W cieniu tragedii wołyńskiej 1943 roku. 70. rocznica mordów Polaków na Kresach Południowo-Wschodnich Rzeczypospolitej

Jerzy Sperka, red. Ewa Żurawska

Publikacja W cieniu tragedii wołyńskiej 1943. 70. rocznica mordów Polaków na Kresach Południowo-Wschodnich Rzeczypospolitej jest owocem konferencji naukowej poświęconej tej tragicznej rocznicy, a zorganizowanej przez Instytut Historii Uniwersytetu Śląskiego i Katowicki Oddział Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich pod honorowym patronatem prof. zw. dr hab. Wiesława Banysia – JM Rektora Uniwersytetu Śląskiego. Konferencję prowadził  prof. dr hab. Jerzy Sperka, dyrektor Instytutu Historii Uniwersytetu Śląskiego. Poszczególne referaty zostały wygłoszone 13. czerwca 2013 roku przez pracowników Instytutu Historii Uniwersytetu Śląskiego (dr hab. Joanna Januszewska-Jurkiewicz, dr hab. Krzysztof Nowak) oraz gości z innych uczelni – Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (prof. dr hab. Maria Dębowska), UMCS (dr Janusz Kłapeć), AGH z Krakowa (dr Lucyna Kulińska), a także przedstawicieli IPN Oddziału w Katowicach (dr Grzegorz Bębnik i dr Andrzej Drogoń) oraz Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich (Bogdan Kasprowicz, mgr Antoni Wilgusiewicz). Czytelnik znajdzie w publikacji omówienie różnych aspektów relacji polsko-ukraińskich na Wołyniu, ich tła społeczno-ekonomicznego, genezy ideologii ukraińskiego nacjonalizmu i jego rozwoju w latach II wojny światowej, przebiegu zbrodni dokonanych na polskiej ludności cywilnej. Te wątki rozwinęli głównie Joanna Januszewska-Jurkiewicz i Krzysztof Nowak, ukazując wydarzenia w kontekście historycznym. W tomie ukazano różne zachowania mieszkańców Wołynia oraz postawy duchowieństwa, polskich władz podziemnych i niemieckich władz okupacyjnych w obliczu ludobójstwa, a także losy uchodźców z Wołynia. Autorzy zamieszczonych tekstów starali się dociec przyczyn dokonanych zbrodni, posługując się metodami historycznymi i analizą socjologiczno-politologiczną. Opinie na temat ludobójstwa na Kresach Wschodnich w latach 1939–1945 zawarte w dokumentach i publicystyce władz polskich w kraju i na uchodźstwie przedstawił Zygmunt Woźniczka, a metody i formy aktów ludobójstwa zostały omówione przez Andrzeja Drogonia. Dramatyczne wydarzenia w powiecie złoczowskim w ujęciu Grzegorza Bębnika nabrały perspektywy bardziej osobistej dzięki wykorzystaniu dziennika Wiesławy Michałek. Natomiast w wystąpieniu Bogdana Kasprowicza pojawił się wątek Ślązaków, emerytowanych górników, którzy przebywając wraz z rodzinami w sanatorium na Wołyniu, stali się jednymi z pierwszych ofiar ukraińskich nacjonalistów. Autor przypomniał także postać OMI Ludwika Wrodarczyka z Radzionkowa, proboszcza w diecezji łuckiej, bestialsko zamordowanego przez upowców. Losy polskich nauczycieli na Podolu podczas II wojny światowej zaprezentował Antoni Wilgusiewicz. Z kolei Maria Dębowska przedstawiła postawy duchownych łuckich wobec zagrożenia ze strony nacjonalistów ukraińskich. Podsumowania tych wątków dokonał Janusz Kłapeć, prezentując opis losów uchodźców z Wołynia przybyłych na Lubelszczyznę w Generalnym Gubernatorstwie w 1943 roku. Podsumowaniem całości są rozważania Lucyny Kulińskiej, która starała się zgłębić przyczyny tragicznych wydarzeń, dokonując analizy sojologiczno-politologicznej. Autorka nakreśliła także ideologiczne tło ludobójczej działalności ukraińskich nacjonalistów z OUN-UPA na ludności polskiej, opierając się na źródłach archiwalnych. Rozważania zostały wzbogacone relacjami świadków oraz ilustracjami. Publikacja ma charakter naukowy, ale napisana przystępnie jest adresowana do wszystkich osób zainteresowanych tematyką kresową.

