Psychologia w zmieniającym się świecie

Marta Pawelec

Monografia daje interesujący obraz różnych podejść do problematyki zmian, jakim podlega współczesny świat, a także zmian zachodzących wewnątrz samej psychologii. Analizuje m.in. deklarowane wartości życiowe studentów psychologii, cechy osobowościowe oraz strategie konstruowania własnej przyszłości w okresie przełomu adolescencji i dorosłości, style przywiązywania oraz struktury emocjonalne związków dorosłych dzieci alkoholików (DDA) czy postawy wobec życia u młodzieży z rodzin dotkniętych eurosieroctwem. Publikacja przybliża związki psychologii i prawa w obszarze wpływu neuronauki na system sprawiedliwości, omawia ryzyko i skutki uzależnienia od gier hazardowych oraz zmiany w używaniu języka i społeczne konsekwencje tych zmian u użytkowników internetowych blogów i czatów. Monografia porusza problematykę uzależnień i zachowań problemowych młodzieży, a także  prezentuje autorskie propozycje zmian w programach profilaktycznych realizowanych w środowisku szkolnym

Nowe wyzwania profilaktyki

Zbigniew B. Gaś

Rzeczywistość coraz częściej stawia pytania o przyszłość profilaktyki. Wydaje się, że stoją przed nami dwie drogi. Pierwsza z nich to traktowanie profilaktyki wyłącznie jako działania doraźnego i interwencyjnego w odniesieniu do zjawisk i zachowań, które okresowo otrzymają status dysfunkcji. Druga droga to traktowanie profilaktyki jako konsekwentnego działania na rzecz przywracania świata wartości, dzięki czemu wielowymiarowe zdrowie i dojrzałe życie będą głównymi wyznacznikami jakości zachowania. Niniejsza publikacja ma zatem na celu pomoc specjalistom w sformułowaniu własnej odpowiedzi na powyższe pytanie, a tym samym zwiększenie poczucia osobistej odpowiedzialności za przyszłość profilaktyki w Polsce. Zawiera ona opracowania ukazujące aktualne możliwości i potencjalne obszary działań profilaktycznych. Stanowi ona cenne źródło wiedzy o fenomenie profilaktyki w szerokiej perspektywie interdyscyplinarności. Jest udaną próbą bardzo interesującego podejścia metodologicznego, budującego pomost między różnego rodzaju dziedzinami i dyscyplinami wiedzy

Profilaktyka zachowań ryzykownych w teorii i praktyce

Zbigniew B. Gaś

Monografia przybliża dynamicznie zmieniający się obszar współczesnej psychoprofilaktyki, prezentując różne jej koncepcje. Odnosi się do ważnego społecznie problemu, jakim są przyczyny i konsekwencje zachowań ryzykownych, takich jak nadużywanie środków psychoaktywnych, kierowanie pojazdami pod wpływem alkoholu, skoki do wody, przypadkowe kontakty seksualne, udział w bójkach, itp., których ofiarami są zarówno ludzie młodzi, jak i osoby dorosłe. Publikacja koncentruje się na psychologicznych korelatach zachowań ryzykownych: wysokiej wrażliwości, impulsywności, wypaleniu uczniowskim. Omawia obraz samego siebie u młodzieży wkraczającej w dorosłość, neurologiczne podłoże podejmowania zachowań ryzykownych, wpływ chorób cywilizacyjnych zagrażających życiu na radzenie sobie z trudnościami życiowymi w kontekście profilaktyki trzeciorzędowej, a także specyfiki działań profilaktycznych wobec osób doświadczających chorób somatycznych. Jej zawartość istotnie poszerza naszą wiedzę o znaczeniu profilaktyki, zewnętrznych czynnikach generujących zachowania ryzykowne, wewnętrznych mechanizmach ich stymulacji oraz ukazuje jej szersze uwarunkowania risky humanum. Monografia zawiera opracowania wychodzące z lubelskiej szkoły profilaktyki Zbigniewa B. Gasia, tym razem gromadząc dorobek przedstawicieli wielu ośrodków akademickich

