Granice rozumienia i interpretacji. O hermeneutyce Hansa-Georga Gadamera

Paweł Dybel

Próba systematycznego przedstawienia podstawowych założeń hermeneutyki Hansa-Georga Gadamera, jednego z najwybitniejszych filozofów niemieckich XX wieku. Autor koncentruje się w niej na kluczowych zagadnieniach metody hermeneutycznej, takich jak: dziejowość rozumienia i tradycji, koncepcja doświadczenia estetycznego, pojęcie przesądu. Obszerny rozdział pracy został też poświęcony Gadamerowskiej koncepcji języka. Autor podejmuje dyskusję z krytykami Gadamera (m.in. J. Habermasem i M. Frankiem), a także z samym Gadamerem, wskazując na pewne luki w jego koncepcji (np. brak wyraźnego odniesienia do tego, kto rozumie tekst) oraz twierdząc, że jego hermeneutyka jest w zasadzie bezradna wobec przekazów, które pełnią centralne miejsce w tradycji psychoanalitycznej (jak symptomy chorobowe czy marzenia senne).  

Tadeusz Kantor 1947. Nowoczesne doświadczenie z nauką, sztuką i Paryżem w tle

Wojciech Bałus

Gdy Tadeusz Kantor udawał się z początkiem 1947 roku w swoją pierwszą w życiu podróż do Paryża, nie przypuszczał zapewne, że przyjdzie mu się tam zetknąć nie tylko ze sztuką klasycznej awangardy i twórczością aktualną artystów z Europy i obu Ameryk. Wizyty w Palais de la découverte otwarły przed nim świat nowoczesnej nauki i spowodowały głęboki światopoglądowy wstrząs. Książka po raz pierwszy tak dogłębnie – i na podstawie nieznanych wcześniej materiałów źródłowych – analizuje różne aspekty doświadczenia nowoczesnego, jakie stało się udziałem krakowskiego artysty, pokazuje, na czym polegało dotknięcie przez niego „Inferna”, jaką rolę w tych przeżyciach odegrał surrealizm oraz jak to wszystko wpłynęło na  własną twórczość i poglądy na świat przyszłego autora Umarłej klasy.   Świetna książka, znacząco uzupełnia naszą wiedzę, proponuje ciekawe strategie interpretacyjne, krytycznie podchodzi do źródeł, wsparta na imponujących lekturach, zmienia obraz sztuki Kantora lat 40-tych ale także późniejszej twórczości. Napisana wartko.                                                                                       z recenzji prof. Wojciecha Włodarczyka Wojciech Bałus – ur. 1961, historyk sztuki; studiował też filozofię. Profesor w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zajmuje się teorią i historią sztuki XIX–XXI wieku, związkami sztuki z filozofią, antropologią kulturową i literaturoznawstwem. Przewodniczący Polskiego Komitetu Narodowego Corpus Vitrearum, członek Polskiej Akademii Umiejętności i członek AICA. Autor książek: Mundus melancholicus. Melancholiczny świat w zwierciadle sztuki (1996), Figury losu (2002), Krakau zwischen Traditionen und Wegen in die Moderne. Zur Geschichte der Architektur und der öffentlichen Grünanlagen im 19. Jahrhundert (2003), Sztuka sakralna Krakowa w wieku XIX: część druga. Matejko i Wyspiański (2007) i Gotyk bez Boga? W kręgu znaczeń symbolicznych architektury sakralnej XIX wieku (Monografie FNP, 2011 – wersja niemiecka: 2016), Efekt widzialności. O swoistości widzenia obrazów, granicach ich odczytywania i antropologicznych aspektach sztuki (2013).  

Poszerzanie pola literackiego. Studia o literackości w internecie

Elżbieta Winiecka

Tematem książki jest literatura cyfrowa: jej status, właściwości, związki i zerwania z tradycją, a także wyzwania, jakie stawia swoim czytelnikom. W mediach elektronicznych granice pomiędzy sztukami i dyskursami się zacierają, a dotychczasowe kategorie opisu stają się niewystarczające, niekiedy nawet całkiem nieprzydatne. Rozważaniom o utworach e-literackich towarzyszą więc pytania o status literatury elektronicznej, która ma często charakter multimedialny i hybrydyczny. Stąd wynika zasadnicza trudność w jej odbiorze, jest to także przyczyna niewystarczalności literaturoznawczych narzędzi i kategorii stosowanych do jej opisu. Często formułowana dziś teza o osłabianiu i kurczeniu się pola literackiego znajduje przeciwwagę w formułowanym przez autorkę stanowisku, że media cyfrowe mogą przyczynić się do poszerzenia zasięgu oddziaływania praktyk literackich, dostarczając czytelnikom nowych doznań i angażując ich uwagę. Zamiast podsuwania gotowych odpowiedzi, książka zachęca do podjęcia namysłu nad zjawiskami i problemami, które wyłaniają się na skutek głębokich przekształceń medialnych współczesnej kultury. „Książka Elżbiety Winieckiej jest pozycją ważną dla rozwoju szeroko pojętej myśli literaturoznawczej – zarówno tej zajmującej się nowymi zjawiskami literackimi, jak i tej tradycyjnej, zdającej jednak sobie sprawę z wpływu nowych form literackich na kształt literatury zastanej. Autorka kompetentnie charakteryzuje zjawiska cyberliteratury i literatury cyfrowej w bogatym kontekście stanu badań, tworząc kompendium wiedzy na ten temat”. Dr hab. Ewa Szczęsna, prof. UW „Wartość tej książki opiera się m.in. na tym, że Autorce udało się uchwycić i opisać moment przejścia dokonującego się pomiędzy literaturą tradycyjną (…) i tym, co nazywamy dziś literaturą elektroniczną lub literaturą cyfrową. (...) Dla Winieckiej ważne jest przede wszystkim to, w jaki sposób opisywać literaturę, która wkracza w poszerzone pole. Wiąże się z tym wiele różnych trudności, i to jest właśnie zasadniczy przedmiot rozpraw zamieszczonych w tym zbiorze (…). To książka bardzo cenna, do której obligatoryjnie będą musieli sięgnąć literaturoznawcy, którzy zechcą się zajmować literaturą cyfrową, ale też kulturoznawcy i medioznawcy, których badania będą wkraczać w zbliżony obszar poszukiwań”. Prof. dr hab. Adam Dziadek   Elżbieta Winiecka – literaturoznawczyni, profesor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Autorka książek: Białoszewski sylleptyczny (Poznań 2006), Z wnętrza dystansu. Leśmian – Karpowicz – Białoszewski – Miłobędzka (Poznań 2011), redaktorka tomu Mody. Teorie i praktyki (Poznań 2018), współredaktorka tomów: „Kres logocentryzmu” i jego kulturowe konsekwencje (Poznań 2009) oraz Pochwała uważności. Studia o twórczości Julii Hartwig (Poznań 2015). Zajmuje się polską poezją nowoczesną, od kilku lat bada związki między literaturą, sztuką i technologią.