Od Wydziału Propagandy Filmowej do Centralnego Urzędu Kinematografii. Pierwsza dekada partyjno-państwowego monopolu w polskim kinie

Ewa Gębicka

Książka traktuje o polskim kinie jako instytucji życia społecznego kształtowanej pod wpływem czynników politycznych, ekonomicznych i artystycznych. Autorka koncentruje się na infrastrukturze twórczości filmowej oraz praktykach wytwarzania i rozpowszechniania filmów. Badając wpływ polityki na materialne wyposażenie kina, postawy twórców i widzów, kształt systemów produkcji, dystrybucji i eksploatacji filmów oraz charakter występujących między nimi powiązań, zmierza do wyłonienia podstawowych prawidłowości funkcjonowania tej instytucji w warunkach państwowego monopolu i partyjnego dyktatu.

Rodzina w czasach przełomów. Literackie diagnozy od XIX do XXI wieku

Beata Nowacka, red. Krystyna Kralkowska-Gątkowska

Spektrum badawcze niniejszego tomu zostało zakreślone szeroko – temat literackich rodzin analizowany jest w tekstach poetyckich, prozatorskich, dramaturgicznych oraz niefikcjonalnych (m.in. epistolografia, wywiad rzeka, reportaż). Kanwą refleksji staje się z jednej strony literatura zbeletryzowana, z drugiej zaś – wykorzystująca tworzywo biograficzne (np. Broniewski) i autobiograficzne (m.in. Ferenc, Stryjkowski, Wańkowicz). Wybór rozległego, liczącego z górą dwa wieki okresu, podyktowany został zapoczątkowaniem na przełomie XIX i XX wieku procesów renegocjowania dotychczasowego patriarchalnego modelu rodziny, osłabienia jej spoistości na skutek zachwiania pozycji ojca, relatywnego wzmocnienia roli matki, zmian w obrębie więzi małżeńskiej oraz w relacjach rodziców i dzieci. Procesy te, w różnym nasileniu, występują we wszystkich warstwach i grupach społecznych. Presja przeobrażeń ekonomicznych, wpływ wynalazków technicznych, emancypacja kobiet, tasowanie się warstw społecznych i polityczne przełomy to tylko niektóre przyczyny rewolucyjnych zmian w tradycyjnej strukturze rodzinnej. Wszystkie one znajdują odzwierciedlenie w rewizji idealistycznej mitologii polskiej rodziny, zakorzenionej w literaturze staropolskiej i romantycznej. Autorzy przedstawionych w zbiorze szkiców podjęli próbę zbadania głębokości owej rewizji, zwracając uwagę na pojawienie się w literaturze przełomu wieków XIX i XX, obok archetypu rodzinnego domu, rozpatrywanego w kilku mitycznych „przestrzeniach”, problemu „bezdomności”, pojmowanej jako „wygnanie”, „tułanie się bez celu”, „ukierunkowane poszukiwanie nowego domu”, „nowego sposobu zamieszkania”, „nowej definicji swojskości”, ale też jako „buntownicze akcentowanie nomadyzmu z wyboru”, gdy „dom” okazuje się synonimem piekła moralnych tortur, symbolem egzystencjalnej pułapki czy po prostu – nudy.

Krystiana Robb-Narbutt: "Cień dotyka mnie. Wiersze i proza"

oprac. Piotr Mitzner, Marta Tomczok

Seria: Biblioteka Narracji o Zagładzie (2), ISSN 2720-1597   Krystiana Robb-Narbutt należy do najbardziej inspirujących i zarazem najsłabiej znanych artystek oraz poetek polsko-żydowskich XX i XXI wieku. Tworzyła grafiki, instalacje i obiekty, a także miniaturowe prozy i wiersze. Wystawiała je m.in. w Kordegardzie i Zachęcie. W marcu 1968 roku za udział w protestach i roznoszenie ulotek skazano ją na więzienie. Materią jej twórczości były biografia i wyobraźnia. Książka zawiera wszystkie odczytane z rękopisów wiersze i prozy Robb-Narbutt oraz ich krytyczne omówienie. Uzupełniają je głosy krytyków literatury, sztuki oraz przyjaciół artystki.

Czytanie filmu - oglądanie literatury. Propozycje interpretacji do spotkań edukacyjnych