Granice nauk o zdrowiu

Anna Włoszczak-Szubzda

Monografia jest cennym źródłem wiedzy na tematy dotyczące między innymi profilaktyki chorób odkleszczowych, jakości życia chorych po udarze niedokrwiennym mózgu, postaw pacjentów chorych onkologicznie wobec diagnozy czy tez rehabilitacji dzieci niepełnosprawnych z zespołem Dandy-Walkera a także odpowiedzialności zawodowej i znajomości podstaw prawnych wykonywania zawodu pielęgniarki, kompetencji teleinformatycznych pielęgniarek, symulacji medycznej jako narzędzia wykorzystywanego do edukacji medycznej oraz cech osobowości funkcjonariuszy straży pożarnej szczególnie narażonej na stres z racji wykonywanego zawodu. Różnorodność dyscyplin składających się na dziedzinę nauk o zdrowiu powoduje potrzebę określenia granic tej dziedziny. Taką próbą (rodzajem pilotażu teoretyczno-metodologicznego), która ma pokazać możliwe obszary zainteresowania nauk o zdrowiu, jest ta monografia. Tworzyli ją naukowcy z różnych dyscyplin naukowych: pedagodzy, psycholodzy, specjaliści nauk o zdrowiu, lekarze oraz pielęgniarki i pielęgniarze. Prezentując swoje rozważania teoretyczne i badania naukowe, wnieśli wkład nie tylko w rozwój samej wiedzy budowanej w ramach nauk o zdrowiu, ale też jako grupa podjęli wysiłek określenia granic merytorycznych i wskazania wspólnych elementów metodologicznych, swoistych dla omawianej dziedziny nauki

