Dyskurs antropologiczny w pisarstwie Josepha Conrada

Marek Pacukiewicz

Jednym z centralnych motywów pisarstwa Josepha Conrada jest konfrontacja wiedzy dyskursywnej z doświadczeniem kontekstu kulturowego. Stawiając swych bohaterów w sytuacji transgresji, pisarz pokazuje, że to, co obce, inne, nigdy nie może zostać w pełni oswojone, zinterpretowane. Conrad ostrzega, że nie wolno nam łudzić się, że istnieje spójny kulturowo świat, który można ogarnąć za pomocą uniwersalnego modelu poznawczego. Wsparta na nauce wiedza przestaje być uniwersalna, kiedy zostaje przeniesiona w obcy kulturowo kontekst lub kiedy jej dyskursy pojawiają się nieoczekiwanie w nowych konfiguracjach. Prezentując w swej twórczości człowieka kontekstualnego, uwarunkowanego kulturowo, Conrad wykazuje wysoką wrażliwość i wyobraźnię antropologiczną. Istnieje zatem możliwość porównania jego twórczości do modelu poznania kultury prezentowanego przez powstałą w drugiej połowie dziewiętnastego wieku naukę, jaką jest antropologia kultury.  Pisarstwo Conrada stawia nas wobec pęknięcia (egzystencjalnego), każe nam doświadczać: wraz z jego bohaterami zmuszeni jesteśmy powtarzać pytanie o to, w jaki sposób połączyć naszą wiedzę i kontekst, światopogląd i doświadczenie. Dzięki powieściom Conrada rozumiemy, że pęknięcie to nie powstało po upadku wielkich narracji: jest ono częścią składową każdej narracji, która weryfikuje własne konwencje. Pęknięcie to nie jest dla Conrada ani kresem, ani początkiem poznania. Fakt, że ostatecznej interpretacji nigdy nie będzie, nie stanowi dla pisarza ani fundamentu sceptycyzmu, ani usprawiedliwienia logorei. Musimy obserwować relacje pomiędzy interpretacjami, ich wzajemne uzupełnienia i falsyfikacje, a jednocześnie winniśmy zadawać pytanie kto, gdzie, kiedy i dlaczego - w sensie kulturowym - ich dokonuje...  

Wybór pism estetyczno-literackich

Jan Śniadecki

Jan Śniadecki (1756-1830), Wielkopolanin. Uczony: matematyk, astronom i filozof, także pedagog, biograf i miłośnik polszczyzny; jedna z najwybitniejszych postaci życia umysłowego, a zarazem prawdziwy autorytet moralny początku XIX stulecia. Po ukończeniu Akademii Krakowskiej studiował za granicą, by po powrocie na macierzystą uczelnię wykładać matematykę i astronomię, a także współpracować z Hugonem Kołłątajem w dziele przekształcania akademii w Szkołę Główną Koronną. Następnie na wiele lat związał się z Imperatorskim Uniwersytetem Wileńskim. Jako profesor i wieloletni rektor tej uczelni skutecznie dbał o jej rozwój. Pisma poświęcone zagadnieniom literackim stanowią margines jego naukowej spuścizny, będąc zarazem frapującym świadectwem klasycystycznej świadomości estetyczno-literackiej ich autora.

Beyond the Roma Holocaust: From Resistance to Mobilisation

Thomas M. Buchsbaum, Sławomir Kapralski

The present publication is based upon the international symposium entitled "Beyond the Roma Holocaust: From Resistance to Mobilisation", held in Cracow on 21 and 22 October 2016 on the occasion of the 75th anniversary of the deportation of half of all Austrian Roma and Sinti to the Nazi Ghetto of Łódź, and after the liquidation of the so-called Zigeunerlager Litzmannstadt the subsequent murder of some 4300 of them in so-called gas-vans at the Nazi extermination camp Kulmhof at Chełmno nad Nerem. The authors of this publication hailing from various countries and backgrounds reflect upon the nature and origins of the Roma genocide in the context of the contemporary situation of Roma communities in Europe. They discuss the fate of Roma during the Nazi terror in terms of their resistance and strategies of survival and thus go beyond the paradigm of victimisation. The authors debate the immediate and long-term consequences of the Holocaust for the process of the political mobilisation of the European Roma, the impact of the historical experiences of Roma communities on their contemporary identities, and the role of historical memory in forming the Roma movement. "The porrajmos cannot be altered retroactively, but probably can serve as a useful point of reference and departure in order to look to the future of Roma in our common Europe" writes one of the co-editors, Thomas M. Buchsbaum.  

