Książęta i księżne raciborscy (1290/1291 - 1521)

Jerzy Sperka

Rozpad państwa polskiego w II połowie XII w. objawiający się upadkiem władzy centralnej, skutkował wyodrębnieniem się samodzielnych księstw, w których władzę przejmowali przedstawiciele rozradzającej się dynastii Piastów. W tych okolicznościach pojawiło się też księstwo raciborskie, jako jedno z tych, których geneza tkwiła w konfliktach dynastycznych powodowanych ambicją poszczególnych książąt. Prezentowana publikacja zawiera sylwetki 25 najważniejszych książąt i księżnych raciborskich, od końca XIII w., do początku XVI w., zaprezentowanych na tle ważnych wydarzeń politycznych, gospodarczych, kulturowych i społecznych. Biogramy książąt powstały przede wszystkim w oparciu o źródła (archiwalne i drukowane) oraz o najnowsze ustalenia historiografii, w tym własne badania Autora, profesora Jerzego Sperki.

Bolesław V Wstydliwy Książę krakowski i sandomierski 1226-1279. Długie panowanie w trudnych czasach

Karolina Maciaszek

Niniejsza publikacja jest pierwszą w polskiej historiografii pełną biografią księcia Bolesława V Wstydliwego. Sylwetka księcia krakowskiego i sandomierskiego została zaprezentowana na szerokim tle epoki. Rola Bolesława Wstydliwego w dziejach Polski XIII wieku była szczególna, a panowanie bardzo długie i naznaczone wieloma trudnościami. Autorka, Karolina Maciaszek, przedstawiła wszystkie sfery aktywności politycznej i gospodarczej władcy, opierając swoją narrację na gruntownej analizie źródeł historycznych i bogatej literaturze przedmiotu. Niezwykle ciekawie prezentują się aspekty związane z życiem prywatnym księcia, polityką wewnętrzną i zagraniczną, urzędniczym otoczeniem władcy, stosunkami gospodarczymi, wreszcie te dotyczące spuścizny po panowaniu Bolesława V Wstydliwego i walk dynastycznych o spadek po jego rządach.

Kronika halicko-wołyńska (Kronika Romanowiczów) o sztuce. Tom I Architektura

Dariusz Dąbrowski

Oddawana Czytelnikom monografia jest studium z zakresu źródłoznawstwa i historii sztuki. Poświęcona jest analizie wiadomości dotyczących architektury zawartych w Kronice halicko-wołyńskiej (Kronice Romanowiczów). Stanowi pierwszą próbę przedstawienia sposobów ujmowania wspomnianej tematyki w konkretnym średniowiecznym źródle ruskim. Zawiera słownik pojęć używanych przez autorów Kroniki oraz katalog obiektów przez nich wymienionych. Może być cennym przewodnikiem metodologicznym i faktograficznym zarówno dla historyków, historyków sztuki, archeologów oraz filologów słowiańskich, jak i dla miłośników przeszłości, szczególnie zaś dziejów średniowiecznej Rusi halicko-wołyńskiej, a także stanowić źródło inspiracji dla analogicznych badań. Prof. dr hab. Dariusz Dąbrowski (ur. w 1965 r. w Wąbrzeźnie) - autor pięciu monografii oraz ponad 130 innych tekstów naukowych opublikowanych w kilkunastu krajach. Kierownik międzynarodowego zespołu, który wydał Kronikę halicko-wołyńską (Kronikę Romanowiczów) (PAU, Kraków-Warszawa 2017). Współautor tłumaczenia tego źródła (AVALON, Kraków-Warszawa 2017). Uczestnik projektów poświęconych badaniom nad zespołami architektoniczno-archeologicznymi w Chełmie i Stołpiu, a także dziejom muzeów na ziemiach dawnej Rzeczpospolitej do 1918 r. Kierownik Katedry Nauk Pomocniczych Historii na Wydziale Historycznym UKW w Bydgoszczy.

