Kropki nad i / Dziś i jutro

Stanisław Cat-Mackiewicz

Śmiesznie jest twierdzić, że zarzuty z dziedziny polityki wewnętrznej mogą być istotnymi poważnymi przyczynami powodzenia i niepowodzenia w polityce międzynarodowej, a nie pozorami, nie pretekstami dla gry.  Polityka jednak jest dziedziną, w której kierunek drogi jest rzeczą najważniejszą; ważniejsze jest zawsze w polityce to, „gdzie idziemy”, niż to, „gdzie się w danej chwili znajdujemy”. Pierwszym warunkiem do tego, aby móc zaofiarować swemu sąsiadowi politykę pokojową, jest być silnym. Sztuka polityki polega właśnie na wiązaniu swoich planów z siłami żywymi, żywotnymi i do życia zdolnymi, a nie z nieboszczykami politycznymi, czy tendencjami pozbawionymi przyszłości. Niestety, Polacy mają jakiś litościwy sposób traktowania polityki. Ktoś przychodzi na wyścigi i stawia na konia najgorszego, bo mu się wydał godnym litości. Ten „ktoś” byłby tylko swego rodzaju filantropem, czy człowiekiem dobrego serca, lecz nie człowiekiem, chcącym wygrać w totalizatora. W polityce nie wolno jest powodować się uczuciami sympatii.  Są linie stałe w polityce państw i dlatego nigdy nie jest śmieszne mówiąc o obecnej Polsce, powołać się na Lwa Sapiehę , Jerzego Ossolińskiego, Stanisława Żółkiewskiego. Trzeba pamiętać, że w polityce program nieziszczalny nie jest programem. Najlepszym hołdem, złożonym polskiej historii, będzie prawda.    Stanisław Cat-Mackiewicz

Od kultury "ja" do kultury "siebie". O zwrotnych formach w projektach tożsamościowych

Roma Sendyka

Od kultury "ja" do kultury "siebie"  jest dyskusją z popularnym trybem badania tożsamości  opartym na liniowym, synkretycznym  modelu narracji.  W antropologicznie zorientowanej analizie tekstów mogą okazać się użyteczne odmienne konstrukcje: na przykład te  decentryczne i nieciągłe, odwołujące się do diachronii i epizodyczności. Kluczem do „innej koncepcji  tożsamości”  może okazać się  – przybliżany w kilku odsłonach  -  relacyjny, „skręcony”, „zaimkowy”, niejednorodny i wielogłosowy model tożsamości określany terminem siebie. Jego zapleczem  są  dyskusje na temat self, selbst, soi – form tożsamości określanych zaimkiem zwrotnym – oraz na polskim gruncie koncepcje dotyczące jaźni. Praca przypomina teoretyczne ujęcia  (m.in. szkoła chicagowskiego interakcjonizmu w socjologii, filozofia siebie Stanisława Brzozowskiego, troska o siebie u Michela Foucaulta)  i wypróbowuje „zorientowane na tożsamość w zwrocie” dyskursy  socjologiczne, psychoanalityczne, filozoficzne, posthumanistyczne i neurokognitywne. Skuteczność „narzędzi relacyjnych” testowana  jest  w konfrontacji  z tekstami – m.in. Virginii Woolf, Waltera Benjamina, Ralpha Waldo Emersona,Michela de Montaigne, Marie de Gournay, Sei Shōnagon, Susan Sontag, Rolanda Barthesa, Marka Bieńczyka i Tadeusza Komendanta.   Roma Sendyka – pracuje w Katedrze Antropologii Literatury i Badań Kulturowych WP UJ, prowadzi Centrum Badań nad Kulturami Pamięci. Zajmuje się teoriami badań literackich i kulturowych,  w tym zwłaszcza badaniami nad kulturą wizualną i kulturami pamięci. Autorka książki Nowoczesny esej. Studium historycznej świadomości gatunku (2006), współredaktorka serii Nowa Humanistyka (IBL PAN). Przygotowała do druku antologie  Od pamięci biodziedzicznej do postpamięci (2013) oraz  Pamięć  i afekty (2014).

