i skuteczniej zarządzać projektami Znalezienie odpowiedzi na zaprzątające umysł pytania z zakresu automatyzacji zwykle wiąże się ze spędzeniem długich godzin na wertowaniu niespójnej dokumentacji lub przeszukiwaniu forum Atlassian Community, gdzie swoimi problemami (a także autorskimi pomysłami na ich rozwiązanie) dzielą się inni użytkownicy Jiry. To jednak często bezproduktywne działanie, a jedynym skutecznym ― albo i nieskutecznym ― sposobem, by pokonać przeszkodę, jest metoda prób i błędów. W szczególności dotyczy to klas, metod i interfejsów, o których możemy jedynie powiedzieć, że istnieją i przyjmują określone typy parametrów. Książka Jakuba Kalinowskiego ma w zamyśle oszczędzić czytelnikom żmudnego procesu pozyskiwania wiedzy i dać wskazówki, jak rozwiązać konkretne problemy, z którymi mogą się oni zetknąć podczas pracy z Atlassian Jira Server. Znalazło się tu omówienie takich kwestii jak custom fields, workflows, integracje z API, funkcjonalności dostarczane przez pluginy, a także tego, co niesłusznie jest uznawane za terra incognita, czyli tworzenia własnych pluginów. Autor uzupełnił treść o kilka zagadnień związanych z integracją Jiry i Confluence, jak również z bazami Insight - Asset Management, ponieważ obie aplikacje często są obecne w projektach biznesowych, a ich automatyzacja zazwyczaj przysparza wielu problemów. To książka adresowana przede wszystkim do czytelników, którzy mają już doświadczenie w zarządzaniu projektami i instancjami Jira, jednak do tej pory nie zdecydowali się na pisanie skryptów automatyzujących.

7
Ebook

Audyt we współczesnej gospodarce rynkowej

Agnieszka Skoczylas-Tworek

 System kontroli wewnętrznej jest to ogół reguł, struktur, zasobów, procedur, podejmowanych działań w ramach organizacji, właściwych dla realizacji postawionych przed nią celów i zadań. Wytworzenie odpowiednich warunków do jego funkcjonowania przyczynia się do maksymalizacji i efektywności działania poszczególnych jego części składowych, a tym samym całej organizacji. O sprawności funkcjonowania systemu kontroli decyduje osiąganie celów przez jednostkę w sposób efektywny i skuteczny oraz szybkość reagowania na pojawiające się zagrożenia. Konieczne staje się wykorzystanie audytu Do jego zadań należy ocena i doskonalenie obszarów funkcjonujących w jednostce, w tym weryfikacja efektywności mechanizmów kontrolnych, a także monitorowanie systemu kontroli wewnętrznej oraz ocena zarządzania ryzykiem w celu dostarczania zarządzającemu informacji na temat prawidłowości działania systemu kontroli wewnętrznej, które są konieczne w procesie podejmowania decyzji. Wszelkie zagadnienia przedstawione w publikacji zostały opisane z uwzględnieniem regulacji prawnych, międzynarodowych wytycznych, wyników badań teoretycznych i empirycznych zawartych w polskiej oraz zagranicznej literaturze poświęconej temu tematowi, a także informacji pozyskanych z otoczenia rynkowego. Dzięki szerokiemu ujęciu audytu, publikacja adresowana jest do studentów, słuchaczy studiów podyplomowych oraz praktyków zawodowo wykonujących czynności audytowe, a także tych, którzy w przyszłości chcieliby takie usługi

8
Ebook

Bariery we współpracy jednostek samorządu terytorialnego miejskich obszarów funkcjonalnych. Przykład województwa łódzkiego

Małgorzata Żak-Skwierczyńska

Od lat przedstawiciele nauki oraz praktyki poszukują dróg kształtowania trwałych przewag konkurencyjnych gospodarki kraju i zastanawiają się, jakie działania podejmowane w ramach polityki rozwoju prowadzą do podnoszenia konkurencyjności poszczególnych terytoriów. Coraz silniej przebija się więc terytorialne i zintegrowane podejście do rozwoju, które w praktyce sprowadzono do obszarów funkcjonalnych, w tym miejskich obszarów funkcjonalnych, składających się z miasta centralnego i jego otoczenia, stanowiącego obszar interaktywnego rozprzestrzeniania się zjawisk i procesów zachodzących w centrum. Niestety, występujące w ramach miejskich obszarów funkcjonalnych blokady negatywnie przekładają się na budowanie przewag konkurencyjnych w oparciu o nowoczesne czynniki bazujące na kapitale ludzkim i terytorialnym. W publikacji omówiono współpracę samorządów województwa łódzkiego z różnymi partnerami w ramach miejskich obszarów funkcjonalnych, ze szczególnym uwzględnieniem barier przekładających się na podejmowanie wspólnych działań na rzecz rozwoju miast i ich otoczenia. Ocena zachodzących w tym obszarze zjawisk pozwoliła na sformułowanie rekomendacji co do dalszych działań interwencyjnych służących usprawnieniu tej współpracy. Wyniki podjętych badań wykazują szczególną użyteczność dla rozwoju społecznego i gospodarczego poszczególnych terytoriów i mogą być punktem wyjścia do opracowania i wdrożenia rozwiązań służących budowaniu relacji między różnymi podmiotami uczestniczącymi w procesach rozwojowych.