Wolin w średniowiecznej tradycji skandynawskiej

Jakub Morawiec

Literacka twórczość Skandynawów, przede wszystkim Islandczyków, doby średniowiecza to swoisty fenomen, cieszący się do dziś niesłabnącym zainteresowaniem zarówno badaczy, jak i miłośników dobrej literatury. Sagi, poezja oraz inne gatunki, których rozkwit przypadł na XII-XIV wiek, w dużej mierze poświęcone zostały dziejom mieszkańców Północy oraz obszarom, do których Skandynawowie docierali w epoce wikingów. Jednym z ważniejszych tematów, który przewija się przez poszczególne opowieści jest legenda o Jomsborgu, warownej twierdzy, siedzibie słynnej i niezwyciężonej drużyny wikińskiej. Gród ów, zbudowany w Vindlandzie, a więc w kraju Słowian, miał stanowić ekskluzywne miejsce spotkań tych ostatnich ze Skandynawami. Jomswikingowie, jego gospodarze, których losy dopełnić się miały w czasie ostatniej bitwy pod Hjǫrungavagr, zaangażowani byli w najważniejsze rozgrywki polityczne w całym regionie. Świadczyć o tym miały między innymi dzieje szwedzkiego królewicza StyrbjOrna Olafssona oraz króla Norwegii Olafa Tryggvasona. Książka stanowi próbę analizy głównych składowych legendy oraz czynników, które potencjalnie wpłynęły na jej powstanie i rozwój, a także status tych, którzy mieli odpowiadać za powstanie Jomsborga i jego funkcjonowanie. Szczególne miejsce w niniejszym opracowaniu przypada Wolinowi. Dzieje grodu nad Dziwną, znanego w średniowiecznej Skandynawii pod nazwą Jomsborg, stanowią istotne tło i punkt odniesienia dla badanej legendy. Wiąże się to z rangą nie tylko ścisłych i różnorodnych związków Wolina z Północą (śmierć Haralda Sinozębego, najazd Magnusa Dobrego), ale także przemian politycznych, społecznych i gospodarczych, jakie w tym czasie zachodziły w całej strefie bałtyckiej.

Królewicz Kazimierz Jagiellończyk. Próba portretu

Kamila Grzymalska

O świętym królewiczu polskim Kazimierzu Jagiellończyku wybitny włoski pisarz i humanista Filip Kallimach napisał swego czasu: "powinien albo się nie urodzić, albo pozostać wiecznym". Słowa te mogłyby też posłużyć za motyw przewodni wielu dotychczas już napisanym monografiom tego bodajże najsłynniejszego przedstawiciela dynastii Jagiellonów, jedynego z tego rodu wyniesionego później na ołtarze. Niniejsza monografia ukazuje jednak św. Kazimierza w dużo szerszym aspekcie, jako nie tyle obiekt kultu, co osobę "z krwi i kości". Przy tym wszechstronnie wykształconego i wybitnie uzdolnionego królewicza, dumnego z przynależności do wielkiego rodu i zaangażowanego w politykę i administrację powierzonych sobie krajów, a tym samym wystawionego na pokusy związane z dostępem do władzy. Czy jego pobożność i zawierzenie swoich losów Matce Bożej wynikało z rozczarowania światem doczesnym lub było rezultatem trawiącej go śmiertelnej choroby? Czy może wynikało z wyznawanej przez tego Jagiellona odmiennej filozofii władzy, stawiania sobie za cel sprostanie dwom pozornie przeciwstawnym tendencjom: obowiązkom wynikającym ze statusu potencjalnego dziedzica korony ziemskiej oraz własnego dążenia do osiągnięcia tej niebiańskiej? Co też sprawiło, że to właśnie on został już przez swoich współczesnych wskazany jako przyszły patron Polski i Litwy? W czym możemy się dzisiaj na nim wzorować i jakie są współczesne aspekty jego legendy, także te odnoszące się do kultury masowej? Na te i inne pytania Autorka udziela wyczerpujących odpowiedzi, skrupulatnie analizując różne warstwy późnośredniowiecznej rzeczywistości, od kultury i myśli filozoficznej poczynając, na religijności i życiu codziennym kończąc.

Król Rusi Daniel Romanowicz. O ruskiej rodzinie książęcej, społeczeństwie i kulturze w XIII w

Dariusz Dąbrowski

Tom poświęcony jest życiu rodzinnemu króla Rusi Daniela Romanowicza (ok. 1201 - 1264) oraz dziejom społecznym i kulturowym jego władztwa. Przedstawiony został wywód przodków tego dynasty, jego relacje z rodziną (matką, rodzeństwem i dziećmi), a także z możnymi. Nakreślono obraz Daniela jako charakteru, z ukazaniem procesów wychowania i edukacji jakim był poddany oraz obyczajów, którym hołdował. Zawarte zostały też w pracy rozważania o pozycji zajmowanej przez władcę wobec róznych przejawów funkcjonowania państwa i jego struktur. Rozprawę zamykają ekskursy oraz uzupełnienia i poprawki do tomu pierwszego biografii. Prezentowana książka stanowi kontynuację części poprzedniej, równocześnie jednak może być traktowana jako odrębna całość (opatrzona własną bibliografią i indeksem osobowym).Tom poświęcony jest życiu rodzinnemu króla Rusi Daniela Romanowicza (ok. 1201 - 1264) oraz dziejom społecznym i kulturowym jego władztwa. Przedstawiony został wywód przodków tego dynasty, jego relacje z rodziną (matką, rodzeństwem i dziećmi), a także z możnymi. Nakreślono obraz Daniela jako charakteru, z ukazaniem procesów wychowania i edukacji jakim był poddany oraz obyczajów, którym hołdował. Zawarte zostały też w pracy rozważania o pozycji zajmowanej przez władcę wobec różnych przejawów funkcjonowania państwa i jego struktur. Rozprawę zamykają ekskursy oraz uzupełnienia i poprawki do tomu pierwszego biografii. Prezentowana książka stanowi kontynuację części poprzedniej, równocześnie jednak może być traktowana jako odrębna całość (opatrzona własną bibliografią i indeksem osobowym).

