Lekcja (nie)obecności. Dziedzictwo polsko-żydowskie w edukacji polonistycznej

Agnieszka Kania

Jak uczyć patriotyzmu, który jest „oparty na odpowiedzialności za wspólnotę, niewykluczający nikogo, krytyczny wobec historii i zachowujący szacunek dla dziedzictwa przodków” (Jerzy  Nikitorowicz)? Gdzie we współczesnej edukacji polonistycznej znaleźć miejsce dla dziedzictwa polsko-żydowskiego jako znaczącego elementu polskości? Czy w trudnej sytuacji społeczno-politycznej Europy i świata w XXI wieku odrabiamy lekcję daną nam przez historię w wieku XX? Niniejsza książka to swoista kontynuacja rozpoznań poczynionych przez autorkę w poprzedniej rozprawie, odnosząca się do kulturowej teorii narodu jako bardziej inkluzyjnej niż teoria etniczna.   Doświadczenia Agnieszki Kani z realizacji projektów edukacyjnych (także międzynarodowych) i twórcze podejście do osiągnięć dydaktyki zagranicznej (głównie amerykańskiej) zaowocowały szczególnie obficie w tych fragmentach książki, które wprowadzają praktyczną wizję edukacji na wskroś humanistycznej, budującej wizerunek człowieka zdolnego wznieść się ponad identyfikację narodową. Fundamentem takiej edukacji Autorka czyni – dostępne wszak uczniom i afirmowane przez nich – przeświadczenie o naturalnej, przyrodzonej nam wszystkim różnorodności, odmienności ludzi. Kluczowe dla tej filozofii edukacji jest rozpoznanie, że kategoria „inności” dotyczy w pierwszym rzędzie nas samych, a jej świadomość pozwala na otwarcie się na drugiego człowieka i pozbycie się lęku. Witold Bobiński

Teodoryk Wielki i Kasjodor. Studia nad tworzeniem "tradycji dynastycznej Amalów"

Robert Kasperski

Debata czy tradycja dynastyczna gockiego rodu królewskiego Amalów stanowi pozostałość wielowiekowej gockiej tradycji plemiennej, czy jest raczej – jak chce autor  - „wynalezioną tradycją” skonstruowaną na potrzeby legitymizacji władzy Teodoryka Wielkiego (zm. 526) jest głównym przedmiotem niniejszego studium. Podejmując dyskusję z różnymi ujęciami historyków autor przedstawia rolę ideologii władzy rodu Amalów jako instrumentu legitymizacji, który uprawomocniał ich władzę nad Italią, Hiszpanią i Galią. Tradycja dynastyczna rodu Teodoryka Wielkiego wbrew ujęciom niemieckojęzycznej historiografii wpisywała się w ramy  rzymskiej imperialnej ideologii, nie zaś zgodnie z tezą germańskiej kontynuacji, gockiej monarchii sakralnej.  

Producenci margaryny? Marian Zdziechowski i polski modernizm katolicki

Michał Rogalski

  Producenci margaryny. Marian Zdziechowski i polski modernizm katolicki to pierwsza monografia opisująca obecność modernizmu katolickiego w polskiej kulturze przełomu XIX i XX wieku. Autor nie tylko opowiada o osobach zaangażowanych w recepcję modernizmu, prezentuje ich intelektualne biografie i kluczowe dla nich zagadnienia, ale także poświęca uwagę samemu pojęciu modernizmu katolickiego. Termin „modernizm” od początku swojej historii wiązał się z wieloma negatywnymi skojarzeniami. Papież Pius X w 1907 roku uczynił z niego nazwę jednej z najgroźniejszych herezji, dając początek wielu nadużyciom i uproszczeniom, tymczasem modernizm to nie spójny system filozoficzny, ale zróżnicowany wewnętrznie ruch, który łączy jeden wspólny cel: pogodzenie katolicyzmu ze współczesną cywilizacją. Modernizm wiąże się z całą paletą rozmaitych postaw i rozwiązań. Widać to także w jego polskim wariancie, którego centralną postacią jest jeden z najważniejszych konserwatywnych myślicieli pierwszej połowy XX wieku – Marian Zdziechowski.

