Misteria czasu. Problematyka temporalna Tadeusza Micińskiego

Jolanta Wróbel-Best

Niniejsza książka analizuje problematykę temporalną Tadeusza Micińskiego (1873–1918) przez pryzmat harmonijnego zestroju elementów utworu literackiego, głównie konkretnego dramatu: W mrokach złotego pałacu, czyli Bazilissa Teofanu (1909).  Wnikliwa analiza filologiczna zostaje tu połączona  z analizą filozoficzną, aby odczytać palimpsest sensów związany z pojęciem czasu oraz zarysować istnienie szczególnego związku pomiędzy regułami myślenia Micińskiego, a szeroko rozumianym bergsonizmem. Czas rozpatruje się więc wstępnie jako kategorię tematyczną, wiodącą w stronę krytyki tematycznej, aby później związać go filozoficznie z aspektem osobowości, świadomości trwania oraz jaźni i pamięci. Odsłania się w rezultacie u Micińskiego temporalność jakościowo inna, „czysta” i uchwycona za pośrednictwem „ja” bohatera – le moi profond. Takie „ja” głębokie zaczyna żyć swobodnie, nie starając się dokonywać sztucznego rozdziału pomiędzy stanem teraźniejszym i przeszłym. Rozdział VII książki (Bergson a Miciński: kręgi znaczeń) syntetycznie kończy opisywanie modeli świata i świadomości podmiotu widoczne zarówno u Bergsona, jak i u Micińskiego oraz stawia pytanie: Czy istnieje bergsonizm dramatu młodopolskiego? Książka rozpatruje integralne, charakterystyczne dla epoki Młodej Polski, zagadnienia estetyczne i ideowe.  Jej paradygmatem badawczym stają się same utwory Micińskiego, a więc ich złożony i wzajemnie dopełniający się horyzont.  Unika się w niej – o ile to możliwe – takich sytuacji, w których nie tekst wyznacza interpretację, lecz interpretacja determinuje tekst (Emilio Betti). Niech zatem autonomiczny świat obrazów poetyckich Tadeusza Micińskiego przemawia do nas swoim pięknem i siłą...      "Autorka podejmuje problematykę czasu u T. Micińskiego w nowym aspekcie: jako zagadnienie z kręgu „historii idei”. Jest to ważne, a jeszcze rzadkie w naszym piśmiennictwie naukowym studium z pogranicza historii literatury i historii filozofii. Odsłania dzięki temu istotne aspekty specyficznej wyobraźni i świadomości poety." Prof. dr hab. Wojciech Gutowski     Jolanta Wróbel-Best ukończyła filologię polską i filozofię na Uniwersytecie Jagiellońskim w   Krakowie. Po obronie doktoratu, napisanego pod kierunkiem prof. dr hab. Marii Podrazy-Kwiatkowskiej, pracowała w Instytucie Filologii Polskiej UJ. Prowadziła także zajęcia w University of Houston. Obecnie wykłada nauki humanistyczne i filozofię w college’u w Houston (USA) oraz jest korespondentem Carleton University w Ottawie (Kanada) w zakresie literatur europejskich. Publikowała, między innymi, w amerykańskim „Przeglądzie Polskim”, „Sarmatian Review”, „Polish Review”, periodykach „ASEEES” oraz innych czasopismach. Jest autorką uznanego w Ameryce wywiadu z Adamem Zagajewskim (Poetry Summons Us to Life opublikowanego przez Rice University) i artykułów, związanych z literaturą, filozofią oraz studiami slawistycznymi. Należy do takich stowarzyszeń, jak: Association for Slavic, East European, and Eurasian Studies; American Philosophical Association; International Institute for Hermeneutics; Language, Literature, Criticism; Polish Institute of Arts and Sciences of America; Polish Studies Association.  Autorka została umieszczona na liście Who’s Who in America w roku 2011 i 2012.

