Oskar Hansen: Opening Modernism. On Open Form Architecture, Art And Didactics

red. Aleksandra Kędziorek, Łukasz Ronduda

Książka zawiera analizy różnych aspektów bogatej działalności twórczej Oskara Hansena - architekta, teoretyka i nauczyciela akademickiego. To także zapis wpływu, jaki jego teoria Formy Otwartej wywarła na architekturę, urbanistykę i sztuki wizualne w Polsce - oraz pytanie o istnienie w nich tzw. tradycji hansenowskiej. A także nowe spojrzenie na rozwijaną w warunkach upaństwowionej socjalistycznej gospodarki ideę otwartości i uczestnictwa oraz na relacje architektury, sztuki i państwa. Wśród autorów są polscy i zagraniczni historycy sztuki i architektury, którzy wyniki swoich badań i analiz prezentowali na zorganizowanej przez Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie międzynarodowej konferencji "Oskar Hansen - otwieranie modernizmu" (2013). Konferencja, publikacja i kolejne wystawy w światowych muzeach zapoczątkowały żywe zainteresowanie dziełem Hansena: zarówno jego realizacjami, jak i stojącymi za nimi założeniami ideowymi. I am convinced that the introduction of the oeuvre of Hansen to the international debate, as aimed for by the conference held at the Museum of Modern Art in Warsaw, will break new ground in the discourse of the history of modern architecture and open up new fields of enquiry for current research and historiography. - Dirk van den Heuvel, Delft University of Technology Książka towarzyszyła wystawie "Oskar Hansen. Open Form", której pierwsza odsłona miała miejsce w muzeum MACBA w Barcelonie (2014/2015), druga w Museu de Arte Contemporanea de Serralves w Porto (2015), trzecia w Yale School of Architecture w New Haven (2016), a ostatnia - jako "Oskar i Zofia Hansenowie. Forma Otwarta" - w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie (15.09-29.10 2019).

Zofia Kulik. Methodology, My Love

red. Agata Jakubowska

Pierwsza publikacja poświęcona indywidualnej twórczości Zofii Kulik, artystki, która w latach 1970-1987 współtworzyła z Przemysławem Kwiekiem duet KwieKulik. Podczas gdy prace KwieKulik zyskały ugruntowaną pozycję we wschodnioeuropejskiej historii sztuki neoawangardowej lat 70. i 80. XX wieku, solowe prace Kulik po raz pierwszy stają się przedmiotem pogłębionej interpretacji. Słowa Kulik użyte w tytule książki - Methodology, My Love - pochodzą z wywiadu przeprowadzonego z artystką przez Hansa Ulricha Obrista podczas wizyty w jej domu w Łomiankach pod Warszawą w 1999 roku. W trakcie tego spotkania Zofia Kulik z pasją wyjaśniała różne aspekty skomplikowanych metod swojej pracy i przyznała: "Bardzo chciałbym zrobić wystawę zatytułowaną Metodologia, moja miłość". Wystawa jeszcze nie powstała, jednak prezentowana książka stwarza możliwość wyjścia poza atrakcyjną wizualność dzieł Kulik. Są to spektakularne projekty, które fascynują widzów, często niezdających sobie sprawy z tego, co się za nimi kryje: ogromne archiwum obrazów, kolekcja przeróżnych obiektów, systemy do przechowywania (czasem specjalnie zaprojektowane), ale także od dawna opracowywane i wciąż rozwijane praktyki przekształcania zestawu pojedynczych obrazów w złożone struktury wizualne. - ze wstępu redaktorki książki Książkę, rodzaj niewyczerpującego przewodnika po sztuce artystki, można czytać nielinearnie (przeskakując między rozdziałami) - w esejach, podobnie jak w twórczości Kulik, nieustannie pojawiają się polimorficzne wątki, nawiązania do wcześniejszych prac i ich reinterpretacje [...]. - Joanna Turowicz, Popęd archiwistyczny i sztuka, płeć i polityka, "Kwartalnik Rzeźby. Orońsko" 2020, nr 4