PSYCHOLOG W SZKOLE: BADANIA

Monika Baryła-Matejczuk

Problemy natury psychologicznej, a także znaczenie zagadnień z zakresu psychologii w środowisku szkolnym to obszar, który dotyczy nie tylko szkolnych specjalistów (pedagogów, psychologów) i uczniów. Dotyczy on również nauczycieli, rodziców, administracji szkolnej, a także lokalnej społeczności. Od lat psychologia edukacyjna pokazuje kierunki zmian społecznych, analizuje procesy psychiczne i zachowania człowieka w kontekście edukacji. Jej znaczenie rośnie, a potwierdzeniem tego jest upowszechnienie psychologicznego wsparcia w szkołach i placówkach edukacyjnych. Ponadto, jak pokazuje praktyka, praca psychologa w szkole znacznie wykracza poza podstawowe cele psychologii edukacyjnej. W literaturze przedmiotu znajdujemy różne rozważania na temat kondycji psychicznej uczniów, nauczycieli i rodziców. Ostatnie lata pokazują też szczególne wyzwania, jakie stoją przed młodym pokoleniem i wspierającymi je dorosłymi. Znaczenie i zawodowe funkcje psychologa szkolnego ewaluują. Zasadnicze zmiany rzeczywistości społeczno-kulturowej, zmiany pokoleniowe przekładają się na proces edukacji i związane z nim wyzwania. Miejsce psychologa w szkole dyktowane jest również zmianami społecznymi i ustrojowymi, europeizacją i globalizacją życia, a także kształtowaniem się społeczeństwa. Stąd, w kontekście transformacji oświatowych, szczególną uwagę należy zwrócić na rolę psychologa w zmieniającej się szkole i dalej, znaczenie wiedzy psychologicznej dla procesu wszechstronnego wsparcia uczniów we współczesnej szkole. W powszechnej opinii to psycholog szkolny prowadzi zarówno indywidualne, jak i grupowe zajęcia, które mają rozwijać społeczno-emocjonalne kompetencje dzieci, to on interweniuje, mediuje, ale też często dba o to, by w programie wychowawczo-profilaktycznym szkoły znajdowały się treści adekwatne do prawidłowości rozwojowych dzieci. Ponadto wymienione nie wyczerpują zadań, jakie stoją przez osobami wykonującymi ten zawód. Oczekiwania efektów działań psychologa w szkole bywają wysokie, ale też często nieadekwatne. Od osób wykonujących ten zawód wymaga się wszechstronności, ciągłej aktualizacji, a także biegłości w wielu obszarach. Stąd badania prowadzone w środowisku szkolnym są ważnym źródłem wiedzy na temat aktualnych trendów, dostarczać mogą rzetelnych informacji, ale także uzupełniać wiedzę na temat współczesnych wyzwań. Niniejsza publikacja podejmuje próbę ukazania wybranych badań związanych z celami pomocy psychologicznej w szkole. Poszczególne części podejmują zagadnienia autorytetu nauczyciela, wyzwań stojących przed młodzieżą, takich jak problematyczne używanie Internetu, przemoc rówieśnicza, ale także konsekwencje zaniedbań wychowawczych. Książka składa się z pięciu rozdziałów. Pierwszy rozdział autorstwa W. Kowalskiego i A. Stasińskiej przybliża zagadnienie perspektywy rodziców na temat autorytetu nauczyciela w edukacji wczesnoszkolnej. Autorzy zwracają uwagę, że na autorytet nauczyciela składają się nie tylko jego cechy charakteru i osobowości, ale również talent pedagogiczny i motywowanie uczniów do nauki. Ponadto ważny jest również prawidłowy kontakt z dziećmi. Celem rozdziału jest poznanie opinii rodziców na temat autorytetu nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej. Podsumowując wyniki tych badań, Autorzy zauważają, że rodzice na ogół pozytywnie postrzegają nauczyciela. Według nich nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej, aby prawidłowo wykonywać swoją pracę, powinien być osobą otwartą, która jest optymistycznie nastawiona zarówno do dzieci, jak i do rodziców, oraz winien wzbudzać ich zaufanie. Niezastąpiona przy tym jest umiejętność nawiązywania kontaktów oraz słuchania innych. Drugi rozdział pt. "Struktura samoregulacji młodzieży zaangażowanej w ponadstandardową aktywność szkolną oraz pasywnej" autorstwa A. Mazur to wnikliwe studium młodzieży szkolnej. Zrealizowane przez Autorkę badania mają znaczenie zarówno poznawcze, jak i aplikacyjne. Wykazane