Tobiasz wyzwolony

Stanisław Herakliusz Lubomirski

Stanisław Herakliusz Lubomirski (1641-1702) jest uważany za jednego z najwybitniejszych pisarzy polskiego Baroku. Już współcześni nazywali go „Polskim Salomonem". Pochodził ze starego magnackiego rodu, jego ojciec, Jerzy, zasłynął jako przywódca rokoszu. Poeta w młodości podróżował po Europie, gdzie zetknął się z literaturą i teatrem francuskim, hiszpańskim i włoskim. Po powrocie do kraju zajął się polityką, stopniowo zdobywając najwyższe godności w państwie, czego ukoronowaniem był urząd marszałka wielkiego koronnego. Swój pałac w Ujazdowie pod Warszawą zamienił w znaczący ośrodek literatury i sztuki. Był pisarzem bardzo wszechstronnym. Jego dzieła prozatorskie (Rozmowy Artaksesa i Ewandra) są prototypem polskiej powieści i eseju. W poezji interesował go zarówno dramat (Ermida Królewna pasterska), liryka (Poezje postu świętego, Teomuza) jak i epika (Orfeusz, Tobiasz wyzwolony). Nawiązywał w nich do literatury włoskiej, zwłaszcza do poezji Giambattisty Marina, aczkolwiek istotne w jego twórczości są też koneksje francuskie. W poezjach pisanych po łacinie, do których wprowadzał śmiałe eksperymenty formalne, widać inspiracje neostoickie (Adverbia Moralia). Wzorowany na Księdze Tobiasza romans biblijny Tobiasz wyzwolony (powst. w latach 60. XVII w., 1 wyd. 1683) został wysoko oceniony przez współczesnych. Skomplikowana, wielowątkowa akcja, ironiczny dystans wobec bohaterów, czytelników i samego autora, mistrzostwo w zakresie wersyfikacji i stylu stawiają ten poemat wśród największych dzieł epiki europejskiej.

Okruchy psychoanalizy. Teoria Freuda między hermeneutyką i poststrukturalizmem

Paweł Dybel

Książka jest propozycją nowego odczytania wybranych wątków dzieła Freuda o kluczowym znaczeniu dla jego psychoanalitycznej teorii. Autor za punkt wyjścia obrał rysującą się wyraźnie we wczesnych pracach ojca psychoanalizy - w Entwurfeiner  Psychologie (Projekt psychologii) oraz w Objaśnianiu marzeń sennych - koncepcję ludzkiego "aparatu psychicznego" oraz interpretacje patologicznych zjawisk psychicznych. W świetle tych "okruchów" lepiej zrozumiała staje się specyficzna funkcja, jaką nadał on nieświadomemu oraz jego koncentrowanie się na językowej stronie interpretowanych zjawisk. Czytelnik zyskuje też wgląd w genealogię pojęcia nieświadomych wyobrażeń i jego przeobrażeń w psychoanalitycznej tradycji. Sporo miejsca w książce zajmują konfrontacje dzieła Freuda z tradycją europejskiej metafizyki, głównie z niemieckim idealizmem (I. Kant, J.G. Fichte, J.G. Herder). Uwagę zwraca esej porównujący psychoanalityczny model interpretacji Hanny Segal z hermeneutyką Wilhelma Diltheya. Zdaniem autora dzieło Freuda do dzisiaj zachowuje moc inspirującą. Wynika to stąd, że nie zawiera ono w sobie teorii o samouzasadniającym charakterze, ale otwiera przestrzeń dla pytań, na które nie tylko późniejsza tradycja psychoanalityczna, ale również wiek dwudziesty nie udzielił zadowalających odpowiedzi. Jego największa wartość zawiera się> właśnie w obecnych w nim niespójnościach, dylematach i rozterkach.

Estetyka jako źródło refleksji nad prawem

Jędrzej Janicki

W Portrecie Doriana Graya przeczytamy, że każda sztuka jest bezużyteczna. Kusząca to wizja, jednak niekoniecznie prawdziwa. Sztuka może być użyteczna, i to w wielu innych wymiarach niż propagandowy. Estetyka jako źródło refleksji nad prawem ukazuje możliwość traktowania dzieł sztuki jako pewnego początku - w tym przypadku początku namysłu o charakterze teoretyczno- i filozoficznoprawnym. Świat sztuki i świat prawa nie stanowią dwóch wrogich sobie i obcych uniwersów. Wręcz przeciwnie, zachodzi między nimi pewnego rodzaju relacja oparta na podobieństwach, które niniejsza książka stara się zaprezentować. Próba ta może okazać się atrakcyjna zarówno dla filozofów, kulturoznawców, jak i prawników, którzy cenią nieco szerszą niż dogmatyczna refleksję nad prawem i którzy przyjmują, że prawo stanowi jedną tylko ze składowych kulturowego dorobku człowieka. "Książka stanowi oryginalne rozwiązanie problemu badawczego i równocześnie potwierdza ugruntowaną filozoficznoprawną wiedzę Autora. Na uznanie zasługuje również twórcza warstwa refleksyjna charakteryzująca tę książkę, utrzymana w konwencji nieprzekraczalnej ścisłości merytorycznej". dr hab. Anna Rossmanith Jędrzej Janicki (1994) - doktor prawa związany z Uniwersytetem Łódzkim, absolwent filozofii. Badacz estetyki prawa, zwłaszcza związków zachodzących między prawem a kulturą.