Alina Szapocznikow: Awkward Objects

red. Agata Jakubowska

Alina Szapocznikow, w Polsce uznawana za wielką artystkę, poza Polską do niedawna była mało znana. Dziś jej twórczość i losy stanowią jedno z najciekawszych wyzwań dla badaczy sztuki XX wieku, a rzeźby znajdują się w najważniejszych muzeach na świecie. Książka Alina Szapocznikow. Awkward Objects reinterpretuje tę twórczość i wpisuje ją w międzynarodowy obieg. O Alinie Szapocznikow, rzeźbiarce, która pod koniec życia wyznawała: "Ja produkuję tylko niezgrabne przedmioty", piszą tu znakomici historycy i krytycy sztuki, uczestnicy konferencji zorganizowanej przez Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie ("Alina Szapocznikow. Prace. Dokumenty. Interpretacje", 2009). Ważną częścią publikacji są zdjęcia prac artystki oraz bogaty wybór fotografii z jej archiwum. Do książki załączony jest reprint jej poruszającego manifestu z 1972 roku (w języku francuskim): Korzenie mego dzieła wyrastają z zawodu rzeźbiarza. Przez lata całe zgłębiałam pracowicie problematykę równowagi, bryły, przestrzeni, światła i cienia. By dojść do tego, czym stałam się dzisiaj: niczym innym, jak rzeźbiarzem patrzącym na bankructwo swego powołania. [...] Ja produkuję tylko niezgrabne przedmioty. Ta absurdalna i kurczowa mania świadczy o istnieniu jakiegoś nieznanego nam dotychczas gruczołu niezbędnego do życia. Zgodzę się z tym, że mania ta może się zredukować do jednego gestu, będącego w zasięgu dłoni każdego z nas. I ten gest sam w sobie wystarcza, jest potwierdzeniem naszej ludzkiej obecności. Książka jest elementem kilkuletniej pracy Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie nad twórczością Aliny Szapocznikow, rozpoczętej wystawą "Niezgrabne przedmioty. Alina Szapocznikow oraz Maria Bartuszova, Pauline Boty, Louise Bourgeois, Eva Hesse i Paulina Ołowska" (2009), międzynarodową konferencję oraz digitalizacją archiwum rzeźbiarki. Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie było także współorganizatorem wystawy monograficznej "Alina Szapocznikow. Sculpture Undone, 1955-1972" pokazywanej w WIELS Contemporary Art Centre w Brukseli (2011/2012), Hammer Museum w Los Angeles (2012), Wexner Center for Arts w Columbus Ohio (2012) i w końcu w Museum of Modern Art w Nowym Jorku (2012/13). - Szapocznikow przestała być wielką polską rzeźbiarką? Właśnie tak. A rozbicie tej kliszy dało jej szansę na zostanie wielką artystką sztuki XX wieku. Sama pisze w tekście z 1972 roku, że produkuje tylko niezgrabne przedmioty, że pojęcie rzeźby jej się rozpadło. A to jest niezwykle współczesne. - Jak to zmienianie pozycji Szapocznikow wyglądało od strony instytucjonalnej? Z pewnością przełomem było opracowanie przez Marię Matuszkiewicz - również dzięki świetnej współpracy z rodziną, z Piotrem Stanisławskim - całego archiwum artystki i udostępnienie go w internecie na stronach Muzeum. Do dziś wiele osób mówi nam, że archiwum takiej artystki w sieci to wydarzenie bez precedensu. Kolejnym elementem układanki było zaproszenie badaczy o światowej renomie do udziału w konferencji towarzyszącej wystawie i zainteresowanie ich postacią Szapocznikow. Tę pracę w dużej mierze wykonała Marta Dziewańska, kuratorka Muzeum. Udało nam się między innymi zaprosić Griseldę Pollock. Powiązaliśmy też Szapocznikow z badaniami Georgesa Didi-Hubermana, który zajmował się pojęciem odcisku-śladu w sztuce i przygotował ogromną wystawę w Pompidou zatytułowaną "L'empriente". Teksty z konferencji zostały opublikowane w książce "Alina Szapocznikow. Awkward Objects", właśnie wydanej przez Muzeum. - Nie jestem przywiązana do roli kuratora. Z Joanną Mytkowską rozmawia Adam Mazur, www.dwutygodnik.com, nr 10/2011

