Niewidzialny Dolny Śląsk Pałace, których już nie zobaczysz

Hannibal Smoke

Dolny Śląsk to jeden z najpiękniejszych regionów Europy Środkowej. Nieoceniona w tym zasługa zamków, pałaców i dworów, które w takiej obfitości już nigdzie w Polsce nie występują. Majestat Książa, Czochy czy Kliczkowa jest zwierciadłem, w którym lubimy się przeglądać. Z zachwytem i beztroską, zwykle nieświadomi jak wielki, ziejący przerażającą pustką mrok kryje się po drugiej stronie lustra. W 1945 roku wraz z Dolnym Śląskiem historia podarowała nam co najmniej dwa tysiące rezydencji. W ciągu kolejnych siedmiu dekad połowa tych budowli została... zrównana z ziemią. Podpalane, burzone, zatapiane i wysadzane w powietrze pałace zamieniły się w anonimowe pagórki, stosy kamieni i zaciśnięte korzeniami na fundamentach bezimienne kępy drzew. NIEWIDZIALNY DOLNY ŚLĄSK to jedyny w swoim rodzaju album dokumentujący masakrę dziedzictwa materialnego regionu w jego historycznych granicach, od Świebodzina w Lubuskiem po Nysę w Opolskiem. Blisko 450 zachowanych na zdjęciach rezydencji, o których mieliśmy zapomnieć...

Niezwykła historia Pałacu Saskiego

Joanna Borowska

Historia nieistniejącego pałacu Saskiego jest burzliwa i pełna tajemnic. Jedyną pozostałością po wysadzonej w grudniu 1944 roku przez Niemców budowli jest fragment kolumnady z Grobem Nieznanego Żołnierza. Przeprowadzone w ciągu ostatnich kilkunastu lat badania archeologiczne jego podziemnej części, a także placu Marszałka Józefa Piłsudskiego, dostarczyły ciekawych znalezisk. Autorka, będąca z wykształcenia archeologiem i fotografem, uczestniczyła w prowadzonych pracach wykopaliskowych i dokumentowała to, co znajdowano pod powierzchnią ziemi. W swojej książce pt. „Niezwykła historia pałacu Saskiego” opowiada nie tylko o zaskakujących odkryciach, ale przede wszystkim o ludziach, którzy byli związani z tym miejscem. Z kim romansował August II Mocny i czy rzeczywiście łamał podkowy? Kto jeździł nago po placu Saskim? W czyjej garderobie znajdowało się 47 szlafroków? Jaki związek mieli piraci ze złamaniem szyfrów Armii Czerwonej? Komu postawiono mur na głowie podczas przebudowy pałacu w XIX wieku? Jakie pamiątki pozostawili po sobie niemieccy żołnierze? Co ciekawego znaleźli archeolodzy w pałacowych śmietnikach? Na kartach bogato ilustrowanej książki Joanny Borowskiej czytelnik znajdzie odpowiedzi na powyższe pytania i na wiele innych. Całość składa się na barwną opowieść o historii miejsca, które z czasem zaczęło odgrywać szczególną rolę nie tylko w życiu miasta, ale całego kraju.

Nowa przestrzeń mieszkaniowa. Lofty i rezydencje w Łodzi

Jerzy Dzieciuchowicz

W okresie transformacji systemowej w miastach polskich środowisko mieszkaniowe podlegało ciągłym, różnokierunkowym zmianom. Doszło wówczas do powstania licznych enklaw nowych przestrzeni mieszkaniowych, skupiających nowoczesne budownictwo mieszkaniowe, które wyróżnia nowa forma, wyposażenie i wysoki standard mieszkania. W książce poddano analizie nowe przestrzenie mieszkaniowe na przykładzie loftów „U Scheiblera” i nowych rezydencji oddanych do użytku w Łodzi po 1989 r. Opisano w niej współczesne formy budownictwa mieszkaniowego w Łodzi (takie jak lofty, rezydencje). Budownictwo to, zwłaszcza lofty, ma swoją ciekawą historię, powstało w obiektach sprzed blisko 200 lat, które pełniły dawniej inne funkcje (przemysłowe), a obecnie zostały zaadaptowane na mieszkania z tzw. „górnej półki”. Tego rodzaju budownictwo, na taką skalę, spotkać można tylko w Łodzi, a niewiele jest podobnych miast w Europie. Dokonując analizy tych form budownictwa, przedstawiono zarówno ich uwarunkowania historyczne, jak i społeczno-ekonomiczne. Cel pracy, którym było ustalenie cech wyróżniających nową przestrzeń mieszkaniową i ocena jej atrakcyjności, został osiągnięty. Zebrano obszerny materiał statystyczny, kartograficzny, fotograficzny, który uzupełnia część empiryczną opracowania. Z uwagi na wysoki poziom i rzadkość tego typu prac w literaturze naukowej (głównie geograficznej) praca zainteresuję osoby zajmujące się tą problematyką zarówno od strony naukowej, jak i praktycznej. 