Stulecie krakowskich detektywów. Wydanie nowe, zmienione i rozszerzone

Jan Widacki

Od czasu pierwszego wydania Stulecia krakowskich detektywów  w 1987 r. nauki sądowe znacznie się rozwinęły. Genetyka sądowa zrewolucjonizowała badanie śladów biologicznych. Dziś z innej perspektywy niż ta możliwa przed ponad trzydziestu laty patrzymy na dokonania epoki, którą nazwałem „stuleciem krakowskich detektywów”. Gdy pisałem tę książkę w latach osiemdziesiątych XX wieku, miałem zupełnie inne doświadczenia z kryminalistyką i medycyną sądową. Były to doświadczenia biegłego sądowego i nauczyciela akademickiego. Teraz do tych doświadczeń doszło ponad 25-letnie doświadczenie obrońcy w sprawach karnych. To zmienia ocenę wielu zdarzeń z epoki opisywanej w tej książce. Ale też ułatwia wyłuskanie z materiału historycznego tego, co najwartościowsze.  Jest to więc w znaczącej mierze książka nowa, choć zachowująca pewne elementy stałe, niezmienne, niezależne od doświadczenia  i dystansu, z jakiego na nie patrzymy. Dopóki  proces karny prowadzą ludzie, a nie roboty, bardziej lub mniej wyszukane i zaawansowane technologicznie narzędzia i metody wciąż mają tylko wartość pomocniczą. Nic nie zastąpi inteligencji tego, który tymi narzędziami czy metodami się posługuje. Nic nie zastąpi jego uczciwości i cywilnej odwagi.  Nikt też nie zastąpi biegłego, mającego oparcie w nauce, także tej instytucjonalnej, i nic nie zastąpi niezawisłości sędziowskiej, niezbędnej do uczciwego wyrokowania. Z „Przedmowy do obecnego wydania”   Jan Widacki

Dwa światy. Moskwa - Nowy Jork - Waszyngton 1973-1986

Bogdan Grzeloński

Książka ta jest wyborem zapisków autora powstałych z wyjazdów do Instytutu Gospodarki Narodowej im. G. Plechanowa w Moskwie w latach 1973-1985 oraz z parokrotnych i dłuższych pobytów w Nowym Jorku na Uniwersytecie Columbia i w Waszyngtonie, gdzie autor przebywał na stypendiach Fundacji Kościuszkowskiej i Fundacji Sorosa. W Moskwie autor starał się dociekliwie poznać codzienną rzeczywistość tego imperium i szukać wyjaśnienia, jak długo zachowa ono swój ustrój „dyktatury proletariatu”, kiedy dojdzie do jego końca. W Stanach Zjednoczonych autor skupiał się na badaniach polityki zagranicznej w okresie prezydentury Franklina D. Roosevelta w latach 1933-1945. Interesował się także polityką zagraniczną Białego Domu w okresie prezydentury J. Cartera i R. Regana wobec Kremla. Zapiski dokumentują życie codzienne Amerykanów oraz spotkania, rozmowy, korespondencję autora m.in. z dyplomatami, amerykańskimi profesorami oraz z polskimi emigrantami, jak Wacław Jędrzejewicz, Jan Karski, Zdzisław Bau, Halina Rodzińska, Felicja Krance, Bolesław Wierzbiański. Różnorodność zainteresowań, i kontaktów autora sprawia, że zapiski nie ograniczają się do opisu formalnej strony wyjazdów, ale również dokumentują osobiste wrażenia, przemyślenia autora. Niewątpliwie lektura książki wciąga czytelnika. „Lektura tekstu o charakterze wspomnieniowym Bogdana Grzelońskiego, pozwala nam odtworzyć tamten świat, w którym przyszło ludziom żyć. Był to świat, w którym Zachód czerpał z wolności, a Wschód (tzn., kraje socjalistyczne, demokracji ludowej na czele ze Związkiem Socjalistycznych Republik Sowieckich), był sam dla siebie, zamknięty, ograniczony, bez szeroko rozumianej wolności”.                                             prof. dr hab. Witold Stankowski Bogdan Grzeloński – historyk. Zajmuje się dyplomacją i polityką Stanów Zjednoczonych Ameryki i Polski. Pracował w Szkole Głównej Planowania i Statystyki (SGH) w Warszawie oraz na Uniwersytecie Humanistyczno-Społecznym w Warszawie.  W latach 1997-2000 Ambasador RP w Kanadzie. Członek zwyczajny Komitetu Redakcyjnego serii „Polskie Dokumenty Dyplomatyczne”. Opublikował m.in.: Niedobrani sojusznicy.  Ambasadorzy Roosevelta w ZSRR (2013), Dyplomacja i arrasy. Wokół powrotu zbiorów wawelskich do Polski 1945-1961 (2016), Winston Churchill Franklin D. Roosevelt. Alianci 1940-1942 (2019).

Historia najnowsza w literaturze i kulturze a edukacja polonistyczna

Agnieszka Kania, Anna Janus-Sitarz

W budowaniu tożsamości młodych ludzi i określaniu przez nich celów życiowych ogromnie ważne jest poczucie zakorzenienia w przeszłości, czerpanie z niej tego, co wartościowe, a zarazem krytyczne podejście do historycznych grzechów, wypaczeń i zaniechań. Autorzy XXX tomu serii „Edukacja Nauczycielska Polonisty”, podejmując tematykę obecności historii najnowszej na lekcjach języka polskiego, nie piszą jedynie o kulturowych i literackich sposobach poznawania przeszłości dalszej i bliższej, lecz także – a może przede wszystkim – o zdobywaniu narzędzi rozumienia teraźniejszości. Ważne jest, by nauka historii i kształcenie literackie wpisywały się w szczególną edukację ku wrażliwości, solidarności i empatii, która nie pozwala na zobojętnienie wobec wszelkich przejawów dyskryminacji, poniżania i umniejszania wartości innych ludzi, wobec postaw rasistowskich i antysemickich, wobec nieczułości i bezduszności, które prowadzą do dziejowych katastrof.    Zgromadzone w tomie artykuły dowodzą, że każdy polonista może znaleźć własny klucz do przekazania młodym ludziom w interesującej formie nie tylko wiedzy historycznej, ale także uniwersalnych wartości. Poszukiwanie prawdy, obrona wolności, uważność w obliczu manipulacji pomagają bowiem uniknąć pułapek i błędów, przed którymi ostrzega nas historia.   * * *   Jestem głęboko przekonana, że zawarte w tomie artykuły będą dobrze służyły realnym potrzebom praktyki polonistycznej; że zachęcą nauczycieli do opracowywania i weryfikowania własnych koncepcji tematyczno-problemowych, w których najnowsze dzieje zwiążą się lepiej niż dotąd z formacyjnymi potrzebami społeczeństwa obywatelskiego.   Z recenzji prof. dr hab. Zofii Budrewicz 

