Art in a Disrupted World: Poland, 1939-1949

Agata Pietrasik

W książce Art in a Disrupted World historyczka sztuki Agata Pietrasik przedstawia studium praktyk artystycznych z czasu drugiej wojny światowej. Omawia dzieła urodzonych w Polsce artystów, które powstały w obozach koncentracyjnych, gettach, na uchodźstwie oraz w latach tużpowojennych. Zwraca uwagę na etyczną stronę praktyki artystycznej jako metody walki o zachowanie człowieczeństwa w najbardziej nieludzkich warunkach. Autorka przekracza utrwalone ramy historyczne oraz tradycyjne formy narracji. W trzech przystępnych esejach zestawia rysunki, obrazy, projekty architektoniczne i wystawiennicze, a także prace literackie i teatralne, by na nowo opowiedzieć o życiu w Polsce w czasie okupacji. Pietrasik proponuje nowe spojrzenie na sztukę w dekadzie następującej po wybuchu drugiej wojny światowej. Omawia mniej znane projekty uznanych twórców, takich jak Marian Bogusz czy Józef Szajna, i przybliża działalność tych, którzy jak Jadwiga Simon-Pietkiewicz nie zyskali jeszcze należnego im miejsca w historii sztuki. Przyglądając się sztuce i artystom tego okresu dąży do uchwycenia ich autonomicznych języków artystycznych. Pyta o zdolność historii sztuki do pomieszczenia w jej dyskursie dzieł powstałych w odpowiedzi na traumatyczne doświadczenia. Publikacja w języku angielskim.

Historie filmu awangardowego. Od dadaizmu do postinternetu

Gabriela Sitek, Łukasz Ronduda

Kompleksowe ujęcie głównych nurtów awangardy filmowej, które ukształtowały historię kina i miały zasadniczy wpływ na historię sztuki – od lat 20. XX wieku do lat 2000. Znakomici znawcy i badaczki kina oraz sztuk wizualnych poruszają się w książce po rozległym terytorium: od dadaistów i surrealistów po kino-sztukę i postinternet. Najchętniej – po jego obrzeżach, pisząc, czasem po raz pierwszy tak obszernie na gruncie polskim, o zapomnianych pionierkach kina Wielkiej Awangardy, wczesnej awangardzie amerykańskie, kinie letrystycznym, sytuacjonistycznym czy queerowym, czarnym feminizmie, perspektywie postkolonialnej czy o kinie jako narzędziu krytyki obrazów kształtujących zbiorową świadomość wizualną. Celem książki jest nie tylko przyznanie należnej wagi pionierskiej twórczości kobiet, ale też spojrzenie na to, jak w historii marginalizowano ich znaczenie. Co więcej, książka pokazuje, że wypracowane na gruncie awangardy środki pozwoliły realizować prace o pionierskim znaczeniu dla historii kina, sztuki i emancypacji kobiet. „Historie filmu awangardowego z podtytułem Od dadaizmu do postinternetu to książka napisana przez wielu autorów. Z mnogością podjętych tematów koresponduje różnorodność punktów widzenia i poetyk wypowiedzi. Prezentują one awangardę jako nurt zmieniający się dynamicznie, z wzrastającą intensywnością, zgodnie z etymologią terminu wyprzedzający swój czas oraz dzisiejsze kino. Zarazem jednak współczesna awangarda rewitalizuje i uruchamia swoją własną tradycję sięgającą lat dwudziestych, czasu tak zwanej Wielkiej Awangardy, a może i dalej, jeśli uwzględnić pierwsze próby tego rodzaju. Autorzy próbują odpowiedzieć na pytanie, co dziś nazywamy awangardą i tym samym ukazać ten fenomen w całej jego złożoności, biorąc pod uwagę różne jego odgałęzienia, odmiany, nurty i tendencje” – prof. Alicja Helman Twórczynie i twórcy, których prace zostały zanalizowane w ksiażce, to m.in.: René Clair, Luisa Buñuel, Alberto Cavalcanti, Walter Ruttmann, Dziga Wiertow, Germaine Dulac, Claude Cahun, Marcel Moore, Paul Strand, Charles Sheeler, Francis Bruguière, Harry Smith, Maya Deren, Marie Menken, Jonas Mekas, Stan Brakhage, Kenneth Anger, Jack Smith, Andy Warhol, David Wojnarowicz, Carolee Schneemann, Barbara Rubin, Tony Conrad, artyści Fluxusu, Guy Debord, René Viénet, Yvonne Rainer, Abigail Child, Su Friedrich, Hollis Frampton, James Benning, Barbara Hammer, Peter Kubelka, VALIE EXPORT, Warsztat Formy Filmowej, Natalia LL, Ewa Partum, Jolanta Marcolla, Teresa Tyszkiewicz, Chris Marker, Julie Dash, Cheryl Dunye, Kara Walker, Harun Farocki, Black Audio Film Collective, Derek Jarman, Bill Viola, Anna Baumgart, Zuzanna Janin. Autorzy i autorki tekstów: Jakub Depczyński, dr hab. Marcin Giżycki, Paulina Haratyk, dr Beata Kosińska-Krippner, dr hab. Iwona Kurz, dr Marika Kuźmicz, Magda Lipska, dr Ewa Majewska, Jakub Majmurek, Michał Matuszewski, dr Krystyna Mazur, Antoni Michnik, Łukasz Mojsak, dr hab. Paweł Mościcki, Daniel Muzyczuk, prof. dr hab. Andrzej Pitrus, dr Magdalena Podsiadło, prof. dr hab. Małgorzata Radkiewicz, Karol Radziszewski, dr hab. Łukasz Ronduda, dr Gabriela Sitek.