Tygodniki opinii w zmieniającej się rzeczywistości

Tomasz Mielczarek

W sumie więc można uznać, że los tygodników opinii uzależniony jest od umiejętności szybkiego i wprawnego odczytywania sygnałów płynących z systemu medialnego i systemu społeczno-politycznego. Ich ekonomiczna kondycja wyprzedzająco informuje o koniunkturze rynku medialnego, ale prawidłowe jej zdiagnozowanie zakłócane jest przez normatywne lub ekonomiczne oddziaływanie władz państwowych na rynek medialny. Treściowa zawartość tygodników opinii sygnalizuje zjawiska społeczne. Toczące się na ich łamach kampanie publicystyczne zazwyczaj wynikają z realnych problemów społecznych. Zatrudnieni w nich dziennikarze stanowią elitę swego zawodu. Mają także istotny wpływ na praktyczne uczenie dziennikarstwa. Stanowią wzór, do którego dążą, lub z którym porównują się adepci tego zawodu. Redakcje tygodników opinii zaczęły dywersyfikować swój produkt. Jego papierowa wersja z biegiem czasu traci na znaczeniu zastępowana zróżnicowanymi cenowo pakietami dostępu do baz danych (artykułów, analiz, itp.) wytworzonych przez poszczególne redakcje.   Z Zakończenia     Książka wyszła spod pióra najwybitniejszego badacza współczesnego polskiego systemu mediów profesora Tomasza Mielczarka. Jej czytelnik otrzyma pracę o ogromnej zawartości faktograficznej i skłaniającą do głębokich refleksji nad współczesnymi mechanizmami komunikacji masowej. Wywoła duże zainteresowanie wśród studentów dziennikarstwa, politologii i kulturoznawstwa. Bez wątpienia sięgną po nią uczestnicy życia politycznego i kulturalnego, znajdując w niej impuls do głębokich przemyśleń.   prof. zw. dr hab. Wiktor Pepliński     Praca jest bardzo interesująca, wartościowa i potrzebna czytelnikom, zarówno medioznawcom jak i pokoleniom studentów dziennikarstwa i kierunków pokrewnych. Wielką zaletą jest warstwa faktograficzna, jak i trafne i wyważone podsumowania ewolucji linii redakcyjnej poszczególnych tytułów i wieloletnich trendów.   dr hab. Ryszard Filas

European History Painting in the 19th Century. Mutual Connections - Common Themes - Differences

Wojciech Bałus, Rafał Ochęduszko

The 20th-century art history has formed a distorted image of the art of the 19th century, one that was acceptable for the contemporary taste fascinated by the formal achievements of the avant-gardes. We are continually surprised to discover how little we know about works that were created at that time and what the contemporary artists were interested in. The aim of the conference organised by the National Museum in Cracow and the Art History Institute of the Jagiellonian University in March 2007 was to show to the modern Europe, on the example of history painting, the scope of relationships and mutual connections that functioned there in the 19th century. (From PREFACE by Barbara Ciciora).

Parametry pożądania. Kultura odmieńców wobec homofobii

Tomasz Basiuk, Dominika Ferenc, Tomasz Sikora

Studia nad mniejszościami seksualnymi prowadzone z pozycji niehomofobicznych i związana z nimi teoria queer rozwijają się dynamicznie od początku lat 90. Od kilku lat obecne są także w Polsce. W najnowszej książce poświęconej kulturze odmieńców autorzy podjęli polityczną i kulturową dyskusję nad różnymi uwarunkowaniami zjawiska homoseksualizmu w kontekście lokalnym. Na niniejszy tom składają się teksty zróżnicowane pod względem reprezentowanych dyscyplin naukowych, metodologii i punktów widzenia, mające zarówno charakter ogólny, jak i przedstawiające szczegółowe badania z zakresu socjologii. Interdyscyplinarny charakter całości i pozwolił na zaprezentowanie omawianych zjawisk kulturowych i społecznych w zróżnicowanych i wzajemnie oświetlających się aspektach.