Adelsbach 1762 Zapomniana porażka Fryderyka Wielkiego

Dawid Golik Jarosław Kryska

Bardzo rzadko zdarza się, żeby potyczki takie jak ta pod Strugą z 1762 r. doczekały się własnych monografii. Jeszcze rzadziej są one tak szczegółowe i dokładne, jak ta napisana przez Dawida Golika i Jarosława Kryskę. Czytelnik bez trudu dostrzeże skalę podjętego przez autorów trudu w ilości przedstawianych mu detali w zakresie opisywanych miejsc, osób, rodzajów broni, czy specyfikacji jednostek biorących udział w bitwie. Z niecierpliwością należałoby teraz oczekiwać kolejnej pracy autorów poświęconej być może ważniejszemu i większemu wydarzeniu z czasów wojen śląskich. Zwłaszcza że biorąc pod uwagę zaprezentowany przez nich warsztat, byłaby to zapewne wyczerpująca temat monografia. (dr Tomasz Karpiński) Książka Adelsbach 1762. Zapomniana porażka Fryderyka Wielkiego stanowi cenne uzupełnienie polskiej historiografii, która w odniesieniu do okresu wojny siedmioletniej nie ma wielu dokonań. Będzie też ważną pozycją dla regionalistów i wszystkich mieszkańców okolic pola bitwy, chcących uzupełnić swoją wiedzę o historii lokalnej. W końcu, może być uznana za wzór dla innych autorów monografii bitew, w odniesieniu do wykorzystania źródeł do konstruowania narracji dotyczącej rekonstrukcji przebiegu starcia. (dr hab. Grzegorz Podruczny, prof. UAM)

Wywiad polski za Piastów i Jagiellonów. Dyplomacja i wojskowość

Krzysztof Rożek

Książka jest pierwszą na polskim rynku wydawniczym próbą usystematyzowania tematyki działań wywiadowczych w dawnej Polsce. Autor wychodząc ze współczesnych definicji wywiadu i szpiegostwa odnosi je do czasów Piastów i Jagiellonów. W rezultacie odkrywa przed czytelnikiem wiele nowych aspektów naszej historii, którą jak nam się wydaje dobrze znamy. Niektóre z opisanych i udokumentowanych w książce wydarzeń mogą być gotowym materiałem do interesującego, opartego na faktach, scenariusza filmowego.

Studia z dziejów migracji eycerstwa śląskiego do Królewstwa Polskiego (zwłaszcza na Ruś Czerwoną) w XIV-XV wieu

Jerzy Sperka

Migracja rycerstwa śląskiego do Królestwa Polskiego, w tym na Ruś Czerwoną, w XIV-XV wieku wpisuje się w szerokie zagadnienie związane z przemieszczaniem się ludzi w poszukiwaniu lepszego miejsca do życia. Motorem ich działań były przede wszystkim czynniki ekonomiczne, podbudowane ambicjami poszczególnych jednostek, a związane z poprawą pozycji społecznej i robieniem kariery. Równie ważną rolę odgrywały czynniki polityczne stymulowane przez władców. Rycerze śląscy pojawili się w Królestwie Polskim za panowania Kazimierza Wielkiego, jednak dopiero rządy namiestnicze na Rusi Czerwonej Władysława Opolczyka spowodowały, że Ślązacy zaczęli stanowić dużą społeczność w naszym kraju i osiedlali się zawłaszcza na ziemiach ruskich. Także na dworze Władysława Jagiełły rycerze śląscy odgrywali ważną rolę, a wielu z nich wysłużyło sobie dobra i godności w swojej nowej ojczyźnie. Prezentowany zbiór studiów kreśli sylwetki rycerzy śląskich (grupowo i jednostkowo), którzy zdecydowali się opuścić swoje rodzinne strony, podjąć służbę na dworze polskich monarchów, w konsekwencji uzyskać od nich nadania i osiąść w Królestwie Polskim, zwłaszcza na jego wschodnich kresach obejmujących ziemie ruskie. Autor skupia się nie tylko na ich identyfikacji, ale także podejmuje zagadnienia heraldyki, działalności społecznej oraz wkładu rycerzy śląskich w rozwój gospodarczy i kulturowy ich nowej ojczyzny.