Melancholia w poezji polskiej po 1989 roku

Alina Świeściak

Książka przedstawia polską poezję najnowszą (powstałą po 1989 roku) z perspektywy melancholii, która wydaje się dzisiaj jedną z najważniejszych kategorii opisu artystycznych reakcji na rzeczywistość. Przedmiotem analizy w poszczególnych rozdziałach jest twórczość: Tadeusza Różewicza, Jarosława Marka Rymkiewicza, Ryszarda Krynic-kiego, Eugeniusza Tkaczyszyna-Dyckiego, Anny Piwkowskiej i Marzanny Bogumiły Kielar, Tomasza Różyckiego i Dariusza Suski, Jolanty Stefko, Andrzeja Sosnowskiego oraz Julii Fiedorczuk. Każdy z tych przypadków melancholii rozpatrywany jest z innego punktu widzenia, tak by uwyraźnić różnice światopoglądów poetyckich, różnice poetologiczne i pojemność samego pojęcia melancholii.  Mimo iż na podstawie tekstów da się opracować „model” melancholii ponowoczesnej, większość poetów realizuje w swojej twórczości jednak  jej wzór „tradycyjny”, przeżyciowy, egzystencjalny. Ponowoczesna melancholia, w której brak przestał boleć, a stał się czymś naturalnym, przede wszystkim naturalnym stanem języka (opartego właśnie na „źródłowym”, założycielskim braku – Blanchot, Lacan i ich postmodernistyczne „przepisanie” przez Derridę), w polskiej poezji nie wydaje się projektem w pełni przekonującym. Być może dlatego, że sam fenomen ponowoczesnej melancholii jest projektem cokolwiek podejrzanym. Czy „brak, który nie boli”, może być traktowany jako melancholiczny? Melancholia w przypadku poetów sytuujących się po stronie ponowoczesności z jednej strony wydaje się częścią językowo-filozoficznego eksperymentu, z drugiej jednak – może stanowić argument na rzecz tezy, że eksperyment ten nie jest stuprocentowo udany. Przyznanie ponowoczesnej melancholii racji istnienia wymaga przemodelowania tego pojęcia w kierunku „niedeficytowości” braku. Tam natomiast, gdzie brak nadal oznacza deficyt, należałoby uznać, że nie doszło do jego pełnej postmodernizacji. Alina Świeściak – adiunkt w Zakładzie Literatury Współczesnej Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej Uniwersytetu Śląskiego, redaktor naczelna Kwartalnika Kulturalnego „Opcje”. Autorka książki Przemiany poetyki Ryszarda Krynickiego (Kraków 2004) oraz artykułów i recenzji poświęconych poezji najnowszej.

Od Hemingwaya do powieści #MeToo. Gdzie jesteś, wielka prozo amerykańska?

Krzysztof Andrzejczak

Po drugiej wojnie światowej Stany Zjednoczone odbierają Francji zaszczyt bycia literackim mocarstwem. W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych krajobrazy prozy amerykańskiej ulegają widocznej przebudowie, a kolejne dziesięciolecia przynoszą coraz to ostrzejsze starcia tradycji z liberalizmem, realizmu z postmodernizmem, idealizmu z pesymizmem. Przestają mieć sens uświęcone sposoby jej oceniania, wypalają się przypisywane jej mity. Od Hemingwaya do powieści #MeToo proponuje szerokie spojrzenie na twórczość Amerykanów od zakończenia drugiej wojny światowej po czasy najnowsze. W kolejnych rozdziałach poznajemy ją pod kątem określonych nazwisk, jak pisarstwo Ernesta Hemingwaya, Williama Faulknera, Normana Mailera, Kurta Vonneguta, Dona DeLillo, Afroamerykanów i autorów pochodzenia żydowskiego, zjawisk literackich, jak postmodernizm, nowy realizm, feminizm, proza podróżnicza i imigrancka, czy motywów jak bunt, rodzina, amerykańskie wojny, przyroda i ekologia, a nawet duchy.    Prof. Krzysztof Andrzejczak jest jedynym polskim amerykanistą literaturoznawcą, który pisze książki akademickie w formie zarysów wybranych zjawisk. […] Od Hemingwaya do powieści #MeToo […] to odzwierciedlenie jego wielkiej wiedzy na temat prozy amerykańskiej oraz jego niesłabnącej pasji badawczej i – a może przede wszystkim – czytelniczej. Myślę, że znajdzie ona szerokie grono czytelników. […] Z [jej] lektury skorzysta każdy, kto chce pogłębić swoją wiedzę o współczesnej literaturze amerykańskiej, bez względu na to, czy odbiorca posiada przygotowanie akademickie, czy po prostu czyta pisarzy amerykańskich dla przyjemności. Dr hab. Marek Paryż, prof. UW   Dr hab. Krzysztof Andrzejczak, prof. ucz. – amerykanista, literaturoznawca, długoletni wykładowca literatury i kultury amerykańskiej na Uniwersytecie Łódzkim, a także jako visiting professor w USA. Wydał m.in. The Writer in the Writing: Author as Hero in Postwar American Fiction (1998), Długa czarna pieśń. Zarys literatury afroamerykańskiej (2005), Opowieści literackiej Ameryki. Zarys prozy Stanów Zjednoczonych od początku do czasów najnowszych (2012). 