Przygoda w nieznanym kraju

Aniela Gruszecka

Aniela Gruszecka (zamężna Nitschowa, pseudonim Jan Powalski; (ur. 18 maja 1884 w Warszawie, zm. 18 kwietnia 1976 w Krakowie) - pisarka i krytyk literacki. Córka Artura Gruszeckiego. Studiowała nauki ścisłe na Uniwersytecie Jagiellońskim i na Sorbonie. W 1913 wyszła za mąż za profesora językoznawstwa Uniwersytetu Jagiellońskiego Kazimierza Nitscha, którego pracę i życie opisała w książce Całe życie nad przyrodą mowy polskiej (1976). Była związana ze środowiskiem intelektualno-artystycznym Krakowa sportretowanym w powieści Przygoda w nieznanym kraju. 10 listopada 1933 „za zasługi na polu literatury” została odznaczona przez Prezydenta RP Ignacego Mościckiego Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Otrzymała nagrodę literacką miasta Krakowa (1935) i województwa krakowskiego (1948). Debiutowała powieścią wspomnieniową z dzieciństwa W słońcu (1913). Nowatorstwem artystycznym odznaczyła się powieść psychologiczna Przygoda w nieznanym kraju (1933, wznow. 1957), której akcja rozgrywa się w krakowskich środowiskach intelektualnych i artystycznych. Ważne miejsce w twórczości Gruszeckiej zajmują popularne powieści historyczne dla młodzieży, których akcja toczy się w średniowiecznej Polsce: Król (1913), W grodzie żaków (1913, wznow. 1947), Od Karpat nad Bałtyk (1946), Nad jeziorem(1921, wznow. 1961) czy Powieść o kronice Galla (tom 1-6, 1960-1970). "Sielanka wielkopolska" - Nad jeziorem wyróżnia się szczególnie umiejętną archaizacją języka. Wielotomowy cykl Powieść o kronice Galla stanowi epicką panoramę dziejów Kroniki Polskiej, ukazującą jej powstanie, znaczenie historyczne oraz spory naukowe, jakie budziła wśród kolejnych pokoleń.  

"Fraszka z każdej strony...". (Nie)przejrzystość. Wiersze

Jan Kochanowski

Ciągłe obmyślanie świata, nieustanne odkrywanie znaczeń słowa. Wytrzymująca próby czasu twórczość literacka zdaje się nie wymagać niczego więcej. Wielu poetów pragnie wynaleźć język, lecz tylko niewielu to się udaje. W gronie wieszczów obdarzonych wyjątkową inwencją językową znalazł się niewątpliwie Jan Kochanowski, który odkrył zupełnie na nowo poezję (literaturę) polską. Poeta uskrzydlił bowiem słowa naszej poetyckiej mowy. Nauczył nas wyrafinowanych zabaw słowami. Uczynił je „fraszkami”. Nadał im przejrzystość kryształu i niejednoznaczną migotliwość opalizującego klejnotu, mieniącego się w zależności od padającego nań światła różnymi barwami i ich odcieniami. Dzięki temu pozornie prosta poezja czarnoleskiego mistrza może się okazać bardziej skomplikowana, intertekstualna, zakorzeniona w wielu tradycjach. Może zwrócić niespodziewanie swe ironiczne ostrze ku czytelnikowi, przypatrującemu się z każdej strony coraz to nowym fraszkom.    Elwira Buszewicz Wojciech Ryczek

Samotność i wspólnota, czyli sztuka życia w późnej starożytności (teoria i praktyka I-V wieku)