Tomasz Gruszczyk

Wychodząc z założenia, że już samo pojęcie tekstu zakłada jego lekturę – praktykę czytania jako podejmowanie wysiłku rozumienia oraz wpisywania w pewien horyzont kulturowego doświadczenia celem przyswojenia sobie tekstu i nadawania mu sensu – równie istotny jak sam tekst (w tym przypadku – dzieło filmowe) staje się problem praktykowania lektury, opatrywania filmu sensotwórczym komentarzem. Wybrane filmy (reprezentatywne dla poszczególnych nurtów, zjawisk i tendencji w kinie XX i XXI wieku) czyta się tu jako dzieła sztuki multimedialnej i intermedialnej – łączące elementy literatury, teatru, malarstwa, fotografii tak w planie treści, jak i struktury oraz estetyki, integrujące różnorodne sztuki oraz własności odmiennych przekaźników. Szkice pomieszczone w książce nie składają się na jakiś pełny, spójny obraz – czy to dwudziestowiecznej kultury filmowej, czy choćby zjawiska intermedialności. Pełnią funkcję raczej wstępnych rozpoznań ustanawiających pewien kulturowy (tekstowy) horyzont, w którym dopiero możliwe staje się czytanie filmu, jego interpretacja oraz autentyczna refleksja. Szkice te zostały tak pomyślane i zredagowane, by mogły służyć jako pomoc naukowa nauczycielom przedmiotów humanistycznych w zajęciach szkolnych nt. kultury XX i XXI wieku czy edukatorom zajmującym się kulturą medialną. Recenzja książki ukazała się w czasopiśmie: „Forum Akademickie” nr 11/2015, s. 70 (Marek Misiak: Film jako tekst kultury) „Nowe Książki” 1/2016, s. 9

Grieczeskije korni w leksiczeskom sostawie russkogo i polskogo jazykow (siemanticzeskij, słowoobrazowatielno-morfołogiczeskij i stilisticzeskij aspiekty)

Maciej Walczak

Praca poświęcona jest semantycznej, słowotwórczej oraz stylistycznej analizie polskich i rosyjskich części mowy zawierających greckie rdzenie bądź zapożyczonych w całości z języka greckiego. Zaletą książki jest jej porównawczy charakter uwzględniający najnowsze zmiany w zakresie znaczeń badanych jednostek językowych, które to znaczenia nie są odnotowywane w źródłach słownikowych. Dodatkowo wykazywane są podobieństwa i różnice pomiędzy stylistycznymi właściwościami analizowanych części mowy oraz ich słowotwórczą aktywnością i potencją w języku polskim i rosyjskim. Książka może być adresowana zarówno do filologów-rusycystów, jak również studentów jako pomoc w zgłębianiu wiedzy w dziedzinie leksykologii współczesnego języka polskiego i rosyjskiego.

Kłopoty z filozofią

Książka stanowi próbę odpowiedzi na pytania o problemy, z jakimi musi się borykać filozofujący. Problemy te towarzyszą filozofii od zarania dziejów, z czasem jednak coraz bardziej się nawarstwiają i prowadzą do kolejnych problemów, co w rezultacie wpływa na zmianę kształtu refleksji filozoficznej. Problemy analizowane w pracy nie są ani najważniejsze, ani też z pewnością najbardziej powszechne. Sam fakt jednak, że są obecne i stwarzają liczne komplikacje w filozofowaniu, jest godny odnotowania i wskazania ich przyczyn. Skoro bowiem, zgodnie z tezą Arystotelesa, klucz do mądrości leży w znajomości przyczyn, to przyczyny te należy wskazać. Taki jest cel niniejszej publikacji.   Recenzja książki ukazała się na stronach czasopisma internetowego „Sprawy Nauki” nr 11 (204) listopad 2015 (recenzja dostępna pod adresem: www.sprawynauki.edu.pl, 21 październik 2015 r.).  Artykuł o książce ukazał się w czasopiśmie „Gazeta Uniwersytecka UŚ” nr 4 (234) styczeń 2016, s. 6–7 (Magdalena Mickielewicz: Kłopoty z filozofią, artykuł dostępny pod adresem: http://gazeta.us.edu.pl/node/281363).

Stacje ogólne i tematyczne polskiej telewizji z perspektywy genologii lingwistycznej

Aleksandra Kalisz

Książka w przystępny sposób ukazuje genologiczną zawartość polskiej telewizji ze szczególnym uwzględnieniem warstw tematycznych i ogólnotematycznych wiodących stacji telewizyjnych – TVP, Polsat i TVN. Podjęte rozważania udzielają nie tylko odpowiedzi na pytania o to, jakim wachlarzem gatunków posługuje się współczesna telewizja, jak różni się zestaw kanonicznych modeli reprezentujących telewizję XXI wieku od tego z końca lat 80., jaki wpływ na obecny stan rzeczy mają telewizje tematyczne, i wreszcie, czym różni się ich oferta od tych proponowanych przez stacje ogólne, ale również jak radzi sobie audiowizualne medium w świecie zdominowanym przez internet.  Wykorzystane w pracy metody badawcze umożliwiają wyodrębnienie narzędzi do dalszych penetracji tego nadal fascynującego medium. Publikacja ma charakter interdyscyplinarny, dlatego z pewnością zainteresuje językoznawców, teoretyków i praktyków mediów oraz samych studentów uczelni humanistycznych.