prawidłowości nie tylko wzbogacają wiedzę w obszarze psychologii, ale również mogą stanowić podstawę do opracowania skutecznych działań profilaktycznych, ukierunkowanych na wzmocnienie efektywnej samoregulacji adolescentów, w tym ich samokontroli, procesu wartościowania, a także sprawnego radzenia sobie z napotkanymi wyzwaniami. Kolejny rozdział "Wzmacnianie nadziei na sukces w profilaktyce problematycznego używania Internetu u uczniów szkoły podstawowej" podejmuje zagadnienia szczególnie aktualne i społecznie ważne w perspektywie współczesnej szkoły. Autorzy, E. Szymańska i A. Dudziak, zwracają uwagę, iż szybki rozwój nowych technologii stanowi nieodzowny element postępu cywilizacyjnego, który prócz poprawy jakości życia daje wiele obszarów, które mogą stać się czynnikami ryzyka funkcjonowania w szkole. W pracy odniesiono się do założeń psychologii pozytywnej, podkreślając istotną rolę posiadanych przez dzieci i młodzież zasobów, umiejętności i motywacji oraz uwzględniania czynników ochronnych, jakie mogą znajdować się w środowisku. Rozdział J. Bieniek, "Realny obraz siebie nastoletnich sprawców przemocy rówieśniczej", przybliża z kolei trudności, z jakimi mierzy się współczesna szkoła. Autorka, na przykładzie szkoły, w jakiej prowadziła badania, pokazuje, że problem przemocy rówieśniczej jest powszechny, a tego typu badania mogą być pomocne przy konstruowaniu programu wychowawczo-profilaktycznego. Z badań wynika bowiem, że realny obraz siebie ma znaczenie dla funkcjonowania w roli sprawcy przemocy rówieśniczej. Sprawcy przemocy rówieśniczej mają najbardziej negatywny obraz siebie w porównaniu z pozostałymi badanymi przez Autorkę grupami. Wyniki tych badań to ważna przesłanka dla konstruowania programów ukierunkowanych na profilaktykę zachowań przemocowych młodzieży. Ostatni rozdział autorstwa J. Łukasiewicza i D. Głusiec "Wybrane cechy osobowości i style radzenia sobie ze stresem młodych dorosłych objętych kuratelą sądową" podejmuje zagadnienia kurateli sądowej, która jest instytucją działającą w celu pomocy osobom w trudnej sytuacji życiowej. Chociaż zakres tematyczny zdaje się wykraczać poza zasięg pracy psychologa szkolnego, to szersza wiedza na temat radzenia sobie osób, które wchodzą w dorosłe życie, może być pomocna w lepszym zrozumieniu warunków potrzebnych do rozwoju i przeciwdziałania potencjalnym problemom. Wiedza na temat roli i znaczenia kurateli jest ważna dla zapewnienia ochrony praw i godności każdej osoby, która wymaga wsparcia ze strony państwa i społeczeństwa. Ponadto Autorzy wskazują, że osobowość ma wpływ na podejmowanie zachowań ryzykownych, co jest ważne z perspektywy tworzących warunki do rozwoju dorosłych. Trudne zadania, jakie stoją przed psychologami w kontekście szkolnym, wymagają gruntownego przygotowania. Dbanie zarówno o jakość życia, jak i rozwój każdego człowieka, a zwłaszcza dziecka, jest przywilejem, priorytetem i obowiązkiem. Mimo iż zdajemy sobie sprawę, że przygotowanie do życia odbywa się przede wszystkim w rodzinie, to rola powołanych do tego instytucji też jest bardzo ważna. Rola i zadania psychologa we współczesnej szkole mają ogromne znaczenie. Poszerzanie wiedzy i kompetencji wśród zaangażowanych w proces wychowawczy osób może przyczynić się do osiągnięcia skuteczności w pracy, a co za tym idzie, satysfakcji własnej, ale także dzieci i młodzieży. Praktycznym wymiarem podjętej problematyki jest podkreślenie i akcentowanie roli psychologa w procesie dydaktyczno-wychowawczym. Książkę adresujemy do badaczy, ale też studentów psychologii i pedagogiki. Biorąc pod uwagę zawarte w niej treści, opracowanie może być użyteczne dla specjalistów zajmujących się na co dzień pracą z dziećmi i młodzieżą (nauczycieli, wychowawców, psychologów, pedagogów), a także dla tych, którzy z racji swoich zainteresowań lub obowiązków zawodowych zajmują się wspieraniem, edukacją, opieką nad dziećmi i młodzieżą. Za wszelkie uwagi i komentarze skierowane pod adresem publikacji będziemy Czytelnikom wdzięczni.