Narratologia transmedialna. Teorie, praktyki, wyzwania

Katarzyna Kaczmarczyk

Narracja jest kategorią uniwersalną, wszechobecną i ważną dla niemal każdej dziedziny naszego życia. Otaczające nas narracje nie są jednak jednorodne, nawet jeśli pozostają do siebie podobne w warstwie treściowej. Medium to dla narracji „różnica, która robi różnicę” – pozwala uwypuklić jedne aspekty opowieści, a inne oddaje do uzupełnienia odbiorcy. Medium tworzy też środowisko komunikacyjne wyznaczające możliwe wzorce kontaktu z narracją i jej społecznego funkcjonowania. Praca, którą oddaję w Państwa ręce, jest próbą jednoczesnego uchwycenia tej uniwersalności i niejednorodności; jest także wprowadzeniem w obszar badawczy narratologii transmedialnej, która właśnie teraz rozwija się i krystalizuje jako ważna subdyscyplina narratologii.   Katarzyna Kaczmarczyk, fragment Wprowadzenia

Dziennikarstwo i świat mediów. Nowa edycja

Zbigniew Bauer, Edward Chudziński

Rozszerzone i zaktualizowane kompendium wiedzy o dziennikarstwie i mediach Obejmuje swoim zakresem historię i teorię mediów, genologię, retorykę i etykę dziennikarską, zagadnienia warsztatowe, prawo prasowe i autorskie oraz cenzurę Objaśnia procesy, tendencje  i zjawiska zachodzące w świecie mediów oraz ukazuje zawód dziennikarza i jego metody pracy na tle zawodów pokrewnych (rzecznik prasowy, public relations, reklama) Uwzględnia uwarunkowania polityczne, ekonomiczne, prawne i technologiczne mediów oraz ich konsekwencje w komunikacji społecznej Prezentowane zjawiska i zagadnienia sytuuje w szerokim kontekście cywilizacyjno-kulturowym

Jugosławia, kraina marzeń

Božidar Jezernik

Książka Jugosławia, kraina marzeń etnologa i antropologa kultury Božidara Jezernika jest błyskotliwym eseistycznym studium, którego głównym celem jest poszukiwanie odpowiedzi na fundamentalne pytania dotyczące idei jugosłowiańskiej, jej rozwoju w niestabilnych okolicznościach historycznych i sprzeczności, jakie od pierwszej wzmianki o niej w 1849 roku aż do wybuchu II wojny światowej przenikały, odradzały i tłumiły tę koncepcję. Wykorzystując bogaty materiał dokumentalny i źródła prasowe z XIX i XX wieku, Jezernik stara się zaprezentować przede wszystkim dynamikę formowania się idei jedności Słowian południowych, inicjalne przyczyny powstania oraz sposoby jej postrzegania i doświadczania przez narody dążące do zjednoczenia. Đorđe Krajisnik, "Dani" Ta książka to opowieść o Jugosławii wcześniejszej niż powstanie Jugosławii, która się wyłoniła z II wojny światowej. Autor Božidar Jezernik - wybitny słowiański eseista, historyk i etnograf - sporządził tę opowieść z kompetencją i precyzją. Czyta się te dzieje "bałkańskiego kotła" z fascynacją i przerażeniem. Odnajdujemy tu tematy dobrze nam znane. Te spory o tożsamość narodu trójimiennego, złożonego z Serbów, Chorwatów i Słoweńców; ten konflikt o kształt wielonarodowego państwa: czy to ma być federacja równorzędnych podmiotów, czy też wielka Serbia? Te kłótnie o przeszłość historyczną, które de facto są kłótniami o współczesność, to napięcie różnych polityk historycznych, które zaczyna się od słów, a prowadzi do przemocy i krwi. Czytałem tę książkę i myślałem o historii relacji polsko-ukraińskich, polsko-litewskich czy też polsko-żydowskich. To pasjonująca lektura, książka mądra i ciekawa. Adam Michnik