Oskar Hansen: Opening Modernism. On Open Form Architecture, Art And Didactics

red. Aleksandra Kędziorek, Łukasz Ronduda

Książka zawiera analizy różnych aspektów bogatej działalności twórczej Oskara Hansena - architekta, teoretyka i nauczyciela akademickiego. To także zapis wpływu, jaki jego teoria Formy Otwartej wywarła na architekturę, urbanistykę i sztuki wizualne w Polsce - oraz pytanie o istnienie w nich tzw. tradycji hansenowskiej. A także nowe spojrzenie na rozwijaną w warunkach upaństwowionej socjalistycznej gospodarki ideę otwartości i uczestnictwa oraz na relacje architektury, sztuki i państwa. Wśród autorów są polscy i zagraniczni historycy sztuki i architektury, którzy wyniki swoich badań i analiz prezentowali na zorganizowanej przez Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie międzynarodowej konferencji "Oskar Hansen - otwieranie modernizmu" (2013). Konferencja, publikacja i kolejne wystawy w światowych muzeach zapoczątkowały żywe zainteresowanie dziełem Hansena: zarówno jego realizacjami, jak i stojącymi za nimi założeniami ideowymi. I am convinced that the introduction of the oeuvre of Hansen to the international debate, as aimed for by the conference held at the Museum of Modern Art in Warsaw, will break new ground in the discourse of the history of modern architecture and open up new fields of enquiry for current research and historiography. - Dirk van den Heuvel, Delft University of Technology Książka towarzyszyła wystawie "Oskar Hansen. Open Form", której pierwsza odsłona miała miejsce w muzeum MACBA w Barcelonie (2014/2015), druga w Museu de Arte Contemporanea de Serralves w Porto (2015), trzecia w Yale School of Architecture w New Haven (2016), a ostatnia - jako "Oskar i Zofia Hansenowie. Forma Otwarta" - w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie (15.09-29.10 2019).