Odczuwanie architektury

Steen Eiler Rasmussen

Nowe wydanie klasycznej już książki poświęconej relacjom architektury i zmysłów. Duński architekt w prosty, bezpośredni sposób opowiada o tym, czym jest otaczająca nas przestrzeń, co stanowi o jakości miejsc, w których żyjemy, na czym polega urok niektórych budynków. Interesuje go nie tylko aspekt przestrzenny, pisze także o kontrastach między pustką i pełnią, kolorach i planach, skali i proporcji budynków, świetle i światłocieniach, rytmie i brzmieniu architektury. Lektura tej książki jest sama w sobie zmysłowym doznaniem: zawiera ponad sto pięćdziesiąt fotografii, w większości wykonanych przez autora, a styl Rasmussena odwołującego się do codziennych doświadczeń i zwykłych ludzkich przeżyć jest bezpretensjonalny, pełen nieco staroświeckiego uroku.

Oskar Hansen: Opening Modernism. On Open Form Architecture, Art And Didactics

red. Aleksandra Kędziorek, Łukasz Ronduda

Książka zawiera analizy różnych aspektów bogatej działalności twórczej Oskara Hansena - architekta, teoretyka i nauczyciela akademickiego. To także zapis wpływu, jaki jego teoria Formy Otwartej wywarła na architekturę, urbanistykę i sztuki wizualne w Polsce - oraz pytanie o istnienie w nich tzw. tradycji hansenowskiej. A także nowe spojrzenie na rozwijaną w warunkach upaństwowionej socjalistycznej gospodarki ideę otwartości i uczestnictwa oraz na relacje architektury, sztuki i państwa. Wśród autorów są polscy i zagraniczni historycy sztuki i architektury, którzy wyniki swoich badań i analiz prezentowali na zorganizowanej przez Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie międzynarodowej konferencji "Oskar Hansen - otwieranie modernizmu" (2013). Konferencja, publikacja i kolejne wystawy w światowych muzeach zapoczątkowały żywe zainteresowanie dziełem Hansena: zarówno jego realizacjami, jak i stojącymi za nimi założeniami ideowymi. I am convinced that the introduction of the oeuvre of Hansen to the international debate, as aimed for by the conference held at the Museum of Modern Art in Warsaw, will break new ground in the discourse of the history of modern architecture and open up new fields of enquiry for current research and historiography. - Dirk van den Heuvel, Delft University of Technology Książka towarzyszyła wystawie "Oskar Hansen. Open Form", której pierwsza odsłona miała miejsce w muzeum MACBA w Barcelonie (2014/2015), druga w Museu de Arte Contemporanea de Serralves w Porto (2015), trzecia w Yale School of Architecture w New Haven (2016), a ostatnia - jako "Oskar i Zofia Hansenowie. Forma Otwarta" - w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie (15.09-29.10 2019).

Pełnia architektury

Walter Gropius

Zbiór esejów wybitnego architekta, jednego z współtwórców modernizmu, założyciela Bauhausu. W przystępnych, eleganckich i pełnych pasji tekstach autor skupia się na najważniejszych dla niego zagadnieniach: jaka jest rola architekta we współczesnym świecie? W jaki sposób rozwijać się jako projektant? Co powinno być ambicją młodych twórców? Czym był Bauhaus? Napisana w rozkwicie ery przemysłowej książka jest zaskakująco aktualna w początkach ery cyfrowej, zwłaszcza w naszym kraju. Gropius podkreśla wagę wszechstronnego wykształcenia oraz praktyki, zachęca do odejścia od sterylnego świata architektonicznych pracowni, postuluje rozwój urbanistyki, który mógłby zawstydzić współczesnych architektów oraz decydentów. Nowoczesność Gropiusa jest mądra, wrażliwa, demokratyczna w najszlachetniejszym znaczeniu tego słowa: książka zrywa z technokratyczną wizją modernizmu, pokazując jego humanistyczne i wrażliwe oblicze. Pełnia architektury to książka, z której największy pożytek będą mieli młodzi architekci (i humaniści w ogóle - do jej zrozumienia niepotrzebna jest specjalistyczna wiedza): udowadnia, że nawet w skomercjalizowanym świecie warto pozostać idealistą; podpowiada, w jaki sposób wykorzystać zapał i wiarę we wspólne dobro w codziennej pracy. Pozycja obowiązkowa dla wszystkich, którzy wątpią, że to możliwe.