Różewicz i Herbert. Aksjologiczne aspekty twórczości

Joanna Adamowska

Książka Joanny Adamowskiej ukazuje obydwu poetów jako twórców o podobnej „wrażliwości aksjologicznej”, którzy pomimo wszelkich różnic artystycznych i światopoglądowych stawiają w centrum swoich zainteresowań problematykę wartości. Interpretacje poszczególnych utworów ujawniają pełen powagi stosunek artystów do skomplikowanych zagadnień natury etycznej oraz ukazują zmagania Różewicza i Herberta z podobnymi kwestiami, takimi jak sens historii, antynomiczność wolności, odpowiedzialność za słowo, moralna ocena kulturowych wzorców męstwa, pamięć, współczucie, zło. Zakres intelektualnych poszukiwań poetów w zakresie wymienionych problemów zdecydował o kształcie niniejszej książki - Różewicz zostaje w niej ukazany jako czytelnik m.in. Pounda, Céline’a, Jüngera, Zweiga, Hölderlina, Heideggera, Jaspersa, Dostojewskiego, Kanta oraz Tołstoja, Herbert natomiast uchwycony został w dyskusji z Elzenbergiem, Swetoniuszem, Szczepańskim, Szekspirem, Régisem, Kropotkinem i - podobnie jak Różewicz – z Tołstojem. „Rozprawa  Joanny Adamowskiej ma charakter  historycznoliteracki i zarazem interpretacyjny. W obu  aspektach została wykonana z gruntowną znajomością polonistycznego  rzemiosła. Ogrom przywołań, świetna orientacja w całości dorobku obydwu poetów, klarowność wykładu, hermeneutyczna maestria, a wreszcie umiejętność wyboru opinii z nader rozbudowanej literatury przedmiotu sprawiły, że całość czyta się z wielkim intelektualnym pożytkiem. Jasność przekonań, rzetelność odwołań, precyzja stanowiska i - co najważniejsze - logika argumentacji dowodzą wysokiego kunsztu Autorki. [...] Studium porównawcze na temat aksjologicznych aspektów twórczości Tadeusza Różewicza i Zbigniewa Herberta ma szansę stać się ważnym dopełnieniem istniejących już prac o dorobku dwóch Wielkich Współczesnych. Ustalenia badawcze w nim poczynione są oryginalnym wkładem do refleksji poetologicznej naszego czasu” - prof. dr hab. Marian Kisiel „Jest to rozprawa wartościowa naukowo i świetnie, jasno, dobrym stylem napisana [...] Dzięki przyjętej metodzie interpretacji wybranych wierszy, ujęciu ich w dialogu z innymi tekstami znakomitych myślicieli i pisarzy [...] odsłania głęboki wymiar analizowanych utworów, pokazuje zawartą w nich problematykę etyczną, pytania i odpowiedzi stawiane i dawane na najwyższym poziomie, co ujawnia się właśnie w konfrontacji z ważnymi tekstami europejskiej kultury. Nikt raczej nie wątpił w intelektualne zaplecze wierszy Herberta, rozprawa takie opinie potwierdza. Jej autorka pokazuje jednak także podobnie intelektualnie ważkie i rozległe zaplecze twórczości Tadeusza Różewicza, co nie dla wszystkich było  oczywiste, głębię jego poezji. Adamowska w tych sumiennych i dokładnych zestawieniach udowodniła swe kompetencje hermeneutyczne, swobodnie porusza się wśród różnych nurtów współczesnej myśli filozoficznej, socjologicznej, psychologicznej, zawsze rzetelnie przywoływanej, z pełnym poszanowaniem odrębności różnych terminologii” - prof. dr hab. Jacek Petelenz-Łukasiewicz  

W stronę równości

Tomasz Kizwalter

Czy Arystoteles był niemoralny? Jak prefekt Leontius tłumił rozruchy w Rzymie? Kto zrobił z chłopów Francuzów, a kto Polaków? Czym jest populizm? Czy pańszczyzna przetrwała w PRL? Czy Polski są dwie? Tomasz Kizwalter stara się prześledzić, jak w świecie nierówności torowało sobie drogę przekonanie, że ludzie są równi. To długa historia: od antycznego niewolnictwa do dzisiejszej walki z wykluczeniem. Opowiadając o tych przemianach, autor skupia uwagę na Polsce: jaka była polska wędrówka w stronę równości?   Prof. Tomasz Kizwalter jest pracownikiem Instytutu Historycznego UW. Zajmuje się historią idei i społecznych wyobrażeń w XIX i XX wieku. Napisał m. in.: O nowoczesności narodu. Przypadek polski (1999); Historia powszechna. Wiek XIX (2003).

Wybór pism estetycznych (Konstanty Regamey)

Konstanty Regamey

Pisma Konstantego Regameya stanowią istotny fragment obrazu polskiej estetyki muzycznej, szczególnie lat 30. XX wieku, i w znaczący sposób dopełniają dokonania estetyki akademickiej tego okresu zdominowanej przez teorie Romana Ingardena, Zofii Lissy i Stefanii Łobaczewskiej. Regamay oceniany był jako "polemista i szermierz myśli muzycznej otwierającej nowe perspektywy" i jako główny rzecznik "obozu muzycznego postępu", wnikliwie systematyzujący współczesne mu tendencje stylistyczne. Największą rolę w jego koncepcjach estetycznych odegrały dwie teorie: rozbudowany system filozoficzny Józefa Hoenego-Wrońskiego oraz estetyczna teoria "Czystej formy" Stanisława Ignacego Witkiewicza.  

Henryk VI na łowach

Wojciech Bogusławski

Wojciech Bogusławski (1757–1829), dramatopisarz, aktor, reżyser. W  1778  roku  debiutował  jako  aktor,  śpiewak  operowy  i autor  sceniczny; w latach 1783–1785, 1790–1794 i 1799–1814 dyrektor Teatru Narodowego. Prowadził własny teatr m.in. w Wilnie (1785–1789) i we Lwowie (1794–1799). Propagator ideologii oświecenia, rzecznik Stronnictwa Patriotycznego i wolnomularz, walczył o narodowy i postępowy  repertuar.  Wystawiał  sztuki o aktualnych  treściach  politycznych i społecznych (np. Powrót posła Juliana Ursyna Niemcewicza, 1791). Tworzył  teatr  pełniący  ważną  funkcję  wychowawczo-obywatelską (zwłaszcza  po  upadku  państwa  polskiego).  Napisał  dla  niego  około 80  utworów  dramatycznych i librett  (był  współtwórcą  polskiego  teatru  operowego). Najważniejsze i najbardziej znane to Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale (1794, z muzyką J. Stefaniego) oraz Henryk VI na łowach (1792). Wprowadził na polską scenę dramaty Szekspira i innych obcych autorów, m.in. F. Schillera, P. Corneille’a, J.B. Racine’a, Woltera. Występował do 1827; grał role charakterystyczne i tragiczne, śpiewał także partie operowe. W 1811 założył w Warszawie pierwszą szkołę dramatyczną; napisał podręcznik gry aktorskiej. Cieszył  się  u współczesnych  ogromnym  autorytetem,  jest  nazywany „ojcem teatru polskiego”.