Pieczęcie Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie

Adam Chmiel

Historia licznych pieczęci naszej Almae Matris jest w gruncie rzeczy historią samej uczelni. Opisane w tej książki okresy wzlotów i upadków Uniwersytetu Jagiellońskiego postrzegane są poprzez wielowiekowe, pasjonujące dzieje jego pieczęci. Sfragistyka tworzy szczególnie ciekawą perspektywę refleksji nad przeszłością Jagiellońskiej Wszechnicy.

Symbole pożarły rzeczywistość

Bronisław Łagowski

Oddajemy czytelnikowi już drugi w „Bibliotece Kuźnicy” tom rozważań Bronisława Łagowskiego. Były pisane w okresie od żałoby po śmierci papieża do katastrofy smoleńskiej. Autor rozprawia się z poglądami na wydarzenia, jakie zachodziły w tym okresie i wcześniej, przeciwstawia się fałszywej polityce historycznej, a przede wszystkim dąży do odnowienia tradycji realizmu politycznego w Polsce. Posługuje się nieraz pojęciami filozofii polityki, stroniąc jednak od teoretycznego żargonu.   Zagraniczni pisarze polityczni w swoich wzmiankach o Polsce podkreślają nieraz polski brak poczucia rzeczywistości, rozmaicie tę wadę nazywając. Nic w tym osobliwego. Widział to Dmowski, widzieli krakowscy stańczycy, a także Aleksander Bocheński, Ksawery Pruszyński, Stanisław Stomma czy Stefan Kisielewski, żeby nie sięgać dalej, w głąb historii. Ten stereotyp jest prawdziwy, ale trzeba dodać dwa słowa, na czym polega. Najogólniej powiedziałbym, że jest to stawianie wyżej w ontologicznej hierarchii uświęconych symboli i mitów niż rzeczywistości.   Bronisław Łagowski

Lekcja (nie)obecności. Dziedzictwo polsko-żydowskie w edukacji polonistycznej

Agnieszka Kania

Jak uczyć patriotyzmu, który jest „oparty na odpowiedzialności za wspólnotę, niewykluczający nikogo, krytyczny wobec historii i zachowujący szacunek dla dziedzictwa przodków” (Jerzy  Nikitorowicz)? Gdzie we współczesnej edukacji polonistycznej znaleźć miejsce dla dziedzictwa polsko-żydowskiego jako znaczącego elementu polskości? Czy w trudnej sytuacji społeczno-politycznej Europy i świata w XXI wieku odrabiamy lekcję daną nam przez historię w wieku XX? Niniejsza książka to swoista kontynuacja rozpoznań poczynionych przez autorkę w poprzedniej rozprawie, odnosząca się do kulturowej teorii narodu jako bardziej inkluzyjnej niż teoria etniczna.   Doświadczenia Agnieszki Kani z realizacji projektów edukacyjnych (także międzynarodowych) i twórcze podejście do osiągnięć dydaktyki zagranicznej (głównie amerykańskiej) zaowocowały szczególnie obficie w tych fragmentach książki, które wprowadzają praktyczną wizję edukacji na wskroś humanistycznej, budującej wizerunek człowieka zdolnego wznieść się ponad identyfikację narodową. Fundamentem takiej edukacji Autorka czyni – dostępne wszak uczniom i afirmowane przez nich – przeświadczenie o naturalnej, przyrodzonej nam wszystkim różnorodności, odmienności ludzi. Kluczowe dla tej filozofii edukacji jest rozpoznanie, że kategoria „inności” dotyczy w pierwszym rzędzie nas samych, a jej świadomość pozwala na otwarcie się na drugiego człowieka i pozbycie się lęku. Witold Bobiński

Padania. Od źródeł idei do próby stworzenia nowego narodu w północnych Włoszech

Małgorzata Maria Fijał

Jakie byłyby konsekwencje, gdyby idea stworzenia niezależnej nacji w północnych Włoszech stała się rzeczywistością? Monografia Padania. Od źródeł idei do próby stworzenia nowego narodu w północnych Włoszech to wnikliwe studium narodzin i rozwoju koncepcji Padanii - projektu oddzielenia północnych regionów Włoch od reszty kraju. Autorka dogłębnie analizuje historię idei odrębnej tożsamości kulturowej i etnicznej mieszkańców Północy, która stała się podstawą politycznego ruchu separatystycznego. Książka odkrywa ideologiczne źródła tego zjawiska, ukazując rolę mitów, symboli, terytorium oraz pamięci historycznej w budowaniu padańskiej świadomości. To nowatorskie ujęcie, łączące perspektywę politologiczną z kulturoznawczą, ukazuje specyfikę padańską w kontekście dążenia do stworzenia tożsamości narodowej, która, mimo związku z zachodnioeuropejskimi wartościami politycznymi, poszukiwała swoich korzeni w nacjonalizmie kulturowym, charakterystycznym dla regionów Europy Środkowej i Wschodniej.