Bartosz Jastrzębski, Jerzy Jastrzębski

Książka niniejsza traktuje o zjawiskach i problemach epoki narodzin i początków chrześcijańskiej cywilizacji Zachodu. Był to bowiem czas niezmiernie ciekawy: chrystianizm istniał wtedy jeszcze w postaci płynnej, nieustalonej, zmieszanej, wielorakiej, szukającej dopiero form wyrazu, kształtującej rytuały, budującej instytucje – a równocześnie krzepnącej w nieustannych sporach, polemikach i dyskusjach ze swoim (większościowym) pogańskim otoczeniem. Zagadnień i wątków, które w związku z tym można rozważać jest, rzecz jasna, bezlik. Przyjęliśmy jednak taką perspektywę badawczą, iż streszczają się one w kilku fundamentalnych pytaniach: jak żyć, by być szczęśliwym? By uniknąć pozornie (?) nieuchronnych cierpień? Jaką postawę zająć wobec trosk, nieszczęść i utrapień, których pełne jest przecież każde ludzkie istnienie? Czy można się od nich jakoś uwolnić lub nauczyć się je znosić? Dlatego to postanowiliśmy prześledzić główne idee manifestującego się w chrześcijańskich, pustynnych eremach i cenobiach „ducha czasu” – wyrażającego się w skrajnym ubóstwie, najsurowszych praktykach ascetycznych, podejmowanych gwoli całkowitego oddania się Bogu – z oglądem świata współczesnych im twórców pogańskich. Pytając starożytnych o „recepty” na dobre życie, narzuciły się nam następujące kwestie: jakie były, są lub mogą być relacje między jednostką, a wspólnotą? Co jest pierwsze? Skoro przyjmiemy, że człowiek jest od początku ukierunkowany do bycia z innymi i dla innych, to dlaczego tak wielu decydowało się na życie samotnicze, na ucieczkę od ludzi, zerwanie nawet najściślejszych więzów przyjacielskich i rodzinnych? W imię czego? – lub Kogo? Jakie doświadczenia rekompensowały chrześcijańskim anachoretom i filozofom pogańskim wyzucie się ze wszystkiego i opuszczenie wszystkich, nawet dotąd bliskich i drogich? Czy jesteśmy w stanie takie przeżycia i motywy decyzji jakoś przywołać, mocą empatii i wyobraźni odtworzyć w sobie, zrozumieć, i w końcu opisać w sposób komunikatywny dla współczesnego człowieka?

Kalendarium Lwowa 1918-1939

Agnieszka Biedrzycka

Ukazana w książce panorama dziejów Lwowa między 22 listopada 1918 a 31 sierpnia 1939 – od wkroczenia Wojska Polskiego do ostatniego dnia pokoju – jest kopalnią informacji o mieście „zawsze wiernym” i o całej historii II Rzeczypospolitej. Są to zarówno wydarzenia wielkie, odbijające się echem w całej Polsce, jak i drobne, niewiele znaczące nawet w skali miasta, ale pokazujące panującą w nim atmosferę i przybliżające życie codzienne mieszkańców. Obecna tu jest tematyka polityczna, społeczna, gospodarcza, naukowa, kulturalna, obyczajowa i sportowa, pojawiają się informacje o konfliktach narodowościowych, aferach kryminalnych, klęskach żywiołowych, anomaliach meteorologicznych. Przedstawiony z imponującą szczegółowością, powstały z tysięcy drobnych epizodów, dzień po dniu, obraz międzywojennego Lwowa łamie wiele stereotypów i nie zawsze jest zgodny z utrwalonym wizerunkiem „kresowej Arkadii”. Obok obrony miasta, najpierw przed wojskami ukraińskimi, potem przed sowiecką Armią Konną Budionnego, ofiarności lwowiaków na rzecz Funduszu Obrony Narodowej, rozwoju Targów Wschodnich, budowy Wielkiego Lwowa, popularności Wesołej Lwowskiej Fali, pojawiają się fakty takie, jak pogrom Żydów, krwawo tłumione demonstracje bezrobotnych, zamieszki antyukraińskie, akcje terrorystyczne, fałszerstwa wyborcze, numerus clausus i getto ławkowe, bezrobocie, bezdomność i prostytucja. Zazwyczaj nie pamiętamy, że jedyna w dziejach wizyta we Lwowie urzędującego prezydenta Rzeczypospolitej zakończyła się zamachem bombowym i kompromitującym procesem...   Dr Agnieszka Biedrzycka jest redaktorem Polskiego Słownika Biograficznego i autorem wielu zamieszczonych tam życiorysów. Wydała m.in. Bibliografię pomników kultury dawnych kresów południowo-wschodnich Rzeczypospolitej (Kraków 2000), Korespondencję Stanisława Koniecpolskiego hetmana wielkiego koronnego (Kraków 2005), Pomniki epigrafiki i heraldyki dawnej Rzeczypospolitej na Ukrainie, t. 1 (Kraków 2005).