Krytyczne (nie)porządki. Studia o współczesnej krytyce literackiej w Polsce

Dorota Kozicka

Krytyczne (nie)porządki – książka poświęcona współczesnej polskiej  krytyce literackiej, koncentrują się przede wszystkim na problemach dyskursu krytycznego, krytycznoliterackiej retoryki, metakrytycznej samo-świadomości. Autorka próbuje przyjrzeć się temu, jak krytyka sama się definiuje i jak jest definiowana, jak sytuuje się i jak jest sytuowana w przestrzeni życia literackiego i społecznego, śledzi sposoby jej oddziaływania, tropi najciekawsze krytyczne strategie. Opisując dyskurs krytyczny, pokazuje różnorodne uwikłania krytyki, zarówno jej wielogłosowość oraz performatywny charakter, jak i mechanizmy wspólnotowych (środowiskowych, grupowych) zachowań, a także relacje między obowiązującymi w polu krytyki regułami a indywidualnym głosem podmiotu. Zwraca też uwagę na współzależności między krytycznymi wystąpieniami a zmianami w przestrzeni życia publicznego. Analiza dyskursu krytycznego i jego instytucjonalnych uwarunkowań pozwala tutaj zarówno na uchwycenie podmiotowości, indywidualnego charakteru oraz swoistości krytycznych projektów, jak i na refleksje dotyczące szerszej problematyki światopoglądowej, kulturowej, a także komunikacyjnych uwarunkowań krytyki. Istotnym punktem odniesienia dla takiego spojrzenia na krytykę literacką są m.in. prace Michela Foucaulta i Pierre’a Bourdieu. Kluczowe w pierwszej części książki zagadnienia metakrytycznych metafor, narcyzmu krytyki oraz funkcjonowania dorobku Stanisława Brzozowskiego w krytyce literackiej przedstawione zostały w szerszej perspektywie, obejmującej drugą połowę XX wieku i pierwsze lata wieku XXI. W drugiej części książki wyeksponowana została cezura przełomu 1989 roku, a poszczególne teksty poświęcone zagadnieniom związanym z ustawianiem krytycznego głosu w nowej sytuacji literatury i kultury, z przesuwaniem pola krytyki, a także z poważnymi zmianami wewnątrz tego pola złożyły się na pogmatwaną, skomplikowaną mapę krytycznoliterackich wystąpień ostatnich lat.   Dorota Kozicka pracuje w Katedrze Krytyki Współczesnej na Wydziale Polonistyki UJ. Zajmuje się prozą niefikcjonalną, literaturą polską i życiem literackim po roku 1989, historią i teorią krytyki literackiej. W 2003 roku wydała książkę Wędrowcy światów prawdziwych. Dwudziestowieczne relacje z podróży, w 2010 – antologię polskiego pamfletu, zatytułowaną „Chamuły”, „gnidy”, „przemilczacze”…

O, gdyby można było czytać z księgi losu! Myślenie Szekspirem

Redakcja: Jan Grzanka, Marta Gibińska

Czterysta lat temu, w roku 1623, ukazało się pierwsze zbiorowe wydanie dramatów Williama Szekspira, znane jako First Folio, przygotowane przez jego teatralnych towarzyszy Johna Heminge'a i Henry'ego Condella. We wstępie złożyli oni hołd swojemu przyjacielowi, a zachęcając czytelników do uważnej lektury, wyrazili nadzieję, że nie będzie wśród nich brakowało odbiorców samodzielnych i umiejących poprowadzić innych do pogłębionej lektury. Lepiej i celniej przyszłości dziełom Szekspira wróżyć nie mogli. Historia jego obecności w kulturze światowej to nie tylko ujęcie tych dzieł w kanonie lektur szkolnych i uniwersyteckich, nie tylko różnorodne i ciekawe projekty wydawnicze w różnych językach, a co za tym idzie - bogata bibliografia w krytyce przekładu, to nie tylko bogata historia estetyk i mód w realizacjach teatralnych, filmowych czy w interpretacjach aktorskich. Jest to przede wszystkim długa i bogata historia dialogu z dziełem wielkiego dramaturga, prowadzonego w koniecznym uwikłaniu w "tu i teraz" osób podejmujących próbę takiej rozmowy. Rzeczywiście, czterysta lat po wydaniu First Folio liczba czytelników przekroczyła chyba wszelkie wyobrażenia obu redaktorów. Literatura nie ma raz na zawsze oznaczonego "właściwego" znaczenia. Sensy i istotę jej znaczeń tworzą zawsze od nowa i trochę inaczej odbiorcy. Niektóre dzieła literackie mają żywot dłuższy, inne krótszy, zawsze w zależności od tego, czy kolejne pokolenia czytelników wracają do nich, znajdując tam zwierciadło własnych czasów i doświadczenia, czy też odkładają je na półkę, jako starocie, których wartość ogranicza się do świadczenia o czasach ich powstania. Dramaty Szekspira należą do tych tekstów, do których od czterystu lat powracamy i które wciąż na nowo odkrywamy. Eseje zawarte w niniejszym tomie wpisują się w tradycję różnorodności w recepcji Szekspirowskich dzieł z bardzo wyraźnym współczesnym kontekstem i w przeważającej mierze z polskim osadzeniem tej recepcji. Składamy tym samym hołd i podziękowanie Szekspirowi, a także redaktorom pierwszego wydania jego dramatów.

Kozak ukraiński. Studium językowe

Maria Strycharska-Brzezina

Praca jest pierwszą monografią językoznawczo-literacką, która przynosi wieloaspektowy, doskonale udokumentowany obraz frapującego, a mało znanego zjawiska, jakim była Kozaczyzna na ziemiach Rzeczpospolitej. Autorka omawia terminy, związki frazeologiczne, synonimy, odnoszące się do kozaka ukraińskiego, przytaczając bogatą dokumentację z literatury polskiej i folkloru. Drugą część książki stanowi album kozacki, przedstawiający m.in. postacie historyczne, sceny walki i stepowe pejzaże oraz mapy.