Lwów - kres iluzji. Opowieść o pogromie listopadowym 1918

Grzegorz Gauden

Polski pogrom ludności żydowskiej we Lwowie miał miejsce 22 i 23 listopada 1918. Lwów - kres iluzji. Opowieść o pogromie listopadowym 1918 jest pierwszym obszernym studium poświęconym temu wydarzeniu, które w polskich opracowaniach historycznych jest albo całkowicie przemilczane, albo sprowadzane do fali rabunków dokonywanych głównie przez ukraińskich i żydowskich (!) bandytów oraz dezerterów z armii austriackiej w ogarniętym wojennym chaosem mieście. Istnieje też inna polska wersja wydarzeń oskarżająca Żydów o zaatakowanie polskich żołnierzy, którzy musieli się bronić. Rzetelne opisanie pogromu we Lwowie pokazuje, że to legendarni obrońcy Lwowa wraz z żołnierzami odsieczy, która przybyła z Krakowa i Przemyśla, stanowili podstawową grupę inicjatorów i sprawców pogromu. To oni rozpoczęli rabunki, gwałty i morderstwa w lwowskiej dzielnicy zamieszkałej przez ok. 70 000 Żydów we wczesnych godzinach porannych 22 listopada 1918 roku. Do pogromu niemal natychmiast dołączyła polska ludność cywilna Lwowa, w tym także przedstawiciele jej najwyższych warstw społecznych. Autor podjął się przedstawienia niezwykle ważnego wydarzenia (a właściwie serii wydarzeń) z historii Polski, celowo pomijanych i zakłamywanych (...). Wydaje się, że książka G. Gaudena może nie tylko pokazać te wydarzenia szerszemu gronu czytelników, ale również skłonić polskich historyków do podjęcia głębszych badań. dr Agnieszka Biedrzycka (z recenzji) Grzegorz Gauden - z wykształcenia jest prawnikiem i ekonomistą. Był działaczem i dziennikarzem Solidarności w Poznaniu. Został internowany 13 grudnia 1981 roku. W latach 1984-1993 przebywał na emigracji w Szwecji. Po powrocie do Polski był wydawcą prasy. W latach 2004-2006 był redaktorem naczelnym ,,Rzeczpospolitej'', a w latach 2008-2016 dyrektorem Instytutu Książki w Krakowie.

Pisma wybrane. Wiek XVIII. Część I. Polityka zagraniczna Sejmu Wielkiego

Jerzy Łojek

Głównym polem zainteresowań Jerzego Łojka jako historyka był polski wiek XVIII. "Stulecie świateł" przyniosło wielką tragedię Rzeczypospolitej - unicestwionej w myśl zasad rozbioru "całkowitego, ostatecznego i nieodwołalnego", jak głosiła preambuła do antypolskiej tajnej konwencji prusko-rosyjskiej z 9 stycznia 1797 roku. Dlaczego tak się stało? Czy bieg wypadków był nieunikniony? Co o tym wszystkim może powiedzieć historyk? Interpretacja Łojka wciąż wywołuje spór wśród historyków. Wznowienie jego prac Geneza i upadek Konstytucji 3 Maja oraz Misja Debolego w Petersburgu w latach 1787-1792 następuje po wielu latach od ich pierwszego ukazania się.