Hope Is of a Different Color. From the Global South to the Łódź Film School

red. Magda Lipska, Monika Talarczyk

Fascynująca opowieść o studentach z globalnego Południa, którzy uczyli się w Polsce w czasach zimnej wojny. Łódź, jako drugie co do wielkości miasto w Polsce, była punktem węzłowym dla zagranicznych studentów, którzy uczyli się w PRL od połowy lat 60. ubiegłego wieku do transformacji ustrojowej. Łódzka Filmówka, należąca od 1955 roku do Międzynarodowego Stowarzyszenia Szkół Filmowych i Telewizyjnych (CILECT), była szczególnie lubianym celem studenckich podróży. Młodzi adepci sztuki filmowej z Afryki, Ameryki Łacińskiej i Bliskiego Wschodu stanowili jedną trzecią populacji zagranicznych studentów. Szkoła w obiegu międzynarodowym cieszy się znakomitą reputacją, a jednak doświadczenia uczących się w niej filmowców z Globalnego Południa są nadal bardzo słabo znane - zarówno w Polsce, jak i poza nią. Jest to więc publikacja pionierska. Książka Hope Is of a Different Color przedstawia historię wymiany studenckiej między - używając ówczesnej nomenklatury - krajami rozwijającymi się i Polską Rzeczpospolitą Ludową w czasach zimnej wojny. Jej autorzy i autorki rzucają światło na doświadczenia i kariery pokolenia młodych filmowców w Łodzi, z których liczni osiągnęli później sukces artystyczny w swoich krajach rodzinnych. Książka ukazuje nowe pole badawcze i rosnące zainteresowanie kwestią stosunków rasowych w Europie Wschodniej i Centralnej. Eseje, które się na nią składają, pisane są z rozmaitych perspektyw: socjologicznej, politologicznej oraz z punktu widzenia historii sztuki i filmu. Tom zawiera również niepublikowane wcześniej fotografie i ujęcia z filmów, pochodzące z archiwów prywatnych oraz materiał wizualny i tekstowy z kolekcji łódzkiej Szkoły Filmowej. Magda Lipska jest kuratorką i teoretyczką sztuki. Od 2008 roku pracuje w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie. Wśród jej ostatnich projektów kuratorskich wyróżniają się "Global Socialist Realisms" (w przygotowaniu), "Niepodległe: kobiet a dyskurs narodowy" (2018), "Dziennik. Awangarda w Chinach 1993-2003" (2017), "Gdyby dwa morza miały się spotkać: (2015, współkurator: Tarek Abou El Fetouh). Monika Talarczyk jest filmoznawczynią i profesorką w PWSFTVIT. Jest autorką licznych publikacji poświęconych reżyserkom filmowym. Jej głównym obszarem badawczym jest kino mniejszościowe (kino kobiet, mniejszości w kulturze filmowej). W 2014 roku otrzymała nagrodę Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej. Jest członkinią EWA (European Women's Audiovisual network), ruchu Kobiety Filmu i Stowarzyszenia Kobiet Filmowców oraz FIPRESCI (Międzynarodowe Zrzeszenie Krytyków Filmowych).