Rodzina a profilaktyka zaburzeń w zachowaniu

Zbigniew B. Gaś

W książce zawarte zostały interdyscyplinarne dociekania, dotyczące roli rodziny w życiu człowieka oraz opis poszukiwań metod i sposobów wspierania rodziny w potrzebie. Monografia zawiera dwie części. Pierwsza z  nich, zatytułowana Koncepcje – Przeglądy, to dziewięć opracowań dotyczących różnych prób wyjaśnienia specyfiki rodziny początku XXI wieku. Druga, zatytułowana Badania – Analizy – Propozycje Rozwiązań, to siedem opracowań będących efektem zrealizowanych projektów badawczych dotyczących kluczowych aspektów konwencjonalnego/dysfunkcjonalnego funkcjonowania rodziny

Profilaktyka w czasach globalnych zagrożeń

Zbigniew B. Gaś

Różne przyczyny sprawiają, że świat codziennie się zmienia, a w związku z tym nieustannie stawia przed człowiekiem nowe wyzwania, zwłaszcza w relacji do świata społecznego. Patrząc rozwojowo wiąże się to z podejmowaniem przez człowieka swoistej aktywności poznawczej i behawioralnej, aby uczynić dla siebie świat bezpiecznym. Generalizując możemy powiedzieć, że aktywność dziecka koncentruje się na odkrywaniu świata społecznego; aktywność nastolatka to głównie poznawanie świata społecznego jako terytorium zaspokajania osobistych potrzeb, budowania osobistego systemu wartości oraz odkrywania własnej tożsamości; natomiast człowiek dorosły najwyraźniej spostrzega zmienność świata społecznego oraz doświadcza zmian społecznych przez pryzmat zagrożeń dla zbudowanych dotychczas sposobów skutecznego radzenia sobie z wyzwaniami świata (Arnett, 2002; Gaś, 2013). Każda zmiana zakłóca dotychczasowe poczucie bezpieczeństwa i jawi się jako wyzwanie, z którym każdy z nas mierzy się na swój sprawdzony sposób. Zmian tych jest z każdym rokiem więcej i coraz więcej z nich wiąże się w sposób przyczynowo-skutkowy ze zjawiskiem globalizacji (Bargh, McKenna, 2004; Colantone, Crino, Ogliari, 2019; Gaś, Czerniec, 2022; Gaś, Mazur, 2024; Marsella, 1998). Globalizacja i jej skutki jako zagrożenia i wyzwania W przestrzeni społecznej funkcjonuje szereg różnych definicji globalizacji. Najczęściej podkreśla się, że na globalizację składają się różnorodne procesy, które prowadzą do postępującej współzależności i integracji różnych państw, ich gospodarek i społeczeństw, a także kultur. Ich finałem miałoby być stworzenie jednego świata i jednego społeczeństwa, z jednoczesnym zanikaniem państw narodowych, zmniejszaniem się przestrzeni społecznej, a także zmianami w procesach komunikacyjnych na skutek coraz szerszego korzystania z technologii informacyjnych (patrz: Arnett, 2002; Dreher, 2006; Gaś, 2016a, Gaś, 2016b; Giddens, 2004; Strasser, Randall, 1981). Rośnie również świadomość tego, że globalizacja sprzyja powstawaniu nowych rodzajów zagrożeń, a także wzrost nierówności społecznych, zarówno w poszczególnych społeczeństwach/krajach, jak i w skali globalnej. Pozwala to na identyfikowanie wiodących zagrożeń o charakterze globalnym. Najczęściej wskazuje się na zmiany klimatyczne, nierówności społeczne, ubóstwo utrudniające zaspokajanie podstawowych potrzeb człowieka, problemy z żywnością (braki i niewłaściwa jakość), problemy zdrowotne i pandemie, utrudniony dostęp do edukacji, konflikty zbrojne i terroryzm czy też manipulowanie dostępem i jakością informacji. Doświadczenia te umożliwiają prognozowanie występowania tych zagrożeń i planowanie konkretnych działań (Bhugra, Mastrogianni, 2004; Gaś, 2018; 2020; Kelly, 2003; Oberlander, Disdier, Etile, 2017; Okasha, 2005). Przykładowo: w czasie ostatniego Światowego Forum Ekonomicznego (2024) zaprezentowano prognozę dwuletnią oraz dziesięcioletnią najważniejszych zagrożeń. I tak, za 2 lata najważniejszymi zagrożeniami będą: 1. Dezinformacja. 