Okaleczony świat. Historie fotografii Europy Środkowej 1838-2018

Adam Mazur

Okaleczony świat ukazuje w przystępny sposób dzieje fotografii z nowej, środkowoeuropejskiej perspektywy. Dzięki odpowiednio dobranym zdjęciom ‒ zarówno tym ikonicznym, jak i mniej znanym ‒ czytelnik odkrywa niezwykłe historie. Piękno sąsiaduje w nich z okrucieństwem, codzienność skrywa w sobie poezję.  Część pierwsza obejmuje szczegółowe omówienie stanu badań i metodologii, a część druga jest zbiorem hermeneutycznych analiz wybranych przez autora fotografii z lat 1838‒2017. Taka przejrzysta konstrukcja pozwala na połączenie tekstu naukowego ze swobodą naukowej eseistyki, w której autor analizuje ułożone w porządku chronologicznym fotografie, traktując je jako studia przypadków.  Monografia ‒ dzięki zebranej literaturze i ujęciu metodologicznemu ‒ otwiera nowy rozdział w badaniach nad medium. Okaleczony świat jest nie tylko podręcznikiem do historii fotografii obejmującym jej dzieje od wynalazku Daguerre’a w 1838 roku do współczesności. To historia Europy Środkowej opowiedziana przez pryzmat ponad stu czterdziestu zdjęć; historia przełamująca istniejący kanon i proponująca nowy język opisu.       „Okaleczony świat nie jest jedynie książką o historii sztuki, chociaż z takich źródeł wyrasta. To historia kulturowa (...). Każdy z analizowanych obrazów ożywa, zyskuje historyczne tło, czasem anegdotyczne. Adam Mazur wykorzystuje w swojej pracy własne olbrzymie doświadczenie, kuratora, badacza, konstruktora fotograficznych narracji. A przy tym wszystkim po prostu znakomicie i ciekawie opowiada. Przydatność wiedzy zawartej w Okaleczonym świecie dostrzegą nie tylko naukowcy, studenci i miłośnicy fotografii. Przyjemność znajdą w niej czytelniczki i czytelnicy lubiący dobre historie”.                                                                                           prof. dr hab. Marianna Michałowska   Adam Mazur – doktor nauk humanistycznych, historyk sztuki i amerykanista, adiunkt na Wydziale Fotografii Uniwersytetu Artystycznego w Poznaniu. Kurator wystaw, redaktor antologii i katalogów. Autor tekstów i książek poświęconych sztuce współczesnej. Specjalizuje się w fotografii, której poświęcił m.in. książki: Kocham fotografię. Teksty z lat 1999‒2009 (2009), Historie fotografii w Polsce 1839‒2009 (2010), Decydujący moment. Nowe zjawiska w fotografii polskiej po roku 2000 (2012), Głębia ostrości. Eseje o fotografii polskiej po 1945 roku (2014), Po końcu fotografii (2018). Laureat nagrody Stowarzyszenia Historyków Sztuki im. ks. prof. Szczęsnego Dettloffa i nagrody krytyki artystycznej im. Jerzego Stajudy.

Ikona i trauma. Pytania o

Agata Stankowska

Tematem książki są powracające w polskiej liryce i sztuce XX wieku świadectwa tęsknoty za "obrazem prawdziwym". Autorka skupia się na opisie relacji, jakie zawiązane zostają między obrazem i słowem, teoriami języka poetyckiego i historią reprezentacji w artystycznych projektach Tadeusza Różewicza, Tadeusza Kantora, Jerzego Nowosielskiego, Stanisława Czycza i Ewy Kuryluk. Formułowane przez nich pytania o możliwość współczesnego (ludzkiego, a nie boskiego) veraiconu wyrastają z pragnienia stworzenia dzieła przyległego do doświadczeniowego jądra, zniesienia asymetrii między cierpieniem a przedstawieniem, spotęgowania bycia w poetyckim obrazie. Roszczenie "prawdziwości" obrazu urasta w opisywanych projektach do rozmiarów ekstremalnych, a zgłaszający je twórcy - mimo iż wielokrotnie zdradzają wiedzę o niemożliwym charakterze swoich zamierzeń - z uporem podejmują kolejne (zawsze nieudane i zawsze nieukończone) próby stworzenia słownego odcisku granicznego cierpienia. Czynią to w poczuciu bezwzględnej konieczności spełniania zadania w większej mierze ludzkiego niż artystycznego. Dlatego poszukiwanym przez siebie poetyckim językom, malarskim i teatralnym formom nadają funkcje bliskie tym, jakie obrazy pełniły przed epoką sztuki. "Książka Agaty Stankowskiej jest z jednej strony świadectwem wielkiej wiedzy, wrażliwości i wnikliwości poznawczej, z drugiej zaś - dowodem wysoce samodzielnych, oryginalnych poszukiwań, które prowadzą do rezultatów odkrywczych (bo odsłaniających niedostrzegane dotąd strony poetyckich i artystycznych realizacji), nowatorskich (bo zmieniających wiele tradycyjnych, stereotypowych poglądów na literaturę i sztukę drugiej połowy XX wieku) oraz inspiratorskich (bo zawierających wiele ujęć i propozycji odczytań, które mogą znaleźć szereg innych zastosowań w dalszych badaniach nad współczesnymi poszukiwaniami i ucieleśnieniami prawdy dzieła sztuki)". Prof. dr hab. Ryszard Nycz Agata Stankowska - historyk i teoretyk literatury, profesor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, kierownik Zakładu Literatury i Kultury Nowoczesnej IFP UAM, członek redakcji "Pamiętnika Literackiego", redaktor naukowa serii wydawniczej "Literatura i Sztuka" (Wydawnictwo PTPN). Autorka książek: Kształt wyobraźni. Z dziejów sporu o "wizję" i "równanie" (Kraków 1998), Poezji nie pisze się bezkarnie. Z teorii i historii tropu poetyckiego (Poznań 2007), "żeby nie widzieć oczu zapatrzonych w nic". O twórczości Czesława Miłosza (Poznań 2013), "Wizja przeciw równaniu". Wokół popaździernikowego sporu o wyobraźnię twórczą (Poznań 2013).