Witaj w świecie bez architektów

Jakub Szczęsny

Dlaczego ściany w arabskich domach są grubsze niż w europejskich? Czy zamiast budować dom z cegieł, można wydrążyć go w ziemi? Czy da się zorganizować wieś w wieżowcu? Jakub Szczęsny w swojej książce zabiera nas w ekscytującą podróż po ludzkich siedliskach na całym świecie: od mazowieckich wsi i miasteczek, przez Kazbę w Algierze i pływające wioski w Iraku, aż po podziemne domy w Chinach, brazylijskie fawele i obozy dla uchodźców. W architekturze liczy się kontekst: warunki klimatyczne, społeczne, historyczne, ekonomiczne i polityczne, które wpływają na to, jak mieszkają ludzie w różnych częściach globu. Czego możemy się zatem nauczyć z dzieł lokalnych, anonimowych budowniczych? Jak architektura może reagować na współczesne wyzwania, takie jak migracje czy katastrofa klimatyczna? Co o nas samych mówią budynki, wśród których żyjemy? Odpowiedzi znajdziecie w książce.   Jakub Szczęsny w fascynującej, miejscami osobistej książce przedstawia przykłady rozwiązań, które zostały podyktowane potrzebą, nie gustem. To książka dla wszystkich, niezależnie od wieku: można oglądać obrazki, czytać główny tekst, ale i dokształcić się dzięki obszernym przypisom. A poza wszystkim to inspirujący katalog budynków dla wszystkich tych, którym znudziły się wymuskane apartamenty lub ciasne M2. Nic dziwnego, przecież Szczęsny to autor najbardziej oryginalnego budynku w Polsce, Domu Kereta. Sylwia Chutnik, autorka m.in. książek Kieszonkowy atlas kobiet i Miasto zgruzowstałe. Codzienność Warszawy w latach 1954–1955   Jesteśmy skazani na życie w przestrzeni. A architektura jest formą jej kształtowania. To budynki i przestrzenie między nimi w sporej części decydują o jakości naszego życia. Nie zawsze zdajemy sobie z tego sprawę. Czujemy, że coś jest nie tak, ale nie wiemy co, a to właśnie przestrzeń, w której żyjemy, zgrzyta, czasem nawet wyje. Po przeczytaniu tej wspaniałej książki zrozumiecie przyczyny tego zgrzytu. Rozpoznacie też własne potrzeby związane z przestrzenią. Jakub Szczęsny pisze, że „większość budynków to nie dzieła sztuki”. Całe szczęście! Architektura ma nas przecież zachwycać tym, jak wspaniale realizuje nasze potrzeby, nie zaś tym, jak wygląda. Filip Springer, reporter, fotograf, autor książek poświęconych przestrzeni i architekturze   Mówić o muzyce to jak tańczyć o architekturze – powiedział Frank Zappa o zastępowaniu zmysłowego doświadczenia intelektualnym wywodem. Ale Kuba nas do tego tańca zaprasza i prowadzi przez skwar Algieru, wietnamskie ciasne kanały, pływające wioski, brazylijskie favele czy warszawski Muranów. Jak w teledyskowych kadrach – zamkniętych w genialne grafiki – przenosi nas w jednym zdaniu o tysiące lat i tysiące kilometrów. Snuje przy tym bardzo osobistą opowieść – nie tylko o tu i teraz, ale też o tym co było, co być mogło i co być może. Marlena Happach, Dyrektor Biura Architektury i Planowania Przestrzennego, Architekt Miasta Warszawa.   Witaj w świecie bez architektów zabiera nas w podróż po architekturze. Architekturze  świadomej, że jest częścią świata. W obliczu katastrofy klimatycznej ta świadomość jest  niezbędna: w końcu na martwej planecie nie będzie architektów. Jak się okazuje – na żywej  też nie zawsze są. Młodzieżowy Strajk Klimatyczny   Jakub Szczęsny jest architektem, projektantem najwęższego domu świata (Domu Kereta, w kolekcji nowojorskiego Muzeum Sztuki Nowoczesnej), licznych instalacji w przestrzeniach publicznych i serii prefabrykowanych domów Simple House i FreeDOM. Studiował architekturę w Warszawie, Paryżu i Barcelonie, pracował w branży reklamowej i w grupie projektowej Centrala. Od 2016 roku prowadzi własną pracownię SZCZ w Warszawie. Uczy na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej i w School of Form. Prowadzi popularyzatorskie programy telewizyjne na temat architektury i projektowania wnętrz. Publikuje felietony w „Autoportrecie”, „Architekturze i Biznesie” i „Salonie”, dodatku do „Polityki” o architekturze i wnętrzach.

Art in a Disrupted World: Poland, 1939-1949

Agata Pietrasik

W książce Art in a Disrupted World historyczka sztuki Agata Pietrasik przedstawia studium praktyk artystycznych z czasu drugiej wojny światowej. Omawia dzieła urodzonych w Polsce artystów, które powstały w obozach koncentracyjnych, gettach, na uchodźstwie oraz w latach tużpowojennych. Zwraca uwagę na etyczną stronę praktyki artystycznej jako metody walki o zachowanie człowieczeństwa w najbardziej nieludzkich warunkach. Autorka przekracza utrwalone ramy historyczne oraz tradycyjne formy narracji. W trzech przystępnych esejach zestawia rysunki, obrazy, projekty architektoniczne i wystawiennicze, a także prace literackie i teatralne, by na nowo opowiedzieć o życiu w Polsce w czasie okupacji. Pietrasik proponuje nowe spojrzenie na sztukę w dekadzie następującej po wybuchu drugiej wojny światowej. Omawia mniej znane projekty uznanych twórców, takich jak Marian Bogusz czy Józef Szajna, i przybliża działalność tych, którzy jak Jadwiga Simon-Pietkiewicz nie zyskali jeszcze należnego im miejsca w historii sztuki. Przyglądając się sztuce i artystom tego okresu dąży do uchwycenia ich autonomicznych języków artystycznych. Pyta o zdolność historii sztuki do pomieszczenia w jej dyskursie dzieł powstałych w odpowiedzi na traumatyczne doświadczenia. Publikacja w języku angielskim.