Lektury subwersywne. Filozoficzne eseje o literaturze i sztuce. Kant, Derrida, Lacan, Freud i inni

Paweł Dybel

Lektury subwersywne to lektury przekorne, w których teksty czyta się „pod włos”, wskazując na to, że zawarty w nich sens nie do końca pokrywa się z intencjami ich autorów. Jest on w pewnym sensie „mądrzejszy” od tego, co zamierzali powiedzieć, i często nie daje się z tym pogodzić. Efektem tego typu lektury jest przemieszczenie sensu tekstu, jego radykalne przewartościowanie. Tę przewrotną strategię interpretacyjną Dybel obiera zarówno w odniesieniu do wybranych filozoficznych tekstów Gadamera, Kanta, Derridy i Lacana, jak i do tekstów literackich Szekspira, Kafki, Schulza i Gombrowicza.  Wyrafinowanie takiej strategii polega na tym, że starając się z dużą precyzją zrekonstruować sens tych tekstów, dociera do jego ukrytych założeń, co każe mu poza ów sens wykroczyć i ukazać go w nowym świetle. Jeśli więc dokładnie przyjrzymy się estetyce Kanta, okazuje się, że ‒ wbrew temu, co twierdzi Gadamer ‒ pojęcie piękna jest w niej ściśle powiązane z tym, co etyczne; przeformułowana przez Derridę relacja między ergonem i parergonem dzieła, przemieszczona na plan ludzkiej egzystencji, wskazuje na zdumiewające pokrewieństwo doświadczenia piękna z doświadczeniem śmierci; twierdzenie Felman, że literatura jest ślepą subwersywną plamką psychoanalizy, implikuje między nimi relację kolistą, w której inspirują się nawzajem; zablokowane pragnienie Hamleta nie bierze się stąd, że – jak sugeruje Freud ‒ chce on zająć miejsce ojca przy matce, ale stąd, że nie jest ona zdolna do żałoby po zamordowanym mężu; okrutny sposób, w jaki w Procesie Kafki funkcjonuje prawo, nie wynika z jego deformacji, ale z samych podstaw prawa pozytywnego, ukształtowanego w tradycji europejskiej. Na podobne paradoksy możemy wskazać, przyglądając się bliżej motywom mesjańskim w prozie Schulza czy toposowi „gęby” u Gombrowicza. Nasz tradycyjny sposób lektury tych tekstów zatem się załamuje i oto nagle skonfrontowani jesteśmy z całkiem nowymi pytaniami.   