Team 10 East: Revisionist Architecture in Real Existing Modernism

red. Łukasz Stanek

Grupa Team 10 East nigdy nie istniała. Książka powołuje to pojęcie jako konceptualne narzędzie pozwalające przeanalizować dokonania członków architektonicznej grupy Team 10 i ich "towarzyszy podróży" - współpracowników z krajów socjalistycznych. Proponuje "rewizjonizm" w podejściu do kultury i polityki dawnych krajów socjalistycznych, stąd tytułowa formuła "rewizjonistycznej architektury w realnym modernizmie". Autorzy i autorki tekstów patrzą na nowoczesną architekturę i na procesy modernizacyjne w Europie Środkowo-Wschodniej w perspektywie porównawczej, pokazując, jak reguły rządzące architekturą i urbanistyką były zawłaszczane, krytykowane i modyfikowane po obu stronach żelaznej kurtyny. Bohaterami tej bogato ilustrowanej publikacji są m.in. polscy architekci Jerzy Sołtan i Oskar Hansena, Węgier Charles Polónyi, a także architekci z dawnej Czechosłowacji i Jugosławii. The recent proliferation of research and contributions regarding post-war architecture in Eastern Europe now includes a valuable collective study entitled "Team 10 East: Revisionist Architecture in Real Existing Modernism", edited by Łukasz Stanek. This book underlines how the architectural context in Eastern bloc countries at a time when various forms of socialism were being defined and developed is still a largely unexplored subject, and one that is full of surprises. The volume brings together studies on four diverse political and cultural environments - Polish, Czechoslovak, Hungarian and Yugoslavian - and examines the figures, designs, creations and debates which, in the wake of the explosion of critique and methodological innovation carried out in the West by the architects of Team 10, attempts to redefine the themes and methods of architectural design and urban planning in their respective countries. This is an intriguing subject that in many cases validates [its] theoretical and design approaches - such as in the studies on Oskar Hansen and Charles Polónyi - and yet also reaches some unpredictable conclusions. However, the idea that we can speak of a movement, a Team 10 East identity, is a risky one, a contrived notion noted by the editor in the introduction. - Luka Skansi, "Abitare" - [A]s Stanek puts it in his introduction with Dirk van den Heuvel: 'Rather than being a retroactive manifesto, Team 10 East is a generative conceptual tool that grasps at an understanding of what was shared by these fellow travelers of Team 10.' This understanding comes from five long essays interspersed with seven shorter ones in the handsome book whose size reminds me of a Readers Digest - with nicer paper, design and illustrations. - John Hill, "A Daily Dose of Architecture blogspot", 15 września 2014 - Opens up a new, nuanced perspective onto the established narrative of the transition from CIAM to Team 10. - Niloufar Tajeri, "derive: Zeitschrift fUr Stadtforschung", no. 58 - Excellent research. - Agata Pyzik, "Icon"

Post-Post-Soviet? Art, Politics and Society in Russia at the Turn of the Decade

red. Marta Dziewańska, Ekaterina Degot, Ilja Budraitskis

Książka opisuje rosyjską scenę artystyczną w pierwszej dekadzie XXI wieku, pokazując dynamikę zjawisk zachodzących w sztuce i polityce od momentu objęcia władzy przez Władimira Putina. Jego czasy przyniosły sztukę dostosowaną do nowego porządku: skomercjalizowaną, odciętą od rzeczywistości społecznej, finansowaną i manipulowaną przez oligarchów. Równocześnie powstał "drugi obieg" - tam odpowiedzią na systematycznie kurcząca się przestrzeń wolności była paląca potrzeba ekspresji. Symptomem podskórnych zmian w kulturze i życiu społecznym była eksplozja protestów, z których najbardziej znane są akcje kolektywu Pussy Riot. Tom zawiera rozmowy z artystami i teksty krytyczne kuratorów, akademików oraz krytyków sztuki. Całość poprzedza bogate kalendarium wydarzeń politycznych, społecznych i kulturalnych. One of the most powerful parts of "Post-Post-Soviet?" is a simple timeline that provides side-by-side chronologies of politics and art, conveying the momentum of the escalating conflict between Russian artists, protesters and the state. The timeline shows how the appropriation of contemporary art by the Russian elite, especially the ultra-rich, has run in parallel with increasing discontent among the less affluent, and with a rising protest scene among Russian artists. A Moscow art gallery shows a socialite's exhibit of her shoe collection, arranged by color; an oligarch-funded gallery is established in an architectural monument of the Soviet avant-garde; the Kandinsky Prize ceremony is held in a suburban shopping mall called Luxury Village; the independent ARTStrelka center becomes the glamorous Strelka Institute, where you can drink a $16 Long Island iced tea. Meanwhile, young people in Novosibirsk start organizing Monstrations, 'annual May Day neo-dadaist flash mob[s]'; Pussy Riot and other groups stage a series of provocative actions; factory workers strike; politically oriented art exhibits and gallery spaces emerge; the economic crisis hits; the May 1st Congress of Creative Workers forms; sixty-six people die and more than 100 are injured after a gas blast in a Siberian mine; a guerrilla group attacks policemen in the Russian Far East; and so on. - Sophie Pinkham, "The Nation", 19 listopada 2013