2. Warunki atmosferyczne. 3. Polaryzacja społeczna. 4. Cyberbezpieczeństwo. 5. Międzynarodowe konflikty zbrojne. 6. Ograniczone możliwości ekonomiczne. 7. Inflacja. 8. Przymusowa migracja. 9. Pogorszenie koniunktury gospodarczej oraz 10. Zanieczyszczenie środowiska. Tymczasem w perspektywie 10 lat prognozy zakładają, że najważniejsze zagrożenia to następujące zjawiska: 1. Skrajne zjawiska pogodowe. 2. Krytyczne zmiany w systemach ziemskich. 3. Utrata bioróżnorodności i zanikanie ekosystemów. 4. Niedobory zasobów naturalnych. 5. Dezinformacja. 6. Niekorzystne skutki różnorodnych wdrażanych technologii. 7. Przymusowa migracja. 8. Cyberbezpieczeństwo. 9. Polaryzacja społeczna. 10. Zanieczyszczenie środowiska. Powyższe zjawiska są wielowymiarowe i niosą ze sobą wieloaspektowe zmiany społeczne. Zmiana społeczna to każde przeobrażenie, które jest postrzegane jako znaczące dla życia, a każda zmiana społeczna to zagrożenie dla człowieka, który jest jej świadomy (Strasser, Randal, 1981). Również zmiany globalne nabierają znaczenia zagrażającej zmiany społecznej i w związku z tym prowadzą do zróżnicowanych reakcji osób, które są ich świadome (Olivier, Thoenig, Verdier, 2008). Reakcje te przybierają jedną z trzech możliwych postaci w zależności od bilansu poczucia zagrożenia i poczucia bezpieczeństwa oraz konfrontacji nasilenia tych dwóch stanów. I tak: - jeżeli poczucie zagrożenia wywołane świadomością zmiany jest większe od dotychczasowego poczucia bezpieczeństwa, reakcja ma charakter obronny, - jeżeli dotychczasowe poczucie bezpieczeństwa jest większe niż poczucie zagrożenia wywołane zmianą społeczną, reakcja ma charakter rozwojowy, - jeżeli dotychczasowe poczucie bezpieczeństwa jest względnie porównywalne z poczuciem zagrożenia, wynikającym ze zmiany społecznej, wówczas pojawia się poczucie wewnętrznego rozdarcia. Każda z tych reakcji przejawia się w szeregu zachowań, tworzących specyficzny wzorzec radzenia sobie z zaistniałą sytuacją. Gdy więc u człowieka dominuje nastawienie obronne, wówczas w jego funkcjonowaniu najczęściej pojawiają się: - tłumienie, przejawiające się w odkładaniu problemu na bliżej nieokreślone "później" zajmowania się niepokojącymi problemami, - intelektualizacja, przejawiająca się w uciekaniu od niepokojących problemów w świat abstrakcji, - dewaluacja i deprecjonowanie, przejawiające się w przypisywaniu zagrażającym zmianom właściwości lub cech negatywnych, - racjonalizacja, przejawiająca się w tłumaczeniu potencjalnych zmian przez sięganie po argumenty irracjonalne, abstrahujące od stanu wiedzy i osobistych doświadczeń, - zaprzeczanie, przejawiające się w negowaniu istnienia zmian społecznych ze wskazaniem ciągłości zjawisk i procesów, - agresja, przejawiająca się w przeciwdziałaniu i zwalczaniu zarówno zmian społecznych, jak i osób z nimi identyfikowanych. Gdy z kolei u człowieka dominuje poczucie rozdarcia, wówczas w jego funkcjonowaniu najczęściej pojawiają się: - różnie intensywny dyskomfort emocjonalny, - sytuacyjne i wybiórcze zawężenie percepcyjne, - dylematy decyzyjne, ze skłonnością do odwoływania się do cudzego autorytetu, - poszukiwanie okazji do konfrontacji, - bezrefleksyjne przyłączanie się do stanowiska większości. Gdy natomiast u człowieka dominuje