Filozofia i los. Szkice tychiczne

Paweł Okołowski

 Tychizm to filozofia losu: pogląd i osadzona na nim potężna tradycja – głoszące, że los włada nami, nie odwrotnie. Jedni tychiści pozostawiają go w rękach Boga, inni nie. Nie zmienia to faktu, że nie od ludzi on zależy. Każdy z zebranych w książce szkiców jest migawkowym wglądem w ideę losu. Ale łącznie stanowią już dość szeroką, metafizyczną perspektywę patrzenia na ludzkie życie. Te teksty adresowane zostały do wolnych ludzi, którzy – niczym Grecy i Rzymianie z kart Diogenesa Laertiosa – łakną racjonalności i pragną się jeszcze spierać o to, jaki jest świat. Poprzez czterdzieści dziewięć artykułów czytelnik może zbliżyć się do takich geniuszy, jak Platon, Lukrecjusz, św. Augustyn, Kartezjusz, Leibniz, Hume, Kant, Schopenhauer, Wittgenstein; do takich sław, jak Russell, Popper, Heidegger, Whitehead, Bierdiajew, Bauman czy Benjamin; do wielkich Polaków, jak Gumplowicz, Kotarbiński, Czeżowski, Elzenberg, Miłosz, Lem i Wolniewicz. Jednocześnie szkice te mają skłonić do namysłu nad zagadnieniami: zła, predestynacji, doli narodu, wolnej woli, istoty religii, istoty języka czy samobójstwa. Filozofia od tej problematyki dziś stroni; chce wykuwać los, odżegnując się tym samym od swej minionej wielkości.  

"Salut Henri! Don Witoldo!" Witold Wirpsza - Heinrich Kunstmann. Listy 1960-1983

Heinrich Kunstmann, Witold Wirpsza

 POLONICA LEGUNTUR. Literatura polska w krajach języka niemieckiego. Tom 18 Przedkładana tutaj korespondencja Witolda Wirpszy z niemieckim historykiem literatury i tłumaczem Heinrichem Kunstmannem jest wielowątkowym źródłem wiedzy o emigracyjnych latach życia pisarza i jego żony, tłumaczki Marii Kureckiej. Źródłem cennym, bowiem podczas gdy polskie lata Wirpszów znane są czytelnikom i historykom literatury, to na temat ich emigracji nie wiadomo wiele. Obecna jeszcze w Polonii berlińskiej pamięć tamtejszych lat z życia obydwojga gents des lettres nie przekłada się na ich znajomość w Polsce, gdzie, bywa, pleni się w jej miejsce środowiskowa mitologia. Puszcza w ten sposób bujne pędy literacka legenda Wirpszy, przeciwko czemu on sam zapewne by nie protestował, ale w sytuacji, kiedy od paru lat wzbiera na naszych oczach nowa fala zainteresowania jego twórczością (pierwszorzędna w tym zasługa Instytutu Mikołowskiego), dobrze będzie osadzić je na gruncie faktów biograficznych w odniesieniu do tego okresu. Tym bardziej, że oficjalna leksykografia historycznoliteracka nie jest wolna w tej mierze od luk, przeinaczeń i błędów...