Azyle, nisze i enklawy, czyli katalog małych utopii

Jakub Szczęsny

Czy da się żyć w najdłużej istniejącej komunie na świecie? Jak Mussolini osuszał mokradła, budując wsie idealne? Co trzeba zrobić, by skutecznie przekształcić współczesne slumsy w osiedla - na przykładzie Quinta Monroy w Peru i Aranyi w hinduskim Ahmadabadzie? I kim są queerowe Radical Faeries, a kim brazylijscy Robin Hoodowie (i Robin Hoodki)? Nowa książka Jakuba Szczęsnego - autora Witaj w świecie bez architektów - to subiektywny katalog małych utopii, projektów i przykładów tego, jak w różnych miejscach i epokach, na wiele sposobów, ludzie budowali wokół ważnych dla nich tematów wciąż nowe wizje przyszłości. Autor przekonuje, że idee niejednokrotnie uznawane za utopijne udawało się z sukcesem wprowadzać w życie, choć często w innej formie i skali, niż to było zakładane. Architektura odgrywa tu ważną rolę, ale sam autor występuje w roli znacznie wykraczającej poza zawód architekta. Analizuje, wspomina, relacjonuje swoje doświadczenia, a przede wszystkim daje nadzieję i "przewodnik po dobrych praktykach" na lepsze jutro. "Architektura jako medium neutralne ideologicznie lub politycznie stanowi witruwiański ideał, ale w praktyce prawie nigdy nie udaje się projektować i budować w oderwaniu od osobistej lub grupowej optyki i wpływu takiego czy innego światopoglądu. Zazwyczaj więc architektura jest formą ucieleśnienia przekonań co do tego, jak należy żyć w bliższej lub dalszej przyszłości". Autor tą książką i swoją pracą edukatora otwiera przed nami nieprzebrane pokłady wiary w człowieka i jego pomysły i robi to w reporterski, zachwycający sposób. ~ Magda Mołek To opowieść o kilkudziesięciu projektach, które szalone, nieracjonalne, dziwne, były przede wszystkim emanacją ludzkiej siły przetrwania, wielkiego poczucia wspólnoty i wiary, że wciąż umiemy budować lepsze światy. ~ Anna Cymer Katalog utopii w architekturze opisanych ze swadą i poczuciem humoru. ~ Tomasz Fudala Jakub Szczęsny jest architektem, projektantem najwęższego domu świata (Domu Kereta, w kolekcji nowojorskiego Muzeum Sztuki Nowoczesnej), licznych instalacji w przestrzeniach publicznych i serii prefabrykowanych domów Simple House i FreeDOM. Studiował architekturę w Warszawie, Paryżu i Barcelonie, pracował w branży reklamowej i w grupie projektowej Centrala. Od 2016 roku prowadzi własną pracownię SZCZ w Warszawie. Uczy na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej i w School of Form. Prowadzi popularyzatorskie programy telewizyjne na temat architektury i projektowania wnętrz. Publikuje felietony w pismach "Architektura i Biznes" i "Polityce Salon". Dyrektor artystyczny firmy Paged Meble.

Zofia Kulik. Methodology, My Love

red. Agata Jakubowska

Pierwsza publikacja poświęcona indywidualnej twórczości Zofii Kulik, artystki, która w latach 1970-1987 współtworzyła z Przemysławem Kwiekiem duet KwieKulik. Podczas gdy prace KwieKulik zyskały ugruntowaną pozycję we wschodnioeuropejskiej historii sztuki neoawangardowej lat 70. i 80. XX wieku, solowe prace Kulik po raz pierwszy stają się przedmiotem pogłębionej interpretacji. Słowa Kulik użyte w tytule książki - Methodology, My Love - pochodzą z wywiadu przeprowadzonego z artystką przez Hansa Ulricha Obrista podczas wizyty w jej domu w Łomiankach pod Warszawą w 1999 roku. W trakcie tego spotkania Zofia Kulik z pasją wyjaśniała różne aspekty skomplikowanych metod swojej pracy i przyznała: "Bardzo chciałbym zrobić wystawę zatytułowaną Metodologia, moja miłość". Wystawa jeszcze nie powstała, jednak prezentowana książka stwarza możliwość wyjścia poza atrakcyjną wizualność dzieł Kulik. Są to spektakularne projekty, które fascynują widzów, często niezdających sobie sprawy z tego, co się za nimi kryje: ogromne archiwum obrazów, kolekcja przeróżnych obiektów, systemy do przechowywania (czasem specjalnie zaprojektowane), ale także od dawna opracowywane i wciąż rozwijane praktyki przekształcania zestawu pojedynczych obrazów w złożone struktury wizualne. - ze wstępu redaktorki książki Książkę, rodzaj niewyczerpującego przewodnika po sztuce artystki, można czytać nielinearnie (przeskakując między rozdziałami) - w esejach, podobnie jak w twórczości Kulik, nieustannie pojawiają się polimorficzne wątki, nawiązania do wcześniejszych prac i ich reinterpretacje [...]. - Joanna Turowicz, Popęd archiwistyczny i sztuka, płeć i polityka, "Kwartalnik Rzeźby. Orońsko" 2020, nr 4

