W reakcji na powojenną przemoc antysemicką. Samoobrona Żydów w Łodzi - uwarunkowania społeczno-polityczne i przestrzenne

Andrzej Rykała

Żydowska samoobrona powstała w wyniku przetaczającej się przez Polskę fali mordów ocalałych z Zagłady, "antyżydowskich prowokacji, napadów na pociągi i zabijania Żydów znajdujących się w nich, wreszcie kulminacyjnego punktu działalności antyżydowskiej band", jakim był pogrom kielecki. Podjęty temat dotyczy permanentnego powojennego zagrożenia fizycznego Żydów oraz ich reakcji na to zagrożenie. Autor starannie opisuje codzienną rzeczywistość przemocy na terenie całego kraju, ze szczególnym uwzględnieniem regionu łódzkiego. Te mikroopisy dają dobry wgląd w aurę otaczającą Żydów i motywację prześladowców. Autor eksploruje nowe źródła historyczne i przetwarza pochodzące z nich dane - posługując się kartograficzną metodą prezentacji - w pionierski sposób na gruncie polskiego piśmiennictwa. Uszczegóławia naszą wiedzę, a jednocześnie weryfikuje i podsumowuje wnioski innych badaczy. Książka jest przykładem dzieła, w którym specjalistyczna metoda i opis ludzkich dramatów pozostają ze sobą w harmonii. Helena Datner (Żydowski Instytut Historyczny)

Powiedz coś po czesku! Igraszki językowo-literackie

Jacek Baluch

Książka Jacka Balucha, Powiedz coś po czesku!, należy do tego gatunku literackiego humoru, który z powodzeniem uprawiali i Julian Tuwim - w książce Pegaz dęba, i Stanisław Barańczak - w książce Pegaz zdębiał. Skomponowana na kształt quasi-słownika, łączy popularyzację wiedzy filologicznej z zabawą poetycką, uczy i bawi. Podobnie jak w książce Tuwima Cicer cum caule (po łacinie znaczy to po prostu "groch z kapustą", ale brzmi bardziej uczenie), autor umieścił tu całkiem poważne artykuły naukowe (na przykład o tym, że rzekomy najstarszy polski erotyk żakowski, został de facto ułożony i zapisany po czesku) z "hasłami" opisującymi językowe kurioza i anegdoty (można na przykład się dowiedzieć, co po czesku znaczy levobocek i skąd się wzięło powiedzenie to se nevrati).   „Powiedz coś po czesku!” – ileż to razy słyszałem to zdanie?... Już w moich czasach studenckich, w krakowskim Klubie „Pod Jaszczurami”, kiedy na pytanie „Co studiujesz?”, odpowiadałem, że bohemistykę, czyli filologię czeską, moi rozmówcy reagowali spontanicznie: „To powiedz coś po czesku!” I spodziewali się – oczywiście – że to „coś” będzie śmieszne. Takie bowiem panuje wyobrażenie wśród Polaków, że język czeski jest śmieszny i na swój sposób „dziecinny”. Ten stereotyp postrzegania języka czeskiego ma starą tradycję, sięgającą XVI wieku, kiedy to w Dworzaninie polskim Łukasz Górnicki pisał:  „Język czeski jest piękny, ale jakoby troszkę pieszczący, a męsczyźnie mało przystojny”.    Jacek Baluch, ze Wstępu