Absolut i historia. W kręgu myśli rosyjskiej

Janusz Dobieszewski

"Od wielu lat zajmuję się rosyjską myślą filozoficzną, społeczną, religijną: najpierw filozofią narodników, później sporem słowianofilsko-okcydentalistycznym, wreszcie koncepcjami Włodzimierza Sołowjowa. Pracy nad filozofią Sołowjowa towarzyszyły, rzecz jasna, badania poświęcone jej źródłom, kontekstom, horyzontom historycznym i teoretycznym; powstawały w związku z tym teksty względnie autonomiczne wobec Sołowjowa (a poświęcone choćby Dostojewskiemu, Fiodorowowi, Tołstojowi). Próbowałem śledzić konsekwencje i owoce filozofii Sołowjowa, zależało mi przy tym na ukazywaniu wielostronności wpływu i inspiracyjnej mocy jego myśli; powstawały więc przy tej okazji studia o myśli Szestowa, Bierdiajewa, Franka, Bachtina, a także bardziej przekrojowe oraz syntetyczne ujęcia filozofii rosyjskiej, skupiające się na jej ogólnym charakterze i określających ją tendencjach. Istotną motywacją i sprzyjającą okolicznością tych badań był „powrót” rosyjskiej filozofii emigracyjnej do ojczyzny po upadku ZSRR, dokonane w krótkim czasie szerokie udostępnienie czytelnikom i badaczom całej rosyjskiej spuścizny filozoficznej, intensywne i owocujące monografiami studia i dyskusje nad rosyjską filozofią, zwłaszcza filozofią religijną, prowadzone w Polsce, Rosji, jak i na Zachodzie. Końcowe partie tej książki są zarazem hołdem dla dwóch moich filozoficznych mistrzów: Andrzeja Walickiego i Marka Siemka." - Janusz Dobieszewski

Miłosz i rówieśnicy. Domknięcie formacji

Marta Wyka

Marta Wyka podkreśla, że istnieją pewne mocne węzły światopoglądowo-este­tyczne, w ramach których można Miłosza rekonstruować. Najsilniejsze z nich (poza historycznymi wydarzeniami) to otwarcie XX wieku w dyskursach takich jak: dyskurs seksualnej tożsamości Oskara Wilde’a, etnicznej tożsamości repre­zentowanej przez sprawę Dreyfusa oraz politycznej tożsamości nakreślonej przez Brzozowskiego. Obok nich trzeba rekonstruować wiązkę wpływów i wy­mian, co autorka niezwykle kompetentnie czyni, próbując znaleźć dla Miłosza także nieoczywistych partnerów wymiany idei – przedwcześnie zmarłych, wrzuconych na boczny tor. Marta Wyka nie ukrywa, choć i nie wyzyskuje nadmiernie faktu, iż pisze o for­macji, która jest jej bliska, że zalicza się niewątpliwie do pokolenia następców, synów i córek. Ten fakt, subtelnie zaznaczany w narracji, podnosi jej walory, uzupełnia horyzont antropologicznej wiedzy. W końcu ta monografia jest także „dziedzictwem Miłosza”, choć rozpoznającym tak trafnie domknięcie formacji.   Prof. dr hab. Inga Iwasiów    Co jest w środku? Pozornie tylko skupia się autorka na incydentach, epizodach biograficznych z lat okupacji i tuż po niej czy na obfitej korespondencji Miłosza, gdyż niezależnie od tego, jak są to epizody ciekawe, a są, wszędzie daje znać o sobie problem związany z przynależnością Miłosza do generacji i formacji. Tak, że z każdego z tych przypadków można wysnuć wnioski daleko dalej idą­ce, niżby to wynikało z punktu wyjścia, który może wydawać się błahy. I tak, w rozdziale trzecim, z amatorskiej fotografii, na której obecni są Miłosz, Wyka i Andrzejewski, wynika problematyka ogromnie ważna, wojny, tego jakie zna­czenie miała ona dla duchowej formacji tego pokolenia, czego ich nauczyła, jakim cieniem kładła się na ich biografii, w jakim stopniu pozwalała zrozumieć świat, który dopiero w świetle tego strasznego wydarzenia stawał się lepiej niż dotąd zrozumiały. Także z tego, jak Marta Wyka opisuje krótki krakowski epizod w tużpowojennej biografii Miłosza, można się wiele zorientować w wyborach, jakim musieli stawić czoło pisarze postawieni w sytuacji bez wyjścia.    Prof. dr hab. Jerzy Święch  

Planetoidy w świetle współczesnych koncepcji filozoficznych. Studia z epistemologii historycznej

Zenon E. Roskal

Planetoidy to jeden z głównych celów badawczych astronomii planetarnej, ale zarazem terra incognita w filozofii. Poznaniu naukowemu tych obiektów praktycznie nie towarzyszy refleksja filozoficzna. Tymczasem jest wiele problemów, które z powodzeniem mogłyby być eksplorowane nie tylko przez filozofię nauki czy metodologię poznania naukowego, ale także przez filozofię języka czy ontologię przyrodniczą. W niniejszej pracy, z pespektywy poznawczej epistemologii historycznej, podejmowane są takie zadania jak precyzacja pojęcia śmiałej hipotezy czy poszukiwanie adekwatnego ujęcia klasycznej problematyki indywiduów na gruncie praktyki badawczej astronomii planetarnej. Głównym problemem analizowanym w niniejszej pracy jest zagadnienie synchronicznej i diachronicznej identyczności planetoid. Nadrzędnym celem jest jednak ukazanie (potencjalnej) roli filozofii w lepszym (rozumiejącym) uchwyceniu historycznego i współczesnego poznania naukowego, a także w dostarczaniu nauce narzędzi służących do precyzacji stosowanego w nauce aparatu konceptualnego.  „Przedstawioną do recenzji pracę uważam za znakomitą. Pomimo pozornie bardzo wąskiego i specjalistycznego tematu praca jest godna polecenia wszystkim zainteresowanym metodologią naukową, filozofią nauki i historią badań astronomicznych. W polskojęzycznej literaturze specjalistycznej brakowało dotychczas porównywalnych pozycji”. dr Waldemar Ogłoza „Książka Zenona Roskala to znakomity przykład zastosowania koncepcji z dziedziny filozofii nauki oraz metodologii nauk do badań dotyczących natury i rozwoju szczegółowych koncepcji z zakresu nauk przyrodniczych”. prof. dr hab. Damian Leszczyński Prof. dr hab. Zenon E. Roskal jest pracownikiem Katedry Filozofii Przyrody i Nauk Przyrodniczych na Wydziale Filozofii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. W swojej pracy naukowej podejmuje problematykę z zakresu filozofii i historii nauki (astronomia planetarna) oraz epistemologii historycznej. Jest autorem licznych artykułów naukowych oraz monografii. Wydał m.in. Kosmos chtoniczny. Historyczny rozwój monistycznej interpretacji kosmosu (Lublin: Wydawnictwo KUL 2012, ss. 307) oraz Astronomia matematyczna w nauce greckiej. Metodologiczne studium historyczno-przyrodnicze (Lublin: RW KUL 2002, ss. 228).