Janusz II Książę Mazowiecki pretendent do tronu polskiego (1455-16 lutego 1495)

Janusz Grabowski

Janusz II (1455-1495) był jednym z najwybitniejszych Piastów mazowieckich w XV wieku. O popularności i prestiżu, jakim cieszył się nie tylko na Mazowszu, świadczy fakt, że po śmierci króla Kazimierza Jagiellończyka (1492), prymas Zbigniew Oleśnicki widział w nim dobrego kandydata do tronu polskiego. Książę w okresie samodzielnych rządów (1471-1495) powiększył ponad dwukrotnie obszar swojej dzielnicy. Był politykiem rozsądnym, dlatego pomimo niechęci do Jagiellonów po inkorporacji części Mazowsza do Korony, starał się utrzymywać poprawne stosunki z królem polskim. Janusz II zabiegał również o dobre relacje z zakonem krzyżackim w Prusach. Książę, będąc dobrym gospodarzem, stworzył sprawnie działający aparat administracyjny i skarbowy. Doskonale wiedział, że system skarbowy stanowi najistotniejszy z elementów kształtujących państwo i przesądzających o możliwości sprawnego funkcjonowania władzy książęcej. Piast ten przywiązywał olbrzymią wagę do swojego wyglądu, dobierał stroje i klejnoty. Inwentarz skarbca i zachowane rachunki dworu wskazują na potrzebę okazywania prestiżu wobec książęcego otoczenia, przyjezdnych i stykających się z nim osób.

Konrad I Mazowiecki kniaź wielki lacki (1187/89-31 sierpnia 1247)

Agnieszka Teterycz-Puzio

Książę Konrad, syn Kazimierza Sprawiedliwego, wnuk Bolesława Krzywoustego, powszechnie znany z przydomkiem Mazowiecki, ma złą opinię w historiografii, jako książę, który sprowadził na polskie ziemie Zakon Krzyżacki. Źródła jednak, z zależności od miejsca ich powstania, dają dwa sprzeczne ze sobą obrazy Konrada I Mazowieckiego, jako wielkiego, sławnego, chrześcijańskiego władcy, albo księcia tyrana i okrutnika. Działalność Konrada Mazowieckiego bez wątpienia miała wpływ na losy państwa polskiego. W książce podjęto próbę weryfikacji czarnej legendy tego księcia, poprzez przyjrzenie się jego działalności, ukazanie jego osobowości, stosunku do rodziny, sojuszników i współpracowników. Niewątpliwie Konrad Mazowiecki to jedna z barwniejszych postaci polskiego średniowiecza - władca wyrazisty i kontrowersyjny.

Barnim I Książę Słowian na Pomorzu (ok. 1220/21-1278)

Edward Rymar

Pierwsza na polskim rynku wydawniczym biografia Barnima I, księcia Pomorza Zachodniego, zasługuje ze wszech miar na uwagę Czytelników. Jej bohater, wybitny władca pochodzący z rodu Gryfitów, panował bowiem w okresie przełomowym, kiedy krystalizował się przyszły status księstwa w obliczu koniecznych wówczas zmian ustrojowych, gospodarczych, społecznych i etnicznych, w znacznej mierze będących rezultatem jego osobistego działania i zaangażowania. Rządząc w niespokojnej epoce, wymagającej od władcy kunsztu politycznego i umiejętności rządzenia wobec poczynań m.in. Danii, Brandenburgii, Meklemburgii, Pomorza Wschodniego i księstw piastowskich, traktujących ziemię zachodniopomorską w kategoriach obszaru swojej rywalizacji, Barnim potrafił utrzymać pozycję niezależną. Pozwoliło to władcy nadać swojemu - zjednoczonemu u schyłku panowania - księstwu rozmach i status, umożliwiający przetrwanie mu przez kolejne stulecia jako osobnemu bytowi politycznemu, współdecydującemu o sprawach regionu Morza Bałtyckiego. Autor książki omawia ze znawstwem działalność księcia Barnima w sprawach polityki wewnętrznej, kwestie związane z lokowaniem miast, osadnictwem rycerskim oraz stosunkami z potężniejącym Kościołem i zakonami. Koryguje też wiele utartych w historiografii błędów i nieścisłości związanych z pochodzeniem i sprawami rodzinnymi tak samego księcia, jak i szeroko rozumianego otoczenia dynastii Gryfitów. Wielkim walorem publikacji są potraktowane osobno zagadnienia: m.in. szczegółowe ukazanie książęcego itinerarium, przedstawienie rządzącej księstwem kadry urzędniczej czy dokładne omówienie działalności i aktywności przedstawicieli starych i nowych rodów, tak licznie znaczących w tym czasie swoją obecność na Pomorzu Zachodnim.