Polska Jasienicy. Biografia publicysty

Arkadiusz Kierys

„Nie można już wątpić, że system komunistyczny osiągnąłby znacznie więcej i funkcjonował bez porównania lepiej, gdyby nie metoda trzymania «myśli w obcęgach»” – pisał Jasienica w Pamiętniku. Leon Lech Beynar – znany szerzej pod literackim pseudonimem Paweł Jasienica – jest w Polsce symbolem opozycji intelektualnej wobec PRL i autorem poczytnych prac historycznych. Współcześni znali go jednak jako człowieka apolitycznego (ze skłonnościami do libertynizmu), czego wyrazem było unikanie przynależności do korporacji studenckich czasów sanacji i partii politycznych Polski Ludowej. Dlaczego więc, mimo potrzeby mentalnej neutralności, wybrał zawód publicysty, żądający odeń deklaracji światopoglądowej? Czy istnieje możliwość zachowania godności osobistej i zawodowej w kraju totalitaryzmu ideologicznego? Przez całe życie Jasienica zmagał się z postawami społecznymi, których nie akceptował: autorytaryzmem sanacji i antysemityzmem II Rzeczypospolitej; nienawiścią narodowościową na Kresach Wschodnich w czasie okupacji sowieckiej i niemieckiej; „złotych żniw” na popieliskach obozów koncentracyjnych i Polski stalinowskiej. Mimo to uważał, że praca na rzecz Polski powojennej jest obowiązkiem każdego inteligenta, chociażby z racji dużych strat wojennych w tej właśnie warstwie społecznej. Pojmował to jako służbę narodowi, a nie reżimowi komunistycznemu, w związku z czym stał też w opozycji do swoich kolegów na emigracji; „Losy Polski zależą wprawdzie od tego, co się dzieje na szerokim świecie – pisał do nich – ale masa Polaków kształtować może historię ojczystą działając tutaj, na nadwiślańskich piaskach, a nie tam, «gdzie cytryna dojrzewa»”. Biografia Pawła Jasienicy ukazuje go jako człowieka dokonującego wyborów światopoglądowych w strasznych i ciekawych czasach, jeszcze zanim pojawił się pomysł Polski Piastów i Jagiellonów.   Arkadiusz Kierys - rocznik 1968, torunianin. absolwent Wydziału Nauk Historycznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, wnikliwy obserwator cichszych a znaczących momentów historii. W kręgu jego zainteresowań znajdują się dzieje opozycji intelektualnej w PRL oraz historia historiografii polskiej. Wynikiem tych zainteresowań stała się praca na temat życia i działalności Leona Lecha Beynara (pseud. Paweł Jasienica). Jest autorem skryptu pomocniczego z historii dla uczniów szczególnie uzdolnionych humanistycznie: Historia Mundi. Starożytność. Od prehistorii do imperium perskiego (Toruń, 2010). Obecnie kończy opracowanie zbioru artykułów Pawła Jasienicy pt.: „Historia to nie dziwka”. Antologia tekstów Pawła Jasienicy, jego interlokutorów i recenzentów.

Ukraińskie Beskidy Wschodnie Tom II. Na beskidzkich szlakach. Część 1

Janusz Gudowski

Przewodnik po Karpatach Wschodnich omawiający: Gorgany, Czarnohorę, ukraińskie Karpaty Marmaroskie i Połoniny Hryniawskie.

Od powstania słuckiego po białoruską rewolucję (1920-2020). Dyskurs oporu

Aliaksandr Raspapou, Andriej Moskwin

Problematyka białoruskiego oporu wobec agresywnej polityki wschodniego sąsiada Białorusi po wydarzeniach 2020 roku nabrała nowego brzmienia i została zaktualizowana. Ostatnia dekada była naznaczona licznymi aktami agresji Rosji na byłe kraje sowieckie, a Białoruś została uwikłana w tę agresję z powodu prorosyjskiej postawy przywódców kraju. Rok 2020 ukazał nieznane wcześniej zjawiska i procesy w społeczeństwie białoruskim, sprawił, że konieczne stało się zrozumienie ich znaczenia dla procesu formowania się narodu białoruskiego. Co ważne, oprócz rzeczywistych potrzeb białoruskich, zrozumienie form, treści, kontekstu białoruskich protestów ma również wartość dla społeczności światowej - zmusiło do spojrzenia na Białorusinów i Białoruś nie jak na przedmiot, lecz jak na podmiot światowych procesów politycznych. Z tego punktu widzenia problematyka monografii Od powstania słuckiego po białoruskiej rewolucji (1920-2020). Dyskurs oporu jest z pewnością istotna i ważna.