Urwane ścieżki. Przybyszewski - Freud - Lacan

Paweł Dybel

Autor, znawca historii psychoanalizy, prezentuje wyniki nowego etapu własnych badań w tej dziedzinie. Zbiór esejów i studiów ukazuje w nowym świetle myśl estetyczno-literacką Stanisława Przybyszewskiego, w klarowny sposób prezentuje skomplikowaną koncepcję psychoanalityczną Jacquesa Lacana, interesująco charakteryzuje estetyczno-literackie poglądy Freuda. Jest to swoista wykładnia dziejów psychoanalizy polskiej i zachodniej. HORYZONTY NOWOCZESNOŚCI poświęcone są prezentacji studiów nad tymi nurtami w literaturze, teorii, filozofii i historii kultury, których specyfikę określają horyzonty nowoczesności. W monografiach oraz zbiorach prac polskich i tłumaczonych, składających się na kolejne tomy serii, problematyka nowoczesności stanowi punkt dojścia, obszar centralny bądź przedmiot krytycznych odniesień i przewartościowań - pozostając niezmiennie w kręgu zasadniczych badawczych zainteresowań.

Literatura, której nie ma. Szkice o polskiej literaturze homoseksualnej

97883-242-1426-6

Książka stanowi zbiór szkiców poświęconych reprezentacji (męskiego) homoseksualizmu w literaturze polskiej. Ramy chronologiczne pracy obejmują cały niemal XX wiek. Podobnie szeroko nakreślone są granice genologiczne - autora interesuje proza, liryka, ale także zagadnienie recepcji twórczości literackiej eksponującej tematykę homoseksualną. Z pracy Wojciecha Śmiei wyłania się klarowny obraz specyfiki polskiej „literatury homoseksualnej” – szkice problemowe ujęte zostały w klamrę szerszego zamierzenia teoretycznego. Autor stara się dowieść swoich tez dotyczących: – statusu genologicznego pojęcia literatura homoseksualna; – periodyzacji sposobów reprezentowania homoseksualności; – niemożności wpisania rozwoju polskich sposobów reprezentowania homoseksualności w quasi-uniwersalne wzorce, np.: przedemancypacyjność – emancypacja – postemancypacyjność; – stylistycznej, tematycznej i strukturalnej inspiracji twórczością Gombrowicza wśród autorów literatury homoseksualnej lat osiemdziesiątych; – roli stereotypów narodowych i katolickiej religijności w konstruowaniu homoseksualnej/gejowskiej podmiotowości w literaturze dwóch ostatnich dekad XX wieku.

Lektura jako spotkanie. Brzozowski - tekst - metoda

Eliza Kącka

liza Kącka, filolożka z wykształceniem filozoficznym, debiutowała w r. 2012 książką Stanisław Brzozowski wobec Cypriana Norwida, godząc w niej dwa główne obszary swoich zainteresowań: literaturę i myśl drugiej połowy XIX wieku oraz światopoglądy polskiej moderny. Lekturę jako spotkanie uznać można za dalszy krok na tej drodze. Oprócz tego, niejako dla równowagi, dr Kącka jest eseistką i badaczką poezji współczesnej, począwszy od Herberta, a kończąc na autorach najmłodszej generacji. W r. 2017 wydała także zbiór krótkich próz poetyckich Elizje. Pisze do pism naukowych i „Tygodnika Powszechnego”, „Znaku”, „FA-artu”, „Nowej Dekady Krakowskiej”. Jest laureatką licznych nagród i wyróżnień. Pracuje na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.     „W ostatnim zdaniu swojej rozprawy autorka podkreśla, że starała się tu interpretacyjnie i lekturowo sprostać wielości, którą wyznaczyła sobie, wybierając przedmiot swoich badań i ich obszar. Starania te, w moim odczuciu, przyniosły świetny efekt – nie tylko dlatego, że ujawniają znakomite kompetencje w zakresie historii literatury i kultury, filozofii, antropologii. Także dlatego, że autorka fortunnie łączy ambicje badacza z nieukrywaną fascynacją Brzozowskim, który patronuje jej własnym przygodom myśli.  Sama od lat podzielam tę fascynację, ale lektura tej pracy jeszcze ją wzmaga – także za sprawą oryginalnego stylu Elizy Kąckiej, wypracowanego w wieloletnim obcowaniu z myślą jednego z najoryginalniejszych polskich filozofów. Ale podkreślić tu trzeba, że podążając w ślad za swoim bohaterem, autorka mówi co chwila: „sprawdzam”, zagląda pod podszewkę jego definicji, formuł i metafor, wprowadza je w ruch. Wysoko zatem oceniam tę próbę zbilansowania fascynacji i analizy, która udowadnia, w moim mniemaniu, wielkość i wagę projektów antropologicznych Brzozowskiego, niesprawiedliwie często wcześniej ocenianego jako filozof  nieprzekonujący i niekompetentny z powodu rzekomego „rozwichrzenia” swej myśli. Autorce udało się w tej pracy pokazać mapę polskiej nowoczesności, zarysować na niej przygody polskich i europejskich intelektualistów z początków XX w., a jednocześnie przedstawić nową propozycję czytania Brzozowskiego”.    Z recenzji prof. dr hab. Ewy Paczoskiej