nastawienie rozwojowe, wówczas w jego funkcjonowaniu najczęściej pojawiają się: działania ukierunkowane na poszerzanie wiedzy o sobie i o świecie społecznym (zwłaszcza dotyczącej obszarów potencjalnej zmiany), zaangażowanie w rozwijanie umiejętności skutecznego działania zadaniowego (zwłaszcza związanego z ograniczaniem poczucia zagrożenia i podejmowania racjonalnych przedsięwzięć), włączanie się w budowanie kompetencji w zakresie współdziałania z innymi osobami związanymi ze zmianami społecznymi, a także praca nad stabilizowaniem poczucia sensu istnienia, opartego na konstruktywnym systemie wartości. Zasygnalizowane powyżej osobiste reakcje na zagrożenie związane z potencjalnymi zmianami społecznymi, związanymi z procesami globalizacji, są dynamiczne i ulegają modyfikacjom. O ile z perspektywy globalizacyjnej analizy i rozwiązania odwołują się do specyficznych metapoziomu (w których tak naprawdę znika unikalność jednostki), to z perspektywy profilaktycznej szczególnie ważne jest dostrzeganie niepowtarzalności jednostki i wspomaganie człowieka w procesie przechodzenia od reakcji pasywnych i zachowawczych do konstruktywnego zmierzania się z doświadczanym poczuciem zagrożenia i podejmowania działań rozwojowych (Markiewicz, Gaś, 2020; Kaczmarek, Gaś, 2021; Panas, Gaś, 2021; Markiewicz, Kaczmarek, Gaś, 2023). Indywidualizacja działań profilaktycznych Zgodnie z koncepcją profilaktyki wg Z.B. Gasia (2013, 2016a, 2016b) możemy przyjąć, że profilaktyka to interwencja wspomagająca wychowanie lub kompensująca niedostatki dojrzałości, podejmowana w sytuacji zagrożenia lub występowania zachowań dysfunkcjonalnych. Realizowana jest ona równolegle w trzech obszarach: wspomagania człowieka w różnym wieku w radzeniu sobie z trudnościami zagrażającymi prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu; ograniczania i likwidowania czynników ryzyka, które zaburzają prawidłowy rozwój i dezorganizują zdrowy styl życia; inicjowania, stymulowania i wzmacniania czynników chroniących, które sprzyjają prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu. Działania te mogą być prowadzone na trzech poziomach w zależności od jakości funkcjonowania i nasilenia zagrożeń: poziomie pierwszorzędowym, czyli kierowanych do osób zdrowych i sprawnych, a ich głównym celem jest utrzymanie i rozwijanie kompetencji życiowych; poziomie drugorzędowym, czyli kierowanych do osób, u których stwierdzono pierwsze przejawy dysfunkcjonalności, a ich głównym celem jest powstrzymanie narastania trudności i przywrócenie poziomu funkcjonalności; oraz poziomie trzeciorzędowym, kierowanych do osób po skutecznej interwencji profilaktycznej, a ich głównym celem jest utrzymanie wypracowanych zmian w funkcjonowaniu i skuteczne przeciwstawianie się czynnikom ryzyka. Na każdym z tych poziomów działania profilaktyczne mogą być realizowane z wykorzystaniem sześciu strategii. Są to: - Strategie informacyjne, u podłoża których leży przekonanie, iż każdy człowiek (na swoją miarę) korzysta z informacji w celu dokonywania racjonalnych wyborów i prezentowania dojrzałych, prospołecznych zachowań. Dostarczanie i gromadzenie informacji jest więc podstawowym działaniem zasobotwórczym. - Strategie edukacyjne opierające się na założeniu, że ludzie działają w celu zaspokajania swoich potrzeb i tak długo, jak są sprawni, to robią to w sposób konwencjonalny i prospołeczny. Tak więc nabywanie umiejętności jest warunkiem uczenia się konstruktywnego stylu życia. - Strategie alternatyw (zachowań alternatywnych) to ten obszar działań, w których przyjmuje się, że potrzeby człowieka są konstruktywne, natomiast dysfunkcjonalny może być sposób ich zaspokajania. W związku z tym podejmowane są działania promujące takie formy aktywności, które umożliwiają zaspokajanie tych samych potrzeb co zachowania dysfunkcjonalne, ale dokonuje się to w sposób konstruktywny. - Strategie interwencyjne skoncentrowane na osobach z grup wysokiego ryzyka, pomagające im identyfikować obszary i mechanizmy swoich trudności, aby w dalszych krokach możliwe było ich rozwiązywanie i tym samym podwyższanie ogólnej skuteczności życiowej. - Strategie zmian środowiskowych nakierowane na identyfikację i modyfikowanie czynników środowiskowych, związanych z podejmowaniem zachowań dysfunkcjonalnych, czyli eliminowanie czynników ryzyka i wprowadzanie czynników chroniących. - Strategie zmian przepisów społecznych skoncentrowane na lokalnej (lub szerszej) społeczności, której celem jest ograniczanie i eliminowanie przepisów sprzyjających dysfunkcjonalności i destrukcji życia społecznego oraz tworzenie i wdrażanie przepisów promujących dojrzały, zdrowy styl życia. Patrząc z perspektywy zagrożeń związanych z globalizacją profilaktyczne wspomaganie człowieka w konstruktywnym zmierzaniu się z poczuciem zagrożenia winno być ukierunkowane na stopniowe przechodzenie od obrony przed zmianą i scalania wewnętrznego rozdarcia do inicjowania i rozwijania osobistych tendencji rozwojowych. Działania te winny obejmować wspieranie zmian w czterech podstawowych wymiarach funkcjonowania człowieka, a więc modyfikowanie sfery emocjonalnej (minimalizowanie emocji negatywnych i wprowadzanie pozytywnych z perspektywy radzenia sobie ze zmianą społeczną); modyfikowanie sfery poznawczej (gromadzenie i przetwarzanie informacji ograniczających poczucie zagrożenia i rozwijających poczucie bezpieczeństwa); modyfikowanie sfery behawioralnej (nabywanie i wdrażanie zachowań sprzyjających konstruktywnemu radzeniu sobie ze zmianami społecznymi); a także modyfikowanie sfery aksjologicznej (identyfikacja, weryfikowanie i w razie potrzeby restrukturalizowanie systemu wartości, prowadzące do rozwijania poczucia sensu życia). Wspieranie to realizowane jest przy wykorzystywaniu specyficznych narzędzi, jakimi są programy profilaktyczne opracowywane na podstawie rzetelnej diagnozy zapotrzebowania na działania profilaktyczne (patrz np. Gaś). Przykłady takich programów diagnostycznych oraz rozwojowych i pomocowych znajdują się w niniejszej monografii, do lektury której i do osobistych refleksji zapraszam.

Mechanizmy wspomagania sektora MŚP

Marian Stefański

Publikacja porusza główne zagadnieniami wsparcia sektora małych i średnich przedsiębiorstw poprzez instytucje i system prawny. Rozwój sektora małych i średnich przedsiębiorstw znacząco wpływa na wzrost gospodarek narodowych i regionów, dlatego w publikacji omówiono m. in. wybrane aspekty handlu zagranicznego MŚP oraz rolę eksportu jako czynnika gospodarczego, przedstawiono MŚP jako beneficjentów polityki spójności, a także instrumenty wspierania tego  sektora oferowane przez Powiatowe Urzędy Pracy. W monografii  znalazła się również tematyka społecznej odpowiedzialności biznesu na rynku lokalnym, problemy opodatkowania podatkiem dochodowym podmiotów gospodarczych oraz realizacja obowiązku prawnego w zakresie bezpieczeństwa informacji oraz ochrony danych osobowych jako obszar funkcjonowania podmiotów sektora MŚP w Polsce