Pomiędzy malarstwem, rzeźbą a architekturą - twórczość Stefana Krygiera

Joanna Matuszewska

Książka Joanny Matuszewskiej pt. Pomiędzy malarstwem, rzeźbą i architekturą – twórczość Stefana Krygiera jest pierwszym pełnym opracowaniem dotyczącym twórczości związanego Łodzią architekta i artysty plastyka – Stefana Krygiera. Autorka skonfrontowała jego działalności z trendami artystycznymi, projektowymi i urbanistyczno-architektonicznymi obowiązującymi w latach 1947–1951 oraz 1959–1963. Monografia pokazuje, że zróżnicowana działalność Krygiera obejmuje wielu dziedzin z zakresu projektowania – architektury, urbanistyki, form tzw. małej architektury, identyfikacji wizualnej, a także twórczości malarskiej, rzeźbiarskiej oraz dydaktycznej. W pracach artysty odnaleźć można liczne inspiracje i wpływy nurtów, takich jak: kubizm, futuryzm, konstruktywizm, suprematyzm, neoplastycyzm oraz koncepcji Władysława Strzemińskiego i Katarzyny Kobro. Krygier w swojej twórczości podejmuje dialog z różnymi zjawiskami kultury. Najsilniej jednak zarysował się wpływ osobowości Władysława Strzemińskiego. Analiza dorobku Krygiera jest o tyle trudna, że jego  oryginalna twórczość i szeroka aktywność nie posiadają precedensu.

Poza własnością. W stronę udanej polityki mieszkaniowej

Joanna Erbel

Poza własnością to książka o polityce mieszkaniowej w Polsce. Badania Habitat for Humanity z 2015 roku pokazują, że kwestia mieszkaniowa to dla Polek i Polaków jeden z trzech najważniejszych problemów społecznych i bodaj największy mankament polskiej transformacji. Przez wiele lat temat mieszkalnictwa nie był traktowany przez rządzących jako istotny problem społeczny wymagający interwencji. Brakujących mieszkań miał dostarczyć wolny rynek. A mówiąc wprost – rozwiązaniem miało być kupno mieszkania na własność, w większości przypadków na wieloletni kredyt hipoteczny. Czy na pewno jest to jedyne rozwiązanie? Otóż nie. Joanna Erbel – socjolożka, działaczka miejska i ekspertka od spraw mieszkaniowych – na podstawie wielu dobrych i sprawdzonych przykładów z całego świata podsuwa nam na tacy gotową receptę. Alternatywą dla własności mieszkaniowej jest stabilny najem. Budowanie na wynajem każe stawiać sobie pytania, jak będzie wyglądać nasza przyszłość: jak projektować, żeby odpowiadać na zmiany klimatyczne? Jak budować dla starzejącego się społeczeństwa? Oraz ile powinno kosztować mieszkanie, żeby comiesięczne opłaty były do uniesienia przez ludzi zarabiających przeciętnie? Poza własnością to książka o wizji lepszej przyszłości dla mieszkalnictwa. Projektów łamiących schematy nie brakuje: Nowe Żerniki we Wrocławiu i mieszkania senioralne w Stargardzie Szczecińskim pokazują, że zarówno metropolie, jak i mniejsze miasta mogą być źródłem nowatorskich rozwiązań. W istocie bowiem rzecz nie dotyczy mieszkań, tylko tego, jak będziemy mieszkać w naszych miastach. I o tym właśnie jest książka Joanny Erbel – o konkretnym wymiarze przyszłości, nad którą możemy odzyskać wpływ – napisał o książce Edwin Bendyk z „POLITYKI”.