Witaj w świecie bez architektów

Jakub Szczęsny

Dlaczego ściany w arabskich domach są grubsze niż w europejskich? Czy zamiast budować dom z cegieł, można wydrążyć go w ziemi? Czy da się zorganizować wieś w wieżowcu? Jakub Szczęsny w swojej książce zabiera nas w ekscytującą podróż po ludzkich siedliskach na całym świecie: od mazowieckich wsi i miasteczek, przez Kazbę w Algierze i pływające wioski w Iraku, aż po podziemne domy w Chinach, brazylijskie fawele i obozy dla uchodźców. W architekturze liczy się kontekst: warunki klimatyczne, społeczne, historyczne, ekonomiczne i polityczne, które wpływają na to, jak mieszkają ludzie w różnych częściach globu. Czego możemy się zatem nauczyć z dzieł lokalnych, anonimowych budowniczych? Jak architektura może reagować na współczesne wyzwania, takie jak migracje czy katastrofa klimatyczna? Co o nas samych mówią budynki, wśród których żyjemy? Odpowiedzi znajdziecie w książce.   Jakub Szczęsny w fascynującej, miejscami osobistej książce przedstawia przykłady rozwiązań, które zostały podyktowane potrzebą, nie gustem. To książka dla wszystkich, niezależnie od wieku: można oglądać obrazki, czytać główny tekst, ale i dokształcić się dzięki obszernym przypisom. A poza wszystkim to inspirujący katalog budynków dla wszystkich tych, którym znudziły się wymuskane apartamenty lub ciasne M2. Nic dziwnego, przecież Szczęsny to autor najbardziej oryginalnego budynku w Polsce, Domu Kereta. Sylwia Chutnik, autorka m.in. książek Kieszonkowy atlas kobiet i Miasto zgruzowstałe. Codzienność Warszawy w latach 1954–1955   Jesteśmy skazani na życie w przestrzeni. A architektura jest formą jej kształtowania. To budynki i przestrzenie między nimi w sporej części decydują o jakości naszego życia. Nie zawsze zdajemy sobie z tego sprawę. Czujemy, że coś jest nie tak, ale nie wiemy co, a to właśnie przestrzeń, w której żyjemy, zgrzyta, czasem nawet wyje. Po przeczytaniu tej wspaniałej książki zrozumiecie przyczyny tego zgrzytu. Rozpoznacie też własne potrzeby związane z przestrzenią. Jakub Szczęsny pisze, że „większość budynków to nie dzieła sztuki”. Całe szczęście! Architektura ma nas przecież zachwycać tym, jak wspaniale realizuje nasze potrzeby, nie zaś tym, jak wygląda. Filip Springer, reporter, fotograf, autor książek poświęconych przestrzeni i architekturze   Mówić o muzyce to jak tańczyć o architekturze – powiedział Frank Zappa o zastępowaniu zmysłowego doświadczenia intelektualnym wywodem. Ale Kuba nas do tego tańca zaprasza i prowadzi przez skwar Algieru, wietnamskie ciasne kanały, pływające wioski, brazylijskie favele czy warszawski Muranów. Jak w teledyskowych kadrach – zamkniętych w genialne grafiki – przenosi nas w jednym zdaniu o tysiące lat i tysiące kilometrów. Snuje przy tym bardzo osobistą opowieść – nie tylko o tu i teraz, ale też o tym co było, co być mogło i co być może. Marlena Happach, Dyrektor Biura Architektury i Planowania Przestrzennego, Architekt Miasta Warszawa.   Witaj w świecie bez architektów zabiera nas w podróż po architekturze. Architekturze  świadomej, że jest częścią świata. W obliczu katastrofy klimatycznej ta świadomość jest  niezbędna: w końcu na martwej planecie nie będzie architektów. Jak się okazuje – na żywej  też nie zawsze są. Młodzieżowy Strajk Klimatyczny   Jakub Szczęsny jest architektem, projektantem najwęższego domu świata (Domu Kereta, w kolekcji nowojorskiego Muzeum Sztuki Nowoczesnej), licznych instalacji w przestrzeniach publicznych i serii prefabrykowanych domów Simple House i FreeDOM. Studiował architekturę w Warszawie, Paryżu i Barcelonie, pracował w branży reklamowej i w grupie projektowej Centrala. Od 2016 roku prowadzi własną pracownię SZCZ w Warszawie. Uczy na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej i w School of Form. Prowadzi popularyzatorskie programy telewizyjne na temat architektury i projektowania wnętrz. Publikuje felietony w „Autoportrecie”, „Architekturze i Biznesie” i „Salonie”, dodatku do „Polityki” o architekturze i wnętrzach.