Światy oświeconych i romantycznych. Doświadczenia, uczucia, wyobraźnia

red. Bożena Mazurkowa

Prace zgromadzone w tomie przybliżają utrwalone przez twórców oświeceniowych i romantycznych rozliczne obrazy wielorako pojmowanego i postrzeganego świata ludzkich doświadczeń, przeżyć i doznań, uroków i zagrożeń natury, miejsc oraz spraw przez człowieka projektowanych i oswojonych. W publikacji odnaleźć można rozprawy opisujące przyrodę otaczającą człowieka, obejmującą zarówno teoretyczne rozważania związane z koncepcją naśladowania natury, jak i architektoniczne opisy kompleksów pałacowo-ogrodowych oraz wizje klęsk żywiołowych utrwalone na kartach dawnych modlitewników. Autorzy prezentują interesujące relacje z podróży krajowych i zagranicznych utrwalone w oświeceniowych diariuszach, pamiętnikach i utworach literackich. Mowa w nich między innymi o czystości i higienie w Rzeczypospolitej, wspomnieniach i intymnych doznaniach piszących ówcześnie kobiet, obrazach prezentujących zarówno miejskie jak i wiejskie realia otaczającej człowieka rzeczywistości. Omówione zostały także ówczesne poradniki medyczne, w których opisano zalecenia i przestrogi dla przyszłych matek. Rozprawy podejmują ponadto zagadnienia związane z symboliką śmierci oraz przestrzeni eschatologicznych. Ze względu na duże zróżnicowanie tematyczne i zakres podjętej problematyki książka jest adresowana do szerokiego grona odbiorców – zarówno specjalistów zajmujących się literaturą, kulturą oraz historią XVIII i XIX stulecia, jak i do osób zainteresowanych ówczesnymi realiami, które zostały utrwalone na kartach dawnych dzienników podróży, pamiętników i modlitewników, obejmujących świat ludzkich doświadczeń, trudów i obaw.

Plastikowe M3, czyli czeska pornografia

Petra Hůlová

Plastikowe M3, czyli czeska pornografia to proza, która z całego dorobku literackiego Petry Hůlovej wywołała największą burzę wśród krytyki. Autorka otrzymała za nią Nagrodę Jiřího Ortena (nagroda przyznawana autorom poniżej trzydziestego roku życia), na jej podstawie powstała sztuka teatralna Czeska pornografia (reż. Viktorie Čermáková). Książka ostro prowokuje i wkurza, bawi i zniecierpliwia, wywołuje mimowolne podniecenie i chęć wydania okrzyku „po co to?!”. Bohaterka – trzydziestoletnia praska prostytutka – w lekko postrzelonym monologu z wyjątkową fantazją słowotwórczą odkrywa tajemnice najstarszego zawodu świata. Bezwstydnie opisuje często fałszywą pieśń „wtykacza” (wagina) i „raszpli” (penis). A cały ten seks rozgrywa się w dekoracjach współczesnego digiświata, którego hipokryzję demaskuje równie namiętnie, jak nasze najskrytsze fantazje. Humor, ironia, barwne neologizmy charakteryzujące „te sprawy” i oryginalna narracja sprawiają, że Plastikowe M3... nie jest obsceniczną lekturą dla panów, ale świetną zabawą, choć już po pierwszych kilku stronach czytelnika zaczyna nurtować pytanie, czy autorka przypadkiem nie robi sobie z niego jaj... A Twoja raszpla / Twój wtykacz – jak się ma w digiświecie? Za przekład Plastikowego M3 na język polski tłumaczka książki, Julia Różewicz, otrzymała Nagrodę Literatury na Świecie 2013 w kategorii Nowa Twarz.

Permakultura i ogrodnictwo dzikie

Johann i Sandra Peham

Johann Johann Peham i Sandra Peham – pionierzy upraw dzikich – pokazują, jak dołożyć własną cegiełkę do ochrony klimatu, stosując w praktyce zasady permakultury lub ogrodnictwa/rolnictwa dzikiego. Najważniejsze jest stworzenie lub zachowanie w ogrodzie obiegu zamkniętego – dzięki temu rozwiązaniu stanie się on samowystarczalnym organizmem. W klasycznej permakulturze obieg zamknięty zapewniają różne elementy ogrodu, m.in. oczka wodne i stawy, spirale ogrodowe czy tarasy. W ogrodnictwie dzikim jeszcze większy nacisk kładzie się na to, czego potrzebuje zarówno sam ogród, jak i jego mieszkańcy. Poszczególne rozwiązania dostosowuje się więc do konkretnego stanowiska, na którym powstaje ogród, i do własnych potrzeb, tworząc na przykład pagórki ziołowo- warzywne zamiast spiral ziołowych. Książka zawiera mnóstwo praktycznych porad: JAK ZAPLANOWAĆ OGRÓD Z OBIEGIEM NATURALNYM GDZIE KUPIĆ MIESZANKĘ NASION NA ŁĄKĘ KWIETNĄ JAK ZAŁOŻYĆ ZAGON PAGÓRKOWY – KROK PO KROKU W JAKI SPOSÓB ZAKŁADAĆ RABATY NA ZBOCZACH JAK STWORZYĆ Z WIERZBY ŻYWOPŁOT LUB ZIELONE IGLOO JAK SIĘ POZBYĆ ŚLIMAKÓW I INNYCH NIEPROSZONYCH GOŚCI JAK PRZETWORZYĆ WŁASNE PLONY W DOMOWE SPECJAŁY