Historia słabych. Reportaż i życie w Dwudziestoleciu

Urszula Glensk

Jak reporterzy opisali przedwojenną rzeczywistość i jak rozwinęli nowy gatunek literacki? Tych pytań równolegle nie zadawali dotąd badacze Dwudziestolecia. Stawia je Urszula Glensk. Autorka z krytycznym namysłem rekonstruuje rzeczywistość przedstawioną w reportażach. Konfrontuje sprawozdania pisarzy i dziennikarzy z innymi dokumentami epoki i tezami ówczesnej publicystyki. Alternatywna historia społeczna i obyczajowa zapisana przez dokumentalistów toczyła się na ulicach, w przytułkach, sierocińcach i jatkach – w miejscach wykluczenia i tabuizacji. Nie była piękna, ani nie próbowano jej estetyzować. Była natomiast wpisana w literacki projekt „nowego autentyku”, którego najciekawszą realizacją jest reportaż społeczny. Historia słabych to opowieść o trudach egzystencji homo redundant, ludziach zbędnych i niepotrzebnych, którymi interesowali się międzywojenni reportażyści.   W przeciwieństwie do licznych publikacji, które w ostatnich latach poświęcono elitom Polski międzywojennej, książka Urszuli Glensk wykracza daleko poza powszechnie znane anegdoty. Posługując się przede wszystkim relacjami ówczesnych reporterów, odtwarza najciemniejsze strony tamtej rzeczywistości. Opowiada o prostytucji, bezdomności, dzieciobójstwie, o porzuconych niemowlętach i bezrobociu; odwołuje się do wielkich sław dziennikarskich, jak Ksawery Pruszyński, ale też przypomina postaci zapomniane, jak Stanisława Osińska czy Herman Rubinraut.  Pokazuje, że reportaż mógł być wykorzystany w walce politycznej – przykładem relacja Wandy Melcer z koszernej rzeźni, przywoływana jako koronny argument w sporach o ubój rytualny; ale też – że dziennikarzom, opisującym los opuszczonych dzieci ulicy i mieszkańców domów poprawczych, nie przychodziło jeszcze do głowy, by winiąc wyrodne matki i nieczułość społeczeństwa, upomnieć się również o rozwiązania systemowe. Autorka razem z Konradem Wrzosem bada koszmarne warunki mieszkaniowe, panujące zarówno w Warszawie, jak przede wszystkim na wsi; i razem z Jalu Kurkiem opowiada o wielkiej powodzi w 1934 roku. Jej książka przypomina o biedzie i zacofaniu, których nie zdołało pokonać międzywojenne dwudziestolecie; ale też jest wielkim hołdem dla tych wszystkich, którzy zło próbowali przynajmniej opisać. prof. dr hab. Małgorzata Szpakowska Tytuł książki trafnie oddaje jej zawartość. Urszula Glensk patrzy na reportaż dwudziestolecia międzywojennego nie w perspektywie historii literatury lub dziennikarstwa, wyabstrahowanej z ówczesnej realności społecznej, lecz w konfrontacji z nią, z „życiem” – zwłaszcza z życiem, jak na reportaż przystało, najsłabszych, tych którzy sami nie potrafią o sobie opowiedzieć. Nie szuka przy tym – jak to najczęściej bywa – tylko „odzwierciedlenia” czy „obrazu” owego życia w reportażu. Jej ujęcie wynika z bardzo głębokiej refleksji metodologicznej nad naturą i sposobami czytania utworów tego gatunku. Jeśli, mówiąc najkrócej, niezbywalnym wyróżnikiem reportażu jest to, że odnosi się on do wydarzeń i zjawisk realnie istniejących (rekonstruowanych przez autora), i jeśli te wydarzenia i zjawiska – z reguły doniosłe społecznie – mają także inną swoją dokumentację, to nie możemy czytać go tak jak czyta się dzieła fikcji, literatury „czystej”. Tym bardziej, że jeśli nawet ma on ambicje literackie to jednocześnie karmi się pasją publicystyczną, chce brać udział w kształtowaniu  rzeczywistości społecznej, mieć wpływ na opinię publiczną, wchodzi w debaty światopoglądowe czy wręcz polityczne, i dopiero w tych kontekstach konkretyzuje swoje sensy.  Odniesienie tekstów reportażowych Dwudziestolecia do doniosłych, gorących, i (co ważne!) konkretnych zagadnień społecznych przyniosło sporo zmian w stosunku do obrazu zjawiska jaki przetrwał w historycznoliterackiej pamięci, przede wszystkim zaś – ożywiło je, wmontowało w bogaty kontekst relacji prasowych (po raz pierwszy – w zajmującym autorkę zakresie - na taką skalę przebadanych), dokumentarnych opisów, wreszcie – w kontekst wiedzy socjologicznej i historycznej, czerpanej z różnych źródeł. Ukazało też kształtowanie się w świadomości społecznej obrazu nowego gatunku o niepewnej jeszcze i nieustabilizowanej nazwie, domniemywanych dopiero i sprawdzanych możliwościach, nieznanym jeszcze miejscu w piśmiennictwie.   dr hab. Zygmunt Ziątek, profesor IBL PAN  

Lubuska literatura osadnicza jako narracja założycielska regionu

Kamila Gieba

Rozprawa Kamili Gieby jest pracą literaturoznawczą, poświęconą polskiej literaturze tzw. Ziemi Lubuskiej. Autorka analizuje tę literaturę zarówno w odniesieniu do regionalnej kultury literackiej, jak i na tle zjawisk społecznych, ideologii i projektów politycznych, a także życia intelektualnego i codziennego w Polsce po II wojnie światowej. Łączy perspektywę historycznoliteracką z rekonstrukcją dziejów idei, geopoetyką i studiami nad przestrzenią w kulturze, kulturową teorią gatunku oraz orientacją postzależnościową. W ten sposób, po pierwsze, chronologicznie porządkuje najważniejsze dzieła lubuskiej literatury osadniczej, po drugie, uściśla i redefiniuje pojęcia niezbędne do uchwycenia związku tej literatury z tradycją tzw. narracji piastowskiej i myśli zachodniej, po trzecie, odkrywa, problematyzuje i wyjaśnia te aspekty literatury regionu, które świadczą o jej bliskiej, lecz niejednoznacznej relacji z istotnym doświadczeniem społecznym tamtego czasu. Z recenzji dra hab. Wojciecha Browarnego, prof. UWr