Walka z wyrazami obcymi w Niemczech - historia i współczesność

Ryszard Lipczuk

Monografia przedstawia historię zwalczania wyrazów pochodzenia obcego w języku niemieckim, począwszy od barokowych stowarzyszeń językowych do czasów współczesnych. Nawiązując do spotykanego  w literaturze przedmiotu stwierdzenia: „Niemcy to kraj słowników wyrazów obcych” autor wiele uwagi poświęca słownikom zapożyczeń o charakterze purystycznym (m.in. Campe, Dunger, Heyse, Petri, Engel). Porusza też problem anglicyzmów w niemieckich słownikach wyrazów obcych i we współczesnej  debacie publicznej.   „Jest to przede wszystkim dobrze udokumentowana bibliograficznie, a więc w oparciu o aktualny i reprezentatywny stan badań, oraz faktograficznie, tj. z wykorzystaniem bogatego korpusu przykładowego, analiza zjawiska zapożyczeń leksykalnych w jego różnorodnych aspektach. Jest to zarazem ujęcie syntetyczne w rozumieniu poddawania pod dyskusję różnych racji podnoszonych w trwającej do dziś polemice wokół zapożyczeń. Szczególnie interesujący jest rozdział dot. zapożyczeń angielskich, które niegdyś przegrywały konkurencję z galicyzmami. Adresatami monografii będą w pierwszym rzędzie filolodzy, zwłaszcza neofilolodzy.  (…) Krąg czytelników może się łatwo poszerzyć o przedstawicieli humanistyki w ogóle, gdyż autor przystępnie, acz z wykorzystaniem dostępnych badań – również tych wymagających żmudnych kwerend – pokazuje szerokie tło historyczne i kulturowe zachodzących procesów.”   Z recenzji prof. zw. dr hab. Romana Sadzińskiego   Ryszard Lipczuk, prof. zw.  dr hab.  Uniwersytetu Szczecińskiego, do r. 1993 - UMK w Toruniu, kierownik Zakładu Języka Niemieckiego Instytutu Filologii Germańskiej US, w latach 1993–1997 i 2005–2012 dyrektor Instytutu, wielokrotny stypendysta Fundacji im. Alexandra von Humboldta. Badania naukowe w zakresie historii puryzmu językowego w Niemczech i w Polsce, leksykografii polsko-niemieckiej, frazeografii, słownictwa sportowego, „fałszywych przyjaciół tłumacza”. Ważniejsze publikacje książkowe: Die Stellung der Zahlwörter im Rahmen der Wortarten Kümmerle: Göppingen 1980, Verbale Tautonyme lateinischer Herkunft in deutsch-polnischer Relation. Ein Beitrag zur semantischen Beschreibung nach dem gebrauchstheoretischen Ansatz Kümmerle: Göppingen 1987, Mały słownik tautonimów niemiecko - polskich WSiP Warszawa 1990, Wörter fremder Herkunft im deutschen und polnischen Sportwortschatz Wyd. US. 1999, (współaut.: P. Mecner, W. Westphal) Lexikon der modernen Linguistik Wyd. Albatros Szczecin 2000 (2. wyd.), (współaut. A. Frączek) Słowniki polsko-niemieckie i niemiecko-polskie. Historia i terażniejszość, In Plus: Wołczkowo 2004, Geschichte und Gegenwart des Fremdwortpurismus in Deutschland und Polen Peter Lang: Frankfurt a. M. 2007. Redaktor lub współredaktor czasopisma „Colloquia Germanica Stetinensia“ (Wyd. US) i serii „Stettiner Beiträge zur Sprachwissenschaft“ (Dr. Kovač Verlag, Hamburg).  Strona domowa: https://lipczuk.univ.szczecin.pl

Rozum i nieświadome. Filozoficzne eseje o psychoanalizie

Paweł Dybel

  Paul Ricoeur uważał, że największym wyzwaniem, jakie Freud postawił przed filozofią współczesną, było pojęcie nieświadomego. Podważało ono bowiem dominujące w niej do tej pory utożsamianie całej sfery ludzkiej psychiki ze świadomością. Początkowo w nieświadomym upatrywano siedlisko wypartych „przedstawień popędowych” o charakterze irracjonalnym. Później jednak, pod wpływem uznania przez Claude’a Lévi-Straussa, że aprioryczne formy rozumu, zgodnie z którymi człowiek jako uczestnik kultury porządkuje obraz świata i nadaje mu jakieś znaczenie, są przez niego nieuświadamiane, zaczęto widzieć w nieświadomym paradygmat tego, co językowe. Tak odczytał je później w swojej wersji psychoanalizy Jacques Lacan, a za nim Jacques Derrida, Julia Kristeva i inni. W esejach, które złożyły się na tę książkę, pokazuję, jak dalece nieświadome w ujęciu Freuda oraz inne kluczowe pojęcia jego teorii mogą stanowić owocny punkt wyjścia w krytycznej analizie współczesnych zjawisk kulturowych. Piszę o patologiach związanych z rosnącym wpływem świata Internetu, o reakcji światowych społeczeństw na pandemię koronawirusa, rozważam fenomeny lęku patologicznego i metafizycznego. Wskazuję też na nowatorskie elementy zawarte we Freudowskiej koncepcji seksualności oraz kreślę szeroką panoramę oddziaływania psychoanalizy na różne nurty filozofii współczesnej. Jakkolwiek w psychoanalizie praktykowanej jako forma terapii od czasów Freuda dużo się zmieniło, to nadal w wielu swych teoretycznych aspektach jest ona źródłem inspiracji dla filozofów, badaczy humanistów i pisarzy.