Centra - peryferie w literaturze polskiej XX i XXI wieku

Wojciech Browarny, Dobrawa Lisak-Gębala, Elżbieta Rybicka

Dawno minęły czasy, kiedy termin literatura regionalna oznaczał twórczość przeważnie minorową, w najrozmaitszych znaczeniach tego przymiotnika. Niniejszy tom odwołuje się zresztą do tamtych wcześniejszych faz i form regionalizmu, bowiem stanowią one konteksty historyczne i polityczne, wobec których współczesne myślenie regionalistyczne przyjęło postawę kontestacji, czy też, jak powiada w swoim znakomitym studium Małgorzata Mikołajczak, wszczęło rebelię. Opozycyjne, a tutaj również tytułowe, napięcie pomiędzy centrami a peryferiami, jest aktualną, współczesną postacią tożsamościowego dyskursu. W dalszym ciągu toczy się on na wielu płaszczyznach życia społecznego, stanowi istotę przemian kulturowych. Nadal najlepszego bodaj materiału obserwacyjnego czy wręcz badawczego dostarcza literatura. Zbiór studiów pt. Centra – peryferie w literaturze XX i XXI wieku jest ze wszech miar oryginalną próbą analitycznej prezentacji aktualnego stanu tego tak ważnego dyskursu.   prof. dr hab. Andrzej Zawada

Pieśni Osjana

James Macpherson

Seria KLASYKA MNIEJ ZNANA 

Na fali nostalgii. Lata osiemdziesiąte i dziewięćdziesiąte w najnowszej kulturze i literaturze popularnej

Dariusz Piechota

Przygotowana przez Dariusza Piechotę monografia jest fascynującą opowieścią o popkulturze, którą mam zamiar postawić na półce pomiędzy Understanding Popular Culture Johna Fiske’a a III Rzeszą Popkultury Bartłomieja Dobroczyńskiego. Odnoszę wrażenie, że autor w podobny do wymienionych przeze mnie autorów buduje narrację o kulturze popularnej, pochylając się nad konkretnymi zjawiskami i praktykami reprezentującymi popkulturę. Służy temu przyjęta przez Piechotę perspektywa mikrohistorii, wzbogacona koncepcją mitu jako praktyki narracyjnej Rolanda Barthes’a, które pozwalają się przyglądać tymże zjawiskom i praktykom codzienności, a zarazem traktować je jako powierzchnię, pod którą kryje się o wiele głębszy dyskurs kulturowy.                                                                                   Prof. dr hab. Adam Regiewicz (UJD, Częstochowa)   Dariusz Piechota – dr, literaturoznawca, asystent na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu w Białymstoku, członek zespołu badawczego Laboratorium Animal Studies – Trzecia Kultura. Autor monografii: Między utopią a melancholią. W kręgu nowoczesnej i ponowoczesnej literatury fantastycznej (2015), Pozytywistów spotkania z naturą. Szkice ekokrytyczne (2018). Współredaktor serii wydawniczej Zielona Historia Literatury, w której dotychczas ukazały się: Emancypacja zwierząt? (2015), Ekomodernizmy (2016), Między empatią a okrucieństwem (2018), (Nie)zapomniane zwierzęta (2021). W kręgu jego zainteresowań badawczych znajdują się: literatura przełomu XIX i XX wieku (pozytywizm i Młoda Polska), współczesna literatura i kultura popularna, animal studies, ekokrytyka.