Past Diquiet: Artists, International Solidarity and Museums in Exile

red. Kristine Khouri, Rasha Salti

Lata 70. XX wieku: do muzeów i galerii sztuki współczesnej, ale także w przestrzeń publiczną (sale uniwersytetów czy domów kultury, miejskie place i skwery) wkracza sztuka artystów angażujących się w bieżące politycznie konflikty - opowiadających się zdecydowanie po stronie niepodległościowych dążeń Palestyńczyków, przeciw dyktaturze Pinocheta w Chile, przeciw apartheidowi w RPA. Zaangażowanym artystom towarzyszą kuratorzy, aktywiści i polityczni bojownicy. Kontekstem są też działania związków zawodowych artystów, partii politycznych - od opozycyjnych, jak Francuska Partia Komunistyczna, po sprawujących władzę w systemach monopartyjnych, jak partie komunistyczne w krajach bloku wschodniego, w tym PZPR. Tłem jest też oczywiście zimna wojna. To polityczne zaangażowanie owocuje powstaniem ważnych kolekcji sztuki i "muzeów na wygnaniu", traktowanych jako wyraz międzynarodowej solidarności artystów, a także narzędzie mobilizowania opinii publicznej i szerokiego grona odbiorców w konkretnych sprawach i konfliktach. Książka "Past Disquiet" bada zawikłaną historię trzech takich kolekcji, dziś rozproszonych i niemal nieznanych. Punktem wyjścia do tworzenia mapy tych politycznych i artystycznych działań jest tu zapomniana "Międzynarodowa Wystawa Sztuki dla Palestyny", zorganizowana w Bejrucie w 1978 roku przez Organizację Wyzwolenia Palestyny, z udziałem artystów z 30 krajów. Książka powstała jako rezultat wieloletnich badań Kristine Khouri i Rashy Salti - poszukiwań archiwalnych i zbierania relacji uczestników tych wydarzeń. Publikacja jest zwieńczeniem ich pracy nad przygotowaniem wystawy "Past Disquiet", prezentowanej w 2015 roku w MACBA w Barcelonie; w 2016 w berlińskim HKW, w 2018 roku w MSSA w Santiago i Sursock Museum w Bejrucie.

Team 10 East: Revisionist Architecture in Real Existing Modernism

red. Łukasz Stanek

Grupa Team 10 East nigdy nie istniała. Książka powołuje to pojęcie jako konceptualne narzędzie pozwalające przeanalizować dokonania członków architektonicznej grupy Team 10 i ich "towarzyszy podróży" - współpracowników z krajów socjalistycznych. Proponuje "rewizjonizm" w podejściu do kultury i polityki dawnych krajów socjalistycznych, stąd tytułowa formuła "rewizjonistycznej architektury w realnym modernizmie". Autorzy i autorki tekstów patrzą na nowoczesną architekturę i na procesy modernizacyjne w Europie Środkowo-Wschodniej w perspektywie porównawczej, pokazując, jak reguły rządzące architekturą i urbanistyką były zawłaszczane, krytykowane i modyfikowane po obu stronach żelaznej kurtyny. Bohaterami tej bogato ilustrowanej publikacji są m.in. polscy architekci Jerzy Sołtan i Oskar Hansena, Węgier Charles Polónyi, a także architekci z dawnej Czechosłowacji i Jugosławii. The recent proliferation of research and contributions regarding post-war architecture in Eastern Europe now includes a valuable collective study entitled "Team 10 East: Revisionist Architecture in Real Existing Modernism", edited by Łukasz Stanek. This book underlines how the architectural context in Eastern bloc countries at a time when various forms of socialism were being defined and developed is still a largely unexplored subject, and one that is full of surprises. The volume brings together studies on four diverse political and cultural environments - Polish, Czechoslovak, Hungarian and Yugoslavian - and examines the figures, designs, creations and debates which, in the wake of the explosion of critique and methodological innovation carried out in the West by the architects of Team 10, attempts to redefine the themes and methods of architectural design and urban planning in their respective countries. This is an intriguing subject that in many cases validates [its] theoretical and design approaches - such as in the studies on Oskar Hansen and Charles Polónyi - and yet also reaches some unpredictable conclusions. However, the idea that we can speak of a movement, a Team 10 East identity, is a risky one, a contrived notion noted by the editor in the introduction. - Luka Skansi, "Abitare" - [A]s Stanek puts it in his introduction with Dirk van den Heuvel: 'Rather than being a retroactive manifesto, Team 10 East is a generative conceptual tool that grasps at an understanding of what was shared by these fellow travelers of Team 10.' This understanding comes from five long essays interspersed with seven shorter ones in the handsome book whose size reminds me of a Readers Digest - with nicer paper, design and illustrations. - John Hill, "A Daily Dose of Architecture blogspot", 15 września 2014 - Opens up a new, nuanced perspective onto the established narrative of the transition from CIAM to Team 10. - Niloufar Tajeri, "derive: Zeitschrift fUr Stadtforschung", no. 58 - Excellent research. - Agata Pyzik, "Icon"