Ibsen w Polsce 1879-2006

Katarzyna Maćkała

Książka stanowi próbę poszerzenia wiedzy na temat obecności dramatu ibsenowskiego na polskich scenach. Problematyka poruszona w pracy obejmuje okres od XIX wieku, kiedy dzieła Henrika Ibsena podbijały europejskie teatry, przez dwudziestolecie międzywojenne, czasy PRL-u, aż po transformację. Cezurę czasową prezentacji wyznacza 2006 rok – setna rocznica śmierci norweskiego pisarza. Autorka dokumentuje premiery, śledzi koleje losu „polskiego Ibsena” i stara się dokonać zapisu ocen, jakim poddawano jego utwory. Przedstawia także wysiłki ludzi teatru popularyzujących sztuki Ibsena, zarówno znanych, jak Leon Schiller czy Karol Adwentowicz, jak i entuzjastów, których trud nie został zapamiętany. Wnioski nasuwające się podczas lektury są ciekawe i niekiedy zaskakujące, przede wszystkim jednak portretują polską widownię i krytykę teatralną, ukazują, jak kwestie ibsenowskie wpisują się w zawiłe zagadnienia rodzimej kultury, odsłaniając jej mocne i słabe strony. „Rozległa dokumentacja przemawia językiem epoki, ukazuje skalę wartości estetycznych krytyki teatralnej, a także odsłania relacje twórców przedstawień do inscenizowanego tekstu. Pewne aspekty recepcji Ibsena miały już swoich badaczy, ale autorka nie idzie niewolniczo śladem wcześniejszych badań, lecz konsekwentnie buduje własną narrację”. Z recenzji dr hab. Małgorzaty Leyko, prof. UŁ „Pracochłonna wielokierunkowa kwerenda pozwoliła autorce dotrzeć do rozmaitych dokumentów recepcji. Zebrane informacje rzucają nowe światło na mechanizmy przyswajania Ibsena polskiej kulturze”. Z recenzji dr hab. Ewy Partygi, prof. IS PAN „Narracja, którą prowadzi autorka, nie zainteresuje tylko skandynawistów. Toczy się ona bowiem na tle historii polskiej sceny, uwikłanej w narodowe dysputy i polityczne zawirowania”. Z recenzji dr hab. Marii Sibińskiej, prof. UG Dr Katarzyna Maćkała studiowała filologię norweską, filmoznawstwo i teatrologię na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytecie w Oslo i w Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. Publikowała w czasopismach naukowych i literackich w Polsce i za granicą, pisząc głównie o skandynawskiej literaturze i kulturze, o jej polskich kontekstach czy o sztuce tłumaczenia. Jako pracownik akademicki współpracowała z kilkoma uczelniami, obecnie z Uniwersytetem Gdańskim i WSB we Wrocławiu.  

Co z czym? Ćwiczenia składniowe dla grup zaawansowanych

Stanisław Mędak

POZIOM B2, C1 Podręczniki UNIVERSITAS są zgodne z zasadami certyfikacji języka polskiego jako obcego Podręcznik szeroko omawia zagadnienia składni, wykorzystując przy tym najnowsze osiągnięcia językoznawstwa stosowanego. Prezentowane tu ćwiczenia są tak dobrane, że ułatwiają uczącemu się szybkie i skuteczne opanowanie reguł gramatycznych oraz samodzielne budowanie zdań i dłuższych wypowiedzi. Podręcznik zawiera: -informacje o funkcji prefiksów czasownikowych - omówienie roli zaimków dzierżawczych i zaimka się - listy przyimków łączących się z poszczególnymi przypadkami - listę rzeczowników odczasownikowych i ich odmianę - zestawienie czasowników zwrotnych oraz ich pary aspektowe Część ćwiczeniowa zawiera ponad 140 ćwiczeń różnego typu: - odpowiedzi na pytania - dialogi i teksty do uzupełnienia - ćwiczenia transformacyjne - ćwiczenia powtórzeniowe